ေဒါက္တာ သန္းထြန္း ေျပာသည့္ ျမန္မာတို႔ အတြက္ ပုဂံ ယဥ္ေက်းမႈေ႐ွးေဟာင္းနယ္ေျမ။

ျမန္မာနိုင္ငံသားတိုင္း ပုဂံ အေၾကာင္းေကာင္းေကာင္း သိထား သင့္ေပသည္။ မွန္နန္းရာဇဝင္ထဲက ပုဂံေတာ့မဟုတ္။ ဘုရားသမိုင္း အေထြေထြမွ ပုဂံ လည္း မဟုတ္။ သုိ႔ဆိုလွ်င္ အဘယ္နည္း ။ ျမန္မာတို႔၏ အထင္ကရက်က္သေရေဆာင္ နယ္ေျမ ျဖစ္ခဲ႔ေသာ ပုဂံ ေဒသကို အစစ္ေဆးခံ၊ မွတ္ေက်ာက္တင္ခံ၊ အေထာက္အ ထားနွင့္ တကြျဖစ္ေသာ ပုဂံ အား ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသန ကေလာင္ျဖင့္ မွတ္တမ္းတင္ ထားလ်က္႐ွိေသာ ေနာက္ထပ္ ႐ႈေထာင့္ တစ္မ်ိဳးနွင့္ ပုဂံ အား တင္ျပလိုက္ရေပသည္။


(က)။ပုဂံ ဆိုတာ ။

ပုဂံ ဟူေသာအမည္နာမကား ျမန္မာအမည္ မဟုတ္ေပ။ ပ်ဴအမည္ ျဖစ္ေပသည္။ အဓိပၸါယ္ကား ပ်ဴတည္ေထာင္ေသာ ႐ြာ/ ခံျမိဳ႕ ျဖစ္ပါသည္။ ဟလင္း အစ႐ွိေသာ အထက္ပိုင္း ပ်ဴနွင့္ ျပည္အစ႐ွိတဲ႕ ေအာက္ပိုင္းပ်ဴေတြရဲ႕ ဆက္သြယ္ေရး လမ္းေၾကာင္းမွာ အလယ္က စခန္းတေထာက္အျဖစ္ ပ်ဴဝတ္ (Phyu vatsu) ပ်ဴဂါမ (Phyugama)က ပုဂံ ျဖစ္လာတယ္ ဆိုတာ လည္းျဖစ္နိုင္ေခ်႐ွိပါသည္။ တည္ေထာင္ေသာ လူမ်ိဳးကို အစြဲျပဳျပီး ပ်ဴဂါမ ဟုေခၚျခင္းျဖစ္ေပမည္။ အားလံုး၏ အလယ္ဗဟို လည္းျဖစ္၍ တေၾကာင္း၊ နယ္အသီးသီးသို႔ ဆက္သြယ္ေရး လြယ္ကူ ေစေသာ ေရေၾကာင္းတည္႐ွိရာ ဧရာဝတီ ျမစ္ၾကီးအေပၚ တည္႐ွိေန၍ ေသာ္ တေၾကာင္း၊ ခံျမိဳ႕လည္းျဖစ္၍ေသာ္တေၾကာင္း ျဖင့္ ပုဂံ ကို မင္းေနျပည္ေတာ္ မင္းၾကီးတည္႐ွိရာ ဗဟိုအုပ္ခ်ဳပ္ေရး မ႑လ (အဝန္းအဝိုင္း) အျဖစ္သတ္မွတ္ ခဲ႔သည္။ ဤသို႔သတ္မွတ္ရာ ျမန္မာတို႕၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ဗဟိုဌာန အေနသို႔ အခ်ိန္ကာလ အားျဖင့္ ခရစ္နွစ္ ကိုးရာစုေနွာင္းခန္႔ မွစတင္သတ္ မွတ္ျခင္း ျဖစ္နိုင္ေပ သည္။ ထိုအခ်ိန္မွစ၍ အိႏိၵယေတာင္ပိုင္းသားတို႔မွ ပ်ဴနိုင္ငံကို ျဗဟၼဝတၳဳ ဟုေခၚဆိုရာမွပုဂံ ျပည္႐ွိ ျမန္မာတို႔သည္ ျဗဟၼ လူမ်ိဳးဟု ခံယူခဲ႔ ပံုရပါသည္။

(ခ)။တည္ေထာင္ပံု။

ပုဂံ သည္လည္း အျခားေသာျမိဳ႕ျပနိုင္ငံမ်ားကဲ႔သို႔ပင္ မူလ႐ြာ၊ ႐ြာ မွျမိဳ႕ ၊ ျမိဳ႕မွမင္းေနျပည္ေတာ္ ျဖစ္လာမည္ဟု ေတြးဆမိပါသည္။ ပုဂံျမိဳ႕ ဟူ၍စတင္တည္႐ွိေနသည္မွာလည္း ခရစ္နွစ္အေစာပိုင္း ကာလေလာက္ဟု ခန္႔မွန္းရေပသည္။ပ်ဴလူမ်ိဳးမ်ား ခရစ္မေပၚမီ အနွစ္နွစ္ရာခန္႔ ကာလက ျမန္မာနိုင္ငံ ဟုေခၚတြင္မည္ျဖစ္ေသာ ေဒသကို ဝင္ေရာက္ေနထိုင္လ်က္႐ွိရာမွ ပ်ဴေဒသ သံုးဆယ့္နွစ္ေဒသတြင္ ပုဂံ လည္းအပါအဝင္ျဖစ္ေပသည္။ တမၺဒီပဟု အေစာပိုင္း တြင္အမည္ရခဲ႔ ေသာ ပုဂံ ကိုအၾကီးက်ယ္ဆံုးေသာ မင္းေနျပည္ အျဖစ္သို႔ ေရာက္႐ွိေစ ေသာသူမွာ အနိ႐ုဒၶါမင္းပင္ျဖစ္သည္။ မည္သူတည္ေထာင္သည္ ဘယ္မင္းဆက္ကစသည္ကို အေျပာ ခက္( အေထာက္အထား မေတြ႕ျဖစ္ ) ေန၍ အနိ႐ုဒၶမင္းမွသာ စေျပာလွ်င္ သင့္ေပမည္ ။ပုဂံ သည္ (၂၀ ံ ၁၀ ' ေျမာက္လတၱီတြဒ္၊ ၉၄ ံ ၅၅ ' အေ႐ွ႕ေလာင္ ဂ်ီတြဒ္ ) အတြင္းတည္႐ွိသည္။ မင္းပိုင္နက္စုစုေပါင္းသည္ အစဦး ပထမ တမၺဒီပ၌ ျမစ္သာတစ္ဆယ့္ တစ္ ခ႐ိုင္နွင့္ မင္းဘူး ေျခာက္ခ႐ိုင္ အပါအဝင္ျဖစ္သည္။ ေတာင္ပိုင္း တြင္ေတာင္တြင္းထိ၊ ဧရာဝတီျမစ္ေၾကာင္းအတိုင္း မိေက်ာင္းရဲ ေအာက္၊ ျပည္ေတာ္သာကၽြန္းအထိအပါအဝင္ ျဖစ္၍၊ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ ဧရာဝတီ-ျမစ္ငယ္ဆံုရာ ေတာင္ျပဳန္း အထိသာ က်ယ္ဝန္းသည္။ဆယ္ေရေသာက္လယ္ဧက ကို ခ႐ိုင္(န္) ၊ ထိုမွ တိုက္သို႕ၾကီးက်ယ္လာရာမွ တိုက္ခရိုန္ထက္တိုးတက္ လာျပီး နိုင္ငံထူေထာင္ရန္ အခြင့္သာလာခဲ႔သည္။ လူအား၊ စီးပြားေရး အင္အား ေတာင့္တင္းျပည့္စံုလာ၍ အနု႐ုဒၶါမင္းလက္ထက္တြင္ ပုဂံသည္ ျမန္မာ လက္နက္နိုင္ငံ၏ အခ်က္အျခာ မ႑ိဳင္ျဖစ္လာ ေပသည္။ထိုမင္းကိုဆက္ခံေသာ ဝျဇာဘရဏ(ေစာလူး) လက္ထက္တြင္ ပုဂံ ၏ၾသဇာအာဏာမွာ ဘိတ္( ျမိတ္) အထိ သို႕ေရာက္ေနသည္ကို ၎ဘြဲ႔အမည္နွင့္ ေျမပံုဘုရား ျမိတ္တြင္ ေတြ႕႐ွိရျခင္းမွ သိနိုင္ေပသည္။ ဒုတိယစည္သူ လက္ထက္တြင္ နိုင္ငံသည္ ေျမာက္ဘက္တြင္ တေကာင္းနွင္ ငေဆာင္ခ်န္ ၊ ေတာင္ဘက္ တြင္ တလိုင္သရိယ္( တနသာၤရီ )၊ ထဝယ္ (ထားဝယ္) နွင့္ သလင္ေၾက(Junk Ceylon, Cape Salang)၊ အေနာက္ဘက္ တြင္ မစၦကီရိေတာင္ ၊ အေ႐ွ႕ဘက္တြင္ သံလြင္ျမစ္အ ထိက်ယ္ ျပန္႕ လ်က္ ႐ွိသည္။

(ဂ)။ အမည္နာမ၊ မွတ္စုအေထြေထြနွင့္ ပုဂံ ။

ပုဂံ၏ပါဠိ အမည္ကား အရိမဒၵပူရ ( ရန္မ်ိဳးနွိမ္ျမိဳ႕ ) ဟု အဓိပၸါယ္ ရသည္။ တိုင္းရင္းသားအမည္နွင့္ ေခၚျခင္းမ်ိဳးလည္း႐ွိ၍၊ မြန္တို႔ က ေပါကာမ္ ( သို ) ပုကာမ္ ( သို႔ ) ဗုကာမ္ ဟုေရးသားေဖာ္ျပေလ့ ႐ွိပါသည္။ မြန္တို႔ကပင္ ပုဂံ နွင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ ကို တတၱေဒသ (ခမ္းေျခာက္ရာအရပ္) ဟု ေခၚစမွတ္ျပဳသည္ကိုလည္း မွတ္သား ဖြယ္ေတြ႕ရပါသည္။ ပုဂံ တ႐ုတ္ျပည္သြား ခရစ္နွစ္ ၁၂၇၃ခု ျငိမ္း ခ်မ္းေရးသံအဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္ ႐ွင္ ဒိသာပါေမာက္က ပုဂံ ကိုေဖာ္ ျပရာ၌ တမၺဒီပ ( ေၾကးနိုင္ငံ ) ဟူေသာအေခၚကို သံုးပါသည္။ ပုဂံ ၏လူဦးေရကို ပုဂံ ေက်ာက္စာတို႔တြင္ပါေသာ စပါးစိုက္ ၊ေျမပယ္ ဧရိယာနွင့္စပါးအထြက္ကို ယူ၍ခန္႔မွန္းရလွ်င္ လူဦးေရ တစ္သန္း အထက္နွင့္ နွစ္သန္းေအာက္႐ွိေပမည္။ ယခုေတြ႕ရေသာ ျမိဳ႕႐ိုး မူကား ခရစ္နွစ္ ၁၈၂၄ တြင္ ရန္သူလာျပီဆိုမွ ျမန္ျမန္တင္ထား ေသာ ျမိဳ႕႐ိုးျဖစ္သည္။ ပုဂံ ဝန္းက်င္ေဒသသည္ သဲေျမျဖစ္၍ အုတ္မလုပ္နိုင္။ ေစတီပုထိုးတို႔ တည္ရန္အတြက္ အုတ္ကို စေလနယ္၊ စလင္းနယ္တို႔မွ ပုဂံ အေရာက္ ေလွ၊လွည္းတို႔ျဖင့္ သယ္ယူၾကရသည္။ ပုဂံ ဝန္းက်င္ေဒသသည္ သက္တမ္းအနွစ္ သန္း ၃၀ မွ ၆၀ ႐ွိရခိုင္႐ိုးမေၾကာင့္ မိုးရိပ္က် ဧရိယာျဖစ္၍ လြန္ခဲ႔ ေသာ နွစ္ေပါင္း ၃ကုေဋေက်ာ္ ၆ကုေဋ မ႐ွိတ႐ွိကပင္ သဲကႏာၱရတပိုင္း(semi-desert) ျဖစ္ေနေပသည္။

(ဃ)။ ပုဂံ မင္းဆက္ ။

မွတ္တမ္း႐ွိမွသမိုင္းမည္သည္ သတ္မွတ္ၾကပါစို႕။ မွတ္တမ္းမ႐ွိ ေသာကာလကို အၾကိဳသမိုင္း (Pre-history) လို႔ သတ္မွတ္ၾကပါ သည္။ ျမန္မာ့မွတ္တမ္း ေတြကို ျမန္မာဘာသာ အကၡရာတင္ျပီး ေရးသားသည့္ အမွတ္အသားမွာ ခရစ္နွစ္ ၁၁ ရာစုေနာက္ပိုင္း ထက္ဝက္ကာလမွ စတင္ေတြ႕႐ွိသည္။ ထိုမွတ္တမ္းမွ အစျပဳ၍ ပုဂံ မင္းဆက္ကို ေဖာ္ျပရလွ်င္
(၁)။ အနိ႐ုဒၶ ၊ အေနာ္ရထာ (ေအဒီ ၁၀၄၄-၁၀၇၇)
(၂)။ ျဂီဝျဇာဘရဏ ၊မင္လုလင္၊ ေစာလူး (ေအဒီ ၁၀၇၇-၁၀၈၄)
(၃)။ထိလိုင္မင္၊က်န္စစ္သား (ေအဒီ ၁၀၈၄-၁၁၁၃)
(၄)။ ပထမ စည္သူ၊ အေလာင္းစည္သူ(ေအဒီ၁၁၁၃-၁၁၆၀)
(၅)။ ဤမ္တဝ္သ်င္၊ နရသူရ၊နရသူ (ေအဒီ ၁၁၆၀-၁၁၆၅)
(၆)။ ဒုတ္ိယစည္သူ၊နရပတိစည္သူ ( ေအဒီ ၁၁၆၅-၁၂၁၁)
(၇)။ နာေတာင္မ်ာ၊ ေဇယသြတ္ (ေအဒီ ၁၂၁၁-၁၂၃၁)
(၈)။ နရသိဃၤဥဇၨာနာ (ေအဒီ ၁၂၃၁-၁၂၃၅)
(၉)။ ကႅစြာ၊က်စြာ (ေအဒီ ၁၂၃၅- ၁၂၄၉)
(၁၀)။ ဥစၥနာ (ေအဒီ ၁၂၄၉-၁၂၅၆)
(၁၁)။ မင္ယန္ (ေအဒီ ၁၂၄၉- နန္းသက္-၂ လ)
(၁၂)။ တတိယစည္သူ၊နရသီဟပတိ၊ တ႐ုက္ပိ ႅယ္ (ေအဒီ ၁၂၅၆-၁၂၈၇)မွတ္ခ်က္။ ဤမင္းလက္ထက္တြင္ မြန္ဂိုစစ္တပ္ တို႔ ပုဂံကို လာေရာက္တိုက္ခိုက္၍ မြန္ဂိုတ႐ုတ္တို႔လက္မွ ထြက္ ေျပးတိမ္းေ႐ွာင္ရေလသည္။ ပုဂံ ကိုအလံုးစံုသိမ္းယူ နိုင္ေသာ္ လည္း ေ႐ွးမင္းဆက္ကိုပင္ ျပန္လည္ထူေထာင္ ေပးခဲ႔ၾကပါ သည္။
(၁၃)။ ႐ွယ္နန္သွ်င္၊ ေက်ာ္စြာ (ေအဒီ ၁၂၇၉-၁၂၉၇)
(၁၄)။မင္လုင္ေစာနွစ္ ၊ေစာမြန္နစ္ ( ေအဒီ ၁၂၉၇- ၁၃၃၄)တို႔ျဖစ္ ပါသည္။ ပုဂံ မင္းေနျပည္ေတာ္မွာ ဗဟိုခ်ဳပ္ကိုင္မႈ ကင္းကြာျပီး သူတလူ ငါတမင္းျဖစ္လာၾကကာ အတြင္းပိုင္း လႈိက္စားေသာ အႏာၱရယ္အျပင္ ျပင္ပက လာေရာက္တိုက္ခိုက္မႈမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ပုဂံေခတ္မပ်က္္သုန္းမီကပင္ အသၤခ်ာၤ(အသခၤယာ) ၊ ရာဇသၾကၤန္၊ သီဟသူရ ႐ွမ္းညီေနာင္သံုးပါးတို႕မွ ျမင္စိုင္းအရပ္၌ ပင္ယေခတ္ကို တည္ေထာင္ျပီးျဖစ္ေလသည္။

(င)။ ပုဂံေခတ္ဆိုင္ရာ ကိုးကြယ္မႈ။

ဘာသာေရးကိုလည္း ပ်ဴတို႔ထံမွ ဆက္ခံခဲ႔မည္ဟု ယံုၾကည္ရပါ သည္။ မိ႐ိုးဖလာ နတ္ကိုးကြယ္မႈကိုလည္း မစြန္႔လႊတ္ခဲ႔ၾကေပ။နတ္ကိုးကြယ္မႈသည္ သရပါတံခါး႐ွိ အေစာင့္ နတ္မင္းက သက္ေသပင္ ျဖစ္သည္။ခရစ္နွစ္ ၁၁ ရာစုတြင္ ပုဂံ႐ွိ ျမန္မာတို႔သည္ ဗုဒၶသာ သနာ ကိုသက္ဝင္ယံုၾကည္ျပီး ျဖစ္ေနေလသည္။ ေျမပံုဘုရားမွစာ ေတြ႕ အရ ဗုဒၶကို ကိုးကြယ္သလို၊ ေဗာဒိသတၱကိုလည္း ကိုးကြယ္သည္။ ခရစ္နွစ္ ၁၁ ရာစုက ပုဂံ႐ွိ ျမန္မာတို႔သည္ဗုဒၶ သာသနာကို မဟာ ယာနဂိုဏ္းနွင္ ဟိနာယာနဂိုဏ္း နွစ္မ်ိဳးလံုး ကိုးကြယ္ၾကသည္။ နိုင္ငံေတာ္ဆိုင္ရာ အခမ္းအနားမ်ားတြင္ ျဗဟၼဏ အယူျဖင့္ ဟူးရားေခၚ ပုဏားက အခါေပး၊ ဘိသိတ္ဆက္၊ ထိမ္းျမား လက္ထပ္ေပး စသည္ျဖင့္ နတ္ပ သ ျခင္းကိုလည္း လက္ခံေလ့႐ွိသည္။ ပုဂံေခတ္အေစာပိုင္းနွင့္ အလယ္ပိုင္းတို႔ တြင္ လူအမ်ားစုမွာ စာဖတ္တတ္ျခင္း မ႐ွိေသး၍ ဇာတ္ေတာ္ မ်ား၊ တရားေတာ္မ်ားကို ဂူဘုရားမ်ား၏ နံရံတြင္ ပန္းခ်ီေရးဆြဲ သ႐ုပ္ ေဖာ္ထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ပိဋိကတ္ သံုးပံုမွာ ထိလိုင္မင္း လက္ထက္ကုန္ခါနီးမွ သီဟိုဠ္မွ ရသည္ဟု ေက်ာက္စာတြင္ ေရးထိုးခဲ႔ ေပသည္။ ပါ ဋိဘာသာတတ္ကၽြမ္းေသာ ရဟန္းေတာ္ မ်ားကို ျမန္မာဘာသာ ျပန္ေစ၍ ပါဋိသဒၵါကို အေလး ေပးသင္ၾကားေစျပီး သဒၵါက်မ္းမ်ား ကိုေရးသားခဲ႔ေပသည္။

(စ)။ ပုဂံေခတ္ဆ္ိုင္ရာ သာသနိကအေဆာက္အအံုမ်ား။

ပုဂံ အေၾကာင္းဆိုလွ်င္ မပါမျဖစ္မွာ ေ႐ွးေဟာင္းသမိုင္းဝင္ ေဒသ ႐ွိ ေစတီပုထိုးမ်ား အေၾကာင္းပင္ျဖစ္သည္ ။အမ်ိဳးသား စည္းလံုး ေရးမွာ ထိေရာက္စြာ ေအာင္ျမင္ခဲ႔ေသာ ရလာဒ္အျဖစ္ သာသ နိက အေဆာက္အအံုမ်ားကို အျပိဳင္အဆိုင္ ေဆာက္လုပ္ လွဴ ဒါန္းခဲ႔ နိုင္သည္ ။ပုဂံ ေခတ္ျပည့္႐ွင္မင္းမ်ားသည္ ဘုရားေက်ာင္းကန္မ်ား ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းၾကျပီး သာသနာ ့ ဒါယိကာအျဖစ္ကို ဂုဏ္ယူျမတ္နိုးစြာ ခံယူၾကေလသည္ ။ ပုဂံပတ္ဝန္းက်င္႐ွိ ဘုရား၊ေစတီ၊ပုထိုးမ်ားကို နွစ္အနည္းငယ္ းအတြင္း အင္တိုက္ အားတိုက္တည္ထားခဲ႔ သေလာဟုေမးခဲ႔လွ်င္ ။ ပုဂံေခတ္မွာ အနွစ္ ၄၀၀ ေက်ာ္ၾကာျမင့္ ခဲ႔ရာ ဤမွ်ေလာက္မ်ားျပားေသာ ေစတီပုထိုး တည္နိုင္ရန္ အခ်ိန္ေကာင္းေကာင္းရနိုင္ပါသည္။ လွည္းဝင္႐ိုးသံ တညံညံ ဟူ၍ ၄၄၄၆၇၃၃ ဆူေတာ့မ႐ွိ၊ ေ႐ွး ေဟာင္းသုေတသန ဌာနမွေရတြက္ထားသျဖင့္ ၂၂၁၇ ဆူ အတိအက်႐ွိပါသည္။ကမ္းပါးမွာ ေက်ာက္ကမ္းပါး ျဖစ္၍ ကမ္းျပိဳ ေသာေၾကာင့္ ေရဆင္းသြားေသာေစတီဟူလည္းမ႐ွိနိုင္ေပ ။ ေစ တီအခ်ိဳ႕မွာ အပ်က္အစီးမ်ား၍ အခ်ိဳ႕မွာ အပ်က္အစီး သိပ္မ႐ွိေပ။ ေစတီ တို႔မွာစုစုေပါင္း ေျမဧရိယာ ၁၆ စတုရန္းမိုင္ အတြင္း ျဖန္႔ က်က္လွ်က္ တည္႐ွိေနေပသည္။ေစတီ၊ ပုထိုးမ်ားကို မည္သည့္မင္းတည္ခဲ႔သည္ ဆိုသည္ထက္ တည္ထားပံု လက္ရာ နွင့္သ႑ာန္ျဖင့္ခြဲျခားလွ်င္ပို အဆင္ေျပမည္ျဖစ္၍ အက်မ္းဖ်င္း ေဖာ္ျပရေသာ္
(၁)။ ခရစ္နွစ္ ၁၀ ရာစု တည္ထားေသာ ေ႐ွးအက်ဆံုးေစတီ (ထူပါ) သည္ အိႏိၵယ ဆန္ခ်ီ (ထူပါ) ပံုသ႑ာန္အတိုင္း စက္ဝိုင္း ထက္ျခမ္း၊ ၾကက္ဥပံုလံုးလံုး တည္ထားကိုးကြယ္ၾကသည္။
(၂)။ ထူပါပံုသ႑ာန္ မုန္းေပါင္းပံုကုန္းၾကီးကို ခါး႐ွည္ေပးလွ်က္ မီးေျပာင္းပံု လံုးလံုး႐ွည္႐ွည္ နွင့္ ပ်ဴ၊သေရခတၱရာပံုစံယူလွ်က္ တည္ထားကိုးကြယ္ၾကသည္။( ဥပမာ။ ဗူးဘုရား၊ငကၽြဲနား ေတာင္း၊ ေလာကနႏၵာ)
(၃)။ ေနာက္ပိုင္း တြင္ သပိတ္ေမွာက္၊သကၤန္းပတ္တို႔ ကိုေခါင္း ေလာင္းပံု / ဘဲဥပံု အသြင္နွင့္ ေစတီမ်ားကို တည္ထားကိုးကြယ္ ၾကသည္။ ( ဥပမာ။ ေ႐ႊစည္းခံု၊ ေ႐ႊဆံေတာ္၊ မဂၤလာေစတီ။)
(၄)။ မူလ ဟိႏၵဴေက်ာင္းကို အလားတူ ပံုစံျပန္လည္ျပဳျပင္၍ ဂႏၶကုဋီတိုက္ အျဖစ္ ကိုး ကြယ္သည္။( ဥပမာ။ ေစတနာၾကီး။)
(၅)။ သီဟိုဠ္ကၽြန္း( သီရိလကၤာ ) ပံုစံကို တိုက္႐ိုက္ယူျပီး တည္ ထားကိုးကြယ္ၾကသည္။( ဥပမာ။ ဆပဋနွင့္ ေပပင္ေက်ာင္း)
(၆)။ ဂူဟဆိုတဲ႔ ေတာင္ေၾကာေပၚက သဘာဝလႈ္ိင္ဂူကို အတုယူ ျပီး ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္ ကိန္းဝပ္စံပယ္ ဖို႕ တည္ထားကိုးကြယ္ခဲ႔ ၾကသည္။
(၇)။ေျမာက္အိႏိၵယ လက္ရာအတိုင္း တည္ထားကိုးကြယ္ၾက သည္။( ဥပမာ။ အာနႏၵာ)
(၈)။ ဗဟိုအိႏိၵယ လက္ရာအတိုင္း တည္ထားကိုးကြယ္ၾက သည္။( ဥပမာ။ မဟာေဗာဒိ)
(၉)။ ေတာင္အိႏိၵယ လက္ရာအတိုင္း ျပသာဒ္မ်ားျဖင့္ တည္ထား ကိုးကြယ္ၾက သည္။( ဥပမာ။ ကန္ေတာ့ပလႅင္၊ စူဠာမုနိ)
(၁၀)။ အဇႏ ၱပံုစံကို အတုယူ၍ ဥမင္ လို႔ေခၚတဲ႕ ကမၼဌာန္းထိုင္ နိုင္ေသာ ပံုစံျဖင့္ တည္ထား ကိုးကြယ္ၾက သည္။( ဥပမာ။ ေက်ာက္ကူးဥမင္၊ က်န္စစ္သားဥမင္)
(၁၁)။ ပိဋကတ္ သံုးပံုအဖြင့္က်မ္း မ်ားထားသိုရန္ရည္႐ြယ္၍ သီမ (သိမ္) ၊ပိဋကတ္တိုက္ ပံုစံျဖင့္ တည္ထား ကိုးကြယ္ၾက သည္။
(၁၂)။ ကိစၥတစ္မ်ိဳးထက္ ပို၍အသံုးျပဳနိုင္ရန္ ရည္႐ြယ္ခ်က္ျဖင့္ တည္ထား ကိုးကြယ္ၾက သည္။( ဥပမာ။ သဗၺညဳဘုရားဟာ ဘုန္း ၾကီးေက်ာင္း၊ ပိဋကတ္တိုက္၊ ဘုရားေက်ာင္း၊ ေစတီ စသည္ျဖင့္ ေလးမ်ိဳးအသံုးျပဳနိုင္ေပသည္။)
(၁၃)။ အလင္း၊ အေမွာင္၊ မလင္းမေမွာင္ အေျခအေနျဖင့္ ေစတီကို တည္ထား ကိုးကြယ္ၾက သည္။( ဥပမာ။ ပုဂံ ေခတ္ဦး ဘုရားေက်ာင္းအတြင္းပိုင္းဟာေမွာင္ေနတတ္သည္ ( အဘယ္ရတနာ)၊ ေခတ္ေနွာင္း ဘုရားေက်ာင္း အတြင္းပိုင္းမ်ား တြင္ ျမင္သာထင္သာ လင္းလင္းထင္းထင္း ႐ွိသည္ ( သေဗၺညဳ) ၾကားကာလ ဘုရားတြင္ေတာ့ မလင္းမေမွာင္ပံုစံ႐ွိသည္ (အာနႏၵာ) )
(၁၄)။ ေစတီအၾကီး ျပိဳက်၍ ေပၚေတာ္မူ ဟုလူသိမ်ားေသာ ပုဂံ ေခတ္ မူလဟန္ အျပည့္အဝ႐ွိေသာ ေစတီေလးမ်ား လည္း႐ွိ သည္။
ဘုရားထိီး/ မကိုဋ္သည္ ျမန္မာတို႕၏ မူပိုင္တီထြင္မႈ ျဖစ္ျပီး ခရစ္နွစ္ ၁၄ ရာစုနွစ္ေရာက္မွ ဘုရားေစတီ တို႔တြင္ အသံံုးျပဳ သည္ဟုမွတ္သားရပါသည္။ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္း၊ ဘုရားေက်ာင္း မ်ားကို အုတ္သက္သက္နွင့္ အျပင္ ၊ အုတ္နွင့္ ကၽြန္းသစ္ေရာ၍ လည္း တည္ေဆာက္ေလ့႐ွိပါသည္။ ပိဋကတ္ ပရိယတၱိကိစၥကို ဦးစားေပးေလ့႐ွိျပီး စာသင္ေက်ာင္းမ်ားကို ေက်ာင္းဦးေစတီ၊ ပိဋ ကတ္တိုက္၊ ဓမၼသာလ ေခၚ ရဟန္းတို႕တရားေဟာေျပာရာေန ရာ၊ ရဟန္းေတြ ဥပုသ္ပဝရနာ ျပဳေသာသိမ္ ေက်ာင္းထိုင္သီတင္း သံုးရာေက်ာင္း တိုက္တို႔ကို တံတိုင္းတထပ္ျဖင့္ ဝန္းရံထားသည္။ အျပင္တံတိုင္းအတြင္း စာသင္ရဟန္းငယ္တို႕အတြက္ သီးျခား အရန္ေက်ာင္းေဆာင္မ်ားကို ေဆာက္ေပးထားသည္။ တရား ေတာ္မ်ားက်င့္ၾကံရန္ ပဋိပတၱိ ေက်ာင္းမ်ားကို ေနာင္တြင္ တည္ ေဆာက္လာခဲ႔သည္။

(ဆ)။ ပုဂံ ဘုရားေက်ာင္းမ်ားတြင္ ေတြ႕ရတတ္ေသာ တံဆိပ္လကၡဏာ ရည္ညႊန္းခ်က္။

ပုဂံဘုရားေက်ာင္းမ်ားတြင္ ေတြ႕ရတတ္ေသာအလွဆင္ပစၥည္း မ်ားကို ပဒုမၼာၾကာျဖဴ၊ ေကာကနဒ ၾကာနီပြင့္ ၊ အ႐ြက္၊ အ႐ိုး၊ အေခြ၊ အလိပ္ ပံုစံတို႔ျဖင့္ ဂူဘုရားနံရံ၊ မ်က္နွာၾကက္၊ မုခ္အဝင္၊ အထြက္ေပါက္တို႔မွာ ေတြ႕ရပါသည္။ အလွသေဘာနွင့္ ရည္ညႊန္းရာ ယွဥ္တြဲေနျပီး ၾကာပန္းဆိုသည္ စင္ၾကယ္ျခင္း၊ သန္႔ ျပန္႔ျခင္း၊ ေမႊးျမျခင္းအျပင္ ၾကာ၏ဂုဏ္သတၱိ ႐ႊံ႕ညႊန္ထဲမွ သန္႔စင္ၾကီးၾကယ္ေသာ အဓိပၸါယ္ကိုပါ ယူထားသည္။ ပန္းအေခြ အလိပ္ " ဝလံုး " သည္ အဆံုးမ႐ွိသေဘာကို ရည္ညႊန္းပါသည္။ မာန္နတ္၏သမီးသံုးေယာက္သည္ ေလာဘ၊ေဒါသ၊ေမာဟ၊ စၾကၤာပံုသည္ ျမတ္စြာဘုရား တရားဦးေဟာပံု၊ ပလႅင္၊ ေဗာဓိ ၊ျခေသၤ့၊ မီးေတာက္မီးလွ်ံ၊သည္ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ရပံု၊ႏြားလားမွာ ဖြားျမင္ခ်ိန္၊ ဆင္ျဖဴေတာ္မွာ ပဋိသေႏၶယူပံု၊ျမင္းပံုမွာ ေတာထြက္ခန္း၊ သိရီနတ္သမီးသည္ က်က္သေရ ေဆာင္ရာ၊ဘီလူးသည္ အေစာင့္အေ႐ွာက္၊ အမိ၊အဖသည္ အသိနွင့္ လက္ေတြ႕၊ ေဖာင္းရစ္သည္ ျဖစ္ျခင္း၊ ပ်က္ျခင္း စသည္ ျဖင့္ လက္လွမ္းမီရာ တံဆိပ္လကၡဏာ ရည္ညႊန္းခ်က္ကို တင္ျပ လိုက္ပါသည္။ အိႏိၵယအရင္းခံ ပံုျပင္၊ လက္ရာ မ်ားျဖစ္ေန၍ ေျခဟန္၊လက္ဟန္၊အဝတ္ကအစ အိႏိၵယ အေငြ႕အသက္ မကင္းေပ။ လူသ႑ာန္၏ လက္ဟန္၊ ေျခဟန္၊ အမူအရာ နွင့္လည္း သ႐ုပ္ေဖာ္ တတ္ပါသည္။

(ဇ)။ ပုဂံေခတ္ ေလာကီဆိုင္ရာ အေဆာက္အအံု။

ပုဂံေခတ္တြင္ အ႐ွင္သခင္ မင္းတရားစံေတာ္မူရာ အေဆာက္အအံုကို အိမ္ေတာ္ဟုေခၚသည္ ။ အိမ္ေတာ္/ နန္းေတာ္ၾကီး ကို ကၽြန္းသစ္ျဖင့္သာ ေဆာက္လုပ္ေလ့႐ွိသည္။အိမ္ေတာ္သည္ အ႐ွင္ဘုရင္ ေနထိုင္ရာ အေဆာက္အအံုျဖစ္၍ ၾကီးက်ယ္ခမ္းနားလွမည္ ဟုထင္လွ်င္မွားေပမည္ ။ ၎တို႔ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းထားေသာ ဘုန္းၾကီးေက်ာင္း မ်ား ေလာက္ ပင္ထည္ဝါမႈမ႐ွိေခ်။ အမိုးကိုလည္း ပ်ဥ္ အုတ္ၾကြပ္၊ ေျမအုတ္ၾကြတ္ျဖင့္ မိုးပါသည္။ အိမ္ေတာ္ကို တံတိုင္း ၊ က်ံဳးျဖင့္ ဝန္းရံသည္။တံတိုင္းတစ္ဖက္တြင္ အဝင္ေပါက္နွင့္ တံခါး သံုးခုစီ ထားေလ့႐ွိသည္။ ျမိဳ႕ေတာ္၏ အဝန္းအဝိုင္းမွာ တစ္မိုင္စတုရန္းနီးပါး႐ွိသည္။ အိမ္ေတာ္ကား ထိုအဝန္း အဝိုင္း ၏ အလယ္ဗဟိုတြင္ ႐ွိသည္။ ထိလိုင္မင္း၏ နန္းတည္ေက်ာက္ စာအရ နန္းေတာ္ကို ပစ ၦရံငါးဆင့္၊ ဘံုငါးဆင့္နွင့္ အလယ္ ျပသာဒ္ ၾကီးတစ္ေဆာင္၊ ဘံုသံုးဆင့္နွင့္ ေလးမ်က္နွာ ျပသာဒ္ငယ္ ေလးေဆာင္ စသည္ျဖင့္ တည္ေဆာက္ ထားသည္။ျပသာဒ္ငယ္ေလးေတြနဲ႕ ေရခ်ိဳးေဆာင္ ၊ပလႅင္ေဆာင္၊ေဇတဝန္ေဆာင္ ၊ အမိုး၏အလယ္ ေပၚတဆင့္ပါေသာ ဝင္းတံခါး ေလးေပါက္တို႕ ပါ႐ွိပါသည္ ။တံခါးနွင့္ ျပတင္းေတြမွာ စုလစ္ မြန္းခၽြန္မ်ားတန္ဆာ ဆင္ယင္ထားပါသည္။ ပင္မအေဆာင္ကို ေတာင္ေျမာက္ အကန္႔ နွင့္တကြ၊ ရာဇပလႅင္ထား႐ွိရာ အေ႐ွ႕ခန္းနွင့္ စု႐ံုးရာ အေနာက္ ခန္းတို႔လည္း ပါဝင္ေပသည္။ ဤျပသာဒ္ ၾကီးကို အေျခြအရံ အ သင္းအပင္း တို႕ ေနစရာ အေဆာင္ ေဆာင္နွင့္ တြဲလ်က္ တည္ ေဆာက္ထား ပါသည္။ နံရံေဆးေရး ပံုအရဆိုလွ်င္ ျပသာဒ္ ေဆာင္မသည္ ဘံုအဆင့္ဆင့္ျဖစ္၍ တဆင့္ထက္ တဆင့္ ငယ္ သြားရာ ျပသာဒ္ထိပ္ဖ်ားသည္ ခၽြန္ေသာ သ႑ာန္ျဖစ္ေနေပ သည္။အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွတြင္ အေတြ႕မ်ားေသာ ပံုသ႑ာန္ ျဖစ္ျပီး ခမ္းနားထည္ဝါမႈ႐ွိလွေပသည္။ ေဆာက္လုပ္ေရးတြင္ ထိပ္တန္း အေလးထားၾကသည္မွာ နတ္ကန္ေတာ့ျခင္း၊ ေန႕ေကာင္း ရက္သာေ႐ြးျခင္း နွင့္ ေလာကအစီအရင္ တို႔ျဖစ္သည္။ ပုဂံေခတ္အတြင္း နန္း အသစ္တည္ေဆာက္ခဲ႔ေသာ ဘုရင္မွာ ထိလိုင္မင္းနွင့္ ဤတဝ္ သ်င္ မင္းနွစ္ပါးျဖစ္သည္။ ပုဂံေခတ္ဆိုင္ရာ လူေနအေဆာက္အ ဦးတို႕မွာ သစ္၊ဝါး၊သက္ငယ္ တို႔နွင့္သာ တည္ေဆာက္ထားပါ သည္။

(စ်)။ ပုဂံေခတ္ ဘာသာစကားနွင့္ စာအေရးအသား ။

အနိ႐ုဒၶလက္ထက္က နိုင္ငံသံုး၊ မင္းသံုး ဘာသာစကားမွာ သကၠ တ၊ ပါဠိ နွင့္ မြန္ ျဖစ္ပါသည္။ ဝျဇာဘရဏ(ေစာလူး) လက္ထက္ တြင္ ပါဠိ ကိုအသံုးမ်ားသည္။မြန္ ဘာသာျဖင့္လည္း အနည္းအ ပါးေရးသည္ ။ ထိလိုင္မင္း( က်န္စစ္သား) လက္ထက္တြင္ေတာ့ မြန္ဘာသာကို ထူးထူးျခားျခား အသံုးမ်ား သည္။ ထိလိုင္မင္း၏ သားေတာ္ ရာဇကုမာရ္ကေတာ့ မြန္၊ ျမန္မာ၊ ပ်ဴ၊ ပါဠိ ေလးမ်ိဳး သံုးခဲ႔သည္။ ထိလိုင္မင္း၏ ေျမးေတာ္ ပထမစည္သူ( အေလာင္း စည္သူ) လက္ထက္တြင္ ပါဠိ ဘာသာကို ေကာင္းမြန္ခံ့ညား ေအာင္ စီကံုးေရးေစ၍ သကၠတျဖင့္ နိဂံုးေရးသည္။ မြန္ဘာသာ ကိုလည္း လက္မလႊတ္ေသး၊ ျမန္မာစာနွင့္ ေက်ာက္စာမ်ား လည္းေတြ႕နိုင္သည္။ ဒုတိယစည္သူ လက္ထက္တြင္ေတာ့ ျမန္မာဘာသာကို အဓိက အေလးေပးခဲ႔သည္။ ပ်ဴဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္သြားျပီး၊ မြန္ဘာသာကေတာ့ ေပ်ာက္လုနီးပါး ျဖစ္ေနေပျပီ။သကၠတဘာသာကိုမူ သိသူ႐ွားပါးလ်က္႐ွိျပီး၊ ပါဠိ ဘာသာသည္ကား ရဟန္းတို႕သာ အသံုးျပဳၾကေတာ့သည္။
စာအေရးအသား ကိုေလ့လာရလွ်င္လည္း ပ်ဴ၊ မြန္၊ ျမန္မာ စာတို႔ သည္ ျဗဟၼီ အကၡရာ ပံုစံကို ယူျပီးေရးသားျခင္းျဖစ္၍ ျဗဟၼီစာ ေရး သလို ဘယ္ဘက္မွ ညာဘက္သို႕ေရးသား သည္ကိုေတြ႕နိုင္ပါ သည္။ပ်ဴစာေရးနည္းကို ပုဂံေခတ္အထိ မတိမ္ေကာပဲ ဆက္ လက္သံုးစြဲလ်က္႐ွိသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာစာေရးနည္းကိုမူ ေတာင္ပိုင္းအိႏိၵယ ကာညၥိပူရေရး နည္းကို မဲနမ္ျမစ္ဝမ္း၊ ဒြါရဝတီ ဖက္မွသြင္းလာေသာ မြန္စာေရးနည္း ကိုဆက္ခံပါသည္။ စာလံုး ေပါင္းရာမွာ အကၡရာကိုသံုးျပီး အသံထြက္အတိုင္း ေရးရျခင္း ျဖစ္၍ အိႏိၵယ အကၡရာနွင့္ လိုခ်င္တဲ႔ ပံုစံရေအာင္ ေရးယူရာမွာ လို အပ္၍ တည္ထြင္ရျခင္း မ်ိဳးလည္း ႐ွိေပသည္။ ႐ိုးရာဓေလ့ကို ေ႐ွး အခါက သားစဥ္ ေျမးဆက္ နႈတ္တက္အာဂံုေဆာင္ ထိမ္းသိမ္း လာျပီး ခရစ္နွစ္ ၁၃ ရာစုေရာက္မွ စာနွင့္ ခ်ေရးခဲ႔ေပသည္။ကနဦးတြင္ မြန္ယဥ္ေက်းမႈ လႊမ္းမိုးမႈ ကို သိသာထင္ရွားစြာ ေတြ ့နိုင္ျပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ သီရီလကာၤ နန္းတြင္း၏ ႀသဇာအာဏာ အေတာ္ပင္ သက္ေရာက္ခဲ ့ သည္ကို ေလ့လာေတြ ့ရွိရ ေပသည္။

(ည)။ ပုဂံေခတ္ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး၊ နိုင္ငံေရး၊ ယဥ္ေက်းမႈ။

တိုင္းျပည္၏ ပဓာနစီးပြားေရးမွာ စိုက္ပ်ိဳးေရးျဖစ္သည္။ ဆည္ေရ ေသာက္လယ္မ်ားသည္ အဓိက ပင္မစီးပြားေရးလုပ္ငန္းျဖစ္၍ အထြက္ပိုလွ်ံလာေသာအခါ စားသံုး႐မကုန္နိုင္ပဲ စီးပြားေရး အျမင္ျဖင့္ ေရာင္းခ်ရန္ဟူေသာ သေဘာမ်ားဝင္လာနိုင္သည္။ ေရလုပ္ငန္း၊ဆားလုပ္ငန္း၊ ေက်ာက္သံ ပတၱျမားတူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္း၊ေငြ၊ခဲ၊ေၾကးနီ ထုတ္လုပ္ေရး လုပ္ငန္းမ်ားလည္း လုပ္ ကိုင္ဟန္႐ွိေပသည္။ အနိ႐ုဒၶါလက္ထက္တြင္ နိုင္ငံတကာနွင့္ ဆက္ဆံေရးေျပျပစ္ခဲ႔ေပသည္။ ထိုမင္းလက္ထက္တြင္ ျမန္မာတို႔သည္ ေတာင္ဘက္မေလး၊ အေနာက္ဘက္အိႏိၵယ ၊ အိႏိၵယမွတဆင့္ အာေရဗ် ၊ ေျမာက္ဘက္ တ႐ုတ္၊ အေ႐ွ႕ဘက္ ဖုနန္(ကေမာၻဇ) အထိ ကုန္းလမ္း၊ ေရလမ္း အဆက္အသြယ္ျပဳ လ်က္ ႐ွိေနေပျပီျဖစ္သည္ ။ျမစ္ဝကၽြန္းေပၚေဒသကို အလိုျပည့္ ရာမွ သီဟိုဠ္နွင့္လည္း ဆက္ဆံရန္ အခြင့္အေရး ရခဲ႕ေပသည္။ အိႏိၵယ မွ ေဆးဘက္ဝင္ ပစၥည္းမ်ားကို တင္သြင္းလ်က္႐ွိေနေပျပီ ျဖစ္သည္ ။ ထိလိုင္မင္း လက္ထက္တြင္ လည္း မြန္-ျမန္မာ ခ်စ္ၾကည္ေရးကို ဦးစားေပး ခဲ႕၍ မြန္ေသြးပါ ေသာ ေျမးေတာ္ကို နန္းေမြေပးခဲ႔ေပသည္။ခရစ္နွစ္ (၁၀၀၄) နွင့္ (၁၀၀၆)တြင္ တ႐ုတ္တို႔နွင့္ သံအဆက္ဆံျပဳ ခဲ႔ပါသည္။ပုဂံေခတ္ အကပညာ သည္ပ်ဴတို႔ ထက္သာ လြန္သည္ ။လူကိုယ္တိုင္ကျပေဖ်ာ္ေျဖသ လိုအ႐ုပ္ကို ၾကိဳးဆြဲ၍လည္း ေဖ်ာ္ေျဖတတ္ၾကသည္။မင္းခမ္း မင္းနားမ်ားတြင္ ပ်ဴဆိုင္းဝိုင္း၊ မြန္ဆိုင္းဝိုင္း၊ ျမန္မာဆိုင္းဝိုင္း မ်ားနွင္ အသံုးေတာ္ခံေလ့႐ွိေပသည္။

ပုဂံေခတ္ ဝတ္စားဆင္ယင္ပံု။

အိႏိၵယယဥ္ေက်းမႈကို ပင္ လက္ခံ၍ အိႏိၵယ အဝတ္တခ်ိဳ႕ကို အေျခခံလ်က္ ျမန္မာဓေလ့နွင့္ ကိုက္ညီေအာင္ တီထြင္အသံုးျပဳ လာပါသည္။ ပုဆိုး၊ လံုခ်ည္ စသည္ျဖင့္ ေတာင္ပိုင္း အိႏိၵယ ဓေလ့ကို အတုယူခဲ႔ ၾကပါသည္ ။ စလြယ္နွင့္ ေျခနင္းတို႔သည္မွာ လည္း ဤနည္းလည္းေကာင္းပင္ျဖစ္သည္။ ပြဲလမ္းတက္ေရာက္ေသာအခါ ဝတ္ဆင္ပံု မွာေတာ့ တ႐ုတ္ပံုစံ နွင့္ ဆင္တူေပသည္ ။ ပုဂံေခတ္ အမ်ိဳးသား တို႕မွာကိုယ္အထက္ ပိုင္း တြင္ အဝတ္႐ွည္တစ္ခုကို ကိုယ္လံုးတြင္ ဘယ္ညာပတ္၍ ဘယ္ပုခံုးေပၚတြင္ ေ႐ွ႕စ ေနာက္ စနွစ္ခုလံုးတင္ထား၍ ေအာက္ ပိုင္းတြင္ ပုဆိုးကိုခါးေတာင္းက်ိဳက္ ထားပါသည္။ အမ်ိဳးသမီး တို႔မွာ ရင္စည္းနွင့္ ခါးစည္း နွစ္မ်ိဳးသာ ဝတ္ဆင္ထားေပသည္။ အမ်ိဳးသမီး ကိုယ္ဝတ္မွာ တို၍ ဗိုက္သား ေပၚေနသည္။ ေအာက္ပိုင္း တြင္ အဝတ္စတစ္ခုကို အိႏိၵယ အမ်ိဳးသမီး တို႔ဝတ္ ေသာ ဒိုတီကဲ႔သို႕ဝတ္ဆင္ေပသည္။ ပြဲလမ္း မ်ားတြင္ ပုဝါကိုရင္သိုင္း ၍ အစကို ေနာက္တြင္ခ်ထား ေသာပံုစံ မ်ိဳးဝတ္ ဆင္ၾကေပသည္။ မင္းတို႔သည္ သရဖူေဆာင္း ၍ နားတြင္ နားကင္း၊ နားေတာင္း ပန္ထားသည္။ ဆံပင္႐ွည္ကို အမ်ိဳးသမီး ကဲ႔ သို႔ပင္ထံုးဖြဲ႕ထားသကိုယ့္၌႐ံုေသာ အဝတ္မွာ ေစာင္ၾကီး တစ္ထည္ ျဖစ္ေပမည္။ ပုဂံေခတ္ မိဖုရားကဲ႔သို႔ ၊ အထက္တန္း အမ်ိဳးသမီး တို႕သည္ ဇာနားပါေသာ လက္တို ခါးတို ကိုယ္က်ပ္ အက်ႌဝတ္လ်က္ ထိုအက်ႌမွာ ေအာက္ဖက္ပိုင္းတြင္ အလြန္တို ၏။ ေအာက္ပိုင္းအဝတ္မွာ ထမီနွင့္မတူပဲ ၊ဒိုတီကဲ႔သို႕ အဝတ္နွင့္ ဆင္တူသည္။ ထိုအထက္တန္း အမ်ိဳးသမီးမွာ ဆံပင္ကို ေနာက္တြဲခ်၍ လွပေသာ ရတနာေက်ာက္မ်က္ခ်ယ္ ေ႐ႊနဖူးစည္း ဆင္ယင္ထားသည္။ ပန္းပြင့္ၾကီးနွင့္တူေသာ နား ေတာင္းကိုပန္ သည္။ လည္ဆြဲတန္ဆာ ကိုဝတ္ဆင္သည္။ လက္ ေကာက္မ်ား စြာကိုလည္း ဆင္ယင္ထားသည္။ထူးျခားခ်က္မွာ အမ်ိဳးသား၊ အမ်ိဳးသမီး အားလံုးပင္ လက္ဝတ္ရတနာမ်ား ဆင္ယင္လ်က္ နံရံေဆးေရး ပန္းခ်ီကားမ်ားတြင္ ေတြ႕ရသည္။ သနပ္ခါးေသြး၍ လိမ္းေသာ အေလ့မွာ ပုဂံေခတ္ကပင္ ႐ွိ သည္ ကိုေတြ႕ရေပ သည္ ။

ပုဂံ နွင့္ဗဟုသုတအစံုစံု။

ပုဂံ ေခတ္မွာ ခရစ္ ၉ရာစုမွ ခရစ္ ၁၃ ရာစုအထိ နွစ္ေပါင္း ၄၀၀ ေက်ာ္႐ွိပါသည္။ပုဂံေခတ္ဦးကို စာအေထာက္အထား ႐ွိခ်ိန္မွစ ျပီး ခရစ္ ၁၁ ရာစုအထိ၊ ေခတ္လယ္ကို ခရစ္ ၁၂ ရာစုနွစ္အထိ၊ ေခတ္ေနွာင္းကို ခရစ္ ၁၃ ရာစုထိဟု အၾကမ္းဖ်ဥ္း သတ္မွတ္နိုင္ ပါသည္။ နိုင္ငံဟူေသာ ေဝါဟာရမွာ ပုဂံေခတ္တြင္ စတင္လာ ခဲ႔ျပီး တိုက္ခိုက္၍ေအာင္နိုင္ေသာမွ"နိုင္" ထိုေအာင္ နိုင္ေသာ ေဒသ တို႔မွ သမီးကညာဆက္၍ ရည္ငံ ရာမွ "ငံ"နွစ္ခုေပါင္း၍ နိုင္ငံဟူေသာ ဝါဟာရကို အသံုးျပဳလာခဲ႔သည္။ပုဂံ မင္းတို႕သည္ သက္ဦး ဆံပိုင္ျဖစ္၍ မင္းအလိုမွန္သမွ် ဥပေဒ ျဖစ္ေပသည္ ။ မင္းတို႕၏ အထူးက်င့္ ဝတ္သည္ကား ဘုရားအေလာင္းေတာ္ကဲ႔ သို႕ ၾကင္နာျခင္း၊ သီလသမာဓိ ႐ွိျခင္း၊ ခြင့္လႊတ္ျခင္း အမႈတို႔ အျပင္ တရားေစာင့္ ေသာ ျပည့္႐ွင္ မင္းတရား ျဖစ္ရေပမည္ ။ ရဟန္း သံဃာေတာ္တို႔နွင့္ ဆက္ဆံရာတြင္မူ ဆန္႕က်င္ဖက္ မျဖစ္ရန္ သတိထားၾကပါသည္။ သာသနာ သို ့ ေျမယာ အလွဴျပဳျခင္း မ်ား ျပဳေလ့ရွိျပီး ထိုေျမယာတို ့သည္ မင္းထံသို ့ အခြန္အခ ေပးေဆာင္ ရျခင္းမွ ကင္းလြတ္ ခြင့္ရွိေပသည္။ ထိုသို ့ အလွဴျပဳရာ စားပြဲေသာက္ပြဲ ႀကီးမ်ား က်င္းပလ်က္ ရွင္ဘုရင္ကိုယ္တိုင္ ေရစက္ခ်ရန္ လာေရာက္ ခ်ိီးျမွင့္ေလ့ရွိေပ သည္။ ထူးျခားခ်က္မွာ ပုဂံေခတ္ေန လူအ မ်ားမွာ ကြမ္းစားျခင္း၊ ေသ(စိမ္ရည္) မွီဝဲ ျခင္းအေလ့႐ွိၾက ျခင္း ပင္ျဖစ္သည္။ထို႔ျပင္ ေရာင္းေရးဝယ္ေရး ေအာင္ျမင္ခ်ိန္နွင့္ အမႈအခင္းတို႔ ေက်ေအးရာတြင္ ေသသားစား ျခင္း အေလ့လည္း မွတ္သားမိပါသည္ ။

အထက္က အနိ႐ုဒၶ၊ထိလိုင္ မင္း၊ ပထမ စည္သူ တို႕၏ လုပ္ရည္ကိုင္ရည္အျပည့္ နွင့္ ေပၚထြန္းလာေသာ ပုဂံ ျပည္ၾကီးတြင္ အပယ္ရတနာ၊ ရာဇကု မာရ္၊ အေစါဝ္လတ္ တို႔အျပင္ ရဟန္း သံဃာေတြ၊ ေက်ာင္းဒါယိ ကာ၊ ဒါယိကာမ ေတြ ၏စြမ္းအားျဖင့္ တည္ေထာင္သြားေသာ ပုဂံ ျပည္ၾကီးသည္ ေနာက္ပိုင္းေခတ္ လက္ရာမ်ားထက္ သာလြန္ လ်က္႐ွိေနသည္ ကိုေတာ့ ျငင္းမရေပ။

သွ်င္ေလညင္း ။ (၉၊၅၂၀၁၃) ။

စာကိုး။ ။ ေဒါက္တာ သန္းထြန္း

(၁)။ ပုဂံေခတ္ နိုင္ငံေရးသမိုင္း (ဇူလိုင္ ၊ ၂၀၀၅)
(၂)။ တစ္ေန ့တစ္လံ ပုဂံဘယ္ေျပးမလဲ (၂၀၀၆)
(၃)။ ျမန္မာ့ သမိုင္းအတိုအထြာ (ဇူလိုင္ ၊ ၂၀၁၁)
(၄)။ သမိုင္းထဲက ဒီဇိုင္း (ဒီဇင္ဘာ ၊ ၂၀၀၅)
လူေတြရဲ ့ အက်ိဳးကို ေရွးရႈျပီးေရးတဲ ့ ျမန္မာသမိုင္း (၂၀၀၃)

ေဒါက္တာ သန္းထြန္း၏ သမိုင္းမွတ္တမ္း ထဲမွ သိလာရေသာ ျမန္မာတို႔ အတြက္ ပုဂံ ယဥ္ေက်းမႈေ႐ွးေဟာင္းနယ္ေျမ။