#‎သာသနာႏွင့္ရာဇာအပိုင္း‬(၂၅)

*******************

သီဟိုဠ္ကို သြားျပီးျပီ ဆိုေတာ့ ဒီတစ္ေခါက္ ကြ်န္ေတာ္တို႔ တရုတ္ျပည္ဘက္ကို လွည့္ၾကဦးစို႔လားေနာ္

ဘုရင္ဦတည္

လီယန္မင္းဆက္ကို စတင္တည္ေထာင္သူ ပထမဦးဆံုး ဘုရင္ဦတည္ (၅၀၂-၅၄၉)၏ ရွည္ၾကာလွေသာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈ ကာလသည္ တ႐ုတ္ ဗုဒၶဘာသာသမိုင္း၌ အရွိန္အဟုန္ အျမင့္ဆံုး ေခတ္တစ္ေခတ္ ျဖစ္သည္။

ဘုရင္ဦတည္သည္ အေသာကမင္းတရားႀကီးကဲ့သို႔ ဘုန္း လက္႐ံုးပိုင္ရွင္ မဟုတ္ေစကာမူ၊ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားထြန္း ကားေအာင္ ႀကိဳးပမ္းေဆာင္ရြက္ရာ၌ အေသာကမင္းတရား ႀကီးႏွင့္ အနီးယိုးစြဲလိုက္သည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ ဘုရင္မင္း ႀကီးသည္ ေက်ာင္းကန္ဘုရားမ်ား၏ အဆင့္သည္ ႏိုင္ငံ ေတာ္၏အဆင့္ထက္ ျမင့္သည္ဟု ျပတ္ျပတ္သားသား စြဲမွတ္ ယူဆထားသည္။

ဗုဒၶဘာသာ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္လာသည္မွာ ထိုေခတ္
ထိုအခ်ိန္သမယတြင္ ျဖစ္သည္။ ပိဋကတ္သံုးပံုကို ပထမ ဦးဆံုး ထုတ္ေ၀ျဖန္႔ခ်ိျခင္းသည္ ဘုရင္ဦတည္၏ ေခတ္ ကာလတြင္ ျဖစ္သည္။ ဘုရင္မင္းႀကီးသည္ ဗုဒၶဘာသာကို ႏိုင္ငံေတာ္ ဘာသာ အဆင့္တြင္ ထားသည္ ဆိုသည္မွာ သံသယျဖစ္စရာ မလိုေပ။

ထိုအခ်ိန္၌ ဗုဒၶဘာသာသည္ တ႐ုပ္ျပည္အတြက္ ဘာသာ တရား အသစ္အဆန္း မဟုတ္ေတာ့ေပ။ တ႐ုပ္နယ္ေျမ၌ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားထြန္းကားလာခဲ့သည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း ငါးရာ၊ ေျခာက္ရာ ၾကာရွိသြားၿပီ။ တ႐ုတ္ႏွင့္ အိႏၵိယ၏ ဆက္သြယ္ ေရး သမိုင္းအစကို ေရွးေဟာင္းမွတ္တမ္းအရ ေျခရာ ေကာက္၍ ရသည္။ ယင္းအခ်က္ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ အယူအဆ အမ်ိဳးမ်ိဳး ရွိသည္။

၀ါအီႏွင့္ ဆင္ေခတ္၌ တ႐ုတ္လူမ်ိဳးႏွင့္ တ႐ုတ္ယဥ္ေက်းမႈ အေပၚတြင္ ဗုဒၶဘာသာသည္ ထူးထူးျခားျခား ၾသဇာသက္ ေရာက္မႈ ရွိသည္။ ယင္းအခ်က္ႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ မွတ္ တမ္းမ်ားကို အမ်ားအျပား ေတြ႔ရသည္။ သို႔ရာတြင္ အစ ပထမ၌ တ႐ုတ္လူမ်ိဳးတို႔သည္ ဗုဒၶဘာသာကို ႏိုင္ငံရပ္ ျခား မွ ဘာသာတရား ျဖစ္သည္ဟု ယူဆထားၾကေၾကာင္းကိုမူ
မွတ္သားထားသင့္သည္။

ယင္းအခ်က္၏ အေၾကာင္းရင္းမွာလည္း ထင္ရွား ျပတ္သား လွေပသည္။ ေဒသခံ ဘာသာတရားမ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကား ျပန္႔ပြားလာျခင္းကို ဆန္႔က်င္ၾကသည္။ သီဟိုဠ္ (သီရိလကၤာ)ႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံတို႔၌ ဗုဒၶဘာသာ စတင္ျပန္႔ပြား စဥ္အခါက မည္ကဲ့သို႔ေသာ အင္အားစုကမွ ဆန္႔က်င္ျခင္း မျပဳလုပ္ေပ။ တ႐ုတ္ျပည္၏ အေျခအေနမွာမူ ထိုကဲ့သို႔ မဟုတ္ေပ။ တ႐ုတ္ျပည္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြား၀င္ ေရာက္ လာျခင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ဆို႐ိုးစကား အမ်ားအျပားရွိသည္။

လိေယဟတ္ေဇ၏ စာအုပ္၌ ေဖာ္ျပထားသည့္ အတိုင္းဆို လွ်င္ တစ္ခ်ိန္က စူဘုရင္၏ ဖာဦအမည္ရွိ အမတ္ႀကီး သည္ ကြန္ျဖဴးရွပ္အား ကမၻာေလာကတြင္ မည္သည့္ပုဂၢိဳလ္သည္ အျမတ္ဆံုးနည္း ဟူ၍ ေမးသည္။ ထိုအခါ ကြန္ျဖဴရွပ္က "အေနာက္ႏိုင္ငံ၌ ေနထိုင္ေသာ ထူးျခားသည့္ ပုဂၢိဳလ္ တစ္ဦးအေၾကာင္းကို ငါ ၾကားသိ၏" ဟူ၍ ျပန္လည္ ေျဖ ၾကားသည္။ ယင္းဆို႐ိုးစကားေပၚတြင္ အေျခခံလ်က္ ဗုဒၶ ဘာသာအေၾကာင္းကို ကြန္ျဖဴရွပ္ သိ၏ ဟူ၍ တ႐ုတ္ လူမ်ိဳး အေတာ္မ်ားမ်ားက ယံုၾကည္ ယူဆၾကသည္။

ရဟန္းေတာ္ တာအိုယန္ စုေဆာင္းေရးသားထားေသာ ဗုဒၶက်မ္းစာမ်ား၏ စာရင္း၌ ဤသို႔ ေရးသားေဖာ္ျပထား သည္။ "ခ်င္ဘုရင္ ရွိဟ၀န္တီ၏ လက္ထက္၌ ႏိုင္ငံျခားမွ လာေရာက္သည့္ ရဟန္း ၁၈ ပါး ေနထိုင္သီတင္းသံုးၾက၏။ ထိုရဟန္းမ်ားထဲက သီရိဗႏၶဳ အမည္ရွိ ရဟန္းတစ္ပါးသည္ ဘုရင္ႀကီးအား ဗုဒၶက်မ္းစာအခ်ိဳ႕ ေပးအပ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ဘုရင္မင္းႀကီးက ထိုရဟန္းအား ယံုၾကည္စိတ္ခ်ျခင္း မရွိဘဲ အက်ဥ္း ခ်ထားလိုက္၏။ ညဥ့္အခ်ိန္၌ အရပ္ဆယ္ေပမက ျမင့္သည့္ ေရႊေရာင္၀င္းေနေသာ ပုဂၢိဳလ္တစ္ေယာက္ ေပၚ လာၿပီးလွ်င္ အက်ဥ္းေထာင္က လြတ္ေျမာက္သြား ေအာင္ လုပ္ေပးလိုက္ေလ၏။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ ဘုရင္မင္းႀကီး သည္ ရဟန္းမ်ားအေပၚတြင္ ယံုၾကည္မႈရွိလာ၏”

ထို႔ျပင္ ၀ါအီမင္းဆက္ေခတ္က ဗုဒၶႏွင့္ တာအို၀ါဒဆိုင္ရာ
မွတ္တမ္းအေထာက္အထားမ်ားအရ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံအတြင္း ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြား ၀င္ေရာက္လာျခင္းမွာ ဟန္မင္း၀ူတီ၏ လက္ထက္ (၁၄၈-၈၀ ဘီစီ)၌ ျဖစ္၏ဟူ၍ လက္ခံထားၾက သည္။

ထိုေခတ္၌ ေရးထားသည့္ သမိုင္းဆိုင္ရာ အေထာက္အထား အရ ဟိယင္တု အေၾကာင္း ေရးသူမွာ ခ်န္ခ်င္း ျဖစ္၏ ဟူ၍ လည္း သိရွိရသည္။ တျခား သမိုင္းဆရာ အားလံုးကမူ ဗုဒၶ ဘာသာႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ေရငံုေနၾကသည္။

လ်ဴဆုန္ေခတ္ (၄၂၀-၄၇၃)၌ ဖာန၀ီေရးေသာ "ဟန္မင္း ဆက္ အဓိ႒ာန္" စာအုပ္၌လည္း ယင္းအခ်က္ႏွင့္ ပတ္ သက္၍ သက္ေသ အေထာက္အထားကို ေတြ႔ရွိရသည္။ ယင္းအဆိုအမိန္႔အရ တ႐ုတ္ျပည္၌ ဗုဒၶဘာသာ အေျခခ် ျခင္းမွာ ဟန္္မင္းဆက္ အႀကိဳေခတ္ ေနာက္ပိုင္း၌ ျဖစ္၏ ဟူ၍ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်၍ရသည္။

တ႐ုတ္ျပည္၌ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြား၀င္ေရာက္လာျခင္းႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း၍ ပထမဦးဆံုး ေရးသားခ်က္ကို ခရစ္ႏွစ္ (၂၃၉-၂၆၅) အလယ္၌ ယူဟန္ ေရးသားေသာ "၀ါအီ လိအာယို" အမည္ရွိ သမိုင္းစာအုပ္၌ ေတြ႔ရွိရသည္။

အိႏၵိယႏွင့္ တ႐ုတ္၏ ဆက္သြယ္ေရး အစပ်ိဳးေသာ ကာလ ကို ခရစ္ႏွစ္ ၆၄ ေလာက္ဟူ၍ ယူဆထားၾကသည္။ ဆုန္ေခတ္ (ခရစ္ ၁၁၂၇-၁၂၈၀)၌ က်ိဟယန္ ေရးသား ေသာ "ဗုဒၶႏွင့္ မဟာေထရ္တို႔၏ အစဥ္အဆက္ မွတ္တမ္း" ၏ အလိုအရ အႀကိဳဟန္မင္းဆက္ေနာက္ပိုင္း ဘုရင္ မာတံဂီ သည္ သူ၏ မင္းသက္ ခုနစ္ႏွစ္ေျမာက္၌ တစ္ႀကိမ္ တြင္ လည္ပင္း၏ ပတ္လည္၌ ေနေရာင္ျခည္ကဲ့သို႔ ေတာက္ ေနေသာ ေရႊေရာင္၀င္းေနသည့္ ပုဂၢိဳလ္တစ္ေယာက္ ေ၀ဟင္ခရီးက ပ်ံသန္းၿပီး နန္းေတာ္ထဲ ၀င္ေရာက္လာ သည္ဟု အိပ္မက္ျမင္မက္သည္။

ေနာက္တစ္ေန႔၌ ဘုရင့္နန္းတြင္းသူ နန္းတြင္းသားတို႔သည္
ထိုေရႊေရာင္၀င္းေနေသာ ပုဂၢိဳလ္သည္ ေခ်ာင္မင္းဆက္ႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ အေနာက္ႏိုင္ငံမွ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ဘုရား ျဖစ္ သည္ဟူ၍ အိပ္မက္ဖတ္ၾကသည္။

ဘုရင္မင္းႀကီးသည္ ထိုအိပ္မက္၏ ၾသဇာအရွိန္အ၀ါ လႊမ္းမိုး မႈခံရသျဖင့္ မိမိ၏ ေသနာပတိ တဆာအီပင္၊ ပညာရွင္ သမားေတာ္ ပိန္က်န္၊ ၀မ္ဆုန္ အစရွိေသာ ပုဂၢိဳလ္ ၁၇ ဦး ပါ၀င္သည့္ သံတမန္အဖြဲ႔တစ္ဖြဲ႔ကို ဓမၼက်မ္းဂန္မ်ားႏွင့္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ေဆာင္ၾကဥ္းပင့္ဖိတ္ရန္အတြက္
အိႏၵိယႏိုင္ငံသို႔ ေစလႊတ္ခဲ့သည္။

ႏွစ္ႏွစ္ၾကာေသာအခါ ယင္းသံတမန္အဖြဲ႔သည္ အိႏၵိယ ရဟန္းေတာ္ႏွစ္ပါးႏွင့္ ေတြ႔ဆံုသည္။ ထိုရဟန္းေတာ္မ်ား၏ အမည္မွာ တ႐ုတ္ဘာသာ စကားျဖင့္ က်ေမမိုတန္
(ကႆပ မာတဂၤ)ႏွင့္ သူ၏ သီတင္းသံုးေဖာ္ က်ဳဖာလန္တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။ ထိုရဟန္းေတာ္မ်ားႏွင့္ အတူတကြ သကၠတ စာေပက်မ္းဂန္မ်ားႏွင့္ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား ပါလာသည္။

သံတမန္အဖြဲ႔သည္ ထိုရဟန္းေတာ္မ်ားကို ျမင္းျဖဴမ်ား ေပၚ တြင္ စီးေစၿပီး ခရစ္ႏွစ္ ၆၄ ခု၌ လိုယန္သို႔ ပင့္ေဆာင္သြား ၾကသည္။ ဘုရင္ႏွင့္ ေတြ႔ဆံုၿပီးေနာက္ ရဟန္းေတာ္ႏွစ္ပါး သည္ ဟိုလုေက်ာင္းတိုက္၌ သီတင္းသံုးၾကသည္။ ေနာက္ တစ္ႏွစ္၌ ဘုရင္မင္းႀကီးသည္ လိုယန္ၿမိဳ႕ အေနာက္ဘက္ တံခါးအနီး၌ `ျမင္းျဖဴ' အမည္ရွိ ေက်ာင္းတိုက္ကို ေဆာက္ သည္။

ထိုအခ်ိန္ကာလ အေတာအတြင္း၌ ကႆပမာတဂၤသည္
ဒြိစတၱာရိသတေခၚ ေလးဆယ့္ႏွစ္က႑ရွိေသာ သုတ္ကို
ဘာသာျပန္ဆိုသည္။ ယင္းဘာသာျပန္သည္ တ႐ုတ္ ဘာသာ ျဖင့္ ဘာသာျပန္ေသာ ပထမဦးဆံုး ဘာသာျပန္ ျဖစ္၏ ဟူ၍ အသိအမွတ္ ျပဳထားၾကသည္။

ကႆပမာတဂၤေနာက္ ၈၁ ႏွစ္ ၾကာေသာအခါ ဘာသာျပန္္ ဆရာမ်ား တစ္ဦးၿပီးတစ္ဦး အဆက္မျပတ္ ေပၚလာသည္။ ကႆပမာတဂၤ၏ အလုပ္သည္ တ႐ုတ္ျပည္၌ အေပၚပိုင္း ေလာက္သာလွ်င္ ရွိေနၿပီး ေအာက္ေျခသို႔ မေရာက္ေပ။ ဗုဒၶဘာသာ အုတ္ျမစ္ကို ခိုင္ၿမဲေအာင္ လုပ္သူမွာမူ ပါသိယာ မွ ဘုရင့္သားေတာ္တစ္ပါး ျဖစ္သည္။ ထိုဘုရင့္ သားေတာ္ ၏ အမည္မွာ ရွိကာဥ ျဖစ္သည္။

ရွိကာဥ၏ အတၳဳပၸတၱိ၌ ဤသို႔ေရးထားသည္။ ထိုဘုရင့္ သားေတာ္သည္ ထီးနန္းကို စြန္႔လ်က္ သာသနာ့ေဘာင္ ၀င္သည္။ ရွိကာဥသည္ ခရစ္ႏွစ္ ၁၄၈ တြင္ တ႐ုတ္ျပည္သို႔ လာၿပီးလွ်င္ လိုယန္ျမင္းျဖဴေက်ာင္း၌ ေနထိုင္သည္။ အႏွစ္ ၂၀ တိတိ တ႐ုတ္ျပည္တြင္ ေနၿပီးလွ်င္ ရွိကာဥသည္ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားထြန္းကားေရးအတြက္ အားသြန္ခြန္စိုက္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶက်မ္းစာ ၉၅ က်မ္းကိုလည္း
တ႐ုတ္ဘာသာ ျပန္ဆိုခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ နန္ဂ်ီယို၏ က်မ္း စာအုပ္စာရင္းအရ ယင္းက်မ္းစာ ၉၅ က်မ္းထဲက ယခုအခါ တြင္ ၅၅ က်မ္းသာလွ်င္ က်န္ရွိေတာ့သည္။

အန္ရွိကာဥသည္ ကၽြမ္းက်င္ေသာ ဘာသာျပန္ဆရာတစ္ဦး မွ်သာမကေပ။ တ႐ုတ္ျပည္၌ ဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားျပန္႔ပြား ေရးအတြက္ အားသြန္ခြန္စိုက္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ၾကေသာ
တပည့္ေပါင္းမ်ားစြာကိုလည္း ေမြးထုတ္ေပးခဲ့သည္။ တ႐ုတ္ျပည္ ဗုဒၶဘာသာသမိုင္း၌ အန္ရွိကာဥသည္ သီဟိုဠ္ ကၽြန္း၌ ရွင္မဟာမဟိႏၵရေသာ ေနရာမ်ိဳးကို ရရွိသည္။

အျခားဘာသာျပန္ ဆရာတစ္ဦးမွာ ရဟန္းေတာ္ ေလာ ကေခမ ေနာက္ တ႐ုတ္ျပည္ ေရာက္လာေသာ က်ဳဖိုက်ိဳ (အိႏၵိယေဗာဓိသတၱ) ျဖစ္သည္။ ထိုပုဂၢိဳလ္သည္ ေလာ ကေခမႏွင့္လည္းေကာင္း၊ ရွိကာဥႏွင့္လည္းေကာင္း အတူ တြဲၿပီး လုပ္ခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ သူ ဘာသာျပန္ခဲ့ေသာ
က်မ္းစာမ်ားကို တစ္က်မ္းမွ် မေတြ႔ရေတာ့ေပ။

ဟန္္မင္းဆက္ေခတ္က ဘာသာျပန္ဆရာ အမ်ားစုမွာ
တရင္ျမစ္၀ွမ္းေဒသမွ ျဖစ္ေသာ္လည္း အန္ဟရီ၀င္မွာမူ ရွိကာဥကဲ့သို႔ ပါသိကာေဒသမွ ျဖစ္သည္။ ထိုပုဂၢိဳလ္သည္ ရဟန္းမဟုတ္ေပ။ လူပုဂၢိဳလ္ျဖစ္သည္။ တ႐ုတ္ျပည္ စစ္တပ္ တြင္ တပ္မႉးရာထူး ခန္႔အပ္ျခင္းခံရသည္။ ထိုပုဂၢိဳလ္သည္ ဗုဒၶဘာသာ ျပန္႔ပြားထြန္းကားေရးအတြက္ စိတ္အား ထက္ သန္သူ တစ္ဦးျဖစ္သည္။

ယူက်ီ ရဟန္းေတာ္ က်ိဒဟု (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၄-၈၉)သည္ အာရွအလယ္ပိုင္း ရြာတစ္ရြာမွ ျဖစ္သည္။ ထိုရဟန္းေတာ္ သည္ တ႐ုတ္ျပည္ ေရာက္လာေသာအခါ က်မ္းစာေပါင္း မ်ားစြာကို ဘာသာျပန္ဆိုသည္။ ယင္းက်မ္းစာမ်ားထဲက ယခုအခါတြင္ က်မ္းငါးက်မ္းသာလွ်င္ ရရွိသည္။ ထို ပုဂၢိဳလ္ ဘာသာျပန္ေသာ သုတ္ႏွစ္သုတ္မွာ သံယုတၱအာဂမ
(နိကာယ္) ထဲက သုတ္္ျဖစ္သည္။

ယင္းေခတ္၌ ထြန္းကားခဲ့ေသာ အျခားဘာသာျပန္ ဆရာ မ်ားထဲတြင္ က်ဳတာလိ (မဟာဗလ)ႏွင့္ တနရိကုအို (ဓမၼဖလ) တို႔သည္ အိႏၵိယမွ ျဖစ္ၾကသည္။ ခန္ကိဟုႏွင့္ ခန္မြန္ဆီယန္တို႔သည္ ေဆာဂဒဂ်ာဖရံရွန္ (ျမစ္၀ွမ္းေဒသ) မွ ပုဂၢိဳလ္မ်ား ျဖစ္သည္။ ဟန္မင္းဆက္ေရွ႕ပိုင္း၌ အားလံုး
စုစုေပါင္း ဗုဒၶက်မ္းစာ ၄၃၄ က်မ္း ဘာသာျပန္ဆိုသည္။
ယင္းက်မ္းစာမ်ားထဲက က်မ္းေပါင္း ၂၀၇ က်မ္းကို ဘာသာ ျပန္ေသာ ဘာသာျပန္ဆရာတို႔၏ အမည္နာမမ်ားကို မသိ ရေပ။

အစတြင္ ဤမွ် မ်ားျပားေသာ က်မ္းစာမ်ားကို ဘာသာျပန္ ႏိုင္ျခင္းသည္ နည္းနည္းေနာေနာ ေအာင္ျမင္မႈ မဟုတ္ေပ။ ထိုအခ်ိန္၌ လိုယန္ျမင္းျဖဴေက်ာင္းတိုက္သည္ အႏုပညာ လက္ရာမ်ားျဖင့္ တန္ဆာဆင္ထားသည္။ ပညာရွင္ ရဟန္း ေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးေနထိုင္ရာ ေက်ာင္းတိုက္ျဖစ္သည့္ အတြက္ ေက်ာင္းတိုက္၏ ဂုဏ္သိကၡာသည္ အထူးပင္ ျမင့္မားလွေပသည္။

ဟန္မင္းဆက္ (ခရစ္ ၂၀၆ မွ ၂၂၀ အထိ) ကုန္ဆံုးသြားၿပီး သည့္ေနာက္၌ တ႐ုတ္ျပည္သည္ ျပည္တြင္းစစ္ႏွင့္ ျပင္ပမွ က်ဴးေက်ာ္တိုက္ခိုက္မႈမ်ားေၾကာင့္ အားေပ်ာ့သြားသည္။ ႏိုင္ငံသည္ သံုးျခမ္းကြဲသြားသည္။

႐ႉ (ခရစ္ ၂၂၁-၆၄)၊
ေ၀အီ (၂၂၀-၆၅)၊
သီ (၂၂၂-၈၀)

မင္းဆက္ ဘုရင္တို႔သည္ အသီးသီး မိမိတို႔ဆိုင္ရာ နယ္ပယ္ ေဒသ၏ ဘုရင္အျဖစ္ မိမိတို႔ကိုယ္ မိမိတို႔ သတ္မွတ္ယူဆ ထားၾကသည္။ ထိုဘုရင္မ်ားသည္ အခ်င္းခ်င္းလည္း စစ္မက္ ျဖစ္ပြားေနၾကသည္။ ႏွစ္ေပါင္း ေလးဆယ္၊ ငါးဆယ္ အထိ တ႐ုတ္ျပည္သည ႏိုင္ငံေရးအျမင္ျဖင့္ ၾကည့္လွ်င္ ေရွ႕သို႔ မတိုးတက္ႏိုင္ ျဖစ္ေနသည္။အားဆုတ္ယုတ္သြား သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ထိုအခ်ိန္၌ပင္ ဗုဒၶဘာသာတိုးတက္
မႈ အရွိန္ႏႈန္းမွာ ရပ္ဆိုင္း မသြားခဲ့ေပ။

ဟန္မင္းဆက္ ဘုရင္မ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ျဖစ္ၾက သည္။ တ႐ုတ္ျပည္၌ ဗုဒၶဘာသာ အျမစ္တြယ္ခဲ့ေသာ ေခတ္မွာ ဟန္ေခတ္ ျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္၌ က်န္ဆီေျမာက္ ပိုင္း ယခုေခတ္ ဆူေက်ာင္တြင္ အဆင့္ေပါင္းမ်ားစြာရွိေသာ ပုထိုးတစ္ဆူကို တည္သည္။ ပထမဦးဆံုး တ႐ုတ္ ရဟန္း ေတာ္ အန္ဟ၀ီသည္ ထိုနယ္မွျဖစ္သည္။

ဗုဒၶစာေပ က်မ္းဂန္မ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ၇၁၃-၇၄၁ (ခရစ္ႏွစ္)တြင္ စုေဆာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားေသာ "သက်မုနိ၏ ေဒသနာေတာ္ဆိုင္ရာ က်မ္းစာစာရင္း" ၌ ၀ါအီဘုရင္လက္ထက္ အထူးျခားဆံုး ဘာသာျပန္ဆရာ ေလးဦးတို႔၏ အမည္နာမမ်ားကို ေဖာ္ျပထားသည္။

၁။ အာရွအလယ္ပိုင္းမွ ဓမၼရဒါသည္ ျမင္းျဖဴေက်ာင္းတိုက္၌ သီတင္းသံုးၿပီးလွ်င္ ခရစ္ႏွစ္ ၂၅၄ ၌ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ပါတိေမာက္က်မ္းကို တ႐ုတ္ဘာသာ ျပန္ဆိုသည္။

၂။ ဘိကၡဳကန္ဆင္ကိုင္သည္ ဓမၼရကၡကႏွင့္ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္ သည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၂၅၂ တြင္ တ႐ုတ္ျပည္သို႔ေရာက္လာသည္။ သူ၏ တ႐ုတ္အမည္ကိုေထာက္လ်က္ ထိုရဟန္းေတာ္သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံသား မဟုတ္ေၾကာင္း သိရွိရသည္။ ဆိုဂဒိယန္ လူမ်ိဳးျဖစ္ေသာ ထိုရဟန္းေတာ္သည္ ျမင္းျဖဴေက်ာင္းတိုက္ ၌ သီတင္းသံုးၿပီးလွ်င္ ပိဋကတ္ဘာသာျပန္ လုပ္ငန္းမ်ားကို လုပ္လ်က္ ဗုဒၶသာသနာအတြက္ အက်ိဳးျပဳခဲ့သည္။

၃။ ဓမၼသစၥာသည္ ပါသိယန္ရဟန္းေတာ္ ျဖစ္သည္။ ထို ရဟန္းေတာ္သည္ ခရစ္ႏွစ္ ၂၅၄ ခု၌ ျမင္းျဖဴေက်ာင္းတိုက္ တြင္ သီတင္းသံုးၿပီးလွ်င္ `ဓမၼဂုတၱ နိကာယကမၼန' အမည္ ရွိေသာက်မ္းကို တ႐ုတ္ဘာသာ ျပန္ဆိုသည္။

၄။ ဓမၼဘျဒ ရဟန္းေတာ္လည္း ပါသီယန္ အမ်ိဳးသား ျဖစ္ သည္။ ထိုရဟန္းေတာ္သည္ ၀ါအီမင္းလက္ထက္၌ ဗုဒၶ စာေပ ျပန္႔ပြားေရးကို ေဆာင္ရြက္သည္။

ဟန္မင္းဆက္ ေနာက္ပိုင္း မင္းဆက္ သံုးဆက္တိတိ အိႏၵိယ ႏိုင္ငံမွ သာသနာျပဳမ်ား တ႐ုတ္ႏိုင္ငံသို႔ ႂကြၾက႐ံုမွ်မက တ႐ုတ္ရဟန္္းေတာ္ ခရီးသည္ မ်ားစြာတို႔လည္း ဗုဒၶက်မ္းစာ မ်ားကို ရွာေဖြရန္ အိႏၵိယႏိုင္ငံသို႔ ႂကြၾကသည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၂၆၀ ၌ တ႐ုတ္ျပည္မွ ခိုတန္သို႔ႂကြေသာ ပထဦးဆံုး ရဟန္း ေတာ္မွာ က်ဳရွိဟင္ ျဖစ္သည္။ ထိုရဟန္းေတာ္သည္ ခိုတန္ ၌ `ပညာသုၾတ' က်မ္းကို ကူးယူသည္။ ထိုက်မ္း၌ အပိုင္း ၉၀ ပါရွိသည္။ ထိုက်မ္းသည္ တ႐ုတ္ျပည္၌ `ပၪၥ၀ီသတိ သဟႆကပညာ ပါရမိတာ' အမည္ျဖင့္ ထင္ရွား ေက်ာ္ၾကားသည္။

အပိုင္း(၂၆) ဆက္ရန္