သမုစၥည္းပိုင္း – ေဗာဓိပကၡိယသဂၤဟ

ေဗာဓိပကၡိယ

ေဗာဓိ = သစၥာေလးပါးတရားကို သိတတ္ေသာေၾကာင့္ ေဗာဓိမည္ေသာ အရိယမဂ္ဉာဏ္၏
ပကၡ = ဘက္ေတာ္သား၌
အိယ = ျဖစ္ေသာ တရား

အရိယမဂ္ဉာဏ္ကို ရရာရေၾကာင္းျဖစ္ေသာ တရားမ်ားဟု ဆိုလို၏။
ထို ေဗာဓိပကၡိယတရားအေပါင္းကို သိမ္းယူရာ သိမ္းယူေၾကာင္း အက်ဥ္းျပဆိုျခင္းသည္ ေဗာဓိပကၡိယသဂၤဟ မည္၏။

ေဗာဓိပကၡိယတရားမ်ားမွာ သတိပ႒ာန္ ၄-ပါး၊ သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး၊ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး၊ ဣေႁႏၵ ၅-ပါး၊ ဗိုလ္ ၅-ပါး၊ ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါး၊ မဂၢင္ ၈-ပါး = ေပါင္း ၃၇-ပါး ျဖစ္၏။

လကၤာ

‘သတိ’‘သမၼ’၊ ‘ဣဒ္’‘ဣန္’‘ဗ’၊ ‘ေဗာဇၥ်’‘မဂ္’ ခုနစ္။

သတိသမၼပ္၊ ဣဒၶိပါဒ္တို႔၊ ေလးရပ္စီသာ

ဣန္ဗုိလ္မွာကား၊ ငါးစီ ထား၍

ခုနစ္ပါး ေဗာဇၥ်င္၊ မဂ္ရွစ္အင္

ေပါင္းလွ်င္ ေဗာဓိ သံုးခြန္ရွိ။

+++++

သတိပ႒ာန္ ၄-ပါး

သတိပ႒ာန္ = အျခားတပါး မ်ားစြာေသာ အာ႐ုံတို႔၌ စိတ္ပ်ံ႕ႏွ႔ံေျပးဝင္ျခင္းကို တားျမစ္၍ ကိုယ္စေသာ ကမၼ႒ာန္းအာ႐ုံ၌သာလွ်င္ အစဥ္ဝင္လ်က္ တည္တံ့စြာျဖစ္တတ္ေသာ မဟာကုသိုလ္၊ မဟာႀကိယာ၊ အပၸနာေဇာ ဤ ၄၂-ပါး၌ ရွိေသာ (ဝါ) ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈-ခု၌ ရွိေသာ သတိေစတသိက္။

(၁) ကာယာႏုပႆနာသတိပ႒ာန္ = ႐ူပကာယ၌ (ဝါ) ကိုယ္၌ အဖန္ဖန္ ႐ႈဆင္ျခင္ျခင္း။
(၂) ေဝဒနာႏုပႆနာသတိပ႒ာန္ = ေဝဒနာ၌ အဖန္တလဲလဲ ႐ႈဆင္ျခင္ျခင္း။
(၃) စိတၱာႏုပႆနာသတိပ႒ာန္ = သရာဂစိတ္ အစရွိေသာ ထိုထိုျဖစ္ေပၚလာေသာ စိတ္ကို အဖန္တလဲလဲ ႐ႈဆင္ျခင္ျခင္း။
(၄) ဓမၼာႏုပႆနာသတိပ႒ာန္ = သညာ သခၤါရျဖစ္ေသာ နီဝရဏစေသာ တရားတို႔ကို ထိုထိုဓမၼဟုလည္းေကာင္း၊ အနိစၥဝိပႆနာအားျဖင့္လည္းေကာင္း အဖန္တလဲလဲ ႐ႈဆင္ျခင္ျခင္း။

သတိတစ္ခုတည္းျဖစ္ေသာ္လည္း အာ႐ုံ ၄-မ်ိဳး၊ ႐ႈေသာအျခင္းအရာ ၄-မ်ိဳး၊ ပယ္ေသာ အမွတ္သညာ ၄-မ်ိဳး ရွိ၍ သတိပ႒ာန္ ၄-ပါး ျဖစ္သည္။

+++++

သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး

သမၼပၸဓာန ဟူေသာ အမည္သည္ ဝီရိယ၏ အမည္ ျဖစ္၏။

အေၾကာအျခင္ အ႐ိုးအေရ ႂကြင္းေစ၊ အေသြးအသား ကုန္ခန္းေစ၊ အသက္ပင္ ေသေစဟူ၍ ရဲရဲဝံ့ဝံ့ ဆိုခဲ့ၿပီးေသာ စိတ္ ၄၂-ပါး၌ ရွိေသာ (ဝါ) ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈-ခု၌ ရွိေသာ ဝီရိယေစတသိက္သည္ သမၼပၸဓာန္ မည္၏။

ေတာင္ၿမိဳ႕ဆရာေတာ္ အရွင္ဇနကာဘိဝံသက ကုသိုလ္စိတ္မွာရွိေသာ ဝီရိယကိုသာ သမၼပၸဓာန္ဟု ေခၚရၿပီး ႀကိယာစိတ္ႏွင့္ မဆိုင္ေၾကာင္း ဆို၏။
သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါးမွာ ကုသိုလ္ အကုသိုလ္ႏွင့္ ဆိုင္ေသာေၾကာင့္ ထိုဝီရိယမွာ ရဟႏၲာအတြက္ မလိုအပ္ေတာ့ေပ။
ထို႔ေၾကာင့္ မဟာဂႏၶာ႐ုံဆရာေတာ္ အရွင္ဇနကာဘိဝံသက ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ခုမွာ ရွိေသာ ဝီရိယကိုသာ သမၼပၸဓာန္ အရေကာက္ေစလို၏။

(၁) ဥပၸႏၷာနံ ပါပကာနံ ပဟာနာယဝါယာေမာ = ျဖစ္ၿပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို ပယ္ျခင္းငွာ အားထုတ္မႈ ဝီရိယ။ (ျဖစ္ၿပီးေသာ အကုသိုလ္ကို ပယ္ျခင္းဆိုရာ၌ ထိုအကုသိုလ္၏အက်ိဳး မေပးႏိုင္ေအာင္ လုပ္ျခင္းကို ဆိုလို၏။)
(၂) အႏုပၸႏၷာနံ ပါပကာနံ အႏုပၸါဒါယဝါယာေမာ = မျဖစ္ကုန္ေသးေသာ အကုသိုလ္တရားတို႔ကို မျဖစ္ေစျခင္းငွာ အားထုတ္မႈ ဝီရိယ။
(၃) အႏုပၸႏၷာနံ ကုသလာနံ ဥပၸါဒါယဝါယာေမာ = မျဖစ္ကုန္ေသးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို ျဖစ္ေစျခင္းငွာ အားထုတ္မႈ ဝီရိယ။
(၄) ဥပၸႏၷာနံ ကုသလာနံ ဘိေယ်ာဘာဝါယဝါယာေမာ = ျဖစ္ကုန္ၿပီးေသာ ကုသိုလ္တရားတို႔ကို အလြန္ပြားမ်ားေစျခင္းငွာ အားထုတ္မႈ ဝီရိယ။

+++++

ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး

စ်ာန္မဂ္ဖိုလ္ရေအာင္ အားထုတ္သျဖင့္ ထိုစ်ာန္မဂ္ဖိုလ္မ်ား ထေျမာက္လာမႈ ၿပီးစီးျပည့္စံုမႈကို (စ်ာန္မဂ္ဖိုလ္ရမႈကို) ဣဒၶိဟု ေခၚ၏။

ထိုစ်ာန္မဂ္ဖိုလ္တို႔ကို ရဖို႔ရန္ အေျခခံျဖစ္ေသာ ဆႏၵ၊ စိတၱ၊ ဝီရိယ၊ ဝီမံသ ဟူေသာ အဓိပတိတရား ၄-ပါးတို႔သည္ ဣဒၶိပါဒ္ မည္၏။

မိႆကသဂၤဟ၌ လာေသာ အဓိပတိ ၄-ပါးကိုပင္ ဤေနရာ၌ ဣဒၶိ၏ အေျခခံ = ဣဒၶိပါဒ ဟု ေခၚ၏။

ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ (ဆႏၵ)၊
ဝီရိယိဒၶိပါဒ္ (ဝီရိယ)၊
စိတၱိဒၶိပါဒ္ (စိတ္)ႏွင့္
ဝီမံသိဒၶိပါဒ္ (ပညာ) ဟူ၍ ဣဒၶိပါဒ္ ၄-ပါး ရွိ၏။

ဤေနရာတြင္လည္း မဟာဂႏၶာ႐ုံဆရာေတာ္က ကုသိုလ္စိတ္မွာ ရွိေသာ ဆႏၵ၊ ဝီရိယ၊ ကုသိုလ္စိတ္၊ ပညာ ေစတသိက္တို႔ကို ဣဒၶိပါဒ္ အရေကာက္ေစလို၏။

(၁) ဆႏၵိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ (၂၁)ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ဆႏၵေစတသိက္
(၂) ဝီရိယိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ (၂၁)ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ဝီရိယေစတသိက္
(၃) စိတၱိဒၶိပါဒ္ = မဟာကုသိုလ္ (၈)ပါး၊ မဟဂၢဳတ္ကုသိုလ္ (၉)ပါး၊ ေလာကုတၱရာ (၄)ပါး ဟူေသာ ကုသိုလ္စိတ္ ၂၁-ပါး
(၄) ဝီမံသိဒၶိပါဒ္ = ကုသိုလ္စိတ္ (၂၁)ပါး၌ ယွဥ္ေသာ ပညာေစတသိက္

+++++

ဣေႁႏၵ ၅-ပါး

မိႆကသဂၤဟလာ ဣေႁႏၵ ၂၂-ပါးအနက္ အရိယမဂ္ဉာဏ္၏ ဘက္ေတာ္သားျဖစ္ေသာ ၅-ပါးကို ထုတ္ေဆာင္ျပျခင္း ျဖစ္၏။

(၁) သဒၶိေႁႏၵ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ သဒၶါေစတသိက္
(၂) ဝီရိယိေႁႏၵ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဝီရိယေစတသိက္
(၃) သတိေႁႏၵ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ သတိေစတသိက္
(၄) သမာဓိေႁႏၵ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဧကဂၢတာေစတသိက္
(၅) ပညိေႁႏၵ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ အေမာဟေစတသိက္

+++++

ဗုိလ္ ၅-ပါး

(၁) သဒၶါဗိုလ္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ သဒၶါေစတသိက္
(၂) ဝီရိယဗိုလ္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဝီရိယေစတသိက္
(၃) သတိဗိုလ္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ သတိေစတသိက္
(၄) သမာဓိဗိုလ္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဧကဂၢတာေစတသိက္
(၅) ပညာဗိုလ္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ အေမာဟေစတသိက္

ဣေႁႏၵ ႏွင့္ ဗိုလ္ အထူး

စိတ္ကို အစိုးတရ ပိုင္ႏိုင္ေသာေၾကာင့္ ဣေႁႏၵမည္၏။
တစ္စံုတစ္ခုေသာ တရားျဖင့္ မလႈပ္မရွားႏိုင္ ခန္႔ခိုင္ေသာေၾကာင့္ ဗုိလ္မည္၏။
တရားကိုယ္ တစ္ပါးတည္းပင္ျဖစ္လင့္ကစား သတၱိဂုဏ္ ကြဲျပားေသာေၾကာင့္ ဣေႁႏၵ၊ ဗိုလ္ဟု ၂-ပါး ကြဲျပား၏။

တရားအားထုတ္သူမ်ားအဖို႔ ဣေႁႏၵ ၅-ပါး ညီမွ်ေနမွ တရားတိုးတက္၏။
အထူးသျဖင့္ ဝီရိယႏွင့္ သမာဓိ ညီမွ်ရန္ အေရးႀကီး၏။

ဝီရိယလြန္လွ်င္ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္၏။ ဥဒၶစၥျဖစ္၏။ စိတ္သည္ အာ႐ုံ၌ စြဲကပ္မႈမရွိ ျဖစ္လာ၏။
ဝီရိယနည္းလွ်င္ ပ်င္းလာ၏။ ထိနမိဒၶဝင္လာတတ္၏။
သမာဓိလြန္လွ်င္ ပ်င္းလာ၏။ အားမထုတ္ႏိုင္ေသာ သေဘာ ေရာက္သြား၏။

ပညာလြန္က စဥ္းလဲတတ္၏။
သဒၶါတရား ထက္သန္ၿပီး ပညာနည္းက ယံုလြယ္တတ္၏။

သတိမွာမူ ပိုသည္ လြန္သည္ဟူ၍ မရွိ။ ေနရာတကာမွာ အလိုရွိအပ္၏။ အၿမဲတမ္း ဂ႐ုစိုက္ရမည့္တရား ျဖစ္၏။

+++++

ေဗာဇၥ်င္ ၇-ပါး

(ေဗာဓိ + အဂၤ) သတိ ပညာ စေသာ တရား (၇)ပါးသည္ ေလးပါးကုန္ေသာ အရိယသစၥာတို႔ကို ထိုးထြင္း၍ သိတတ္၏။
ထိုတရားအေပါင္းသည္ ေဗာဓိ မည္၏။
ထိုတရားအေပါင္းဟု ဆိုအပ္ေသာ ေဗာဓိ၏ အေၾကာင္း အဂၤါ အစိတ္တို႔သည္ ေဗာဇၥ်င္ မည္၏။

(၁) သတိသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ကမၼ႒ာန္းအာ႐ုံ ပမာဒတရားကို ဖ်က္ဆီး၍ မေမ့မေလ်ာ့ေသာ အပၸမာဒတရားကို ျပည့္စံုေစတတ္ေသာ သတိေစတသိက္။

(၂) ဓမၼဝိစယသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ကမၼ႒ာန္း၏ အာ႐ုံျဖစ္ေသာ သခၤါရတရားတို႔၌ အနိစၥတာ စေသာ အထူးထူးေသာ အျခင္းအရာအားျဖင့္ စူးစမ္းဆင္ျခင္တတ္ေသာ အေမာဟေစတသိက္။

(၃) ဝီရိယသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ သမၼပၸဓာန္အာ႐ုံတို႔၌ ဘာဝနာကိစၥ၏ အစြမ္းျဖင့္ ေကာင္းစြာ ႀကီးပြား၍ အစဥ္အတိုင္း ကုသိုလ္တရားတို႔၌ တြန္႔တို ဆုတ္နစ္ျခင္း ကိေလသာတရားအေပါင္းကို ပယ္ဖ်က္တတ္ေသာ ဝီရိယေစတသိက္။

(၄) ပီတိသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဘာဝနာ၏ အာ႐ုံတြင္ မေမြ႔မေလ်ာ္ ပ်င္းရိမႈတရားတို႔ကို ဖ်က္ဆီး မႈတ္လႊင့္တတ္ေသာ ပီတိေစတသိက္။

(၅) ပႆဒၶိသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဘာဝနာ၏ အာ႐ုံ၌ စိတ္ပူပန္မႈ ေတာင့္တမႈကို ပယ္ေဖ်ာက္တတ္ေသာ ပႆဒၶိေစတသိက္။

(၆) သမာဓိသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဘာဝနာ၏ အာ႐ုံ၌ စိတ္၏ မတည္ၾကည္မႈ လႈပ္ရွားမႈမ်ားကို ပယ္ေဖ်ာက္တတ္ေသာ ဧကဂၢတာေစတသိက္။

(၇) ဥေပကၡာသေမၺာဇၥ်င္ = စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ ဘာဝနာအာ႐ုံ၌ စိတ္၏ ႏု႔ံလြန္းျခင္း ထက္လြန္းျခင္းကို ပယ္ေဖ်ာက္တတ္ေသာ တၾတမဇၥ်တၱတာေစတသိက္။

+++++

မဂၢင္ ၈-ပါး

သမၼာဒိ႒ိ = အေမာဟေစတသိက္
သမၼာသကၤပၸ = ဝိတက္ေစတသိက္
သမၼာဝါစာ = သမၼာဝါစာေစတသိက္
သမၼာကမၼႏၲ = သမၼာကမၼႏၲေစတသိက္
သမၼာအာဇီဝ = သမၼာအာဇီဝေစတသိက္
သမၼာဝါယာမ = သမၼာဝါယာမေစတသိက္
သမၼာသတိ = သတိေစတသိက္
သမၼာသမာဓိ = ဧကဂၢတာေစတသိက္

ေလာကုတၱရာစိတ္ ၈-ခု၌ ရွိေသာ (သို႔မဟုတ္) ဆိုအပ္ၿပီးေသာ စိတ္ ၄၂-ခု၌ ရွိေသာ အေမာဟေစတသိက္၊ ဝိတက္ေစတသိက္ စသည္ အရေကာက္ပါ။

သီလမဂၢင္ = သမၼာဝါစာ၊ သမၼာကမၼႏၲ၊ သမၼာအာဇီဝ
သမာဓိမဂၢင္ = သမၼာဝါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ
ပညာမဂၢင္ = သမၼာဒိ႒ိ၊ သမၼာသကၤပၸ

သမၼာသကၤပၸကို ပညာမဂၢင္ယူရျခင္းမွာ ဝိတက္ေစတသိက္က စိတ္ကို အာ႐ုံဆီသို႔ ပို႔ေပးမွသာ သမၼာဒိ႒ိက သိရေသာေၾကာင့္ ျဖစ္၏။

သမာဓိမဂၢင္ ၃-ပါး၊ ပညာမဂၢင္ ၂-ပါး = ေပါင္း ၅-ပါးေသာ မဂၢင္တို႔ကို ကာရကမဂၢင္ (လုပ္သားမဂၢင္) ဟု ေခၚ၏။

တရားအားထုတ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္တို႔အတြက္ ဤ ၅-ပါး အၿမဲတမ္း ျဖစ္ေနရ၏။

သီလမဂၢင္ ၃-ပါးမွာ ေရွာင္ၾကဥ္စရာ ရွိမွ ယွဥ္၏။
သို႔ေသာ္ တရားစထိုင္ကတည္းက သီလေဆာက္တည္ၿပီး ေရွာင္ၾကဥ္ၿပီး ျဖစ္၍ ထို ၃-ပါးလည္း ရွိေနၿပီး ျဖစ္သည္ဟု ယူရ၏။
ဤနည္းျဖင့္ တရားအားထုတ္သူတို႔မွာ မဂၢင္ ၈-ပါး ျပည့္စံုေလ၏။