ျမန္မာမင္းတို႔၏ ဆင္ျဖဴေတာ္

ျမန္မာမင္းတို႔သည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ရတနာအျဖစ္ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ေရွးဦးပ်ဴေခတ္ (ေအဒီ ၁ ရာစုမွ ၉ ရာစု) ကပင္ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို အထြတ္အျမတ္ ထားၾကသည္။ မဇၨ်ိမေဒသသို႔ ဘုရားဖူးသြားေသာ တရုတ္ဘုန္းေတာ္ႀကီးမ်ားသည္ အျပန္ခရီးတြင္ ပ်ဴႏိုင္ငံသို႔ဝင္၍ ခရီးတေထာက္နားၿပီးမွ တရုတ္ျပည္သို႔ ျပန္ေလ့ရွိရာ ပ်ဴၿမိဳ႕၌ သူတို႔ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရေသာအေၾကာင္းမ်ားကိုခရီးသြားမွတ္တမ္းမ်ား၌ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ ခဲ့ၾကသည္။ ယင္းသို႕ မွတ္တမ္းတင္ရာတြင္ ပ်ဴမင္းတို႔သည္ ခရီးတိုသြားေသာအခါ လူထမ္းေသာ ေရႊေဝါယာဥ္စီး၍ လည္းေကာင္း၊ အခမ္းအနားထြက္ေတာ္မူရာ၌ ရတနာေက်ာက္မ်က္စီျခယ္ထားေသာ ကႀကိဳးတန္ဆာဆင္ထားသည့္ ဆင္ေတာ္ကိုစီး၍ လည္းေကာင္း၊ ေဝးလံေသာခရီးသြားပါက ျမင္းေတာ္ကိုစီး၍လည္းေကာင္း ခရီးသြားၾက သည္ဟု ေရးသားေဖာ္ျပထားသည္။

တရုတ္မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ သေရေခတၱရာ ေနျပည္ေတာ္၌   ေက်ာက္ျဖဴသားႏွင့္ ထုလုပ္ထားေသာ ေပ ၁ဝဝ ခန္႔ရွိ ဆင္ျဖဴေတာ္ရုပ္ ၂ရုပ္ရွိေၾကာင္း၊ ေဘးအႏၱရာယ္ႏွင့္ ႀကံဳေတြ႕ရေသာအခါ ဆင္ျဖဴေတာ္ရုပ္ကိုပူေဇာ္ပသ၍ ေဘးရန္ကင္းရန္ ဆုေတာင္းၾက ေၾကာင္းပါရွိသည္။

ပုဂံေခတ္ ေနာ္ရထာမင္းလက္ထက္ (ေအဒီ ၁ဝ၄၄ – ၁ဝ၇၇)တြင္ ေအဒီ ၁ဝ၅၄ခုႏွစ္၌ သထံုသို႔ ခ်ီတက္၍ မႏူဟာမင္း ဆက္သေသာ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ား၊ ဘုရားဆင္းတုေတာ္မ်ား၊ ဓါတ္ေတာ္မ်ားကို ဆင္ျဖဴေတာ္ ၃၂စီးျဖင့္ ပုဂံေနျပည္ေတာ္သို႔ ပင့္ေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ ထို႔ျပင္ သေရေခတၱရာေခတ္ ဒြတၳေဘာင္မင္း တည္ခဲ့ေသာ ေစတီေတာ္ ၿပိဳပ်က္ရာမွ ဘုရားဖူး သင္းက်စ္ေတာ္ ရခဲ့ရာ ရတနာအတိၿပီးေသာ ဆင္ျဖဴေတာ္ျဖင့္ ပင့္ေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္း၊ သီရိလကၤာႏိုင္ငံမွ ပင့္လာေသာ ဗုဒၶစြယ္ေတာ္ကိုလည္း ‘ပုလဲၿပံဳး’ အမည္ရွိ ဆင္ျဖဴေတာ္တြင္ ျပာသာဒ္ႏွင့္ တင္ေဆာင္ကာ အဓိ႒ာန္ျပဳလႊတ္ရာတြင္ ယေန႔ ေရႊစည္းခံု ေစတီေတာ္ တည္ရွိရာ သဲခံုတြင္ လည္းေကာင္း၊ တန္႕ၾကည္ေတာင္ထိပ္တြင္ လည္းေကာင္း၊ တုရင္ေတာင္တန္းေပၚတြင္ လည္းေကာင္း၊ ေက်ာက္ဆည္အနီးရွိ ျပကၡေရႊေတာင္ထိပ္တြင္ လည္းေကာင္း ဆင္ျဖဴေတာ္ဝပ္ေသာ ေနရာမ်ားကို စြယ္ေတာ္ေစတီမ်ား တည္ခဲ့ေၾကာင္း ဘုရားသမိုင္းမ်ားတြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ အေနာ္ရထာမင္းသည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ေပါင္း ၃၈စီး ပိုင္ဆိုင္ေၾကာင္း ရာဇဝင္က်မ္းမ်ား၌ ေဖာ္ျပထားသည္။

အေနာ္ရထာမင္းကို ဆက္ခံခဲ့ေသာ က်န္စစ္သားမင္း၊ သူ႕ကိုဆက္ခံေသာ ေျမးေတာ္ အေလာင္းစည္သူမင္းတို႔သည္ ဆင္ျဖဴရွင္မ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း ေက်ာက္စာမ်ား၌ ေဖာ္ျပထားသည္။ အေလာင္းစည္သူမင္း ေရးထုိးေသာ ေရႊမုေ႒ာေက်ာက္စာတြင္ ‘ဆင္ျဖဴေတာ္ ၃၆စီး သခင္ျဖစ္ေသာ အေလာင္းစည္သူမင္းႀကီး’ ဟု ေဖာ္ျပထားသည္။

ပုဂံေခတ္ေနာက္ပိုင္း ျမန္မာ့မင္းဆက္အသီးသီးတြင္လည္း ဆင္ျဖဴေတာ္ရရွိေသာ သို႔မဟုတ္ ဆက္ခံရရွိေသာ မင္းတို႔သည္ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ကို ခံယူၾကသည္။

ျမန္မာမင္းတို႔သည္ မည္မွ်အထိ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ကို အထြတ္အျမတ္ ခံယူခ်င္ေၾကာင္း ပင္းယေခတ္မွ သီဟသူမင္း (ေအဒီ ၁၃၁၂ – ၁၃၂၂) ကို ၾကည့္လွ်င္ သိသာသည္။ သီဟသူမင္းသည္ ၎၏ နန္းဆက္ ၃ႏွစ္ေျမာက္တြင္ စမံုျမစ္အတြင္း ေမ်ာပါလာေသာ ဆင္ျဖဴမ အေသေကာင္ကိုပင္ ဆယ္ယူ၍ တစ္စီးရွင္ဘြဲ႕ခံယူခဲ့ဖူးသည္။ ထို႕ေနာက္ ဥဇနာမင္း လက္ထက္ (ေအဒီ ၁၃၂၂ – ၁၃၄၂)၌ သူ၏ညီေတာ္ ပင္လယ္ၿမိဳ႕စားေက်ာ္စြာတြင္ (၁)ပုလဲတစ္မူး (၂)မဟာေကသရ (၃)သန္ျမန္စြာ (၄)ဥေပါသထ (၅)ခ်စ္စြမရဲ ဟူေသာ အမည္ဘြဲ႕မ်ား ေပးထားသည့္ ဆင္ျဖဴေတာ္ (၅)စီးကို ဆက္ခံရရွိေသာေၾကာင့္ ေနာင္ေတာ္က သူ႕အား ေအဒီ ၁၃၄၂ ၌ ထီးနန္းလႊဲအပ္ရာတြင္ ငါးစီးရွင္ေက်ာ္စြာ (၁၃၄၂ – ၁၃၅၁)ဘြဲ႕ႏွင့္ နန္းတက္ခဲ့သည္။

စစ္ကိုင္းမင္းဆက္မ်ားအနက္ အေနာ္ရထာမင္းရဲ (ေအဒီ ၁၃၄၅)ႏွင့္ တရဖ်ား (ေအဒီ ၁၃၄၉ – ၁၃၅၂) တို႔သည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ ဆက္သျခင္းခံရေသာ မင္းမ်ားျဖစ္သည္။

ပထမ အင္းဝေခတ္ (ေအဒီ ၁၃၆၄ –     )၊ မင္းႀကီးစြာေစာ္ကဲ (ေအဒီ ၁၃၆၈ – ၁၄၀၁) လက္ထက္တြင္ ဘုရင့္ဆင္မ်ားထားရွိရာ ‘ေအာက္မား’ ၌ ဆင္ျဖဴတစ္စီး ေမြးဖြားလာသည္။ သားေတာ္ တရဖ်ား ေမြးဖြားခ်ိန္ႏွင့္ တိုက္ဆိုင္ေနေသာေၾကာင့္ ထိုဆင္ျဖဴကို ဖြားဖက္ေတာ္ဟု သတ္မွတ္ၿပီး တရဖ်ားကိုလည္း ဆင္ျဖဴရွင္ တရဖ်ားဘြဲ႕ ခံယူေစသည္။

သီဟသူမင္းလက္ထက္ (ေအဒီ ၁၄၂၂ -၁၄၂၆)တြင္ သူ႕ဘႀကီးေတာ္ အထိန္းေတာ္က ဆင္ျဖဴတစ္စီးႏွင့္ လက္ေအာက္ခံ ျပည္ၿမိဳ႕စားက ဆင္ျဖဴတစ္စီး ဆက္သေသာေၾကာင့္ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ ခံယူသည္။

ေရႊနန္းေက်ာ့ရွင္မင္းလက္ထက္ (ေအဒီ ၁၅၀၁ – ၁၅၂၇)တြင္ ဆင္ျဖဴတစ္စီး ေပၚထြန္း၍ အႀကိဳေတာ္အဖြဲ႕ ေစလႊတ္ရသည္။

ေတာင္ငူေခတ္ (ေအဒီ ၁၂၇၉ မွ ၁၆၁၂ ထိ)တြင္ ဆင္ျဖဴမ်ားစြာ ဆက္သခံရေသာ မင္းကား ဘုရင့္ေနာင္မင္းတရားႀကီး (၁၅၁၆ ေဖေဖာ္၀ါရီ ၅ – ၁၅၈၁ ႏိုဝင္ဘာ ၁၂) ျဖစ္သည္။ မင္းတရားေရႊထီး ၁၅၅၁ခုႏွစ္၊ ဧၿပီလ ၂၁တြင္ စစ္ေတာင္းစား သမိန္ေစာထြတ္ လုပ္ႀကံခံရ၍ နတ္ျပည္စံၿပီးေနာက္ ၁၅၅၁တြင္ သီရိႀတိဘ၀နာ ဒိတ်ပဝရ ပ႑ိတသုဓမၼရာဇာဓိပတိ အမည္ခံ၍ မင္းျပဳခဲ့သည္။ သူ႕အား ဆင္ျဖဴမ်ားစြာရွိသျဖင့္ ဆင္ျဖဴ၊ ဆင္နီမ်ားသခင္ ဘဝရွင္မင္းတရားႀကီးဘုရားဟု အမည္တြင္ခဲ့သည္။ ၎တြင္ ဆင္ျဖဴမ်ားစြာရွိေသာ္လည္း အားရတင္းတိမ္မႈ မရွိဘဲ အယုဒၶယတြင္ ဆင္ျဖဴမ်ားရွိသျဖင့္ ဆက္သရန္ ေတာင္းခံသည္။ အယုဒၶယမင္းက မဆက္သေသာေၾကာင့္ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္သည္။ အယုဒၶယမွ ဆင္ျဖဴ (၄)စီး ထပ္မံရရွိခဲ့ရာဟံသာ၀တီဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ဟုသမိုင္းတြင္ခဲ့သည္။ ကေမာၻဇသာဒီေရႊနန္းေတာ္သစ္ ႏွင့္ ဟံသာ၀တီနန္းၿမိဳ႕ေတာ္အသစ္ တည္ေဆာက္ၿပီးစီးခ်ိန္က အခစားေရာက္ရွိလာေသာ ေပၚတူဂီႏွင့္အီတာလ်ံသံတမန္မ်ား၊ကုန္သည္မ်ားအနက္ နန္းတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္ခြင့္ရခဲ့ဖူးေသာ ဗီးနစ္ၿမိဳ႕စား ဆီဇာဖရက္ဒရစ္က ဟံသာဝတီ ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္၊ ေရႊနန္းေတာ္သစ္ႏွင့္ ဘုရင့္ဆင္တပ္၊ ျမင္းတပ္မ်ား၊ ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ား အေၾကာင္းကို မ်က္ျမင္ကိုယ္ေတြ႕ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။ ယင္းတို႕၏ မွတ္တမ္း၌ ဆင္ျဖဴေတာ္တို႔ကို နန္းတြင္းဝင္းအတြင္း၌ သီးျခားျပာသာဒ္မ်ား ပါရွိေသာ အေဆာင္မ်ားႏွင့္ ထားရွိေၾကာင္း၊ ဘယက္တန္ဆာ ဆင္ယင္ထားေၾကာင္း၊ ေကြ်းေမြးျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ရန္ ဆင္ျဖဴေတာ္ ဝန္ထမ္းမ်ား ခန္႔ထားေၾကာင္း၊ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ားကိုလာေရာက္ၾကည့္ရႈသူမ်ားထံမွ ဒဂၤါးတစ္ျပားႏႈန္းေကာက္ ယူၿပီး ထိုေငြမ်ားကို ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ားအတြက္ အသံုးျပဳျခင္းႏွင့္ ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ား၏ ကုသိုလ္ျပဳ လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ အသံုးျပဳေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

ဒုတိယ ေတာင္ငူေခတ္ (ဝါ) ေညာင္ရမ္းေခတ္ (ေအဒီ ၁၅၉၇ မွ ၁၇၅၂ထိ)တြင္ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ ခံယူေသာမင္းမွာ စေနမင္း၏သားေတာ္ တနဂၤေႏြမင္း (ေအဒီ ၁၇၁၄ – ၁၇၃၃) ျဖစ္သည္။ ထိုမင္းကို ရာဇဝင္၌ “မွန္နန္းရွင္ဆင္ျဖဴ႕ရွင္တနဂၤေႏြမင္း” ဟု ကမၼည္းေရးထိုးၾကသည္။ (ဤမင္းလက္ထက္၌ စဥ့္ကိုင္သေဌးႏွင့္ ဇနီးမဏိၾသဃတို႕၏သား ဦးကုလားသည္ ရာဇဝင္ႀကီးကိုေရးသားခဲ့သည္။) ထိုမင္းလက္ထက္ ဧရာဝတီ အထက္ပိုင္းရွိေသာ ေတာတြင္းမွ ဆင္ျဖဴတစ္စီး ေတြ႕ရွိ၍ ဆက္သရာ ဆြတ္ဆြတ္ျဖဴေဖြးေသာ အဆင္းရွိေသာေၾကာင့္ ‘ေသတဂဇရာဇာ’ ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း ဂဇသွ်တၱရ ပညာရွင္တို႔က မွတ္ခ်က္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ‘ဆဒၵန္ေျပာင္မြန္’ ဘြဲ႕ေပးၿပီး ဆင္ျဖဴေတာ္သိမ္းသဘင္ကို က်င္းပခဲ့သည္။ မင္းသည္ ၁၇၃၃ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၃ရက္ေန႕တြင္ နတ္ျပည္စံခဲ့သည္။

ကုန္းေဘာင္ေခတ္(ေအဒီ၁၇၅၂-၁၈၈၅)ကိုတည္ေထာင္ခဲ့ေသအေလာင္းမင္းတရားႀကီး (၁၇၁၄ ၾသဂုတ္ ၁၃ – ၁၇၆၀ ေမ ၁၁) သည္ သူ႔ထံအခစားေရာက္ရွိလာေသာ ၿဗိတိသွ်သံအမတ္ ကပၸတိန္ ေဂ်ာ့ေဘကာ (Capt. George Baker) မွ တဆင့္ ၿဗိတိသွ် ဒုတိယေျမာက္ ေဂ်ာ့ဘုရင္ထံ ေပးပို႔ေသာ ပတၱျမားစီ ေရႊျပားေပၚ၌ ေရးထားေသာ အၾကည္ေတာ္ မဟာမိတ္ဆက္စာတြင္ မိမိကိုယ္ မိမိ “ဆင္ျဖဴ၊ ဆင္နီ၊ ဆင္က်ားမ်ား သခင္” ဟူ၍ ေဖာ္ျပထားသည္။

အေလာင္းမင္းတရားႀကီး၏ ဒုတိယသားေတာ္ ေျမဒူးမင္းသည္ ေနာင္ေတာ္ႀကီး နတ္ျပည္စံေသာအခါ သားေတာ္ စဥ့္ကူးမင္းကို အိမ္ေရွ႕နန္းရန္ထားလ်က္ ၁၇၆၃ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၂၉တြင္ ထီးနန္းစံခဲ့သည္။ အေလာင္းမင္းတရားႀကီးက “ငါ့သားေတာ္မ်ား အစဥ္အတိုင္း မင္းျပဳရန္” ဟူေသာ အမွာေတာ္ႏွင့္ ဆန္႔က်င္၍ သားေတာ္စဥ့္ကူးမင္းကို နန္းရန္ထားလိုက္သျဖင့္ေနာင္အခါထီးနန္းအတြက္ အရႈပ္အေထြးမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ့ရသည္။ သူသည္ စစ္ေအာင္ပြဲမ်ားစြာ ရရွိေသာ မင္းျဖစ္သည္။ ၁၇၇၁ခုႏွစ္တြင္ မေကြးၿမိဳ႕က ဆက္သလာေသာ ဆင္ျဖဴတစ္စီးကိုဆဒၵန္ေျပာင္ေက်ာ္ ဘြဲ႕အမည္ေပး၍ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံသည္။ ကုန္းေဘာင္ဆင္ျဖဴရွင္မင္းဟုရာဇဝင္တြင္ေဖာ္ျပၾကသည္။ဆင္ျဖဴရွင္မင္းသည္ ထီးနန္းရသည့္ ႏွစ္မွာပင္ရတနာပူရအင္းၿမိဳ႕ေတာ္ကိုတည္ေထာင္စံေနေသာေၾကာင့္ “ရတနာပူရတတိယ ၿမိဳ႕တည္မင္း” ဟု ရာဇဝင္ထိုးမွတ္သည္။ ဆင္ျဖဴရွင္မင္းသည္ ၁၇၇၆ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၉ရက္ေန႔တြင္ နတ္ျပည္စံခဲ့သည္။

ဆင္ျဖဴရွင္ကို ဆက္ခံေသာ သားေတာ္စဥ့္ကူးမင္းလက္ထက္ (ေအဒီ ၁၇၆၉ – ၁၇၈၁)တြင္ မင္းတုန္းေတာရမွ ရရွိေသာ ဆင္ျဖဴတစ္စီးကို ‘ဆဒၵန္မဂၤလာ’ ဘြဲ႕ေပးၿပီး ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ကို ခံသည္။ သူ၏ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို အတြင္းဝန္ေထာက္ ေမာင္ညိဳက ဆင္ျဖဴေတာ္၏ ၾကန္အဂၤါ လကၡဏာမ်ားႏွင့္ ျပည့္စံု၍ ဆဒၵန္ဆင္မ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း ေလွ်ာက္တင္ခဲ့သည္။

ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္၌ ဆင္ျဖဴေတာ္ အမ်ားဆံုး ဆက္သခံရေသာမင္းမွာ ဗဒံုမင္း (ဘိုးေတာ္မင္းတရား)(ေအဒီ၁၇၄၄-၁၈၁၉)ျဖစ္သည္။ သူသည္ အေလာင္းမင္းတရားႀကီး၏ တတိယသားေတာ္ ျဖစ္သည္။ ဗဒံုၿမိဳ႕ကို စားရေသာေၾကာင့္ ဗဒံုမင္းဟုတြင္သည္။ နန္းသက္ ၃၇ႏွစ္ ၄လ ရွည္ေသာ သက္ေတာ္ရွည္ ကုန္းေဘာင္မင္းတပါးျဖစ္သည္။ သူ၏ လက္ထက္ (ေအဒီ ၁၇၈၂ – ၁၈၁၉)တြင္ ဆင္ျဖဴေတာ္ (၁၁)စီး ဆက္ခံရရွိသည္။ အဆိုပါ ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ား၏ ဘြဲ႕အမည္မ်ားမွာ –

(၁) ဥေပၚေျပာင္မြန္

(၂) ရတနာေျပာင္မြန္

(၃) နာဂဝရ

(၄) ရတနာကုမုဒ္

(၅) ဥေပၚထြဋ္ေခါင္

(၆) ဝရေသတဂီရိ

(၇) ဘတၱဝတီ

(၈) ပုဏၰရိက

(၉) သီရိမလႅာမဟာသုဘဒၵါ

(၁၀) နိဗၺာနပစၥယနာဂရာဇာ

(၁၁) တေကာင္းၿမိဳ႕မွ ဆက္သေသာ ဘြဲ႕အမည္ မသိရသည့္ ဆင္ျဖဴေတာ္ တစ္စီး စသည္တို႔ျဖစ္သည္။

ဗဒံုမင္းလက္ထက္ ‘နိဗၺာနပစၥယနာဂရာဇာ’  ဘြဲ႕မည္ရွိ ဆင္ျဖဴေတာ္ရရွိသည့္ အေၾကာင္းကို ဦးေမာင္ေမာင္တင္ (K.S.M., A.T.M) ျပဳစုေသာ ‘ေရႊနန္းသံုုးေ၀ါဟာရ အဘိဓာန္’ အမွတ္ ၁၅၁ ၌ ေအာက္ပါအတိုင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

“သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ခု၊ ဟံသာဝတီၿမိဳ႕ေတာ္ နိဗၺာန္ရြာ အေရွ႕သံတံခါး ေတာတြင္းသာယာအရပ္တြင္ ဆင္ရံေႁခြေရြ ေပါက္မ တစ္ေထာင္ေက်ာ္ ၿခံရံလ်က္ ဗိုင္း၀ါဂြမ္းကဲ့သို႔ ကိုယ္လံုး ျဖဴစင္ ႏူးညံ့စြာေသာ ဆဒၵန္အစစ္ျဖစ္ေသာ ရတနာ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ေတြ႕ရေသာေၾကာင့္ စီးဆင္သံုးဆယ္ေက်ာ္၊ လူသံုးေထာင္ေက်ာ္မ်ားႏွင့္ ဝန္းရံသည္တြင္ အရံဆင္တစ္ေထာင္ေက်ာ္တို႔ ခြာ၍ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို အသာအယာဝန္းရံရမိသည္ကို ဟံသာဝတီၿမိဳ႕ဝန္၊ ေရဝန္တို႔ နိဗၺာန္ရြာ အေရွ႕ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ ေနသည့္အရပ္တြင္ သာယာႀကီးက်ယ္ေသာ ရိပ္ႀကီးတန္ေဆာင္းႏွင့္ ေဆာက္လုပ္ေမြးေကြ်းရပ္ေနေစၿပီးလွ်င္ ထိုအေၾကာင္းကို ဟံသာဝတီၿမိဳ႕ဝန္၊ ေရဝန္တို႔က ေျခေတာ္ဦးခိုက္ေစလႊတ္ ေလွ်ာက္ထား၍ ဆင္ျဖဴမ်ားသခင္ အရွင္ဘဝရွင္မင္းတရားႀကီး ၾကားေတာ္မူေလလွ်င္ ဆဒၵန္ရတနာ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ေရႊေဖာင္ႏွင့္တင္၍ ေရႊေလာင္းဆြဲေလွငင္ ေလွခန္႔ထားစီရင္ၿပီးလွ်င္ ဟံသာဝတီၿမိဳ႕ဝန္၊ေရဝန္တို႔ႀကီးၾကပ္ေဆာင္ယူခဲ့ေစဟုအမိန္႔ေတာ္ရွိ၍ွ အေလွ်ာက္ထားသူ တို႕ကို မွာထားျပန္ေစသည္။

ဟံသာဝတီ ၿမိဳ႕ဝန္၊ ေရဝန္တို႔သည္လည္း ေစသူတို႔ေရာက္လွ်င္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ေရႊေဖာင္ဝယ္တင္၍ ေရႊေလာင္းလက္ျပည့္ငင္ေစၿပီးလွ်င္ ေရႊေဖာင္ေတာ္ ၀ဲယာေရွ႕ေနာက္ ပြဲသဘင္စံု ၿခံရံတီးမႈတ္လ်က္ ဟံသာ၀တီေရ၀န္ ေနာ္ရထာေက်ာ္ေခါင္ႀကီးၾကပ္ေဆာင္ယူ ဆန္တက္ခဲ့ရ၏။

ဆင္ျဖဴမ်ားသခင္ ဘဝရွင္မင္းတရားႀကီးဘုရားလည္း မင္းကြန္းတဖက္ အလယ္ကြ်န္းစံနန္းေတာ္ေရွ႕တြင္ ဖန္မွန္ပတၱျမားစီျခယ္သည့္ ေရႊအတိၿပီးေသာ ဘံုငါးဆင့္ရွိေသာ တန္ေဆာင္း၊ ျပသာဒ္တစ္ေဆာင္၊ လက္၀ဲလက္ယာဘံုသံုးဆင့္ရွိေသာ ေရႊျပႆဒ္ႏွစ္ေဆာင္၊ ႏွစ္ထပ္လည္ေပၚေဆာင္ ေျခာက္ေဆာင္၊ ႀကီးက်ယ္သာယာေသာ ဘံုငါးဆင့္ရွိေသာ တန္ေဆာင္း၊ ျပႆာဒ္အတြင္း ဖန္မွန္ပတၱျမားျခယ္လွယ္ေသာ ဇမၺဴရာဇ္ ေရႊစင္အတိၿပီးေသာ မွီတိုင္ မွီတံုးအံုးေမြ႕ရာ အစံုႏွင့္ ဆင္မင္းနန္းကို စီရင္ေဆာက္ထားေစသည္။

ၾကည္းေၾကာင္းကလည္း ပုဂံၿမိဳ႕ကသည္ မင္းကြန္းတဖက္ အလယ္ကြ်န္းေရာက္ ဧရာ၀တီျမစ္ထိပ္ လက္၀ဲလက္ယာ ပြဲသဘင္၊ ရာဇမတ္၊ ငွက္ေပ်ာပင္ရွင္၊ ႀကံပင္ရွင္၊ ပစၥဴ၊ ယျမား၊ ကုကၠား၊ တန္ခြန္၊ ျမဴတာေရျပည့္ပန္းစံုခုိက္၊ ေရေၾကာင္းကလည္း ေရႊေလွ ေရႊေလွာင္းပြဲသဘင္ တူရိယာ အစံုႏွင့္ တစ္ၿမိဳ႕ကသည္ တစ္ၿမိဳ႕၊ တစ္ရြာကသည္ တစ္ရြာ အဆက္အလက္မျပတ္ ၾကည္းေရ စီရင္ေတာ္မူသည္။ စခန္းတိုင္းကိုလည္း ေရႊအတိၿပီးေသာ တန္ေဆာင္းျပာႆာဒ္ေဆာက္လုပ္ရသည္။စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕ျမစ္ကမ္းဆိပ္၊ ေရႊၿမိဳ႕ေတာ္ျမစ္ကမ္း ဆိပ္မ်ားတြင္ ေရႊအတိ ဖန္မႈန္႔တို႔ျဖင့္ၿပီးေသာ တန္ေဆာင္းျပာႆာဒ္ ေဆာက္လုပ္ေစသည္။

ယင္းသို႔မွ ဆင္ျဖဴမ်ားသခင္ ဘ၀ရွင္မင္းတရားႀကီးမွာ ျပည္ႀကီးမြန္ေဖာင္ေတာ္ႏွင့္ အရွင္မိဘုရားေခါင္ႀကီးဘုရား၊ သားေတာ္၊ ေျမးေတာ္၊ ေဆြေတာ္၊ မ်ိဳးေတာ္၊ မွဴးေတာ္၊ မတ္ေတာ္၊ ဗိုလ္မွဴး တပ္မွဴး၊ သူရဲသူဆက္အေပါင္းၿခံရံလ်က္ ၾကည္းေၾကာင္း၊ ေရေၾကာင္း စစ္အင္ ၇၄ပါး ႏွင့္ သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ခု တန္ေဆာင္မုန္းလတြင္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴကို ပုဂံၿမိဳ႕ေရာက္ ႀကိဳေတာ္မူသည္။ ပုဂံၿမိဳ႕တြင္ စံေတာ္မူခိုက္ ေရႊဂူဘုရား တည္ေတာ္မူသည္။ ဆဒၵန္ဆင္မင္း ႀကိဳယူေတာ္မူ၍ ပုဂံၿမိဳ႕ကသည္ စခန္းအတိုင္း ျပည္သူျပည္သားတို႔ အဖူးအေျမႇာ္ခံ၍ ၾကည္းေရၿငိမ့္မြမ္းလ်က္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ႀကိဳယူဆန္တက္ေတာ္မူသည္။

သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ခု၊ နတ္ေတာ္လျပည့္ေက်ာ္ ၄ရက္ေန႕ စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕သို႔ေရာက္လွ်င္ ဖန္မွန္ပတၱျမား စီျခယ္ေသာ တန္ေဆာင္း ေရႊျပာႆာဒ္ဝယ္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို တင္ထားေတာ္မူသည္။ ပြဲသဘင္ႀကီးစြာလည္း စံေတာ္မူသည္။ ထိုတြင္ ၃ရက္ ျပည္သူျပည္သားတို႔ အဖူးအေျမာ္ကိုခံေတာ္မူလ်က္ ၅ရက္ ပြဲသဘင္ခံ၍ ေနေတာ္မူသည္။

ေရႊနန္းေတာ္က ဆန္တက္ေတာ္မူ၍ မင္းကြန္းအလယ္ကြ်န္းဆိပ္သို႔ေရာက္လွ်င္ နန္းေတာ္ဦး ဆင္မင္းနန္းေတာ္ကသည္ ျမစ္ကမ္းဆိပ္ေရာက္တက္လမ္း တေလွ်ာက္ကို လက္၀ဲလက္ယာ ရာဇမတ္ကာ၍ ငွက္ေပ်ာပင္ရွင္၊ ႀကံပင္ရွင္၊ ေညာင္ေရအိုး ပန္းစံုခိုက္၊ တံခြန္၊ ကုကၠား၊ မုေလးပြား၊ ယျမား၊ ပစၥဴ ခိုက္ထားေစသည္။ လမ္းကိုသဲေမြ႕ႀကဲၿပီးလွ်င္ ေကာ္ေဇာခင္းရသည္။ ခင္းထားသည့္ ေကာ္ေဇာထက္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ေလွ်ာက္သြားေစၿပီးလွ်င္ ေရႊေငြဖန္မႈန္႔တို႔ျဖင့္ ၿပီးေသာ ဆင္မင္းနန္းတြင္ ဆဒၵန္ရတနာ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို သိမ္းေတာ္မူရမည့္ အခမ္းအနားမ်ားကို ဆရာေတာ္၊ သံဃာေတာ္၊ ပုဏၰားပညာရွိ၊လူပညာရွိတို႔ကပိဋကတ္က်မ္းဂန္ေလာကီစာေဟာင္း စာတမ္းထြက္ရွိသည္ မ်ားႏွင့္ ေလွ်ာက္ထားၾကေစ အမိန္႔ေတာ္ရွိ၍ သာသနာျပဳဆရာေတာ္ စေသာ ဆရာေတာ္၊ သံဃာေတာ္၊ ပုဏၰားပညာရွိတို႔ ေလွ်ာက္ထားၾကသည္ကား –

“ယခု ဘုန္းေတာ္ သမၼာေတာ္ေၾကာင့္ ရအပ္ေသာ ဆင္ျဖဴရတနာသည္ ဘုရားအေလာင္းေတာ္ ေဝႆႏၱရာမင္းႀကီး ဖြားေတာ္မူေသာေန႔ ဆဒၵန္အမ်ိဳးျဖစ္ေသာ ဆင္ျဖဴရတနာကို ဆင္တင္းကုပ္၌ အမိဆင္မထားေသာသကဲ့သို႔ လည္းေကာင္း၊ ဒု႒ဂါမဏိမင္းႀကီးလက္ထက္ ဆဒၵန္အမ်ိဳးျဖစ္ေသာ ဆင္ျဖဴရတနာကို ၿမိဳ႕ရြာအနီး က႑ဳလ ျမစ္ဖ်ား၌အမိဆင္မထားေသာသကဲ့သို႔လည္းေကာင္း၊ယခုလည္း ဘုန္းေတာ္သမၼာေတာ္ေၾကာင့္ ကိုယ္အလံုးျဖဴစင္ႏူးညံ့စြာေသာ ဆဒၵန္အစစ္ျဖစ္ေသာ ဆင္ျဖဴရတနာကို နိဗၺာန္ရြာအနီး၌ နတ္တို႔ဖန္ဆင္း၍ အမိဆင္မထားလာရသည္ ျဖစ္ပါသည္။”

ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို သိမ္းေတာ္မူရမည္မွာ မဟာသုဒႆနစၾကာမႏၶာတ္မင္း၊ ဗာရာဏသီ ျဗဟၼဒတ္မင္း၊ ေ၀ႆႏာၱရာမင္း၊ ဒု႒ဂါမဏိမင္းတို႔ ဆင္ျဖဴရတနာကို သိမ္းေတာ္မူသည့္ က်မ္းဂန္ဇာတ္နိပါတ္ ထြက္ရွိသည့္အတိုင္း ရတနာဆင္ျဖဴေတာ္ထားရန္ ေရႊေငြဖန္မႈန္႔တို႔ျဖင့္ ၿပီးေသာ ဆန္းၾကယ္စြာေသာ တန္ေဆာင္းျပႆာဒ္ကို စီရင္ျခင္း၊ အထူးထူးအေထြေထြေသာ အဆင္ေတာ္အေဆာင္အေယာင္ အခင္းအက်င္းတို႔ကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ကို ဆင္ယင္ရန္ အဖိုးမ်ားစြာထိုက္ေသာ တန္ဆာတို႔ကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ကို ဆင္ယင္ရန္ အဖိုးမ်ားစြာထိုက္ေသာ တန္ဆာတို႔ကို စီရင္ျခင္း၊ ျပည္ကိုတန္ဆာဆင္၍ ဆင္ေတာ္ေဆာင္ယူအံ့ေသာ ခရီးလမ္းတေလွ်ာက္ကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ေရွ႕သို႔ေဆာင္ယူရန္ အခမ္းအနားကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ကို ဘိသိက္သြန္းေတာ္မူမည္ကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ကို ဘြဲ႕နာမံတပ္ေတာ္မူမည္ကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ကို ခ်ီးျမႇင့္ျပဳစုေတာ္မူမည္ကို စီရင္ျခင္း၊ ဆင္ေတာ္ကို ေျခေတာ္တင္ေတာ္မူမည္ကို စီရင္ျခင္း၊ ဤသို႔ဆယ္ပါးေသာ အစီအရင္တို႔ကို အခမ္းအနားႀကီးက်ယ္စြာ စီရင္၍ သိမ္းေတာ္မူသင့္ေၾကာင္းႏွင့္ တညီတညြတ္တည္း ေလွ်ာက္ထားၾကသည္တြင္ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ ေခါင္းေဆးသႀကၤန္ေခၚမည္ကို စီရင္ရသည္ကား –

ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို သႀကၤန္ေခၚရန္ စံနန္းေတာ္ အေနာက္ေျမာက္ယြန္း ေသာင္ျပင္တြင္ သႀကၤန္ေခၚတန္ေဆာင္း၊ ပရိတ္နာတန္ေဆာင္း၊ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို တန္ဆာဆင္ယင္ရန္ တန္ေဆာင္း၊ သမၼာေဒ၀နတ္ပူေဇာ္ရန္ တန္ေဆာင္း၊ သႀကၤန္ေရေတာ္ထားရန္ တန္ေဆာင္း၊ ဘံုသံုးဆင့္တန္ေဆာင္း၊ ျပႆာဒ္ခုႏွစ္ေဆာင္ စျမင္ပါ ေဆာက္လုပ္၍ အတြင္းအျပင္ပိတ္ ရမထီ ၾကက္လႊမ္းၿပီးလွ်င္ သေတာင္းလည္ၾကာ ယပ္သံုးဆင့္စီ ဆြဲရသည္။ သစ္သီးမ်ိဳးစံု၊ ပန္းမ်ိဳးစံုထားရန္၊ မင္းညီမင္းသားတို႔ေနရန္၊ မွဴးေတာ္မတ္ေတာ္တို႔ေနရန္၊ လက္ဝဲလက္ယာပြဲသဘင္ အတီးအကတို႔ေနရန္၊ စေၾကာတဲကႏၷားျပင္ပါ ငါးေဆာင္၊ အရံဆင္ေတာ္စုေနရန္ ကႏၷားျပင္ႀကီးေလးေဆာင္ ေဆာက္လုပ္ၿပီးလွ်င္ ၀င္းေလးမ်က္ႏွာကာရံ၍ တန္ေဆာင္းျပႆာဒ္မ်ားမွာ ငွက္ေပ်ာပင္ရွင္၊ ႀကံပင္ရွင္၊ တံခြန္၊ ကုကၠား၊ မုေလးပြား၊ ယျမား၊ ပစၥဴ၊ ေရျပည့္ျမဴတာ ပန္းစံုခိုက္၊ သစ္သီးဆိုင္း၊ ပန္းဆိုင္း၊ အေမႊးအထံုတို႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ယင္က်င္းပရသည္။ ဂဂၤါေရ၊ အန၀တတ္ေရ၊ အုတ္သစ္ေရ၊ က်ဴဝန္းလက္ပံေရေတာ္မ်ားကိုလည္း ရဇၨာဘိေသကသႀကၤန္ေတာ္တြင္ ေဆာင္ယူသည့္နည္း စီရင္ခန္႔ထား က်င္းပေဆာင္ယူေစ၍ ရထားတန္ေဆာင္းတြင္ သြင္းထားရသည္။

သႀကၤန္တန္ေဆာင္း၊ နင္းၾကမ္းခင္းရန္ ျမစ္လယ္ေျမ၊ ဂဂၤါေျမ၊ ဝက္စြယ္၌ပါေသာေျမ၊ နပုန္းအိမ္ေအာက္ေျမ၊ ကမ္းေလးခြေျမ၊ ေတာင္ပို႔ေျမ၊ ဆင္စြယ္၌ပါေသာေျမ၊ မင္းအိမ္တံခါးေျမ၊ ႏြားလားဥႆဘ ဦးခ်ိဳ၌ပါေသာေျမ၊ အဓိကလယ္ႀကီးေျမ၊ ေတာင္ထိပ္ေျမ၊ ထြန္သြားတြင္ ကပ္ေသာေျမ၊ နတ္စင္ေအာက္ေျမ၊ ဘုရားအဓိကေျမတို႔ကို အသီးသီးဆိုင္ရာဆင့္ဆို ခန္႕ထားေဆာင္ယူေစ၍ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္သႀကၤန္္ တန္ေဆာင္းနင္းၾကမ္းေအာက္ခံလုပ္ ရ သည္။

သႀကၤန္ေတာ္အခါ မေရာက္မီ တရက္က အသီတိရဟႏာၱရုပ္ထု ၈ပါး၊ အရ္ိယာသံဃာေတာ္ ၈ပါးကို ပင့္၍ ပရိတ္နာ တန္ေဆာင္းမွာ ပရိတ္ေတာ္ ဂုဏ္ေတာ္မ်ားကို ရြတ္ဖတ္ သရဇၹာယ္ရသည္။

အခမ္းအနားစီရင္ၿပီး၍ သႀကၤန္အခါနီးလွ်င္ ဆင္မင္းနန္းက သႀကၤန္တန္ေဆာင္းသို႔ ေဆာင္ယူသည္မွာ ေရွ႕ေျခာက္တပ္၊ ေနာက္ေျခာက္တပ္ ခင္းက်င္းလိုက္ရသည္။ ထို႔ျပင္ ေရွ႕ဖ်ား စေျမာင္သိုင္းႏွင့္ ယင္းေနာက္ သူေဌးသူၾကြယ္။ ယင္းေနာက္ ၈ပါးပုဏၰားစု။ ယင္းေနာက္ ေရႊပုစြန္ဆီ အလံႀကီး ယင္းေနာက္ ခ်ပ္တန္ဆာႏွင့္ ေသနတ္စြဲသူရဲ ၂ဝဝ၊ ယင္းေနာက္ ခ်ပ္တန္ဆာႏွင့္ ေရႊလွံစြဲ သူရဲ ၂၀၀။ ယင္းေနာက္ ခ်ပ္တန္ဆာႏွင့္ ေရႊခါး၊ ေရႊလႊား၊ ေရႊကာစြဲ သူရဲ ၂ဝဝ။ ယင္းေနာက္ စည္ေတာ္ခံု။ ယင္းေနာက္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို သနားေတာ္မူသည့္ ထီးျဖဴေတာ္ကို ၄စင္းႏွင့္ မင္းခမ္းေတာ္အစံုမ်ားကို ၄ဝေတာ္၊ ၅ဝေတာ္တို႔ ေမာင္း၊ နားေတာင္း၊ ဝတ္လံု၊ စလြယ္ ဆင္ယင္၍ ခြဲကိုင္လိုက္ရသည္။ ယင္းေနာက္ ဘိသိက္ေတာ္ဆက္ ရွစ္ပါး၊ ပုဏၰားႀကီး ၈ပါး၊ ယင္းေနာက္ အရံဆင္ေတာ္ခံု၊ ယင္းေနာက္ ေန႔ေက်ာ္သား မွဴးႀကီး မတ္ႀကီးတို႔ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို လက္ဝဲလက္ယာ မစ၍ လုိက္ရသည္။ ယင္းေနာက္ လက္ယာအရံ၊ လက္၀ဲအရံ ဆင္ေတာ္စု။ ယင္းေနာက္ သားေတာ္ အိမ္ေရွ႕မင္း။ ေျမးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္း။ ယင္းေနာက္ မင္းသား မင္းေျမး ေဆြေတာ္ မ်ိဳးေတာ္စု။ ယင္းေနာက္ မွဴးေတာ္ မတ္ေတာ္။ ယင္းေနာက္ စုေရး စုကိုင္၊ ဒိုင္းမွဴး၊ သင္းမွဴး၊ ေသြးေသာက္စု၊ ေျမးေတာ္သည္တုိ႔ သနားေတာ္ခံရသည့္ ေမာင္း၊ နားေတာင္း၊ ၀တ္လံုစလြယ္ ဘြဲ႕ျဖဴဆင္ယင္၍ လိုက္ၾကရသည္။ သႀကၤန္တန္ေဆာင္းသို႔ ေရာက္လွ်င္ ေျမာက္သို႔ဦးေခါင္းမူလ်က္ ပြဲသဘင္ စံုခံ၍ အခါေတာ္ကို ငံ့လင့္ေနရသည္။

အခါေတာ္ေစာင့္ ပုဏၰားပညာရွိတို႔က အခါေတာ္ေရာက္ၿပီၾကားလွ်င္ သားေတာ္ျပည္မင္း ဓမၼရာဇာ၊ သားေတာ္ ေတာင္ငူမင္း၊ သတိုးဓမၼရာဇာ၊ သားေတာ္ ပုဂံမင္း၊ သတိုးမင္းဖ်ား၊ သားေတာ္ ပုခန္းမင္းသား၊ သတိုးမင္းရဲေက်ာ္ေခါင္တုိ႔ သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ခု၊ တပို႔တြဲလျပည့္ေက်ာ္ ၁၃ရက္ေန႔ ေကာင္းျမတ္ေသာ အခါတြင္ တေရာ္ရည္၊ ကင္ပြန္းရည္တို႔ျဖင့္ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ဦးေခါင္းေဆး၍ သႀကၤန္ေရ၊ ပရိတ္ေတာ္ေရတို႔ျဖင့္ သြန္းေလာင္းရသည္။

ၿပီးလွ်င္ တန္ဆာဆင္ေသာ တန္ေဆာင္း၊ ျပႆာဒ္သို႔ ေဆာင္ယူ၍ ရတနာကိုးပါးတို႔ျဖင့္ ဆန္းၾကယ္စြာ ျခယ္လွယ္လုပ္ေဆာင္ေသာ အဖိုးခုႏွစ္သိန္း ခုႏွစ္ေထာင့္ရွစ္ဆယ့္ရွစ္ ထိုက္ေသာ ရတနာဦးကင္းဖံုး၊ ရတနာနားဆြဲ၊ ရတနာမ်က္ႏွာကပ္၊ ရတနာစြယ္ေခြး၊ ရတနာလည္ဆြဲ၊ ရတနာေရႊခ်ဴ၊ ရတနာလက္ေကာက္၊ ရတနာေျခက်ဥ္း၊ ရတနာႀကိဳး၊ ရတနာကြန္ခ်ာ တန္ဆာေတာ္မ်ားကို ဆင္ယင္ေစသည္။ အရံဆင္ေတာ္မ်ားကိုလည္း တခ်ိန္တခါတည္း ဦးေခါင္းေဆးရသည္။ ၿပီးလွ်င္ ေရွ႕ေျခာက္တပ္၊ ေနာက္ေျခာက္တပ္ႏွင့္ စီစဥ္ခင္းက်င္းၿမဲအတိုင္း ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ဆင္မင္းနန္းသို႔ ေဆာင္ယူသည္။ ပြဲသဘင္စံုလည္း ခံရေပ။

ထို႔ေနာက္ သကၠရာဇ္ ၁၁၆၈ခု၊ တပို႔တြဲလျပည့္ေက်ာ္ ၁၄ရက္ေန႔ ေကာင္းျမတ္ေသာ အခါေတာ္ျမတ္၌ မင္းတို႔အဆင္အလာအတိုင္း ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို မင္းတရားႀကီးသည္ သိမ္းယူေတာ္မူသည္။

ၿပီးလွ်င္ဘုန္းေတာ္အလြန္ႀကီးျမတ္ေတာ္မူလွေသာဆင္ျဖဴမ်ားရွင္လက္နက္စႀကၤာသခင္ အရွင္ဘဝရွင္မင္းတရားႀကီးဘုရားက –

“ကြ်န္းငယ္အရံငါးရြာရွိေသာ ေလးကြ်န္းလံုးကို အစားရေသာ သဗၺညဳတ ဘုရားအေလာင္းစႀကၤာ မႏၶာတ္မင္းတို႔ကဲ့သို႔ ျဖည့္က်င့္ေတာ္မူသည္။ ဘုန္းေတာ္ ပါရမီေတာ္ေၾကာင့္ ရအပ္ေသာ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို တံဆိပ္နာမံ ေက်ာက္စီေရႊဘြဲ႕အေျခြအရံ ေရႊလွံ ေရႊခါး ေရႊလႊား ေရႊကာ ေသနတ္မီးေပါက္ အတီးအမႈတ္ စည္ေတာ္စံု ထီးျဖဴေသာ မင္းေျမႇာက္တန္ဆာငါးပါး၊ မင္းခမ္းမင္းနားအစံုႏွင့္တကြ အပ္ေတာ္မူ၍ ဖန္မႈန္႔ပတၱျမား မြမ္းမံစီျခယ္ေသာ ေရႊနန္းျပႆာဒ္ႏွင့္ ခ်ီးျမႇင့္ျပဳစုေတာ္မူသည္။ ငါအရွင္ ဧကၠရာဇ္မင္းျမတ္ အက်ိဳးေတာ္၊ သာသနာေတာ္ျမတ္စီးပြား၊ ျပည္သူ၊ လူ၊ ရဟန္းတို႔စီးပြားျဖစ္မည့္အေၾကာင္း၊ မိုးေလေျဖာင့္မွန္၍ ျပည္ထဲေလးမ်က္ႏွာ ၀ေျပာ သာယာၿငိမ္းခ်မ္းမည့္ အေၾကာင္းကို ၾကည့္႐ႈရမည္” အမိန္႔ေတာ္ရွိသည္။

ၿပီးလွ်င္ သံေတာ္ဆင့္ သီရိနႏၵေက်ာ္က “နိဗၺာန ပစၥယနာဂရာဇာ” ဟူေသာ ဘြဲ႕ေတာ္ကို ကြမ္းခြက္မွာယူ၍ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို လက္ယာက တုပ္ပ်ပ္လ်က္ ဖတ္ေလွ်ာက္၍ ဆဒၵန္ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ဘြဲ႕တပ္ခ်ီသည္။ၿပီးလွ်င္ အရံဆင္ေတာ္မ်ားကိုလည္း သံေတာ္ဆင့္ အေဆာင္ၿမဲတို႔ ဖတ္ေလွ်ာက္၍ အသီးသီးဘြဲ႕တပ္ၾကရသည္။ ၿပီးလွ်င္ လက္ဖြဲ႕ေတာ္စာကို ေလွ်ာက္တင္ရသည္။

ၿပီးလွ်င္ ဆဒၵန္ဆင္မင္းကို ေတြ႕ျမင္၍ သူငပန္းဦးကို ဗ်တၱသီရိဘြဲ႕၊ ငေတာ္ကို ဗ်တၱသူရိန္ဘြဲ႕၊ ငကနီကို ဗ်တၱေဇယ်ဘြဲ႕၊ ငေမာင္ကို ဗ်တၱေဇာတဘြဲ႕ႏွင့္ ေငြစင္ငါးရာ၊ ေရႊဖလားငါးရာ၊ ေငြဖလားငါးရာ၊ ပိတ္အုပ္ငါးရာ၊ ကမၺလာငါးရာ၊ ဆာပါအုပ္ငါးရာ၊ ပိုးက်င္စံုပုဆိုးငါးရာ တို႔ကို ဆုေပးေတာ္မူမည္။

အမတ္ႀကီး မဟာမင္းလွကို ဆဒၵန္ဆင္မင္း၊ ေရႊေတာင္နရြာေက်ာ္၊ ေရႊေတာင္သီဟေက်ာ္သူတို႔ကို ဆဒၵန္ဆင္မင္း၀န္ေထာက္၊ ဂဇေက်ာ္သူ၊ လက္ဝဲေဇယ်တို႔ကို ဆဒၵန္ဆင္မင္းနားခံ၊ ဘယေက်ာ္စြာ ဘယနန္သူတို႔ကို ဆဒၵန္ဆင္မင္း စာေရးႀကီး ခန္႔ေတာ္မူ၍ ဆင္မင္းနန္းမွာ တက္သက္စီရင္ ထိန္းအုပ္ရသည္။

ဗဒံုမင္းေနာက္ဆက္ခံေသာေျမးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္း (ဘႀကီးေတာ္မင္းတရား)သည္ လည္း ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံခဲ့သည္။ သူ၏လက္ထက္ (ေအဒီ ၁၈၁၉ – ၁၈၃၇)တြင္ ေယာၿမိဳ႕ ေက်း၊ ေက်ာက္စရစ္ကန္ ေခ်ာင္းအရပ္မွရေသာ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ေရွးအစဥ္အလာအတိုင္း သိမ္းယူ၍ၿပီး အ႐ုဏဂီရိဘြဲ႕အပ္ႏွင္းကာ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံျခင္းျဖစ္သည္။ စစ္ကိုင္းမင္းပိုင္ေသာ အျခားဆင္ျဖဴရွင္ (၆)စီးမွာ (၁)ရတနာေျပာင္မြန္ (၂)ပုဂံတမူး (၃)ရတနာကုမုဒ္ (၄)ဥေပါတသ (၅)ေနာင္ရင္း (၆)ဘုန္းေရာင္ေတာက္ တို႔ျဖစ္သည္။

စစ္ကိုင္းမင္းေနာက္ ဆက္ခံေသာ သာယာဝတီမင္း၊ ပုဂံမင္းတို႔ လက္ထက္တြင္ ဆင္ျဖဴေတာ္ ရရွိေၾကာင္း၊ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံေၾကာင္းကို မေတြ႕ရေခ်။

မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးလက္ထက္ (ေအဒီ ၁၈၅၃ – ၁၈၇၈)တြင္ ဆင္ျဖဴေတာ္အထီး (၇)စီး၊ အမ (၅)စီး စုစုေပါင္း (၁၂)စီးတို႔ကို လက္ေအာက္ခံ ေစာ္ဘြားေစာ္ခံ၊ ၿမိဳ႕၀န္၊ ၿမိဳ႕အုပ္တို႔က ဆက္သေသာေၾကာင့္ ဆင္ျဖဴေတာ္သိမ္းပြဲသဘင္မ်ားခံကာ ဆင္ျဖဴေတာ္မ်ားကို ဘြဲ႕အမည္မ်ား ေပးအပ္ခဲ့သည္။ ဆင္ျဖဴေတာ္ဘြဲ႕အမည္မ်ားမွာ (၁)မာတင္ေျပာင္မြန္ (၂)ေလးကြ်န္းရန္ေအာင္ (၃)ဇမၺဴတန္ေဆာင္း (၄)ဇမၺဴတံဆိပ္ (၅)ဘဒၵါ၀တီ (၆)ဇမၺဴက်က္သေရ (၇)ဘုန္းေရာင္ရႊန္းပြင့္ (၈)ဘိုးေခါင္ရင့္မာ (၉)ဘုန္းေရာင္ရႊန္း (၁၀)ဘုန္းေတာက္ပ (၁၁)ဘုန္းေရာင္၀င္း (၁၂)ေမာရိယ ပစၥယနာဂရာဇာ တို႔ျဖစ္သည္။

မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္တြင္ျမန္မာသကၠရာဇ္၁၂၃၉ခုႏွစ္ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၆ရက္ (ခရစ္ ၁၈၇၇ခုႏွစ္ ႏို၀င္ဘာလ ၂၆ရက္) တနလၤာေန႔တြင္ ထား၀ယ္ၿမိဳ႕မွ ဆက္သသည့္ သီရိမဟာသုဘတၱရတနာဆင္ျဖဴေတာ္မကို မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးက အလယ္နန္းမိဖုရားအား ေပးသနားေတာ္မူခဲ့ရာ ယင္းမိဘုရားသည္ ဆင္ျဖဴမရွင္ မိဘုရားႀကီးဟု ဘြဲ႕အမည္တြင္ခဲ့သည္။

သီေပါမင္းလက္ထက္ (ေအဒီ ၁၈၇၈ – ၁၈၈၅)တြင္ ဆင္ျဖဴေတာ္ (၂)စီး ရွိၿပီးျဖစ္သည္။ တစီးမွာ ‘ေမာရိယပစၥယနာဂရာဇာ’ ျဖစ္ၿပီး၊ အျခားဆင္မတစ္စီးမွာ ‘သီရိမဟာသုဘတၱာ’ ျဖစ္သည္။ ကုန္းေဘာင္မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီးတြင္ ျမန္မာႏွစ္ ၁၂၄၆ခုႏွစ္ နယုန္လဆန္း ၁၄ရက္ (ခရစ္ ၁၈၈၄ခုႏွစ္ ဇြန္လ ၇ရက္) စေနေန႔တြင္ ထိုဆင္ျဖဴေတာ္ႏွစ္စီးကို ဦးေဆးသႀကၤန္အခမ္းအနား ျပဳလုပ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

ထို႔ေနာက္ သီေပါမင္းလက္ထက္တြင္ ျမန္မာႏွစ္ ၁၂၄၇ခုႏွစ္ ကဆုန္လတြင္ ေဇယတိုင္း ေတာင္ငူၿမိဳ႕ ရန္ေအာင္ျမင္ေတာမွ ဆင္ျဖဴေတာ္တစီးရရွိခဲ့ရာ ‘ေဇယဝ ပစၥယနာဂရာဇာ’ဟု ဘြဲ႕အမည္ေပးခဲ့သည္။ ဆင္မင္းဝန္တို႔မွာ မင္းလွမင္းေက်ာ္သီရိဦးထုပ္ႏွင့္ ဦးတိုးတို႔ျဖစ္ၿပီး ဆင္ဝန္မွာ မဟာမင္းထင္မင္းေခါင္ ဦးတက္ျဖစ္သည္။ သီေပါမင္း ဆင္ျဖဴေတာ္ရရွိသည္မွာ ပါေတာ္မမူခင္ (၆)လခန္႔က ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၅ ႏိုဝင္ဘာ ၂၉တြင္ သီေပါမင္းပါေတာ္မူၿပီးေနာက္ ဆင္ျဖဴေတာ္သည္ မႏၱေလးနန္းေတာ္အတြင္းရွိ ဆင္နန္းတြင္ပင္ ဆက္လက္ထားရွိသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာမင္းလက္ထက္ကကဲ့သို႔ တခမ္းတနား ေစာင့္ေရွာက္မႈ မရွိေတာ့ေခ်။

ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၈၇ခုႏွစ္ ညတစ္ညတြင္ အဂၤလိပ္ အစိုးရက ဆင္ျဖဴေတာ္ကို မီးသေဘာၤျဖင့္ တင္ေဆာင္၍ ရန္ကုန္သို႔ သယ္ယူသြားခဲ့သည္။ မည္သူမွ် မသိလိုက္ေပ။ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တိရစာၧန္႐ံု၌ ထားရွိသည္။ ထိုစဥ္က ရန္ကုန္တိရစၧာန္႐ံုသည္ ယခု ရန္ကုန္ျပည္သူ႕ေဆး႐ံုႀကီး၀င္းအတြင္းတြင္ ရွိသည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၁ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ အဆိုပါ ဆင္ျဖဴေတာ္သည္ မုန္ယိုသည့္အတြက္ ၿဗိတိသွ်ေျခလ်င္တပ္သားမ်ားက ေသနတ္ျဖင့္ ပစ္သတ္လိုက္ၾကသည္။

ဆင္ျဖဴရွင္ေတာ္ကို ျမန္မာတိုင္းရင္းသားမ်ားျဖစ္ၾကေသာ မြန္ ႏွင့္ ရခိုင္မင္း တို႔သည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ကို အထူးေလးစား အျမတ္တႏိုးရွိၾကသည္။ ဟံသာ၀တီ ပဲခူးတြင္ စိုးစံခဲ့ေသာ ၀ါရီဂူမင္းသည္ ေသာကၠေတး(ဘူခိုထိုင္း)မင္း၏ သမီးေတာ္ ပင္တိုင္စံကိုယူၿပီး မုတၱမသို႔ ထြက္လာခဲ့သည္။ မုတၱမတြင္ ၿမိဳ႕စားျဖစ္လာၿပီး မၾကာမီ ဟံသာ၀တီ ပဲခူးတြင္ နန္းရၿပီးေနာက္ ခရစ္ ၁၂၈၇ ဇန္န၀ါရီလ ၃၀တြင္ မုတၱမၿမိဳ႕တြင္ ၀ါရီရူမင္းဆက္ကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ မင္းျဖစ္ၿပီးေသာအခါ ေယာကၡမေတာ္ ေသာကၠေတးမင္းက ေအဒီ ၁၂၉၃တြင္ ဆင္ျဖဴတစ္စီး ဆက္သသည္။ ၀ါရီရူမင္းသည္ ေအဒီ ၁၂၈၇မွ ၁၂၉၆အထိ မင္းျပဳစဥ္ တိုင္းျပည္စည္ပင္သာယာသည္။ ပညာရွင္မ်ားအား စုေ၀းေစၿပီး ဓမၼသတ္တေစာင္ ျပဳစုေစခဲ့ရာ ၀ါရီရူဓမၼသတ္ဟုတြင္ခဲ့သည္။

ဤမင္းဆက္မွ သတၱမေျမာက္မင္းျဖစ္ေသာ ဗညားဦး (၁၃၄၈ – ၁၃၈၃)သည္လည္း ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံခဲ့သည္။ သူ႕ေနာက္ဆက္ခံေသာ သားေတာ္ ရာဇဓိရာဇ္ (၁၃၈၃ – ၁၄၂၁)သည္ မြန္ဘုရင္မ်ားအနက္ အလြန္ထင္ရွားသူျဖစ္သည္။ ရာဇဓိရာဇ္အား အယုဒၶယဘုရင္ ရာေမဘြန္က ဆင္ျဖဴရွင္တစ္စီး ဆက္သရာ အမတ္ခ်ဳပ္ႀကီး အမတ္ထိန္ႏွင့္ အမတ္ျဗတ္စတို႔ကို ကမန္ပိုက္အရပ္အထိ သြားေရာက္ေစၿပီး ဆင္ျဖဴေတာ္ကို အခမ္းအနားႏွင့္ ႀကိဳဆိုေစသည္။

ရခိုင္မင္းမ်ားအနက္ ဆင္ျဖဴေတာ္ဆက္သခံရ၍ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံေသာ မင္းမ်ားရွိခဲ့ရာ ေျမာက္ဦးမင္းဆက္ (ေအဒီ ၁၄၃ဝ – ၁၇၈၅)မွ မင္းဖေလာင္း၏သားေတာ္ မင္းရာဇာႀကီး (ေအဒီ ၁၅၉၃ – ၁၆၁၂)သည္ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံၿပီး ဆုတံဆိပ္ေတာ္ႏွင့္ ဆင္ျဖဴရွင္ဘြဲ႕ခံေသာ ေငြဒဂၤါမ်ား သြန္းလုပ္ခဲ့သည္။

စာကိုး

၁။ ဦးေမာင္ေမာင္တင္ (K.S.M.,A.T.M)၊ ေရႊနန္းသံုးေ၀ါဟာရ အဘိဓာန္၊ ရန္ကုန္၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္ တႀကိမ္ ၂၀၀၅။

၂။ ဦးကုလား၊ ရာဇဝင္ခ်ဳပ္၊ ရာျပည့္စာအုပ္တိုက္၊ ဒုႀကိမ္ ၂၀၁၁။

၃။ ေရွးေဟာင္းစာေပ သုေတသီတဦး၊ ျမန္မာ့နန္းသံုးဆင္ (ျမန္မာမႈအစဥ္အလာႏွင့္ ဆင္ရတနာသုေတသီလက္စြဲ) အတြဲ ၁၊၂။ (လက္ႏွိပ္စက္မူ)

၄။ ေမာင္သန္းေဆြ(ထားဝယ္)၊ “ျမန္မာမႈအစဥ္အလာႏွင့္ ဆင္ျဖဴရတနာ” သူရဇၨမဂၢဇင္း အတြဲ ၁၂၊ အမွတ္ ၆ (၂ဝ၁၂၊ ဇြန္လ)။ အမွတ္ ၇ (၂ဝ၁၂ ဇူလိုင္လ)၊ အမွတ္ ၈ (၂ဝ၁၂ ၾသဂုတ္လ)၊ အမွတ္ ၉ (၂ဝ၁၂ စက္တင္ဘာ)၊ အမွတ္ ၁ဝ (၂ဝ၁၂ ေအာက္တိုဘာလ)၊ အမွတ္ ၁၁ (၂ဝ၁၂ ႏို၀င္ဘာ)။