နာမ္ပိုင္း

နာမ္ပိုင္း

နာမ ပရိဂၢဟ (နာမ္တရားကုိ မွတ္ယူျခင္း)

နာမ = အာရုံသုိ႔ ညႊတ္ျခင္း၊ ဦးလွည့္ျခင္း၊ သိျခင္းသဘာဝရွိ တရား။

 
ရံခါေပါင္းစပ္သည္ ေစတသိက္ (၆)မ်ိဳး

 
အကုသိုလ္ေစတသိက္ (၁၄)မ်ိဳး

အကုသုိလ္ေစတသိက္ ၁၄- မ်ိဳးမွာ -

(၁) အကုသုိလ္စိတ္မွန္သမွ်ႏွင့္ တြဲဖက္ ျဖစ္ေသာ အကုသိုလ္ေစတသိက္ (၄)မ်ိဳး။

(၂) ေလာဘမူလစိတ္ မွန္သမွ်ႏွင့္ တြဲဖက္ ျဖစ္ေသာ ေစတသိက္ (၁)မ်ိဳး။

(၃) အခ်ိဳ႕ေသာ ေလာဘမူလစိတ္ႏွင့္သာ တြဲဖက္ျဖစ္ေသာ ေစတသိက္ (၂)မ်ိဳး။

(၄) ေဒါသမူလစိတ္ မွန္သမွ်ႏွင့္ တြဲဖက္ ျဖစ္ေသာ ေစတသိက္ (၄)မ်ိဳး။

(၅) ေလာဘမူလစိတ္အခ်ိဳ႕၊ ေဒါသမူလ စိတ္အခ်ဳိ႕ႏွင့္ တြဲဖက္ျဖစ္ေသာ ေစတသိက္ (၂)မ်ိဳး။

(၆) ေမာဟမူလစိတ္ အခ်ိဳ႕ႏွင့္သာ တြဲဖက္ ျဖစ္ေသာ ေစတသိက္ (၁)မ်ိဳး။

စုစုေပါင္း အကုသိုလ္ ေစတသိက္ (၁၄) မ်ိဳး။

အကုသိုလ္စိတ္ မွန္သမွ်မွာ

(၁) ေမာဟ (၂) အဟိရိက (၃) အေနာတၱပၸ
(၄) ဥဒၶစၥ

ေလာဘမူလစိတ္မွာ

(၅) ေလာဘ(၆) ဒိ႒ိ (၇) မာန

ေဒါသမူလစိတ္မွာ

(၈) ေဒါသ (၉) ဣႆာ (၁၀) မစၧရိယ
(၁၁) ကုကၠဳစၥ

ေလာဘမူလ - ေဒါသမူလစိတ္မွာ

(၁၂) ထိန (၁၃) မိဒၶ

ေမာဟမူလစိတ္မွာ

(၁၄)    ၀ိစိကိစၧာ

အကုသုိလ္စိတ္ႏွင့္ တြဲဖက္ျဖစ္ႏုိင္ေသာ ေစတသိက္ (၂၇)မ်ိဳး
                   
ေလာဘမူလစိတ္ႏွင့္ တြဲဖက္ျဖစ္ႏုိင္ေသာ ေစတသိက္ (၂၂)မ်ိဳး                  

ေဒါသမူလစိတ္ႏွင့္ တြဲဖက္ျဖစ္ႏုိင္ေသာ ေစတသိက္ (၂၂)မ်ိဳး

ေမာဟမူလစိတ္ႏွင့္ တြဲဖက္ ျဖစ္ႏုိင္ေသာ ေစတသိက္ (၁၆) မ်ိဳး

 
ေသာဘနေစတသိက္ (၂၅) မ်ိဳး

ေသာဘနေစတသိတ္ (၂၅) မ်ိဳးမွာ

(၁) ေသာဘနစိတ္ (၅၉)မ်ိဳးလုံးႏွင့္ တြဲဖက္ျဖစ္ေသာ ေသာဘနသာဓာရဏ ေစတသိက္ (၁၉)မ်ိဳး။

(၂) ေသာဘနစိတ္အခ်ိဳ႕ႏွင့္သာ တြဲဖက္ ျဖစ္ေသာ ေစတသိက္ (၆)မ်ိဳး။

စုစုေပါင္း ေသာဘနေစ တသိက္ (၂၅)မ်ိဳး။

 
ေသာဘနသာဓရဏ (၁၉) မ်ိဳး

(၁) သဒၵါ (၂) သတိ (၃) ဟိရီ (၄) ၾသတၱပၸ
(၅) အေလာဘ (၆) အေဒါသ (၇) တၾတမဇၩတၱတာ (၈) ကာယပႆဒိၶ
(၉) စိတၱ ပႆဒိၶ (၁၀) ကာယ လဟုတာ
(၁၁) စိတၱ လဟုတာ (၁၂) ကာယ မုဒုတာ
(၁၃) စိတၱ မုဒုတာ(၁၄) ကာယကမၼညတာ
(၁၅) စိတၱ ကမၼညတာ (၁၆) ကာယ ပါဂုညတာ (၁၇) စိတၱ ပါဂုညတာ (၁၈) ကာယု ဇုကတာ(၁၉) စိတၱဳ ဇုကတာ


ေသာဘနစိတ္ အခ်ိဳ႕ႏွင့္သာ တြဲဖက္ (၆)

ဝိရတီ

(၁) သမၼာဝါစာ (၂) သမၼာကမၼႏၲ (၃) သမၼာအာဇီဝ

အပၸမညာ

(၄) က႐ုဏာ (၅) မုဒိတာ (၆) ပညိေႁႏၵ

ေသာဘနစိတ္ႏွင့္ ေစတသိက္

ေသာဘနသာဓာရဏ (၁၉) မ်ိဳး

(၁) သဒၶါ (၂) သတိ (၃) ဟိရီ (၄) ၾသတၱပၸ
(၅) အေလာဘ (၆) အေဒါသ (၇) တၾတမဇၩတၱတာ (၈) ကာယပႆဒိၶ
(၉) စိတၱ ပႆဒိၶ (၁၀) ကာယ လဟုတာ
(၁၁) စိတၱ လဟုတာ (၁၂) ကာယ မုဒုတာ
(၁၃) စိတၱ မုဒုတာ(၁၄) ကာယကမၼညတာ
(၁၅) စိတၱ ကမၼညတာ (၁၆) ကာယ ပါဂုညတာ (၁၇) စိတၱ ပါဂုညတာ (၁၈) ကာယု ဇုကတာ (၁၉) စိတၱဳ ဇုကတာ


စိတၱသႏၱတိ

အာ႐ုံႏွင့္၀တၳဳ တုိက္ခုိက္မႈေၾကာင့္ စိတ္ ႏွင့္ ေစတသိက္တုိ႔ ၿပိဳင္တူ ျဖစ္လာၾက၏ စိတ္၊ ေစတသိက္ ေပါင္းစပ္ၿပီး အာ႐ုံကုိ ဖမ္းယူၾက၏။ အာ႐ုံမွာ အလုပ္ လုပ္ေဆာင္ၾက၏။

စိတ္၊ ေစတသိက္ (၂)မ်ိဳးတြင္ စိတ္ျဖစ္မွ သာ ေစတသိက္မ်ား ျဖစ္ႏုိင္၏။ စိတ္ သည္ နာမ္တရား၏ ကုိယ္ထည္ႏွင့္တူၿပီး ေစတသိက္မ်ားက နာမ္တရား၏ အဂၤါ အစိတ္အပုိင္းမ်ားႏွင့္ တူ၏။

စိတ္သည္ အာ႐ုံကုိ သိမႈ၊ အာ႐ုံကုိ ရယူမႈ တစ္မ်ိဳးသာ ျဖစ္ေသာ္လည္း -

(က) ဇာတိေဘဒ။ (ခ) ဘူမိေဘဒ။            (ဂ) ေ၀ဒနာေဘဒ။ (ဃ) ေယာဂေဘဒ။      (င) သခၤါရေဘဒ။ (စ) ကိစၥေဘဒ။
(ဆ) အာရမၼဏေဘဒ။ (ဇ) စ်ာနေဘဒ ႐ူေဒါင့္မ်ားမွ အမ်ိဳးမ်ိဳး ခြဲျခားႏုိင္၏။

 
စိတ္တုိ႔၏ျဖစ္ပုံ ေလ့လာရာ၌ လြယ္ကူ ေစရန္ ဤသုိ႔ ကိစၥေဘဒ အားျဖင့္ စိတ္ တုိ႔ကုိ ခြဲျခမ္း ျပဆုိ ပါမည္။

(၁) ပဋိသႏိၶကိစၥကုိ ေဆာင္ရြက္သည့္ ပဋိသေႏၶစိတ္ (၁၉)မ်ိဳး -

(၁) အပါယ ပဋိသႏိၶ

အကုသလဝိပါက ဥေပကၡာသႏီၲရဏ (၁)

(၂) ကာမသုဂတိ ပဋိသႏိၶ

ကုသလဝိပါက ဥေပကၡာ သႏၲီရဏ၊
မဟာဝိပါက (၈) (၁+၈=၉)

(၃) ႐ူပါဝစရ ပဋိသႏိၶ

႐ူပါဝစရ ဝိပါကစိတ္ (၅)

(၄) အ႐ူပါဝစရ  ပဋိသႏိၶ

အ႐ူပါဝစရ ဝိပါကစိတ္ (၄)
 
(၂) ဘဝင္ကိစၥကုိ ေဆာင္ရြက္သည့္ ဘ၀င္စိတ္ (၁၉)မ်ိဳး (ပဋိသေႏၶစိတ္ (၁၉)မ်ိဳး ပင္တည္း။)

(၃)  စုတိကိစၥကုိ ေဆာင္ရြက္သည့္ စုတိ စိတ္ (၁၉)မ်ိဳး (ပဋိသေႏၶစိတ္ (၁၉)မ်ိဳး ပင္ တည္း။)

(၄) အာဝဇၨနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

 (၁) ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန (စကၡဳ၊ ေသာတ၊ ဃာန၊ ဇိ၀ွါ၊ ကာယ - ငါး ဒြါရ၌ အာ၀ဇၨနကိစၥ ေဆာင္ရြက္သည္။)

(၂) မေနာဒြါရာ၀ဇၨန (မေနာဒြါရ၌ အာ၀ဇၨန ကိစၥ ေဆာင္ရြက္သည္။)

(၅) ဒႆနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂) မ်ိဳး

(၁) အကုသလ ၀ိပါက စကၡဳ၀ိညာဏ။
(၂) ကုသလ၀ိပါက စကၡဳ၀ိညာဏ။
         

(၄)  အာ၀ဇၨနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂) မ်ိဳး

(၁) ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန (စကၡဳ၊ ေသာတ၊ ဃာန၊ ဇိ၀ွါ၊ ကာယ - ငါးဒြါရ၌ အာ၀ဇၨနကိစၥ ေဆာင္ရြက္သည္။)

(၂) မေနာဒြါရာ၀ဇၨန (မေနာဒြါရ၌ အာ၀ဇၨန ကိစၥ ေဆာင္ရြက္သည္။)

 (၅) ဒႆနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

 (၁) အကုသလ ၀ိပါက စကၡဳ၀ိညာဏ။
(၂) ကုသလ၀ိပါက စကၡဳ၀ိညာဏ။

(၆) သ၀နကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

(၁) အကုသလ ၀ိပါက ေသာတ၀ိညာဏ။

(၂) ကုသလ၀ိပါက ေသာတ၀ိညာဏ။

(၇) ဃာယနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

(၁) အကုသလ ၀ိပါက ဃာန၀ိညာဏ။
(၂) ကုသလ၀ိပါက ဃာန၀ိညာဏ။

(၈) သာယနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

(၁) အကုသလ ၀ိပါက ဇိ၀ွါ၀ိညာဏ။
(၂) ကုသလ၀ိပါက ဇိ၀ွါ၀ိညာဏ။

(၉) ဖုသနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

 (၁) အကုသလ ၀ိပါက ကာယ၀ိညာဏ။
(၂) ကုသလ၀ိပါက ကာယ၀ိညာဏ။

(၁၀) သမၸဋိစၧနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၂)

(၁)  အကုသလ ၀ိပါက သမၸဋိစၧန။
(၂)  ကုသလ၀ိပါက သမၸဋိစၧန။

(၁၁) သႏီၲရဏကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၃)

(၁) ဥေပကၡာ သႏီၲရဏ (အကုသလ၀ိပါ က)

(၂) ဥေပကၡာ သႏီၲရဏ (ကုသလ၀ိပါက)

(၁၂) ေ၀ါ႒ဗၺနကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၁)

မေနာဒြါရာ၀ဇၨ စိတ္ပင္၊ ပၪၥဒြါရ၌ ေ၀ါ႒ဗၺ ကိစၥကုိ ေဆာင္ရြက္သည္။

(၁၃) ဇ၀နကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၅၅)

(၁) အကုသလစိတ္ - ၁၂
(၂) ဟသိတုပၸါဒစိတ္ - ၁
(၃) မဟာကုသလစိတ္ - ၈
(၄) မဟာႀကိယစိတ္ - ၈
(၅) ႐ူပါ၀စရကုသလစိတ္ - ၅
(၆) ႐ူပါ၀စရႀကိယစိတ္- ၅
(၇) အ႐ူပါ၀စရ ကုသလစိတ္ - ၄
(၈) အ႐ူပါ၀စရ ႀကိယစိတ္ - ၄
(၉) ေလာကုတၱရစိတ္ - ၈

ေပါင္း            - ၅၅

(၁၄) တဒါရမၼကိစၥ ေဆာင္ရြက္ေသာ စိတ္ (၁၁)

(၁)      သႏီၲရဏစိတ္               -  ၃
(၂)      မဟာ၀ိပါကစိတ္           -  ၈

                                   ေပါင္း   - ၁၁
 
စိတ္၏ ဒြါရမ်ား

စိတ္သည္ အာ႐ုံႏွင့္ ဆက္သြယ္ရာ၌ ဒြါရ (၆) မ်ိဳးမွ ဆက္သြယ္သည္။ ဒြါရ (၆) မ်ိဳးကုိ စိတ္၏တံခါး (၆) ေပါက္ဟု ဆုိႏုိင္သည္။ စိတ္၏ ဒြါရမ်ားႏွင့္ ဒြါရ၌ျဖစ္ေသာ စိတ္ မ်ားကုိ မွတ္သားရမည္။

 

          ဒါြရ၌ျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ား

ဒါြရ (၆) ပါး    သီးသန္႔ ျဖစ္ႏိုင္ စုစုေပါင္း
၁။ စကၡဳဒါြရ      ၂          ၄၄       ၄၆
၂။ ေသာတဒြါရ ၂          ၄၄       ၄၆
၃။ ဃာနဒြါရ      ၂          ၄၄       ၄၆
၄။ ဇိဝွါဒြါရ        ၂             ၄၄       ၄၆
၅။ ကာယဒြါရ ၂             ၄၄       ၄၆
၆။ မေနာဒြါရ     ၂၆           ၄၁    ၆၇
 

ရွင္းလင္းခ်က္

(၁) စကၡဳဝိညာဏစိတ္ (၂) ခုသည္ စကၡဳ ဒြါရ၌သာ သီးသန္႔ ျဖစ္၏။ ပၪၥဒြါရ ၀ဇၨန္း (၁)၊ သမၸဋိစၧန (၂)၊ သႏီၲရဏ (၃) ေဝါ႒ဗၺန (၁)၊ ကာမေဇာ (၂၉)၊ တဒါရမၼဏ (၈)၊ ေပါင္း (၄၄) မ်ိဳး ရွိသည္ စကၡဳ ဒြါရ၌ ျဖစ္ႏုိ္င္ ၏။ ႏွစ္ရပ္ ေပါင္းေသာ္ စကၡဳ ဒြါရ၌ စိတ္ ေပါင္း (၄၆) ခု ျဖစ္ႏုိင္၏။

(၂) ေသာတဒြါရ စသည္ အတူတူ။

(၃) အပၸနာေဇာ (၂၆)ခုသည္ မေနာဒြါရ ၌ သာ သီးသန္႔ ျဖစ္၏။ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္း (၁)၊ကာမေဇာ (၂၉)၊ တဒါရမၼဏ (၁၁)၊ စုစုေပါင္း (၄၁)ခုသည္ မေနာဒြါရ၌ ျဖစ္ႏုိင္ ၏။ ႏွစ္ရပ္ ေပါင္းေသာ္ မေနာဒြါရ၌ စိတ္ ေပါင္း (၆၇) ခု ျဖစ္၏။

စိတ္၏မွီရာ ၀တၱဳ႐ုပ္မ်ား

စိတ္သည္ အာ႐ုံတစ္ခုခုႏွင့္ ေပါင္းဆုံ မိေသာအခါ မွီရာ၀တၱဳ႐ုပ္ တစ္ခုခုကုိ အမွီ ျပဳ၍ ျဖစ္၏။ စိတ္၏ မွီရာ ၀တၳဳ႐ုပ္သည္ (၆) မ်ိဳး ရွိ၏။ မွီရာ၀တၳဳ႐ုပ္ (၆)မ်ိဳးႏွင့္ မွီ၍ ျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ားကုိ ခြဲျခားမွတ္သား ရ မည္။

           မွီ၍ျဖစ္ေသာ စိတ္မ်ား

ဝတၳဳ႐ုပ္ (၆) မ်ိဳး မွီ၍သာ ရံခါမွီ လံုးဝမမွီ
၁။ စကၡဳဝတၳဳ      ၂ x က်န္စိတ္မ်ား (၈၇)
၂။ ေသာတဝတၳဳ ၂ x က်န္စိတ္မ်ား (၈၇)
၃။ ဃာနဝတၳဳ      ၂ x က်န္စိတ္မ်ား (၈၇)
၄။ ဇိဝွါဝတၳဳ        ၂   xက်န္စိတ္မ်ား (၈၇)
၅။ ကာယဝတၳဳ   ၂   xက်န္စိတ္မ်ား (၈၇)
၆။ ဟဒယဝတၳဳ   ၃၃             ၄၂       ၄
 

ရွင္းလင္းခ်က္

(၁) စကၡဳ၀တၳဳကုိမွီ၍သာျဖစ္ေသာ စိတ္ သည္ စကၡဳ၀ိညာဏစိတ္ (၂) ခု ျဖစ္၏။

(၂) ေသာတ၀တၳဳကုိ မွီ၍သာျဖစ္ေသာ စိတ္သည္ ေသာတ၀ိညာဏစိတ္ (၂) ခု စသည္ မွတ္ပါ။

(၃) ဟဒယ၀တၳဳကုိ မွီ၍သာျဖစ္ေသာ စိတ္ သည္ (၃၃) မ်ိဳး ရွိ၏။

ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨန - ၁၊ သမၸဋိစၧန - ၂၊ သႏီၲရဏ - ၃၊ ဟသိတုပၸါဒ - ၁၊ ေဒါသမူလ - ၂၊ မဟာ၀ိပါက - ၈၊ ႐ူပါဝစရ - ၁၅၊ ေသာတာပတိၱမဂၢ - ၁၊ စုစုေပါင္း - ၃၃ ခု ျဖစ္၏။

(၄) ဟဒယ၀တၳဳကုိ ရံခါမွီ၍ျဖစ္ေသာ စိတ္ သည္ (၄၂)မ်ိဳး ရွိ၏။ ေလာဘမူ - ၈၊ ေမာဟမူ - ၂၊ မေနာဒြါ ရာ၀ဇၨန - ၁၊ မဟာကုသလ - ၈၊ မဟာႀကိယ - ၈၊ အ႐ူပါ၀စရကုသလ ႀကိယ -၈၊ ေသာတာပတၱိမဂၢၾကဥ္ ေလာကုတၱရာ စိတ္ - ၇၊ စုစုေပါင္း - ၄၂ ခု ျဖစ္၏။

(၅) ဝတၳဳ႐ုပ္ကုိ လုံး၀မမွီဘဲျဖစ္ေသာ အ႐ူပါ၀စရ ၀ိပါက (၄) ခု ျဖစ္၏။

စိတ္၏ အာ႐ုံမ်ား

စိတ္သည္ ၀တၳဳႏွင့္အာ႐ုံ ဆုံမိျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ေပၚလာၿပီး အာ႐ုံကုိ ဆုပ္ကုိင္လွ်င္ ဆက္လက္ ရွင္သန္ေန၏။ ဤ၌ စိတ္၏ အာ႐ုံမ်ားႏွင့္ အာ႐ုံျပဳေသာ စိတ္မ်ားကုိ ခြဲျခား မွတ္သားရမည္။

အာ(၆) တရားကိုယ္  အာ႐ံုေျပာစိတ္

(၁) ႐ူပါ႐ံု  ဝဏၰ႐ုပ္
(၂) သဒါၵ႐ံု သဒၵ႐ုပ္
(၃) ဂႏၶာ႐ံု  ဂႏၶ႐ုပ္
(၄) ရသာ႐ံု ရသ႐ုပ္
(၅) ေမာ႒ဗၺာ႐ံု ပ ေတ ဝါ
ကာမ အမ်ိဳးအစားအစုမ်ားျဖစ္၏
ဧကန္-၂၅ အေနကန္-၃၁

ဓမၼာရံုသည္  အုပ္စု ၄ မ်ိဳးကြဲ၏

(၆) ဓမၼာ႐ံု (၁) ပသာဒ႐ုပ္ (၂) သုခမ႐ုပ္
ကာမမ်ိဳး ဧကန္-၂၅ အေနကန္-၃၁

(၆) ဓမၼာ႐ံု (၃) စိတ္ (၈၉) (၄) ေစ (၅၂)
ကာမမဟဂၢတေလာကုတၱရမဟဂၢဳတ္ ဧကန္-၆
အေနကန္-၃၁

(၆) ဓမၼာ႐ံု (၅) နိဗၺာန္ နိဗၺာန္ ဧကန္-၈
အေနကန္-၁၁

(၆) ဓမၼာ႐ံု (၆) ပညတ္ ပညတ္ ဧကန္-၂၁ အေနကန္-၃၁

ရွင္းလင္းခ်က္

(၁) ကာမအာရုံကုိ ဧကန္ အာ႐ုံျပဳေသာ စိတ္ (၂၅)မ်ိဳး - ကာမ၀ိပါက္စိတ္ - ၂၃၊  ပၪၥဒြါရ၀ဇၨန္း - ၁၊ ေပါင္း ၂၅ မ်ိဳး။

(၂) မဟဂၢဳတ္အာ႐ုံ (အာကာ ၃ + အာကိဥ္ ၃ = ၆) ကုိ ဧကန္ အာ႐ုံျပဳေသာ စိတ္ ၆ မ်ိဳး။
၀ိညာဏၪၥယတနစိတ္ - ၃၊ ေန၀သာနာ သညာယတနစိတ္ - ၃၊ ေပါင္း (၆)မ်ိဳး။

(၃) ပညတ္ကုိ ဧကန္ အာ႐ုံျပဳေသာစိတ္ (၂၁)မ်ိဳး - အဘိညာသ္စိတ္ (၂) ၾကဥ္ ႐ူပါ၀စရစိတ္ (၁၅)၊ အာကာသာနၪၥာယတန စိတ္ (၃)၊ အာကိၪၥညာယတနစိတ္ (၃)၊
ေပါင္း (၂၁) မ်ိိဳး။

(၄) ကာမ၊ မဟဂၢဳတ္၊ ပညတ္တုိ႔ကုိ အေနကန္ အာ႐ုံျပဳေသာစိတ္ (၃၁)မ်ိဳး အကုသုိလ္စိတ္ (၁၂)၊ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္း (၁)၊ မဟာကုသုိလ္စိတ္ (၈)၊ မဟာကုသုိလ္စိတ္ (၈)၊ မဟာႀကိယစိတ္ (၈)၊ အဘိညာဥ္စိတ္ (၂)၊ ေပါင္း (၃၁)မ်ိိဳး။

အဆုိပါ (၃၁)မ်ိဳးတြင္

(က) အကုသုိလ္စိတ္ (၁၂)၊ မဟာကုသုိလ္ မဟာႀကိယ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ (၈)၊ ေပါင္း (၂၀) သည္ ေလာကုတၱရာ အာ႐ုံမွတပါး အားလုံးကုိ အာ႐ုံျပဳ၏။

(ခ) မဟာကုသုိလ္ ဉာဏသမၸယုတ္စိတ္ (၄)၊ ကုသုိလ္အဘိညာဥ္စိတ္ (၁)၊ ေပါင္း (၅) ခု သည္ အရဟတၱမဂ္၊ အရဟတၱဖုိလ္ အာ႐ုံမွတစ္ပါး  အားလုံးကုိ အာရုံျပဳ၏။

(ဂ) မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္း (၁)ခု၊ မဟာႀကိယ ဉာဏသမၸယုတ္စိတ္ (၄)ခု၊ ႀကိယ အဘိညာဥ္စိတ္ (၁)ခု၊ ေပါင္း (၆)ခု သည္ အာ႐ုံ အႀကြင္းအက်န္ မရွိ အားလုံးကုိ အာ႐ုံျပဳ၏။

(၅)နိဗၺာန္ကုိ ဧကန္အာ႐ုံျပဳေသာစိတ္ (၈) ခုမွာ ေလာကုတၱရာစိတ္ (၈)ခု ျဖစ္၏။

(၆)နိဗၺာန္ကုိ အေနကန္အာ႐ုံျပဳေသာစိတ္ (၁၁)ခုမွာ မဟာကုသိုလ္မဟာႀကိယ ဉာဏသမၸယုတ္ (၈)ခု၊ အဘိညာဥ္စိတ္ (၂)ခု၊ မေနာဒြါရာ၀ဇၨန္း (၁)ခု၊ ေပါင္း (၁၁) ခု ျဖစ္၏။

(၅) စိတၱသမၸယုတၱ (စိတ္ႏွင့္ ေစတသိက္ တုိ႔ ေပါင္းစပ္မႈ)

စိတ္ႏွင့္ေစတသိက္တုိ႔ ယွဥ္တြဲျဖစ္ၾကရာ၌ -
(၁) တူေသာ မွီရာ၀တၳဳတစ္ခုကုိ မွီ၍
(၂) အာ႐ုံတစ္ခုဆီသုိ႔ ဦးတည္လ်က္
(၃) ၿပိဳင္တူျဖစ္ၿပီး
(၄) ၿပိဳင္တူေပ်ာက္ကြယ္ျခင္း တုိ႔သည္ သမၸယုတၱလကၡဏာ (၄)ပါးျဖစ္၏။ သမၸယုတၱလကၡဏာႏွင့္ ညီမွသာ “ေပါင္းစပ္မႈ” ဟု ဆုိႏုိင္၏။

ဤ၌ စိတ္တစ္မ်ိဳး၌ ေစတသိက္မ်ား ေပါင္းစပ္ ပါ၀င္မႈ ကိန္းဂဏန္းမ်ားႏွင့္ စိတ္၊ ေစတသိက္အမည္မ်ား စိတၱ၀ီထိ အတုိင္း ေဖၚျပပါမည္။ ထုိသုိ႔ ေဖၚျပရာ၌ အဆုိပါ စိတ္၊ ေစတသိက္တုိ႔၏ ဒြါရ၊ ၀တၳဳ၊ အာ႐ုံတုိ႔ကုိပါ တြဲဖက္၍ ေဖၚျပပါမည္။

(၁) ပၪၥဒြါရာ၀ဇၨနစိတ္ (၁) 
(က)  ဇာတိ = ႀကိယ အဗ်ာကတ။

(ခ) ေစတသိက = ၁၀ (သဗၺစိတၱ ၇ + ၀ိတကၠ၊ ၀ိစာရ၊ အဓိေမာကၡ ၃ = ၁၀)

(ဂ)      ေ၀ဒနာ             = ဥေပကၡာ။
(ဃ)     ေဟတု            = အေဟတုကာ။
(င)      ကိစၥ                  = အာ၀ဇၨနကိစၥ။
(စ)      ဒြါရ                    = ၅ ဒြါရ (စကၡဳ၊ ေသာတ၊ ဃာန၊ ဇိ၀ွါ၊ ကာယ)

(ဆ)     ၀တၳဳ               = ဟဒယ၀တၳဳ (ဧကန္)
(ဇ)      အာ႐ုံ              = အာ႐ုံ (၅)ပါး (႐ူပ၊ သဒၵ၊ ဂႏၶ၊ ရသ၊ ေဖာ႒ဗၺ)

 (၂)      စကၡဳ၀ိညာဏစိတ္ (၂)

(က)     ဇာတိ               = ၀ိပါက။
(ခ)      ေစတသိက      = သဗၺစိတၱ (၇)
(ဂ)      ေ၀ဒနာ             = ဥေပကၡာ။
(ဃ)     ေဟတု            = အေဟတုက။
(င)      ကိစၥ                  = ဒႆနကိစၥ (အာ႐ုံကုိ ျမင္ျခင္းကိစၥ)

(စ)      ဒြါရ                = စကၡဳ ဒြါရ။
(ဆ)     ၀တၳဳ               = စကၡဳ ၀တၱဳ။
(ဇ)      အာ႐ုံ              = ႐ူပါ႐ုံ။

 (၃) ေသာတ၀ိညာဏစိတ္ (၂)စသည္ -

ကိစၥ = (အစဥ္အတုိင္း) သ၀နကိစၥ၊ ဃာယနကိစၥ၊ သာယနကိစၥ၊ ဖုသနကိစၥ။

ဒြါရ      = ေသာတဒြါရ၊ ဃာနဒြါရ၊ ဇိ၀ွါဒြါရ၊ ကာယဒြါရ။

၀တၱဳ     = ေသာတ၀တၳဳ၊ ဃာန၀တၳဳ၊ ဇိ၀ွါ၀တၱဳ၊ ကာယာ၀တၳဳ။

အာ႐ုံ    = သဒၵါ႐ုံ၊ ဂႏၶာ႐ုံ၊ ရသာ႐ုံ၊ ေဖာ႒ဗၺာ႐ုံ။

ႀကြင္းက်န္သမွ် စကၡဳ၀ိညာဏႏွင့္ တူ၏။

 (၄)     သမၸဋိစၧနစိတ္ (၂)

(က) ဇာတိ                   = ၀ိပါက။
(ခ)  ေစတသိက           = (၁၀)ပါး (သဗၺစိတၱ ၇ + ၀ိတကၠ၊ ၀ိစာရ၊ အဓိေမာကၡ ၃ =၁၀)

(ဂ)  ေ၀ဒနာ               = ဥေပကၡာ။
(ဃ) ေဟတု              = အေဟတုက။
(င)  ကိစၥ                    = သမၸဋိစၧနကိစၥ (အာ႐ုံကုိ လက္ခံျခင္းကိစၥ)
(စ)  ဒြါရ                     = ၅ ဒြါရ (စကၡဳ၊ ေသာတ၊ ဃာန၊ ဇိ၀ွါ၊ ကာယ)
(ဆ) ၀တၳဳ                  = ဟဒယ၀တၳဳ။
(ဇ) အာ႐ုံ                   = အာ႐ုံ ၅ ပါး (႐ူပါ႐ုံ - ေဖာ႒ဗၺာ႐ုံ)။

 
(၅)     သႏီၲရဏစိတ္ (၃)

(က) ဇာတိ              = ၀ိပါက အဗ်ာကတ။
(ခ)  ေစတသိက       = (၁၀/၁၁)

                                = ဥေပကၡာ သႏီၲရဏ စိတ္ (၂) ခုမွာ သဗၺစိတၱ (၇)ခု၊ ၀ိတကၠ၊ ၀ိစာရ၊ အဓိေမာကၡ (၃)ခု၊ ေပါင္း ေစတသိက္ (၁၀)ခု။                                                

                                = ေသာမနႆ      သႏီၲရဏစိတ္မွာ ယခင္ (၁၀)၌ ပီတိ တုိး၍ (၁၁)ခု မွတ္ပါ။

(ဂ)  ေ၀ဒနာ               = ေသာမနႆ     ၊  ဥေပကၡာ။                                                 (ဃ) ေဟတု              = အေဟတုက။
(င)  ကိစၥ                   = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ (၂)ခုမွာ ၅-ကိစၥ-ပဋိသႏီၶ၊ ဘ၀ဂၤစုတိ၊ သႏီၲရဏ၊ တဒါရမၼဏ။

                                   = ေသာမနႆ သႏီၲရဏမွာ ၂-ကိစၥ-သႏီၲရဏ၊ တဒါရမၼဏ။

(စ)  ဒြါရ                    = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ သည္ သႏီၲရဏီကိစၥႏွင္ တဒါရမၼဏကိစၥ ေဆာင္ရြက္စဥ္ ၆-ဒြါရ၌ ျဖစ္၏။

က်န္ကိစၥေဆာင္ရြက္စဥ္ ဒြါရ ၆-ပါးမွ လြတ္၏။

                              = ေသာမနႆ      သႏီၲရဏသည္ ၆-ဒြါရ၌ ျဖစ္။

(ဆ) ၀တၳဳ                  = ဟဒယ၀တၳဳ။
(ဇ)  အာ႐ုံ                  = ေသာမနႆ      သႏီၲရဏစိတ္သည္ ပစၥဳပၸန္၊ အတိတ္၊ အနာဂတ္၊ ကာလ၀ိမုတ္ျဖစ္ေသာ အာ႐ုံ ၆- ပါး။

                              = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ စိတ္ ၂-ခု သည္ -
                               (က) ဒြါရ၌ျဖစ္ခုိက္ ပစၥဳပၸန္၊ အတိတ္၊အနာဂတ္၊ ကာလ၀ိမုတ္ ျဖစ္ေသာ အာ႐ုံ (၆)ပါး။

                                (ခ)   ဒြါရမွ လြတ္ ေသာအခါ ကံ၊ ကမၼနိမိတ္၊ ဂတိနိမိတ္ဟု ဆုိအပ္ေသာ အာ႐ုံ (၆) ပါး။

 (၆)    မေနာဒြါရာ၀ဇၨန / ေ၀ါ႒ဗၺနစိတ္

(က)     ဇာတိ              = ႀကိယ အဗ်ာကတ။
(ခ)      ေစတသိက       = (၁၁) ပါး၊ (ဆႏၵ ပီတိမွတစ္ပါး အညသမာန္းေစတသိက္ (၁၁)ပါး)

(ဂ)      ေ၀ဒနာ           = ဥေပကၡာ။
(ဃ)     ေဟတု          = အေဟတုက။
(င)      ကိစၥ                = မေနာဒြါရ၌ အာ၀ဇၨနကိစၥ၊ ပၪၥဒြါရ၌ ေ၀ါ႒ဗၺနကိစၥ။

(စ)      ဒြါရ                = ဒြါရ (၆)ပါး။
(ဆ)     ၀တၳဳ             = ဟဒယ၀တၳဳ။
(ဇ)      အာ႐ုံ             = အာ႐ုံ ၆ ပါး (အလုံးစုံ)

(၇) ဇ၀န (ေဇာ) စိတ္ (၅၅)

- အကုသလစိတၱ           = ၁၂

- ဟသိတုပၸါဒစိတၱ          =   ၁

- မဟာကုသလစိတၱ      =   ၈

- မဟာႀကိယစိတၱ          =   ၈

- ႐ူပါ၀စရကုသလစိတၱ  =   ၅

- ႐ူပါ၀စရႀကိယာစိတၱ    =   ၅

- အ႐ူပါ၀စရကုသလစိတၱ  =   .၄

- အ႐ူပါ၀စရႀကိယာစိတၱ    =   .၄

- ေလာကုတၱရစိတၱ            =   .၈

                    စုစုေပါင္း        = ၅၅။

(က) ဇာတိ = အခ်ိဳ႕ ကုသလ၊ အခ်ိဳ႕ အကုသလ၊ အခ်ိဳ႕ အဗ်ာကတ။

(ခ) ေစတသိက = အကုသလစိတၱ  = ၁၂၊   ေစတသိက     = ၂၇။

                         = ဟသိတုပၸါဒ္စိတၱ  =   ၁၊ ေစတသိက       = ၁၂။

                         =မဟာကုသလစိတၱ= ၈  ေစတသိက       =၃၈။

                         = မဟာႀကိယစိတၱ  = ၈ ေစတသိက      = ၃၅။

                = ႐ူပါ၀စရကုသလစိတၱ =  ၅၊  ေစတသိက      = ၃၅။

                  = ႐ူပါ၀စရႀကိယစိတၱ =    ၅။ ေစတသိက    = ၃၅။

              = အ႐ူပါ၀စရကုသလစိတၱ=  ၄၊   ေစတသိက    = ၃၀။

               = အ႐ူပါ၀စရႀကိယစိတၱ   =  ၄။  ေစတသိက     = ၃၀။

                       = ေလာကုတၱရစိတၱ  =  ၈၊  ေစတသိက    = ၃၆။


(ဂ)  ေ၀ဒနာ    = အခ်ိဳ႕ေသာမနႆ      ၊အခ်ိိဳ႕ဥေပကၡာ၊ အခ်ိဳ႕ေဒါမနႆ။

(ဃ) ေဟတု    = ဟသိတုပၸါဒ အေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕ဧကေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕ ဒြိေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕ တိေဟတုက။

(င) ကိစၥ          = ဇ၀နကိစၥ။

(စ)  ဒြါရ           = အပၸနာေဇာ ၂၆ သည္ မေနာဒြါရ၊ ကာမေဇာ ၂၉ သည္ ဒြါရ ၆ ပါး။

(ဆ) ဝတၳဳ        = ဟဒယ၀တၳဳ။

(ဇ) အာ႐ုံ         = ဟသိတုပၸါဒ သည္ ကာမအာ႐ုံ (ဧကန္)။

                       = အကုသလေဇာ ၁၂ ခု သည္ ေလာကီအာ႐ုံ။

                        = မဟာကုသလ မဟာႀကိယ ဉာဏ၀ိပၸယုတ္ေဇာ ၈ ခု သည္ ေလာကီအာ႐ုံ။

                         = မဟာကုသလ ဉာဏ သမၸယုတ္ေဇာ ၄ ခုသည္ အရဟတၱ မဂ္၊ အရဟတၱဖုိလ္မွတပါး အလုံးစုံ အာ႐ုံ။

                         = မဟာႀကိယ ဉာဏသမၸ ယုတ္ေဇာ ၄ ခုသည္ အၾကြင္းမဲ့ အလုံးစုံ အာ႐ုံ။

                          = ၀ိညာဏၪၥာယတန၊ ေန၀သညာနာသညာယတန ေဇာ ၄ ခု သည္ မဟဂၢဳတ္ အာ႐ုံ (ဧကန္)။

                           = ႐ူပါ၀စရေဇာ ၁၀ ခု၊ အာကာသာနၪၥာယတန၊ အာကိၪၥညာ ယတနေဇာ ၄ (ေပါင္း ၁၄)ခုသည္ ပညတ္ အာ႐ုံ (ဧကန္)။

                           = အဘိညာဥ္ကုသုိလ္ ေဇာသည္ အရဟတၱမဂ္၊ အရဟတၱဖုိလ္ မွတပါး အလုံးစုံ အာ႐ုံ။

                           =အဘိညာဥ္ႀကိယေဇာ သည္ အႀကြင္းမဲ့ အလုံးစုံ အာ႐ုံ။

                           = ေလာကုတၱရေဇာ ၈ ခု သည္ နိဗၺာန္အာ႐ုံ (ဧကန္)

(ဂ) တဒါရမၼဏစိတ္  (၁၁)

-         မဟာ၀ိပါကစိတ္ ၈ - ခု
-         သႏီၲရဏစိတ္     ၃ - ခု

(က) ဇာတိ             = ၀ိပါက အဗ်ာကတ။
(ခ) ေစတသိက     = မဟာ ၀ိပါကစိတ္ ၈ - ခု၊ ေစတသိက    = ၃၃။

                              = သႏီၲရဏစိတ္ ၃- ခု၊ ေစတသိက           = ၁၁။

(ဂ)   ေ၀ဒနာ          = အခ်ိဳ႕ ေသာမနႆ  ၊ အခ်ိဳ႕ ဥေပကၡာ။

(ဃ) ေဟတု          = အခ်ိဳ႕အေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕ဒိြေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕တိဟတုက။

(င) ကိစၥ                = မဟာ၀ိပါကသည္ ပဋိသႏိၶ၊ ဘ၀ဂၤ၊ စုတိ၊ တဒါရမၼဏ (၄-ကိစၥ)။

                              = ေသာမနႆ      သႏီၲရဏသည္ သႏီၲရဏကိစၥ၊ တဒါရမၼဏကိစၥ (၂-ကိစၥ)။

                              = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ ၂-ခုသည္ ပဋိသႏိၶ၊ ဘ၀ဂၤ၊ စုတိ၊ သႏီၲရဏ၊ တဒါရမၼဏ (၅-ကိစၥ)

(စ) ဒြါရ                 = ေသာမနႆ      သႏီၲရဏသည္ ဒြါရ ၆-ပါး၌ ျဖစ္၏။

                            = မဟာ၀ိပါကႏွင့္ ဥေပကၡာသႏီၲရဏတုိ႔သည္ ရံခါ ဒြါရ ၆-ပါး ၌ ျဖစ္၍ ရံခါ ဒြါရမွ လြတ္၏။

(ဆ)  ၀တၳဳ              = ဟဒယ၀တၳဳ။

(ဇ)      အာရုံ             = ကာမအာ႐ုံ (ဧကန္)။

(၉)      ပဋိသႏိၶစိတ္ (၁၉)

= ဥေပကၡာသႏီၲရဏစိတ္           ၂-ခု။

= မဟာ၀ိပါကစိတ္                     ၈-ခု။

= ႐ူပါ၀စရ၀ိပါကစိတ္                ၅-ခု။

= အ႐ူပါ၀စရ၀ိပါကစိတ္            ၄-ခု။

                    စုစုေပါင္း             ၁၉-ခု။


(က) ဇာတိ             = ၀ိပါက အဗ်ာကတ။

(ခ)  ေစတသိက     = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ ၂၊ ေစတသိက = ၁၀။

                              = မဟာ၀ိပါက၊ ေစတသိက = ၃၃။

                             = အ႐ူပါ၀စရ၀ိပါက၊ ေစတသိက = ၃၅။

                             = အ႐ူပါ၀စရ၀ိပါက၊ ေစတသိက = ၃၀။

(ဂ) ေ၀ဒနာ           = အခ်ိဳ႕ေသာမနႆ    ၊ အခ်ိိဳ႕ဥေပကၡာ။

(ဃ) ေဟတု         = အခ်ိဳ႕အေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕ဒြိေဟတုက၊ အခ်ိဳ႕တိေဟတုက။

(င) ကိစၥ               = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ ၅-ကိစၥ။

                            = မဟာ၀ိပါက ၄-ကိစၥ။

                            = ႐ူပ၊ အ႐ူပ ၀ိပါက ၃-ကိစၥ။ (ပဋိသႏိၶ၊ ဘ၀ဂၤ၊ စုတိ)

(စ) ဒြါရ                = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ၊ မဟာ၀ိပါက ေပါင္း ၁၀-ခုသည္ ရံခါ ၆-ဒြါရ၊ ရံခါ ဒြါရမွ လြတ္၏။

                            = ႐ူပ၊ အ႐ူပ ၀ိပါက ၉-ခုသည္ အၿမဲ ဒြါရမွ လြတ္၏။

(ဆ) ၀တၳဳ             = အ႐ူပ၀ိပါက ၄-ခု သည္ ၀တၳဳ႐ုပ္ကုိ လုံး၀ မမွီ။

                            = က်န္စိတ္ ၁၅-ခု သည္ ဟဒယ၀တၳဳကုိ မွီၾက၏။

(ဇ) အာရုံ             = ဥေပကၡာသႏီၲရဏ ၂-ခု၊ မဟာ၀ိပါက ၈-ခုသည္ ကာမအာ႐ုံ (ဧကန္)။
                       (ကံ၊ကမၼနိမိတ္၊ဂတိနိမိတ္)

                            = ၀ိညာဏၪၥာယတန၊ ေန၀သညာနာသညာယတန၀ိပါက စိတ္၂-ခု သည္ မဟဂၢဳတ္အာ႐ုံ။

                               (ကမၼနိမိတ္)

                        =အာကာသာနၪၥာယတန၊ ၀ိညာဏၪၥာယတန ၀ိပါကစိတ္ ၂-ခုႏွင့္ ႐ူပ၀ိပါက ၅-ခုသည္ ပညတ္အာ႐ုံ (ဧကန္)။
                                (ကမၼနိမိတ္)

(၁၀)    ဘ၀ဂၤစိတ္ (၁၉)
ပဋိသႏိၶစိတ္ႏွင့္ တူ၏။

(၁၁)    စုတိစိတ္ (၁၉)
ပဋိသႏိၶစိတ္ႏွင့္ တူ၏။

 အဘိဓမၼာ အႏွစ္ခ်ဳပ္ ၿပီး၏။