ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္

ရႏၱပိုစာခ်ဳပ္မွာ စစ္ကိုင္းမင္းလက္ထက္ (၁၈၁၉ – ၁၈၃၇) ၁၈၂၄ ခုႏွစ္မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ စတင္ျဖစ္ပြားေသာ ပထမ အဂၤလိပ္ – ျမန္မာစစ္ပြဲကို ေျပၿငိမ္းေစရန္ အဂၤလိပ္အစိုးရ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားႏွင့္ ျမန္မာဘုရင္အစိုးရ ကိုယ္စားလွယ္ေတာ္မ်ားသည္ သက္ဆိုင္ရာ ႏိုင္ငံတို႔၏ ကိုယ္စား လက္မွတ္ ေရးထိုးၾကေသာ စာခ်ဳပ္ျဖစ္သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံအထက္ပိုင္း အင္းဝၿမိဳ႕မွ ေတာင္ဘက္ မုိင္ ၄ဝ ခန္႔ကြာ၍ ျမင္းၿခံၿမိဳ႕ အထက္ ၆ မုိင္ ကြာေဝးေသာ ရႏၲပိုရြာတြင္ ေတြ႔ဆုံ ခ်ဳပ္ဆိုၾကေသာေၾကာင့္ “ရႏၲ ပိုစာခ်ဳပ္” (The Treaty of Yandabo) ဟု ေခၚသည္။

အဆိုပါ စာခ်ဳပ္ကို ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၈၇ ခုႏွစ္ တေပါင္းလျပည့္ေက်ာ္ ၄ ရက္ (ခရစ္ ၁၈၂၆ ခု ေဖေဖၚ၀ါရီလ ၂၄ ရက္) ေန႔တြင္ ျမန္မာတို႔ဘက္မွ စစ္သူႀကီး လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စား ဝန္ႀကီး မင္းႀကီး မဟာမင္းလွေက်ာ္ထင္၊ က်ီဝန္ အတြင္းဝန္မင္းႀကီး မဟာမင္းလွသီဟသူတို႔ႏွင့္ အဂၤလိပ္တို႔ဘက္မွ အဂၤလိပ္အေရးပိုင္ အာစီေသာကပ္ဘက္ (Archibald Campbell)၊ အေရးပိုင္ ေရာအစ္စံ (Robertson)၊ တိုက္သမၺာန္ အုပ္ခ်ဳပ္သူ ရစ္ခ်တ္ (Capt.Richard Birch) တို႔ ႏွစ္တိုင္းႏွစ္ျပည္ မိတ္လကၡဏာႏွင့္အညီ အခ်င္းခ်င္း ႏႈတ္ဆက္ၾကၿပီးလွ်င္ မဟာမိတ္အျဖစ္ စာခ်ဳပ္ ခ်ဳပ္ဆိုၾကသည္။

● ေနာက္ခံသမိုင္း

ခရစ္ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္ ဇြန္ ၅ ရက္ေန႔တြင္ ဘုိးေတာ္မင္းတရားေခၚ ဗဒုံမင္း နတ္ျပည္စံလြန္ေတာ္မူရာ ေျမးေတာ္ စစ္ကိုင္းမင္းက ဆက္ခံ စိုးစံခဲ့သည္။ ေနာင္တြင္ ဘႀကီးေတာ္မင္းတရားဟု အမည္တြင္ေသာ မင္း စစ္ကိုင္းမင္း နန္းတက္ေသာအခါ ဗဒုံမင္း၏ ဆိုးေမႊ ေကာင္းေမႊ အားလုံးကို ဆက္ခံခဲ့ရသည္။ ဗဒုံမင္းလက္က ယိုးဒယား(ထိုင္း) ႏွင့္ စစ္အႀကိမ္ႀကိမ္ ဆင္ႏႊဲခဲ့သျဖင့္ ျမန္မာျပည္သူျပည္သားတို႔ စိတ္ေရာ ကိုယ္ပါ ႏြမ္းနယ္လ်က္ရွိကာ စီးပြားေရးလည္း က်ဆင္းခဲ့သည္။ စစ္ကိုင္းမင္းအဖို႔ ဤျပႆနာကိုသာမက ၿဗိတိသွ် – ျမန္မာ နယ္စပ္ မေျပလည္မႈမ်ားကိုလည္း ရင္ဆိုင္ရေသးသည္။

စစ္ကုိင္းမင္းနန္းတက္ခ်ိန္တြင္ ဥေရာပ၌ နပိုလီယန္ စစ္ပြဲၿပီးသည္မွာ ၄ ႏွစ္မွ် ရွိေလၿပီ။ ၿဗိတိသွ်တို႔မွာ ေအာင္ႏိုင္သူမ်ား ျဖစ္ရကား ပိုမို၍ နယ္ခ်ဲ႕မာန္တက္လာၾကသည္။ ဥေရာပတိုက္၌ ၿပိဳင္ဘက္ရွင္းလွ်က္ အေရွ႕တစ္လႊား၌ ၿပိဳင္ဘက္မ်ားကို ဖယ္ရွားကာ ရသမွ်နယ္တို႔ကို ကိုလိုနီအျဖစ္ သိမ္းယူရန္ စိုင္းျပင္းလ်က္ ရွိၾကသည္။ ျပင္သစ္တို႔မွာမူ ဥေရာပႏွင့္ အိႏိၵယတြင္ စစ္ေရးအရ အဂၤလိပ္တို႔ကို အေလွ်ာ့ေပးခဲ့ရေသာ္လည္း ကိုလိုနီရွာေဖြပြဲတြင္ အၿပိဳင္ႀကဲရန္ အားခဲဆဲပင္ ရွိသည္။

ၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕တို႔သည္ ဗဒုံမင္းလက္ထက္၌ ကပၸတိန္ဆိုင္းကို ေစလႊတ္သည့္ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္မွသည္ စစ္ကုိင္းမင္း နန္းတက္သည့္ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္ထိ ႏွစ္ေပါင္း ၂၄ ႏွစ္အတြင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံ၏ နယ္ေပါင္းမ်ားစြာကို သိမ္းပိုက္ ကၽြန္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ ၁၇၉၅ ခုႏွစ္တြင္ သီဟိုဠ္ (သီရိလကၤာ) ႏိုင္ငံကို သိမ္းပိုက္ၿပီးသည့္ေနာက္ ၁၇၉၉ ခုႏွစ္တြင္ မိုင္ဆိုး  (Mysone) နယ္ႏွင့္ မဒရပ္စ္ (Madras) နယ္ကိုလည္းေကာင္း ၊၁၈ဝ၁ ခုႏွစ္တြင္ ယူႏိုက္တက္ ပေရာ့ဗင္ဆက္ (United Provinces) (ယခု အတၱာပရာဒက္ခ်္နယ္) ဟု ေခၚေသာ နယ္ေျမ၏ အထက္ေဒသမ်ားကို လည္းေကာင္း၊ ၁၈ဝ၂ ခုႏွစ္တြင္ ဘုံေဘနယ္တြင္းမွ ဘာရိုဒါ (Baroda) ေဒသကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၈ဝ၃ ခုႏွစ္တြင္ ၾသရိသ (Orissa) နယ္ကိုလည္းေကာင္း၊ ၁၈၁၈ ခုႏွစ္တြင္ ပက္သွ်၀ါ (The Peshwa) နယ္ႏွင့္ ရာဇပုတၱန (Rajaputana) နယ္ကိုလည္းေကာင္း ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ သိမ္းပိုက္လိုက္ၾကသည္။ ၁၇ ရာစုကတည္းက ေျခကုပ္ယူကာနယ္ခ်ဲ႕ခဲ့ေသာ ၿဗိတိသွ်တို႔မွာ ၁၉ ရာစုအစတြင္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ၏ သုံးပုံႏွစ္ပုံေက်ာ္မွ်ကို လက္ဝယ္ပိုက္ထားႏိုင္သည့္ အေျခသို႔ ေရာက္ေနေလၿပီ။ စစ္ကိုင္းမင္းအဖို႔ ဤသို႔လွ်င္ အေျခအေနရွိေသာ ၿဗိတိသွ်ႏွင့္ဆက္ဆံရန္ အေၾကာင္းမ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့ေလသည္။

ဗဒုံမင္းလက္ထက္မွပင္ စတင္၍ ရခိုင္ စစ္တေကာင္း နယ္စပ္ျပႆနာႏွင့္ စပ္လွ်ဥ္း၍ ၿဗိတိသွ် ျမန္မာ ဆက္ဆံေရး တင္းမာလာခဲ့ရာ ဗဒုံမင္းလက္ထက္ ၁၈၁၃ ခုႏွစ္က ျမန္မာတို႔ နန္းတင္ေပးခဲ့ေသာ မဏိပူရေစာ္ဘြား မာဂ်စ္ဆင္း(Marijit Singh) သည္ စစ္ကိုင္းမင္း၏ ရာဇဘိသိက္သြန္းပြဲသို႔ လာေရာက္ရန္ ပ်က္ကြက္ခဲ့သည္။ ယင္းသို႔ ပ်က္ကြက္သည္မွာ ေတာ္လွန္ျခားနားျခင္း ျဖစ္သည္ဟု စစ္ကိုင္းမင္းက မွတ္ယူသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ နန္းတက္သည့္ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္တြင္ပင္ မဏိပူရသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ားကို ေစလႊတ္သည္။ မာဂ်စ္ဆင္းသည္ ျမန္မာတပ္မ်ား၏ တိုက္ခိုက္မႈကို မခံမရပ္ႏိုင္ဘဲ ကခ်ာ (Cachar) နယ္သို႔ ထြက္ေျပးသြားသည္။ ကခ်ာနယ္မွာ ၿဗိတိသွ်ပိုင္ ဆီလဟတ္ (Sylhet) နယ္ႏွင့္ ေက်ာခိုင္းနံစပ္ ျဖစ္သည္။ ကခ်ာနယ္တြင္ မာဂ်စ္ဆင္း၏ တပ္မ်ားက လုယက္ေသာင္းက်န္းၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကခ်ာေစာ္ဘြား ေဂါဝိႏၵခ်ႏၵရာ (Govinda Chandra) သည္ ၿဗိတိသွ်ပိုင္နက္အတြင္းသို႔ ေျပး၀င္ကာ ၿဗိတိသွ်တို႔ထံမွ အကူအညီကို ေတာင္းခံေလသည္။

အိႏိၵယဘုရင္ခံခ်ဳပ္သည္ စစ္တေကာင္းနယ္၏ ေနာက္ေဖးတံခါးေပါက္သဖြယ္ျဖစ္ေသာ ကခ်ာနယ္ကို သိမ္းပိုက္ရန္ ေရွးမဆြကပင္ စီစဥ္ၿပီးျဖစ္သည္။ ကခ်ာနယ္အတြင္း၌ အခ်င္းခ်င္း မညီမညြတ္ ျဖစ္ေနသည္ကို အခြင့္ေကာင္းယူရန္  မိမိမည္သို႔ စီစဥ္ထားေၾကာင္း ၁၈၂၃ ခုႏွစ္ ဇြန္လခန္႔ကပင္ အေရွ႕အိႏိၵယကုမၸဏီ၏ ဒါရိုက္တာအဖြဲ႔သို႔ အေၾကာင္းၾကားထားခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။ ျမန္မာတို႔ကလည္း ဤအခ်က္ကို ရိပ္စားမိေသာေၾကာင့္ ကခ်ာနယ္ဘက္သို႔ အာရုံစူးစိုက္လာၿပီး ၁၈၂၃ ခု ႏို၀င္ဘာလတြင္ ဆီလဟတ္နယ္ႏွင့္ အာသံနယ္စပ္ တစ္ေလွ်ာက္၌ တပ္အင္အား အခိုင္အမာ ခ်ထားလိုက္သည္။ ကခ်ာနယ္ကို မတိုက္ခိုက္ရန္ ျမန္မာတပ္မွဴးအား ၿဗိတိသွ်တို႔က ခ်က္ခ်င္းပင္ စကားဆိုလာသည္။ ကခ်ာနယ္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ေပးေရးႏွင့္ ေနသားတက် ရွိေအာင္ စီစဥ္ေပးေရးအတြက္ ဝင္ေရာက္စြတ္ဖက္ရန္ အခြင့္အေရးမွာ ၿဗိတိသွ်အစိုးရ၌သာ ရွိသည္ဟု အေၾကာင္းျပေလသည္။

ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ ျမန္မာမ်ားလက္တြင္းသို႔ ကခ်ာနယ္ က်ေရာက္သြားမည္ကို စိုးရိမ္ၾကသည္။ ကခ်ာနယ္ က်သြားလွ်င္ ဘဂၤလားနယ္ အေရွ႕ပိုင္းကို ျမန္မာတို႔ အလြယ္တကူ တိုက္ခိုက္ႏိုင္မည္ဟု ယူဆၾကသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကခ်ာနယ္ကို ျမန္မာတို႔ထက္ လက္ဦးေအာင္ သိမ္းပိုက္လိုက္ၿပီး အေစာင့္အေရွာက္ခံ နယ္တစ္နယ္အျဖစ္ ေၾကညာလိုက္ၾကသည္။ ၁၈၂၃ ခုႏွစ္တြင္ ကခ်ာနယ္အတြင္းသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ား ဝင္ေရာက္ကာ မာဂ်စ္ဆင္း၏ တပ္မ်ားကို တိုက္ခိုက္သည္။ ကခ်ာနယ္တြင္ ထိုစဥ္က ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ား ေရာက္ေနၿပီ ျဖစ္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ရင္ဆိုင္ေတြ႔ကာ တိုက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားသည္။ ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလတြင္ ၿဗိတိသွ်တို႔ဘက္မွ အထိနာ၍ ခံစစ္အျဖစ္သာ ရပ္ခံၾကသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ မဏိပူရအေရးအခင္းမွ ကခ်ာအေရးသို႔ ကူးေျပာင္းသြားၿပီး ၿဗိတိသွ်တို႔ႏွင့္ မသင့္မတင့္ ျဖစ္ရသည့္ အေျခသို႔ ေရာက္ရွိခဲ့ရေပသည္။ ထိုစဥ္အခါကပင္ အိႏိၵယႏိုင္ငံအပါအဝင္ အေရွ႕အာရွတစ္ခြင္လုံး၌ ေမႊေနသူမွာ အေရွ႕အိႏိၵယကုမၸဏီပင္ျဖစ္သည္။ အေရွ႕အိႏိၵယကုမၸဏီသည္ အခြင့္သာလွ်င္ ဘနဖူး သိုက္တူးမည္ ဆိုေသာ အရင္းရွင္တို႔ ပူးေပါင္းတည္ေထာင္ထားသည့္ ကုမၸဏီျဖစ္သည္။ အျမတ္အစြန္း ရမည္ဆိုပါက စစ္ျဖစ္ရန္လည္း မရြံ႕၊ လူမ်ိဳး သိကၡာက်မည္ကိုလည္း မစိုးရိမ္ေခ်။ ထို႔ေၾကာင့္ နပိုလီယန္စစ္ပြဲ အၿပီးတြင္ အင္အားျပန္လည္ေတာင့္တင္းလာၿပီ ျဖစ္ေသာအခါ၌ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ ကမၻာ့အေရွ႕ျခမ္းဘက္ရွိ တပ္စြယ္ႀကီးသဖြယ္ျဖစ္ေသာ အေရွ႕အိႏိၵယကုမၸဏီသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို အမ်ိဳးမ်ိဳး အဖုံဖုံ ရန္စခဲ့ေလ၏။ ျမန္မာတို႔က မည္သို႔ပင္ေျပလည္ေအာင္ ႀကိဳးစားေဆာင္ၾကဥ္းေစကာမူ ၿဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႕တို႔အေနျဖင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံကို က်ဴးေက်ာ္တိုက္ခိုက္ရန္ ဆုံးျဖတ္ထားၿပီးျဖစ္သည္။ သို႔ကလို အေရွ႕အိႏိၵယကုမၸဏီ၏ ေစသည့္ကၽြန္၊ ထြန္သည့္ႏြား ျဖစ္ေသာ အိႏိၵယအစိုးရႏွင့္ အိႏိၵယဘုရင္ခံခ်ဳပ္တို႔၏ အႀကံပက္စက္မႈေၾကာင့္ ေနာက္ဆုံးတြင္ ပထမ  အဂၤလိပ္ – ျမန္မာ စစ္ပြဲမွာ ေရွာင္လႊဲ၍ မရေတာ့ဘဲ ေပါက္ကြဲျဖစ္ေပၚ လာရေပေတာ့သည္။

၁၈၂၄ ခုႏွစ္ မတ္လ ၅ ရက္ေန႔တြင္ ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ေလာ့ဒ္အင္းဟတ္ (Lord Amherst) က ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ စစ္ျဖစ္ေနၿပီျဖစ္ေၾကာင္း တရားဝင္ ေၾကညာသည္။ ထို႔ေနာက္ အာသံ၊ မဏိပူရ၊ ပန္း၀ါ ေဒသမ်ား၌ တိုက္ပြဲအႀကီးအက်ယ္ ျဖစ္ပြားသည္။ ဤတိုက္ပြဲမ်ားသည္ ၿဗိတိသွ်တို႔အား တပ္လန္ေအာင္ ဦးေဆာင္တိုက္သူမ်ားမွာ မဟာဗႏၶဳလႏွင့္ႏွင့္ မင္းႀကီးမဟသီဟသူရ (ျမ၀တီမင္းႀကီးဦးစ) တို႔ ျဖစ္သည္။ မဟာဗႏၶဳလတပ္မ်ားက ပန္း၀ါကို သိမ္းပိုက္လိုက္ေသာအခါ ကာလကတၱား၌ ရုတ္ရုတ္သဲသဲ ထိတ္လန္႔တုန္လႈပ္ ရွိခဲ့ၾကေလသည္။

မင္းႀကီးမဟာသီဟသူရသည္ ပန္း၀ါတြင္ ေအာင္ပြဲဆင္လိုက္ၿပီးေနာက္ “စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕သို႔ ခ်ီတက္သိမ္းယူဦးမည္ ရွိသည္ကို မခ်ီမတက္ မသိမ္းမယူႏွင့္၊ တပ္မက အႀကိမ္ႀကိမ္ လာေရာက္ေသာေၾကာင့္ မခ်ီမတက္ ရင္ဆိုင္ေနရသည္” ဟု ဆိုရာ မဟာဗႏၶဳလက “ ပန္း၀ါအရပ္တြင္ တပ္အၿပီးအပိုင္ တည္လုပ္ၿပီးလွ်င္ မ်ိဳးရိကၡာသြင္း၍ မိုးတြင္းကာလကို ရပ္ေနရမည္” ဆင့္ဆိုမွာထားေသာေၾကာင့္ ပန္း၀ါ အနီးအပါး ဘေလာင္ခ်ိပ္၊ ဟရဆင္း၊ မဟာခိုကၽြန္း ေက်းရြာမ်ားမွာ ရွိသည့္ ဆန္စပါးမ်ားကို စုပုံ၍ တပ္ခိုင္တပ္လုံတည္ၿပီးလွ်င္ အတြင္း၀န္မင္းႀကီး မဟာသီဟသူရ၊ မင္းႀကီးမဟာမင္းလွရာဇာ၊ ဓည၀တီၿမိဳ႕၀န္ မဟာမင္းႀကီး ေက်ာ္စြာတို႔ သုံးတပ္ ရပ္ေနရ၏။

ပန္း၀ါ၌ ၿဗိတိသွ်တို႔ အေရးနိမ့္မႈေၾကာင့္ စစ္တေကာင္း၌ အထိတ္တလန္႔ ရုတ္ရုတ္သဲသဲ ျဖစ္လ်က္ ရွိသည္။ ဒကၠာႏွင့္ ကာလကတၱား၌ပင္လွ်င္ စိုးရိမ္ထိတ္လန္႔လ်က္ ရွိၾကသည္။ စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ အေရးပိုင္သည္ ျမန္မာတို႔ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္လာမည္ကို ခုခံကာကြယ္ရန္ စစ္အင္အားျဖည့္တင္းျခင္း၊ စစ္သား စုေဆာင္းျခင္းတို႔ကို ျပဳလုပ္ခဲ့ေပသည္။ အကယ္၍သာ ကာလကတၱားသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ား ခ်ီတက္လာမည္ ဆိုပါက ခ်ီတက္ေရာက္ရွိႏိုင္သည္ဟု အမ်ားက ယူဆခဲ့ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ပန္း၀ါတြင္ အႏိုင္ရၿပီးေနာက္ မဟာဗႏၶဳလက ဆက္လက္၍ အၿပီးတိုင္ ေအာင္ပြဲဆင္ျခင္း မျပဳဘဲေနသည္ကို ၿဗိတိသွ်တို႔ မေတြးတတ္ ျဖစ္ခဲ့ၾက၏။

ျမန္မာတပ္မ်ားသာ စစ္တေကာင္းသို႔ ခ်ီတက္မည္ ဆိုပါလွ်င္ စစ္တေကာင္း အေရးပိုင္၏ ျဖစ္သလို အျမန္အဆန္ စုေဆာင္းဖြဲ႔စည္းထားေသာ တပ္မ်ားသည္ စစ္တေကာင္းၿမိဳ႕ မက်ေအာင္ ခုခံကာကြယ္ႏိုင္ဖြယ္ မရွိေခ်။ စစ္တေကာင္းအနီးသို႔ ျမန္မာတပ္မ်ား ေရာက္လာၿပီဆိုသည္ႏွင့္ အေရွ႕ပိုင္း ဘဂၤလားနယ္ တစ္နယ္လုံး အုပ္မႏိုင္ထိန္းမရ အထိတ္တလန္႔ျဖစ္ကာ ၿဗိတိသွ်အစိုးရ၏ အစီအစဥ္မ်ားမွာ ပ်က္ျပားသြားခဲ့ေပလိမ့္မည္။ အကယ္၍ မဟာဗႏၶဳလသာ ျမန္္ျမန္ထက္ထက္ ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ပါမူ စစ္ပြဲအေနအထားမွာ ေျပာင္းလဲသြားဖြယ္ ရွိေခ်သည္။

မင္းႀကီးမဟာသီဟသူရ၏ အစီအစဥ္အတိုင္း စစ္တေကာင္းသို႔ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ျဖစ္ခဲ့ပါလွ်င္ အဂၤလိပ္ – ျမန္မာ စစ္ပြဲ၏ ရလဒ္မွာ တစ္မ်ိဳးတစ္ဖုံ ေျပာင္းလဲသြားႏိုင္ေၾကာင္း ထိုစဥ္က ကိုယ္တိုင္ပါ၀င္ခဲ့သည့္ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသာမက ေခတ္သစ္ သမိုင္းပညာရွင္တို႔ကပါ ယုံၾကည္ၾကေပသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ မူလ စစ္ေရး အစီအစဥ္အတိုင္း ရခိုင္ ၊မဏိပူရေဒသတို႔၌ စစ္တစ္မ်က္ႏွာ ဖြင့္တိုက္ေနစဥ္ စစ္သည္ေပါင္း ၁၁၅ဝဝ ျဖင့္ ဆာအာခ်ီေဘာကင္းဘဲလ္ကို ရန္ကုန္သို႔ ေရေၾကာင္းျဖင့္ ခ်ီတက္ေစသည္။ ဤေရေၾကာင္းခ်ီတပ္မ်ားက မာန္ေအာင္ကၽြန္း၊ ေမာ္တင္ကၽြန္းႏွင့္ ဟိုင္းႀကီးကၽြန္းတို႔ကို သိမ္းပိုက္လိုက္ၾကသည္။ ပန္း၀ါသို႔ မင္းႀကီးမဟာသီဟသူရ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ရျခင္းမျပဳမွီ မဟာဗႏၶဳလသည္ “စစ္တေကာင္း၊ ပန္း၀ါအေရာက္ တိုက္ခိုက္ေအာင္ျမင္ေသာ္လည္း ကုလားတို႔ ၿငိမ္ဝပ္မည္ မဟုတ္၊ ပင္လယ္ေရလမ္းသင့္ရာ ဟံသာဝတီ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ကို ထိပါး ေႏွာင့္ယွက္ရန္ ရွိပါသည္။ ဟံသာ၀တီၿမိဳ႕မွာ ႏွလုံးလက္ရုံးႏွင့္ ျပည့္စုံသူ မွဴးႀကီးမတ္ႀကီးတို႔ ရပ္ေနမွ သင့္ပါမည့္အေၾကာင္း” ႀကိဳတင္၍ စစ္ကိုင္းမင္းထံ ေလွ်ာက္ထားလိုက္ေလသည္။ ထိုေလွ်ာက္ထားခ်က္အတိုင္း စစ္ကိုင္းမင္းက ဝန္ႀကီး သတိုးမင္းႀကီး မဟာမင္းေခါင္ႏွင့္ ဝန္ႀကီး သတိုးမဟာေသနာပတိ တို႔ကို ၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေမလ ၇ ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္သို႔ စုန္ဆင္းေစသည္။

၁၈၂၄ ခုႏွစ္ ေမလ  ၁၀ ရက္ေန႔တြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ား ရန္ကုန္သို႔ ေရာက္လာေသာအခါ ျမန္မာတို႔ဘက္မွ ၿမိဳ႕ေစာင့္တပ္မွ်သာ ရွိ၍ ၿမိဳ႕တြင္းမွ ဆုတ္ေပးခဲ့ရသည္။ ထို႔ေနာက္ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ၾကည္ျမင့္တိုင္တြင္ ခံတပ္ အခိုင္အခံ့ေဆာက္လုပ္ကာ စစ္ျပင္ဆင္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုစဥ္က စစ္မ်က္ႏွာ၌ အေရးမလွျဖစ္ေန၍ မဟာဗႏၶဳလသည္ အုပ္စီးမပ်က္ တပ္မ်ားကို ကြပ္ကဲ၍ ရုတ္ျခည္း ေရာက္ရွိလာေသာအခါ တိုက္ပြဲ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ ျဖစ္ပြားလာခဲ့သည္။

ျမန္မာတပ္တို႔၏ စစ္ခ်ီ၊ စစ္တက္၊ တိုက္ခိုက္လႈပ္ရွားမႈမ်ားမွာလည္း အဆင့္အတန္း မနိမ့္ေခ်။ တပ္ဗိုလ္ တပ္သားမ်ား၏ သူရသတၱိမွာလည္း ရန္သူမ်ားပင္ အ့ံၾသရေလာက္ေအာင္ ထူးျခားလွသည္။ သုိ႔ရာတြင္ ၿဗိတိသွ်တို႔၏ လက္နက္ႏွင့္ ျမန္မာတပ္မ်ား ကိုင္ေဆာင္ေသာ လက္နက္ခ်င္းကား မယွဥ္သာေအာင္ ကြာျခားေသာေၾကာင့္ မဟာဗႏၶဳလသည္ ရပ္တန္႔မခုခံႏိုင္ဘဲ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွ ဓႏုျဖဴသို႔ ဆုတ္ေပးခဲ့ရေလသည္။ ထို႔ေနာက္ ဓႏုျဖဴခံတပ္တြင္ စစ္သည္မ်ားကို ကြပ္ကဲေနေသာ နယ္ခ်ဲ႕အဂၤလိပ္ ပစ္ခတ္ခဲ့ေသာ ဗုံးဆန္ထိမွန္၍ ၁၈၂၅ ခု ဧၿပီလ ၁ ရက္ေန႔တြင္ က်ဆုံးသြားခဲ့ရေလသည္။

မဟာဗႏၶဳလသည္ ဘိုးေတာ္မင္းတရား လက္ထက္ကပင္ အိမ္ေရွ႕မင္းအိမ္ေတာ္၌ အမႈထမ္းရြက္ခဲ့သူ ျဖစ္သည္။ အိမ္ေရွ႕ ကိုယ္ရံေတာ္၊ ၿဗဲတိုက္သံေတာ္ဆင့္ စေသာ ရာထူးမ်ားျဖင့္ အမႈထမ္းခဲ့ၿပီးေနာက္ ၁၈၁၃ ခုႏွစ္ ဇြန္လတြင္ ေနမ်ိဳးသူရရဲေခါင္ဘြဲ႔ခံ ဒီပဲယင္းၿမိဳ႕ဝန္အျဖစ္ ခန္႔အပ္ခံခဲ့ရသည္။ သူသည္ ဒီပဲယင္းၿမိဳ႕၀န္ ဘ၀၌ပင္ မဏိပူရတိုက္ပြဲ၊ အာသံတုိက္ပြဲမ်ား၌ ပါ၀င္စစ္မႈထမ္းခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၈၁၉ ခုႏွစ္ စစ္ကိုင္းမင္း နန္းတက္လာေသာအခါ အလုံၿမိဳ႕ဝန္အျဖစ္ တိုးျမွင့္ခန္႔အပ္ခံခဲ့ရသည္။ ထိုစဥ္အတြင္း မင္းႀကီးမဟာဗႏၶဳလဘြ႔ဲ ေပးအပ္ခံခဲ့ရျခင္း ျဖစ္သည္။ ထို႔ေနာက္ အဂၤလိပ္ – ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲ မတိုင္မွီ၌ပင္ အလုံၿမိဳ႕၀န္ မင္းႀကီးမဟာဗႏၶဳလကို ၀န္ႀကီးရာထူး တိုးျမွင့္ခန္႔အပ္လိုက္သည္။ သတိုးသုဓမၼမဟာဗႏၶဳလသည္ ဝန္ႀကီးရာထူးျဖင့္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ခ့ဲရၿပီး ႏွစ္ႏွစ္အၾကာ၌ က်ဆုံးခဲ့ရျခင္း ျဖစ္သည္။

မဟာဗႏၶဳလ က်ဆုံးၿပီ ဆိုသည့္ေနာက္ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ဓႏုျဖဴၿမိဳ႕ကို လက္လႊတ္လိုက္ရ၍ အထက္ပိုင္းသို႔ ဆုတ္ခြာေပးခဲ့ၾကရေလသည္။ မင္းႀကီး သတိုးသုဓမၼမဟာဗႏၶဳလ က်ဆုံးၿပီးသည့္ေနာက္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ အထက္ပိုင္းသို႔ ၾကည္းေၾကာင္း၊ ေရေၾကာင္း ႏွစ္ဖက္ညွပ္၍ ဆက္လက္ ခ်ီတက္ၾကသည္။ ျမန္မာတပ္မ်ားသည္ ျပည္ၿမိဳ႕အနီးတစ္၀ိုက္မွ ဆီးဆို႔ခုခံၾကသည္။ ျပည္ၿမိဳ႕တစ္၀ိုက္ ျဖစ္ပြားေသာ တုိက္ပြဲမ်ားကို ဦးေဆာင္သည့္ ျမန္မာတပ္မေတာ္ တပ္မွဴး တပ္ဗိုလ္မ်ားတြင္ ရွမ္းအမ်ိဳးသမီး သုံးဦး ပါဝင္သည္။ ဤတိုက္ပဲြမ်ား၌ ရွမ္းေစာ္ဘြား ၿမိဳ႕စားတို႔၏ တပ္မ်ားသည္လည္း ျမန္မာတပ္မ်ားႏွင့္အတူ လက္တြဲ၍ ၿဗိတိသွ်တို႔အား ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ ပါဝင္တုိက္ခိုက္ခဲ့ၾကရာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ မဟာေနမ်ိဳးႏွင့္အတူ ေမာက္မယ္ေစာ္ဘြား က်ဆုံးခဲ့ရေလသည္။ ဤသည္မွာ တိုင္းရင္းသားအခ်င္းခ်င္း အေရးႀကီးက ေသြးနီးခဲ့သည့္ သာဓက တစ္ရပ္ပင္ ျဖစ္သည္။

သို႔ေသာ္ ၿဗိတိသွ်တို႔က စစ္ႏွစ္ဖက္ညွပ္ကာ ခဲယမ္းမီးေက်ာက္တို႔ကို သုံး၍ တိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ ျပည္ၿမိဳ႕မွ ျမန္မာတပ္မ်ား ဆုတ္ခြာ၍ ဝက္ထီးကန္အရပ္မွ ခုခံၾကျပန္သည္။ ဝက္ထီးကန္သို႔ ခ်ီတက္ တိုက္ခိုက္ေသာ ကာနယ္မက္ဒူးေဝါ (Col.Mc Dowall) ၏ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားသည္ အထိနာလွ၏။ ဤတိုက္ပြဲ၌ ဗိုလ္မွဴးႀကီး မက္ဒူးေ၀ါ အပါအဝင္ အဂၤလိပ္အရာရွိ ငါးေယာက္ႏွင့္တကြ အဂၤလိပ္စစ္သား အေျမာက္အျမား၊ ကုလားစစ္ဗာရီ အေျမာက္အျမား က်ဆုံးေလသည္။ ၿဗိတိသွ်တို႔ မခံမရပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ျပည္ၿမိဳ႕သို႔ ျပန္လည္ဆုတ္ခြာၾကရသည္။ သို႔ေသာ္ မ်ားမၾကာမီကပင္ အင္အားအလုံးအရင္းျဖင့္ ျပန္လည္၍ ၿဗိတိသွ်တို႔က တိုက္ခိုက္ေသာအခါ ျမန္မာတပ္မ်ား ဆုတ္ရေလ၏။

ျပည္ၿမိဳ႕ႏွင့္ ဝက္ထီးကန္ က်သြားၿပီးေနာက္ ျမန္မာ့တပ္မေတာ္သည္ ေျမထဲ မလြန္၊ ပုဂံ၊ ေညာင္ဦး၊ ဆမိတ္ခုံ အစရွိသည့္ ၿမိဳ႕ရြာမ်ားမွ ခုခံတိုက္ခိုက္ႏိုင္သမွ် တိုက္ခိုက္ရင္း အေျခအေနအရ အဆင့္ဆင့္ ဆုတ္ခြာခဲ့ၾကရာ ေနာက္ဆုံးတြင္ ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ားသည္ ရႏၲပိုရြာ အထိ ခ်ီတက္ႏိုင္ခဲ့ၾကေလသည္။ ထိုအခါ ျမန္မာ့လႊတ္ေတာ္သည္ အေျခအေနအမွန္ကို သိလာသည့္အေလ်ာက္ စစ္ေျပၿငိမ္းစကားဆိုရန္ စစ္ကိုင္းမင္းအား တိုက္တြန္းေလေတာ့သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ယုဒသန္ (Dr.Adoniram Judson) ႏွင့္ ေဒါက္တာ ပရိုက္ (Dr.Price) တို႔ကို ၿဗိတိသွ်တပ္မ်ား ရွိရာသို႔ ေစလႊတ္၍ စစ္ေျပၿငိမ္းေရး အစီအစဥ္ကို ေဆြးေႏြးေစသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ျမန္မာအစိုးရက အာဏာကုန္ လဲြအပ္ အပ္္ႏွင္းထားေသာ လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စားဝန္ႀကီး မင္းႀကီးမဟာမင္းလွေက်ာ္ထင္၊ က်ီဝန္ အတြင္းဝန္မင္းႀကီး မဟာမင္းလွသီဟသူရတို႔သည္ ဆာအာခ်ီ ေဘာကင္းဘဲလ္ အပါအ၀င္ အျခားအဂၤလိပ္အရာရွိတို႔ႏွင့္  ရႏ ၱပိုရြာတြင္ ေတြ႔ဆုံကာ ေနာင္တြင္ ရႏ ၱပိုစာခ်ဳပ္ ဟု ထင္ရွားသည့္ စစ္ေျပၿငိမ္းေရးစာခ်ဳပ္ကို ခ်ဳပ္ဆိုခဲ့ေလသည္။ ဤစာအုပ္ျဖင့္ အဂၤလိပ္ – ျမန္မာ ပထမစစ္ပြဲသည္ ၁၈၂၆ ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးဆုံးသြားခဲ့ေလသည္။

ရႏ ၱပုိစာခ်ဳပ္၏ ပုရပိုက္ပါ မူရင္း အျပည့္အစုံမွာ ေအာက္ပါအတိုင္း ျဖစ္သည္ –

(၁) ရႏၱပိုရြာမွာ ၁၈၂၆ ခု၊ ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂၃ ရက္ေန႔၊ သကၠရာဇ္ ၁၁၈၇ ခု တေပါင္း လျပည့္ေက်ာ္ ၃ ရက္ေန႔၊ ဘိလပ္အေရးပိုင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မင္းတို႔ႏွင့္ ျမန္မာအေရးပိုင္ ၊ လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စား ၀န္ႀကီးမင္း၊ ေရႊခြန္ဝန္၊ အတြင္းဝန္မင္းႀကီးတို႔သည္ အခ်င္းခ်င္း စိတ္သေဘာတူ၍ ေျပာဆိုၾကသည့္ စကား။

ျပည္ႀကီး ႏွစ္ျပည္၊ တိုင္းႀကီး ႏွစ္တိုင္း၊ ခိုက္ရန္ မျဖစ္မပြားၾကေအာင္၊ မေကာင္းႀကံ လူဆိုးမ်ား၊ အခ်င္းခ်င္း မသင့္မတင့္ ရန္မျဖစ္ရေအာင္၊ ျပည္ႀကီးႏွစ္ျပည္၊ တုိင္းႀကီးႏွစ္တုိင္း၊ မေကာင္းေသာအက်ိဳး မေရာက္မရွိရေအာင္၊ ျပည္ၿမိဳ႕မွာ အဂၤလိပ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္မင္းတို႔ ရပ္ေန၍ မထြက္မသြားမွီ၊ ျပည္ၿမိဳ႕ပတ္လည္ ခရီး သုံးေသာင္းကြာအတြင္း ျမန္မာတပ္ မခ်ီမတက္ေစရ ဆင့္ဆို သိမ္းဆည္းပါ ဆိုသည့္အတိုင္း သိမ္းဆည္းပါမည္။

၎ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မွာ အဂၤလိပ္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္မင္းတို႔ ရပ္ေန၍ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕သို႔ မစုန္မသြားမွီ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ပတ္လည္ ခရီးေလးေသာင္းကြာ၊ ျမန္မာတပ္ မခ်ီမတက္ေစရ။ ဆင့္ဆိုသိမ္းဆည္းပါ ဆိုသည့္အတိုင္း သိမ္းဆည္း ပါမည္။ ၎ဧရာဝတီျမစ္တြင္း အဂၤလိပ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္မင္းတို႔က ေလွတက္ သမၺာန္ေနာက္က်န္၍ေနလွ်င္ မသိမ္းမယူ မတားမဆည္းပါႏွင့္။ သူခိုး လူဆိုးတို႔ကိုလည္း မတိုက္မယူေစရ ဆင့္ဆိုမစၿပီးလွ်င္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ျဖစ္ေစ ၊ ပင္လယ္ေရာက္ျဖစ္ေစ၊ ဘုန္းေတာ္ကို ခိုလႈံ၍ ေကာင္းေကာင္းလာေရာက္ပါေစ ဆိုသည့္အတိုင္း ျမန္မာအေရးပိုင္ လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စားႀကီး ေရႊခြန္ဝန္ အတြင္းဝန္မင္းႀကီးတို႔က အသာအယာ လာေရာက္ေစမည္။

၁။ လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စားဝန္ႀကီး။

၂။ ေရႊခြန္ဝန္ အတြင္းဝန္။

ကၠၿႏိၵယတိုင္းကို အစိုးရေသာ အဂၤလိပ္ကုမၸဏီ (East India Company) ဘုရင္က ခန္႔ထားေသာ အေရးပိုင္ ဗိုလ္မွဴးမင္းႀကီး မွဴးမတ္ႀကီး အာစီေသာကပ္ဘက္ (Archibald Campbell)၊ အေရးပိုင္မင္း ေရာအစ္စံ (Robertson)၊ ဧရာ၀တီျမစ္တြင္းရွိေသာ အဂၤလိပ္တိုက္၊ သမၺန္မ်ားကို အုပ္စိုးေသာ မင္းဆက္ (Capt.Richart Birch) တို႔ႏွင့္ ျမန္မာရွင္ဘုရင္ခန္႔ထားေသာ လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စား၀န္ႀကီး မင္းႀကီးမဟာမင္းလွေက်ာ္ထင္၊ ေရႊခြန္ (က်ီ)၀န္ မင္းႀကီးမဟာမင္းလွသီဟသူတို႔က သကၠရာဇ္ ၁၁၈၇ ခု တေပါင္းလျပည့္ေက်ာ္ ၄ ရက္ေန႔ (ခရစ္ ၁၈၂၆ ခု ေဖေဖာ္၀ါရီလ ၂၄ ရက္)၊ (ရႏၱပို)မွာေတြ႔၍ ကုမၸဏီမင္း၊ ျမန္မာဘုရင္အခ်င္းခ်င္း စစ္ၿငိမ္း၍ မိတ္သဟာယဘြဲ ့ေသာ စာခ်ဳပ္စကား။

ပထမ။  အဂၤလိပ္ကုမၸဏီမင္းႏွင့္ ျမန္မာရွင္ဘုရင္တို႔က စစ္ေျပၿငိမ္း၍ မိတ္သဟာရ အစဥ္အဆက္ ျဖစ္ေစ။

ဒုတိယ။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္က အာသံျပည္ ၿမိဳ႕ရြာ အကၠပတ္ျပည္၊ ေ၀သာလီျပည္တို႔ကို အစိုးမပိုင္။ ေနာက္တတန္ မစီရင္ရ။ မဏိပူရၿမိဳ႕မွာလည္း ဂမၻီရရွိန္ (Gambhir Sing) က မိမိျပည္သို႔ ျပန္၍ မင္းျပဳလုပ္လိုလွ်င္ ျမန္မာဘုရင္က အဆည္းအတား အေႏွာင့္အယွက္ မျပဳရ။ ေနေစရမည္။

တတိယ။ ေနာက္တဘန္။ ျပည္ႀကီး ၂ ပါး အျခားကို ျငင္းခုံရန္ အေၾကာင္းမရွိရေအာင္ အဂၤလိပ္မင္းက တိုက္၍ ေအာင္ခဲ့ေသာ္ ရခိုင္၊ ရမ္းၿဗဲ၊ မာန္ေအာင္၊ သံတြဲ တည္းဟူေသာ ရခိုင္ျပည္ႀကီးကို အစည္ယူ၍ ျမန္မာရွင္ဘုရင္က အစိုးမပိုင္ရ။ ရိုးမ ဘိုးေခါင္၊ ေတာင္တန္း၊ ေမာ္တင္စြန္းေစတီထိစပ္ၾကား အပိုင္းအျခားျဖစ္ေစ၊ ေနာက္မွအပိုင္းအျခားကို ျငင္းခုံရန္ရွိလွ်င္ အဂၤလိပ္မင္း၊ ျမန္မာမင္း ခန္႔ထားေသာ သူတို႔ အထက္နယ္နိမိတ္ အတိုင္း မွန္ကန္ေအာင္ စီရင္ေစ။ ခန္႔ထားေသာ သူတို႔လည္း အရာရွိမွဴးမတ္ လူေကာင္းျဖစ္ေစရမည္။

စတုတၳ။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္က အဂၤလိပ္မင္းတို႔ကို ေရး၊ ထား၀ယ္၊ ၿမိတ္၊ တနသၤာရီၿမိဳ႕ရြာ နယ္နိမတ္၊ ေတာင္ကမ္း ကၽြန္းမ်ားႏွင့္တကြ အပိုင္ေပးသည္။ သံလြင္ျမစ္က  အပိုင္းအျခား ျဖစ္ရမည္။ ေနာက္မွာ အပိုင္းအျခားကို ျငင္းခုံရန္ရွိလွ်င္ အထက္ ဆိုခဲ့သည့္အတိုင္း စီရင္ေစ။

ပဥၥမ။ ျမန္မာရွင္ဘုရင္က ျပည္ႀကီးႏွစ္ပါး အစည္ မိတ္သဟာယဘြဲ ့ေစ ျဖစ္ေသာ ေစတနာ အလိ္ုရွိေစရေအာင္ ၎အဂၤလိပ္က စစ္တိုက္ရာတြင္ ကုန္ၿပီးေသာ ဧရိယာအနက္ အနည္းငယ္ ေျပရေအာင္ ၎ဒဂၤါးျပားေရ တကုေဋ ေပးရမည္။

ဆတၳမ။ ယခု စစ္တုိက္ၾကသည့္အတြင္း ကုလားဘက္သို႔ ၀င္စားသည့္ ျမန္မာရွင္ဘုရင္ ကၽြန္၊ ျမန္မာဘက္သို႔ ဝင္စားေသာ ကုလား၊ အလိုလို ဝင္စားသည္ျဖစ္ေစ၊ အႏိုင္ဝင္စား ရသည္ျဖစ္ေစ၊ အဘယ္သူမွ် တဘက္က တဘက္သို႔ ဝင္စားသည့္အတြင္း ရာဇ၀တ္မခံ အေႏွာင့္အရွက္ မရွိေစရ။

သတၱမ။ ျပည္ႀကီးႏွစ္ပါး၊ ယခုဘြဲ႔ေသာ မိတ္သဟာရ ၿမဲေစရေအာင္ အဂၤလိပ္မင္း ခန္႔ထားေသာ အရာရွိတစ္ေယာက္ ၊ အေခၽြအရန္ လူ ၅၀ ၊ လက္နက္အစုံႏွင့္ ျမန္မာၿမိဳ႕ေတာ္မွာ ေနေစ။ ျမန္မာမင္း ခန္႔ထားသည့္ အရာရွိတစ္ေယာက္ အေခၽြအရန္ လူ ၅ဝ၊ လက္နက္အစုံႏွင့္ ကုမၸဏီၿမိဳ႕ေတာ္မွာေနေစ၊ ကုလားျပည္မွာေနေသာ ျမန္မာမင္း၊ ျမန္မာျပည္မွာေနေသာ ကုလားမင္းတို႔က မိမိေနေစရာသို႔ အေတာ္အသင့္ တိုက္အိမ္ကို ဝယ္လိုလွ်င္ ဝယ္၍ေနေစ။ အသစ္တည္လိုလွ်င္လည္း တည္လုပ္ေစ၊ ၎ႏွစ္ႏိုင္ငံ ႏွစ္ပါး အက်ိဳးစီးပြားကို ပြားေစျခင္းဌာ ေရႊလမ္း ေငြလမ္း ဖြင့္၍ အခ်င္းခ်င္း ေဖာက္ကားေရာင္း၀ယ္ အမႈအေရးမ်ားႏွင့္ ဆိုင္ေသာ စာခ်ဳပ္ကို ဘတ္၍ လုပ္ေစရမည္။

အ႒မ။ စစ္မရွိ မတိုက္မွီ ေၾကြးေဟာင္း ျမည္းေဟာင္း ရွိသမွ် အရာရွိ ဆုိင္သည္ျဖစ္ေစ၊ ဆင္းရဲသား ဆုိင္သည္ျဖစ္ေစ ၊ သစၥာရွိသည့္အတိုင္း ကုန္စင္ေအာင္ ဆပ္ေစရမည္။ ေၾကြးတင္သည့္ေနာက္ စစ္ျဖစ္သည္ ဆိုသည္ မကပ္မခိုေစရ။ သူ႔ဥစၥာကို အသိမ္းအယူ မရွိေစရ။ စစ္တိုက္ေသာ လူေၾကာင့္ အဘယ္မွ် ကုလားျဖစ္ေစ၊ ျမန္မာျဖစ္ေစ ၎ အဂၤလိပ္ ရွင္ဘုရင္ ကၽြန္ လူတို႔က ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေသ၍ အေမႊခံ မရွိလွ်င္ က်န္ရစ္ေသာ ဥစၥာပစၥည္း ရွိသမွ်ကို ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ေစေသာ အဂၤလိပ္အရာရွိလက္သို႔ အပ္ရမည္။ ကုလားထုံးစံအတိုင္း အပ္ရမည္။ ထိုနည္းအတူ အဂၤလိပ္ႏိုင္ငံအတြင္း ျမန္မာရွင္ဘုရင္ ကၽြန္ ျဖစ္သူတို႔ေသ၍ အေမႊခံ မရွိလွ်င္ က်န္ရစ္ေသာ ဥစၥာပစၥည္း ရွိသမွ်ကို အဂၤလိပ္ႏိုင္ငံတြင္ေနေသာ ျမန္မာမင္းဘက္သို႔ အပ္ရမည္။

နဝမ။ အဂၤလိပ္ သေဘၤာမ်ားကို ျမန္မာၿမိဳ႕ဆိပ္ကမ္းသို႔ ၀င္ေရာက္လွ်င္ တက္ မခၽြတ္ အေျမာက္မခ်။ အဂၤလိပ္ၿမိဳ႕သို႔ ေရာက္ေသာ ျမန္မာ သေဘၤာ ေနသကဲ့သို႔ အေႏွာင့္အယွက္ မရွိဘဲ ေနေစရမည္။

ဒသမ။ အဂၤလိပ္မင္းႏွင့္ မိတ္သဟာယဘြဲ႔ေသာ ယိုးဒယားရွင္ဘုရင္ အဂၤလိပ္ဘက္သို႔ စစ္ကူ၍ ဝင္စားလာသည္မွာ ယခုလုပ္ၾကေသာ မိတ္သဟာယ စာခ်ဳပ္ အပါအ၀င္ ျဖစ္သည္ကို မွတ္ရမည္။

ဧကာဒသမ။ ယခုလုပ္ေသာ မိတ္သဟာယ စာခ်ဳပ္ကို ျမန္မာဘုရင္ ခန္႔ထားေတာ္မူေသာ အေရးပိုင္ သံတမန္တို႔က လက္မွတ္တံဆိပ္ ခတ္ရမည္။ ခ်ဳပ္ထားေသာ အဂၤလိပ္ အေမရိကန္ အစရွိေသာ ကုလားျဖဴ-ကုလားနက္ ရွိသမွ်တို႔ကို အဂၤလိပ္အေရးပိုင္ သံတမန္တို႔ လက္သို႔ အပ္ရမည္။ ၎အိႏိၵယတိုင္းကို အစိုးရေသာ ကုမၸဏီဘုရင္က ခန္႔အပ္၍ လက္မွတ္ တံဆိပ္ခတ္ေသာ စာခ်ဳပ္ကို ၎လအတြင္း ျမန္မာဘုရင္လက္ေတာ္သို႔ ျပန္၍ ေပးလိုက္ရမည္။ အဂၤလိပ္မင္း ခ်ဳပ္ထားေသာ ျမန္မာလူ ရွိသမွ်တို႔ကို အဂၤလိပ္ျပည္မွ အလ်င္အျမန္ ေခၚေစ၍ ျမန္မာလက္သို႔ အပ္ရမည္။

လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စား၀န္ႀကီး ။ ၁ ။

ေရႊခြန္၀န္ အတြင္း၀န္ ။ ၁ ။

● ေနာက္ထပ္၍ ခ်ဳပ္ေသာ စကားအက်ယ္

အဂၤလိပ္ အေရးပိုင္ သံတမန္တို႔က စစ္ေျပၿငိမ္းေစခ်င္ေသာ ေစတနာ အလို ထင္ရွားေစရေအာင္ ၎အထက္၊ ပဥၥမစာခ်ဳပ္ လာသည့္အတိုင္း၊ ျမန္မာရွင္ဘုရင္ ဒဂၤါးျပားေရ တကုေဋကို ေပးရမည္ဆိုေသာ္ အလြယ္တကူ ေပးရေအာင္ ၊ ၎ဒဂၤါး တကုေဋတည္းဟူေသာ ျမန္မာအခ်ိန္ ေငြေကာင္း ၇၅ဝဝဝ အနက္တြင္ ၄ ပုံ တပုံ တည္းဟူေသာ ၁၈၇၅ဝ ကို ေပးၿပီးမွ အဂၤလိပ္ဘက္က ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တိုင္ ဆုတ္သြားလိမ့္မည္။ ယခုေန႔မွစ၍ ရက္ေပါင္း ၁ဝဝ အတြင္း ၁၈၇၅ဝ ကို ထပ္၍ေပးလွ်င္ အဂၤလိပ္ဘက္၊ ျမန္မာႏိုင္ငံထဲမွ အလ်င္အျမန္ ထြက္သြားလိမ့္မည္။ က်န္ေငြ ၂ ပုံမွာ ယခုေန႔မွစ၍ တစ္ႏွစ္အတြင္း တပုံ၊ ၎ႏွစ္အတြင္း တပုံကို ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း ေနရေသာ အဂၤလိပ္မင္း အရာရွိတြင္ ေပးရမည္။

လယ္ကိုင္းၿမိဳ႕စားဝန္ႀကီး ။ ၁ ။

ေရႊခြန္ဝန္ အတြင္းဝန္   ။ ၁ ။

(မူရင္းပုရပိုက္ပါ စာလုံးေပါင္းအတုိင္း ေဖာ္ျပထားျခင္း ျဖစ္သည္။)

စစ္ေျပျငိမ္းရန္ေျပာဆိုရာ၌ ျမန္မာတို ့ဘက္ကဆရာယုဒသန္(ေဒါက္တာဂ်ပ္ဆင္)ႏွင့္ဆရာပရိုက္တို့ ကစကားျပန္အျဖစ္ျဖင့္ပါလသည္။စာခ်ဳပ္ကိုလက္မွတ္ထိုးျပီးေသာအခါ အဂၤလိပ္တပ္မ်ား ရန္ကုန္သို့ျပန္ၾက သည္။ဒုတိအရစ္ေပးျပီးေသာအခါ အဂၤလိပ္တို ့ ရန္ကုန္က ထြက္ခြာသြားၾကေလသည္။

စာကိုး။

၁။ဆရာေမာင္ခင္ညြန္ ့၊ရႏ ၱပိုစာခ်ဳပ္၊က်ိဳက္လတ္ျမိဳ ့ခါေတာ္မွီပိဋကတ္တိုက္၊ပၾကိမ္ ၁၉၂၃။

၂။ျမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္း အတဲြ ၁၁။စာေပဗိမာန္၊၁၉၇၀။