ျမန္မာ့႐ုုိးရာ စစ္တုုရင္

မဂၤလာသဘင္၊ စစ္တုရင္ႏွင့္

ေသနဂၤစာ၊ စစ္ဖြယ္ရာျဖင့္

ဗ်ဴဟာစကိၠ ၊ သုံးသြယ္ညိဳသား

က၀ိလကၡဏာ၊ နည္းသုံးျဖာတြင္

သိသာျပက္ျပက္၊ သခ်ာၤတြက္ေသာ္

ရွစ္ကြက္စြဲမွီ၊ ရွစ္ျပန္လီ၏

အညီခ်ေပး၊ ေျခာက္ဘဲ့ေလးတိ

ပုံေရးသားနား၊ သစ္ပ်ဥ္ျပားထက္

၀မ္းပါးဖြယ္ပင္၊ စစ္တုရင္ကား

ေပ်ာ္ရႊင္ေစဘို႔၊ ဤကဲ့သို႔တည္း။

ေသနဂၤဗ်ဴဟာပ်ဳိ႕

ေရွးျမန္မာမင္းတို႔သည္  ရိုးရာယဥ္ေက်းမႈလည္းျဖစ္၊ စစ္ခ်ီ၊ စစ္တက္၊ စစ္ထိုး၊ စစ္ခံမ်ား စသည့္ ေသနဂၤဗ်ဴဟာ စစ္ပညာတစ္ရပ္လည္းျဖစ္ေသာ စစ္တုရင္ကစားနည္းကို ကစားရင္း ေသနဂၤဗ်ဴဟာ ၾကြယ္၀ေစရန္ ေလ့လာလုိက္စားခဲ့ၾကသည္။

မွန္ေလသည္။ စစ္တုရင္ ကစားျခင္းသည္ အပ်င္းေျပေစျခင္း၊ ထိုးထြင္းဥာဏ္ ရင့္က်က္ေစျခင္းသာမက စစ္ေသနဂၤဗ်ဴဟာႏွင့္ စစ္ပရိယာယ္မ်ား ကၽြမ္းက်င္ၾကြယ္၀ေအာင္ ေလ့က်င့္ရာဟု ယူဆသည့္အေလ်ာက္ ေရွးအခါမွစ၍ မင္းဧကရာဇ္မ်ား ၊ စစ္သူႀကီးမ်ား၊ မွဴးမတ္ေသနာပတိမ်ား အတတ္ပညာ တစ္ခုအေနျဖင့္ ကစားခဲ့ၾကၿပီး မ်က္ေမွာက္ကာလတြင္လည္း ႏိုင္ငံ့ေခါင္းေဆာင္မ်ား ၊ သံတမန္မ်ားႏွင့္ စစ္ေရးပါရဂူမ်ား အေလးထား ကစားခဲ့ၾကသည္။

စစ္တုရင္ ကစားနည္းကို ကမၻာအရပ္ရပ္ ၊ ေဒသအသီးသီး၌ ကစားလာခဲ့သည္မွာ သက္တမ္းအားျဖင့္ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀၀ ေက်ာ္ခဲ့ၿပီဟု ယူဆၾကသည္။

ျမန္မာ့ စစ္တုရင္

ျမန္မာ့စစ္တုရင္ ကစားနည္းသည္ ပုဂံေခတ္ (ေအဒီ ၁၀၇ မွ ၁၃၆၈ အထိ) ကပင္ ရွိခဲ့သည္ဟု ဆိုၾကသည္။ ျမန္မာစစ္တုရင္ ကစားနည္းသည္ ႏိုင္ငံတကာ စစ္တုရင္ကစားနည္းႏွင့္လည္းေကာင္း၊ အျခားတိုင္းျပည္မ်ားမွ ကစားနည္းမ်ားႏွင့္လည္းေကာင္း မတူ ျခားနား၍ ေရွးျမန္မာတို႔၏ စစ္ဗ်ဴဟာကို ထင္ဟပ္ေနေသာ ကစားနည္းတစ္ခု ျဖစ္သည္။

စစ္တုရင္ကို “ျမန္မာအဘိဓာန္” စာ ၁၀၈ ၌ “အကြက္ခ်ထားေသာ ပ်ဥ္တြင္ ငွက္ရုပ္၊ ျမင္းရုပ္၊ မင္းႀကီးရုပ္ စသည္တို႔ျဖင့္ ၄၆ ဦး ယွဥ္ၿပိဳင္ကစားရေသာ ကစားနည္းတစ္မ်ိဳး” ဟူ၍ အနက္ဖြင့္ဆိုထားသည္။ အဘိဓါန္ ဋီကာ၌မူ “စတုရဂၤႆ၊ စတုရင္ေပ၊ ယခုကာလ၌ စစ္တုရင္ဟု ေခၚေ၀ၚၾက၏” ဟု ဖြင့္ဆို၏။ သို႔ျဖင့္ စစ္တုရင္ဟူသည္မွာ စတုရဂၤႆ ဟူေသာ ပါဋိေတာ္ စတုရင္မွ “စစ္တုရင္” ဟု ေျပာင္းလဲ ေခၚဆိုေၾကာင္း သိရ၏။ စတုရဂၤ ဟူသည္မွာ စစ္၏ အဂၤါအစိတ္အပိုင္း ေလးပါးျဖစ္၏။ ယင္းတို႔မွာ (၁)ဟတၳီ – ဆင္တပ္ (၂) အႆ – ျမင္းတပ္ (၃) ရထ – ရထားတပ္ (၄) ပတိၱ – ေျခလ်င္တပ္တို႔ ျဖစ္ၾကကုန္၏။ ဤ အစိတ္အပိုင္း အဂၤါေလးပါးကုိပင္ စတုရင္ သို႔မဟုတ္ စစ္တုရင္ ဟု ေခၚၾကျခင္း ျဖစ္သည္။ အခ်ိဳဳ႕ကလည္း စစ္တုရင္ဟု ေခၚေ၀ၚၾက၏။ စစ္တုရင္မွာ စစ္တိုက္တမ္း ကစားျခင္းပင္ ျဖစ္၏။ အပ်င္းအေျပ အေပ်ာ္အပါး ကစားယင္း စစ္ပညာသင္ၾကားေသာ ကစားနည္းျဖစ္၍ စိတ္၀င္စားဖြယ္ ေကာင္းလွပါ၏။ ျမန္မာတို႔၏ အစဥ္အလာ ရိုးရာယဥ္ေက်းမႈလည္းျဖစ္၍ ျမန္မာလူမ်ိဳးတိုင္းပင္ ေကာင္းစြာ သိသင့္ေပသည္။ လက္၀ဲသုႏၵရအမတ္ႀကီး သည္ “ေသနဂၤဗ်ဴဟာပ်ိဳ႕” ကို ဖြဲ႔ဆိုရာတြင္ ေသနဂၤဗ်ဴဟာႏွင့္ စပ္လ်ဥ္းေသာ ဤစစ္တုရင္ ကစားနည္းကိုလည္း ထည့္သြင္းဖြဲ႔ဆိုခဲ့သည္။

မင္းတို႔ကၠုေျႏၵ ၊ ၿငိမ္သက္ေစမူ

မင္းေနသဘင္ ၊ စစ္၀မ္းတြင္း၌

စီရင္စစ္ကဲ၊ စြမ္းေဆာင္ရဲရင့္

လက္၀ဲလက္ယာ၊ ဆီးကြယ္ကာလ်က္

လွ်ပ္၀ါညီးညီး၊ မင္းထံဦးတြင္

ႏွစ္စီးဆင္ရံ၊ ျမင္းစစ္ပြဲႏွင့္

စစ္ခံရထား၊ လြန္ေပါ့ပါးသား

စစ္ဖ်ားေျခလ်င္၊ စြန္းစြန္းတင္မွ

ရွစ္ခြင္ဒိသာ၊ မင္းပိုင္ရာ၏

စစ္တုရင္ ကစားရာမွာ တဖက္လွ်င္ မင္းႀကီးရုပ္တစ္၊ စစ္ကဲရုပ္တစ္၊ ဆင္ရုပ္ႏွစ္၊ ျမင္းရုပ္ႏွစ္၊ ရထားရုပ္ႏွစ္၊ နယ္ရုပ္ရွစ္ေပါင္း (၁၆) ရုပ္ျဖင့္ (၆၄) ကြက္ ရွိေသာ ပ်ဥ္တြင္ လူႏွစ္ဦး ယွဥ္ၿပိဳင္၍ ထိုးၾကရ၏။

အရုပ္တို႔ကို ထားရာမွာ ေသနဂၤဗ်ဴဟာ အဂၤါ ခုႏွစ္ပါး အတိုင္းပင္ ျဖစ္၏။ ထိုအဂၤါ ခုႏွစ္ပါးမွာ (၁) စစ္ဦးေခါင္း (၂) စစ္ရင္၊ (၃) စစ္ပုခုံး (၄) စစ္၀မ္း (၅) စစ္နံ (၆)စစ္ေက်ာက္ကုန္း (၇) စစ္ခံ တို႔ ျဖစ္ကုန္၏။ ဤနည္းကို မွီးၿပီး အရုပ္တို႔ကို စစ္ေျမျပင္ အကြတို႔မွာ ဆင္ထားရ၏။

တပ္တာ ဗိုလ္ထဲ၊ အဏာစြဲကာ

စစ္ကဲေလးေထာင့္၊ ရန္မေမွာင့္ေသာ္

ထိန္းေစာင့္ဆိုင္နက္၊ နယ္သြားကြက္မူ

ေရွးထက္ေထာင့္စား၊ လွည္းယာဥ္သြားသို႔

ရထားစႀကၤာ၊ ေလးမ်က္ႏွာကို

လိုရာအရပ္၊ ထုတ္ခ်င္းခတ္ေသာ့

ျမင္းတပ္စုမွာ၊ ၾကည့္ဖြယ္အလွ်င္

ျမင္းခြာစိုင္းခုန္၊ စြမ္းအားဟုန္ျဖင့္

ေျပာင္မုန္ညွင္းျပည့္၊ ေရွ႕တည့္တည့္ႏွင့္

လွည့္လည္ဆီဆိုင္၊ ေလးေထာင့္ပိုင္စိမ့္

တူၿပိဳင္စကား၊ ခ်ိန္းခ်က္ထားမွ

ကစားေတာ့မည္၊ အတည္တည္ကို

စိတ္ရည္မေဖာက္ ၊လဲလွယ္ေကာက္၍

တစ္ေယာက္တလီ၊ စစ္ဦးခ်ီသည္

ကိုယ္စီ ၊ တင့္တင့္တည္း။

ဤကား စစ္ခ်ီနည္းကို ျပေသာ လကၤာျဖစ္၏။ ေသနဂၤဗ်ဴဟာ၌ စစ္ခ်ီနည္း ေလးမ်ိဳးကို ျပဆိုထား၏။ ယင္းတို႔မွာ (၁) ဒ႑ဗ်ဴဟာ (၂) ပါသာဒဗ်ဴဟာ (၃) စေကၤာဋဗ်ဴဟာ (၄)မုဒိဂၤဗ်ဴဟာ တို႔ ျဖစ္၏။ ထိုတြင္ –

(၁) ဒ႑ဗ်ဴဟာဆိုသည္မွာ စစ္ဖ်ား၊ စစ္လယ္၊ စစ္ေနာက္ အညီအမွ် ခ်ီျခင္းျဖစ္၏။ ဒ႑ဟူသည္မွာ တုေတာင္ေ၀ွးျဖစ္ရာ ယင္းသို႔ေသာ စစ္ခ်ီနည္းပင္ ျဖစ္၏။ တုတ္ေခ်ာင္းသဖြယ္ ခ်ီတက္ျခင္းတည္း။

(၂)ပါသာဒ ဗ်ဴဟာဆိုသည္မွာ ေရွ႕စစ္ဖ်ားသြယ္၍ ေနာက္စစ္အားႀကီးစြာ ခ်ီျခင္းျဖစ္၏။ ပါသာဒ ဟူသည္မွာ ျပာသာဒ္ျဖစ္၍ ယင္းသို႔ေသာ စစ္ခ်ီနည္းပင္ ျဖစ္၏။

(၃) စေကၤာဋဗ်ဴဟာဆိုသည္မွာ ပန္းေတာင္းကဲ့သို႔ စစ္ဖ်ားႀကီး၍ ေနာက္စစ္အား တေရြ႕ေရြ႕ ငယ္သြားေသာ စစ္ခ်ီျခင္း ျဖစ္၏။

(၄) မုဒိဂၤဗ်ဴဟာဆိုသည္မွာ မုရိုးစည္ကဲ့သို႔ စစ္ရင္းဖ်ားေသး၍ အလယ္က အင္အားႀကီးစြာ ခ်ီျခင္း ျဖစ္၏။

ဤစစ္ခ်ီနည္း ေလးမ်ိဳးတို႔တြင္ တနည္းနည္းျဖင့္ ခ်ီတက္ရ၏။

စစ္လွ်င္ သမုတ္၊ ေသာေသာရုတ္မွ်

ကတုတ္ရံ၀န္း ၊ ကပ္ေနလြန္းလို႔

တပ္စြန္းကိုရြယ္၊ သူ႔တပ္ဆြယ္၍

တို႔နယ္ရပ္ဘီ၊ သူ႔တပ္ခ်ီေသာ္

အစီအရင္၊ စစ္ဦးထင္၍

နယ္လွ်င္ နယ္ခ်င္း၊ ျမင္းမွာျမင္းပင္

ဆင္မွာဆင္ရဲ၊ စစ္ကဲေတာ္မည္

အသင့္ရည္လ်က္၊ အျခည္အ၀ါ

အရာအေရး၊ အေတြးအထင္

အလ်င္အျမန္၊ အျမန္အခ်

တို႔ဘက္ကလွ်င္ ၊ တပ္မရံၿပိဳင္

ႀကံ့ႀကံ့ခိုင္လည္း၊ ၀မ္းလိႈင္လည္ရႊဲ

စစ္နံထဲသို႔၊ ေဖာက္စြဲဟန္လို

သူ႔တပ္ခိုမွ ၊ စစ္ႀကိဳနည္းခ်

စြန္းစြန္းလာ၍၊ အသာရက္ရက္

သူကဖ်က္လိမ့္၊ ယြင္းကြက္ေလာင္လင္

မေျမာ္ျမင္ဘဲ၊ ယင္းတြင္တဆစ္

သတိလစ္မွ၊ သူ႔စစ္ၿမိဳင္ၿမိဳင္

တို႔စစ္ယိုင္မူ၊ ဆိုင္ၿပိဳင္ေထြးယွက္

အေရးခက္လိမ့္၊ နယ္ထြက္နယ္၀င္

စစ္ေရးငင္လ်က္၊ ျမင္းဆင္ရထား

အျခားျခားကို၊ ပါးသားေနေစာက္

စြဲကိုင္ေကာက္က၊ တေယာက္စိတ္ထင္

တေယာက္ျမင္သည္

စစ္ဆင္ဆိုင္းဆိုင္း လင့္လင့္တည္း

ဆိုခဲ့ၿပီးေသာ စစ္ခ်ီျခင္း ေလးမ်ိဳးတို႔တြင္ တမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ စစ္ခ်ီတက္ရာတြင္ ရန္သူနီးကပ္၍ လာသျဖင့္ စစ္ထိုးမည္ျပဳလွ်င္ သူတစ္ပါးစစ္တပ္ကို (၁) စႏၵဗ်ဴဟာ ႏွင့္ (၂) ပဘကၤရဗ်ဴဟာႏွစ္ပါးတြင္ တပါးပါးျဖင့္ ကပ္ရမည္။ ထို႔တြင္ –

(၁) စႏၵဗ်ဴဟာ စစ္ကပ္နည္းမွာ လမင္းကို ၾကယ္နကၡတ္ ၿခံရံသကဲ့သို႔ပင္ အလယ္က ေန၍ စစ္သည္ဗိုလ္ပါ၀န္းရံလ်က္ ခ်ဥ္းကပ္လာျခင္း ျဖစ္၏

(၂) ပဘကၤရဗ်ဴဟာ ဆိုသည္မွာ ၾကယ္နကၡတ္ မၿခံရံေသာ ေနမင္းကဲ့သို႔ မင္းသည္ ေရွ႕တည့္တည့္က ေနလ်က္ စစ္သည္ ဗိုလ္ပါတို႔သည္ ေနာက္မွေန၍ မင္းရွိရြာသို႔ ေရွ႕ရႈလိုက္ေစၿပီး ခ်ဥ္းကပ္ျခင္း ျဖစ္၏။

ေနလ ႏွစ္ပါးအသြင္ စစ္ကပ္ျခင္း ျဖစ္၏။ စႏၵဗ်ဴဟာမွာ လ စစ္ကပ္ျခင္း ျဖစ္၍ ၊ ပဘကၤာရ ဗ်ဴဟာမွာ ေနစစ္ ကပ္ျခင္း ျဖစ္၏။ ဤ ႏွစ္နည္းတို႔တြင္ တနည္းနည္းျဖင့္ ရန္သူစစ္သို႔ ခ်ဥ္းကပ္ရ၏။

ႏွစ္ဦးႏွစ္ျပင္၊ စစ္သဘင္၀ယ္

အတင္အယွက္၊ ခ်ီၾကထြက္၍

တဖက္စြန္းလွယ္၊ တို႔ကနယ္ကို

ခန္႔ရြယ္ဆီဘ၊ ဆိုင္ၿမိဳင္ၾကေသာ္

ေတာင္ျပေျမာက္ျပင္၊ လမ္းတျပင္၌

စိုင္းႏွင္ေၾကာ့ေၾကာ့ ရထားေဆာ့မူ

သိေႏၶာခြာသံ၊ တခ်က္ညံက

မခံညြတ္ယိမ္း၊ ေျခာက္ၿခိမ္းလွယ္ဖယ္

တသြယ္သြယ္ႏွင့္၊ ပုံလယ္ကိုယ္တြင္း

သူကခ်င္းမူ၊ မင္း၏နံပါး

အတူသြားလ်က္ ၊ ရထားႏွစ္သြယ္

ျမင္းခ်က္ရြယ္ေသာ္၊ ညာမယ္တိမ္းယိမ္း

တပ္ကိုထိန္းလိမ့္၊ မႀကိမ္းမ၀ါး

ဥာဏ္က်က္စား၍၊ ရထားတက္သက္

စစ္ခ်င္းယွက္ကာ၊ ျမင္းခ်က္ဆင္ခ်က္

ရထားကြက္ႏွင့္ နယ္ထက္နယ္ေျမ

မႏၵေရးတို႔၊ စစ္ေရးငင္ဖြယ္

အသြယ္သြယ္ႏွင့္၊ မင္း၀ယ္ကပ္မွီ

သူ႔တပ္ဆီသို႔၊ သီရိေစာင္းလွည့္

ဓါတ္ပုန္းၾကည့္မွ၊ အထည့္အထင္

အျမင္အျပဳ၊ အမႈမေဆာင္

ေသေဘာ့ဘင္လွ်င္၊ စြဲေႏွာင္းသတိ

စား၀ါးမိ၍၊ မ်က္စိေမွာက္မွား

တဖက္သားကို ၊လွည့္စားဘိမူ

ႏိုင္ပြဲသူသည္

ႏိုင္သူစိတ္ထား ျမင့္ျမင့္တည္း။

စစ္ကပ္ႏွစ္ပါးတြင္ သင့္ေလ်ာ္ရာ တပါးပါးျဖင့္ ခ်ဥ္းကပ္ၿပီးလွ်င္ ရန္သူ၏ စစ္ခံကိုၾကည့္၍ (၁)ဒိက ဒိပၸဗ်ဴဟာ (၂) ၀ါရိေထဗ်ဴဟာ (၃) ဥသကာဗ်ဴဟာ (၄) စႏုဗ်ဴဟာ (၅) မကရဗ်ဴဟာ (၆) ဘူဇာကဗ်ဴဟာ ဟူေသာ စစ္ထိုးျခင္း ေျခာက္ပါးတို႔တြင္ တပါးပါးျဖင့္ စေဆာင္၍ ထိုးရမည္။ ရန္သူက စစ္ထိုးလာလွ်င္လည္း (၁) နဒီစရဗ်ဴဟာ (၂) ၀ဇၨိကဗ်ဴဟာ (၃)သကဋဗ်ဴဟာ (၄) မစုံ န ဗ်ဴဟာ (၅)စဂၤပါဒဗ်ဴဟာ (၆) ဥကၥနဗ်ဴဟာ ဟူေသာ စစ္ခံေျခာက္ပါးတို႔တြင္ တပါးပါးျဖင့္ ခံရမည္။

ဒိဇာဒိပၸဆိုသည္မွာ  ရန္သူက သကဋဗ်ဴဟာ စစ္ဆင္၍ ခံသည္ကို အလယ္တပ္မ၌ ရွင္ဘုရင္ေန၍ လက္၀ဲလက္ယာ ဂဋဳန္ေထာင္ကဲ့သို႔ ျဖန္႔၍ တိုက္ျခင္းျဖစ္၏။ ရန္သူ႔တပ္က ဥဒၥနဗ်ဴဟာျဖင့္ စစ္ခံသည္ကို ဥသကဗ်ဴဟာျဖင့္ စစ္ဆင္၍ ထိုးရမည္။ ဥဒၵနဗ်ဴဟာ ဆိုသည္မွာ စစ္တပ္ကို သုံးစုခြဲ၍ ဖိုခေနာက္ သုံးလုံးကဲ့သို႔ စစ္ခံျခင္း ျဖစ္၏။ ဥသကဗ်ဴဟာမွာ ႏြားလားဥသဘသည္ ဦးတည္မိရာ တဟုန္တည္း လိုက္၍ေ၀ွ႔သကဲ့သို႔ စစ္ဦးတည္မိရာ တဟုန္တည္း မရပ္မဆိုင္း လိုက္၍စစ္ထိုးျခင္း ျဖစ္၏။ ရန္သူ႔တပ္က နဒီစရဗ်ဴဟာ စစ္ဆင္၍ ခံသည္ကို ျပင္းစြာေသာ ေရအဟုန္ကဲ့သို႔ တလုံးတခဲတည္း မကြဲမျပားဘဲ ဖိဖိစီးစီး စစ္ထိုးျခင္းကို ၀ါရိေ၀ဂဗ်ဴဟာ ဆို၏။

နဒီစရဗ်ဴဟာ စစ္ခံဆိုသည္မွာ ျမစ္ကို ျဖတ္သန္း၍ ကူးသြားေသာ တံတားကဲ့သို႔ ရင္ေဘာင္တန္း၍ ခံျခင္း ျဖစ္၏။ ရန္သူ႔တပ္က ၀ဇိၨကဗ်ဴဟာဆင္၍ စစ္ခံသည္ကို ျပင္းစြာေသာ ေရအဟုန္ကဲ့သို႔ စစ္ထိုးျခင္းကို  ၀ါရိေ၀ဂဗ်ဴဟာ ဟု ေခၚ၏။ ၀ဇိၨကဗ်ဴဟာမွာ အလယ္တပ္မွေန၍ ၀ဲယာႏွစ္ဖက္ ကင္းလက္မေထာင္သကဲ့သို႔ ခံျခင္း ျဖစ္၏။ ဤခံစစ္ကို စဂၤပါဒဗ်ဴဟာျဖင့္လည္း စစ္ထိုးႏိုင္၏။ စစ္ထိုးမွာ စစ္ခံကို ၾကည့္၍ ထိုးရ၏။ ရန္သူ႔တပ္က စဂၤပါဒဗ်ဴဟာ ဟူသည္မွာ ေနာက္တတပ္ေရွ႕က သုံးတပ္ထား၍ က်ီးေျခကဲ့သို႔ စစ္ခံျခင္း ျဖစ္၏။ မကရဗ်ဴဟာ ဆိုသည္မွာ မကန္းကြက္ကဲ့သို႔ ေလးေထာင့္ေလးခု အလယ္တပ္မျပဳၿပီးလွ်င္ စစ္ဆင္၍ ထိုးျခင္း ျဖစ္၏။ ရန္သူ႔တပ္က မဇ၀ နဗ်ဴဟာ ဆင္၍ ခံသည္ကို စနဗ်ဴဟာဆင္၍လည္း တိုက္ခိုက္၏။ စနဗ်ဴဟာ ဆိုသည္မွာ ပ်ားအုံကဲ့သို႔ စစ္ခံသည္ႏွင့္ေလ်ာ္ေအာင္ ေလးကိုင္းသ႑ာန္ စစ္ဆင္၍ တိုက္ျခင္း ျဖစ္၏။

စစ္တုရင္ ကစားနည္း

ျမန္မာစစ္တုရင္ကို က်ားကစားသကဲ့သို႔ အကြက္မ်ားခ်ၿပီးမွသာ ကစားႏုိင္၏။  စစ္တုရင္ကြက္ႀကီး တစ္ခုလုံးသည္ အလ်ား၊ အနံ တူညီေသာ ေလးေထာင့္စပ္စပ္ ျဖစ္၏။ စစ္တုရင္ခုံတြင္ အလ်ားရွစ္ကြက္၊ အနံရွစ္ကြက္ စုစုေပါင္း (၆၄) ကြက္ ပါရွိသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုအကြက္မ်ားကို မည္သည့္အေရာင္မွ် ျခယ္မထားပါ။ အျဖဴတစ္ကြက္၊ အနီတစ္ကြက္ စသည္မ်ိဳး ျခယ္ဆင္ထားျခင္း မရွိ။

သို႔ရာတြင္ “စစ္ကဲရမ်ဥ္း” ဟူသည့္ ၾကက္ေျခခတ္မ်ဥ္းေၾကာင္း ႏွစ္ေၾကာင္းပါရွိသည္။ ထိုမ်ဥ္းေၾကာင္း ႏွစ္ေၾကာင္းသည္ စစ္တုရင္ခုံ၏ ေထာင့္မ်ားကို ဆက္သြယ္ရာက ဗဟိုတြင္ ၾကက္ေျခခတ္ ဖိၾကသည္။ ျမန္မာစစ္တုရင္တြင္ စစ္အဂၤါေလးပါးအတြက္ အရုပ္ ၁၄ ရုပ္ ႏွင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ကြပ္ကဲသူ ႏွစ္ရုပ္ပါရွိသည္။ ယင္းတို႔မွာ –

ရထားတပ္ ႏွစ္တပ္ (ကစားရာတြင္ ရထားပင္ေခၚ၏)။

ဆင္တပ္ ႏွစ္တပ္။

ျမင္းတပ္ ႏွစ္တပ္။

စစ္ကဲ တစ္ေယာက္။

ဘုရင္တစ္ပါး

တို႔ ျဖစ္ၾက၍ စုစုေပါင္း ၁၆ ရုပ္ ပါ၀င္သည္။

စစ္အဂၤါေလးပါး ဆုိသည့္ အေခၚအေ၀ၚႏွင့္လည္း လိုက္ဖက္၊ စစ္ကစားျခင္းႏွင့္ ညီညြတ္ေသာ အရာမ်ား ျဖစ္ေလသည္။ ျမန္မာတို႔သည္ စစ္တုရင္ ကစားရာ၌ အားရွိပါးရွိ ဌာန္ႏွင့္ မာန္ႏွင့္ ကစားေလ့ ရွိသည့္အတြက္ စစ္တုရင္ရုပ္မ်ားကို ယင္းကိုက္၊ မာလကာ၊ ပင္လယ္အုန္း စသည့္ မာေသာ သစ္သားမ်ားျဖင့္ ထုလုပ္တတ္ၾကသည္။ အရုပ္မ်ားကို အနီႏွင့္ အနက္အျဖစ္ အေရာင္ခြဲျခားသည္။ အခ်ိဳ႕ေသာ စစ္တုရင္ ခုံမ်ားတြင္ မူတဖက္၌ ကၽြဲခ်ိဳျဖင့္ ျပဳလုပ္ေသာ အရုပ္ႏွင့္ တဖက္တြင္ ဆင္စြယ္ျဖင့္ ျပဳလုပ္ေသာ အရုပ္မ်ား ဟူ၍ ခြဲျခားထားသည္ကို ေတြ႔ဖူးေလ၏။

ျမန္မာတို႔၏ စစ္တုရင္ ရုပ္မ်ားသည္ အပီအသ ထုလုပ္ထားေသာေၾကာင့္ ႀကီးမားသည္။ ေျခသည္သူရဲ (နယ္ရုပ္) ကို တစ္လက္မႏွင့္ တစ္မတ္အရြယ္ထား ေမာင္တိုေဆာင္းထားသည့္ လူရုပ္ႏွင့္ တူေအာင္ ထုလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ ျမင္းရုပ္ကို ေျခမွေက်ာအထိ တစ္လက္မႏွင့္ တစ္မတ္အရြယ္ ထုလုပ္၍ ကႀကီးတန္ဆာ စုံလင္စြာ ပါသည္။ စီးနင္းေသာ လူရုပ္ပါသည္လည္း ရွိ၏။ မပါဘဲလည္း ရွိ၏။ ဆင္ရုပ္မွာလည္း ျမင္းနည္းတူ အစုံအလင္ ထုလုပ္သည္သာျဖစ္၍ ျမင္းထက္ အနည္းငယ္ႀကီးသည္။ တစ္လက္မႏွင့္ သုံးမူး အရြယ္ရွိ၏။ အရြယ္အစားမွာလည္း ႏွစ္လက္မႏွင့္ တစ္မတ္ရွိတတ္သည္။ စစ္ကဲရုပ္ကား ႏွစ္လက္မ၊ မတ္တင္း ရွိတတ္၍ ဓါးထမ္းလ်က္ ပုဆိုးဒူးေထာက္ထိုင္ေနဟန္ ထုလုပ္ေလ့ရွိသည္။ မင္းႀကီးရုပ္မွာ သန္လ်က္စြဲလ်က္ တင္ပ်ဥ္ေခြ ထိုင္ေနပုံ ထုလုပ္တတ္ၾကကာ အရြယ္အစားမွာ ႏွစ္လက္မခန္႔ ရွိတတ္သည္။

သို႔ရာတြင္ ကာလၾကာေသာအခါ အေနာက္တိုင္း စစ္တုရင္ႏွင့္ ဆင္တူရိုးမွား ကစားနည္းမ်ား ၀င္ေရာက္လာသည့္အတြက္ ျမန္မာတို႔၏ စစ္တုရင္ရုပ္မ်ားလည္း ပုံသ႑ာန္ ပ်က္ယြင္းလာသည္။ ထုလုပ္ေနက် ေျခသည္သူရဲမွာ “ေမာက္တို” သေကၤတသို႔ ေျပာင္းလဲသည္။ ထိုနည္းတူပင္ စစ္ကဲမွာလည္း ေမာင္ရူ၊ မင္ႀကီးမွာ တစ္စေထာင္လာလုံးႏွင့္ သန္လ်က္။ ျမင္ႏွင့္ဆင္မွာလည္း ခါးျပတ္သြားၾကေတာ့သည္။ ျမန္မာစစ္တုရင္၏ စစ္အခင္းအက်င္းပုံကိုလည္း သိထားရန္ လိုေပသည္။ ျမန္မာတို႔၏ စစ္တုရင္သည္ ကိုယ္ပိုင္မူပါရွိသည့္အတြက္ ဗဟိုၾကက္ေျခခတ္ စစ္ကဲရမ်ဥ္းပါရွိသည္။ အကြက္ ၆၄ ကြက္ ရွိရာတြင္လည္း သူ႔ ၃၂ ကြက္၊ ကိုယ့္ ၃၂ ကြက္ ပိုင္သည္။ စစ္တုရင္ ခုံ၏ေရွ႕ထက္၀က္သည္ သူ႔နယ္ျဖစ္၍ ထက္၀က္သည္ ကိုယ့္နယ္ ျဖစ္၏။ ကိုပိုင္ေသာ နယ္ထဲထဲတြင္ ကိုယ့္တပ္ကို ကိုယ္ႀကိဳက္သလို စီစဥ္ခ်ထားႏိုင္ခြင့္၊ စစ္လည္ခြင့္ ရွိသည္။

၀ါရင္စစ္တုရင္ သမားႀကီးမ်ားသည္ အႀကိတ္အနယ္ ယွဥ္ၿပိဳင္ရမည့္ ပြဲမ်ားအတြက္ စစ္လည္ရာတြင္  အလြတ္မလည္ပါ။ စစ္တုရင္ခုံ၏ အလယ္မွ ကန္႔လန္႔ကာခ်လိုက္ၿပီးမွ အရုပ္မ်ားကို “စစ္လည္” ပါသည္။ စစ္အင္ ခင္းက်င္းသည္။ ကစားေတာ့မည္ ၊ စေတာ့မည္ ဆိုေသာအခါမွ ခ်ထားေသာ ကန္႔လန္႔ကာကို ဖယ္လိုက္သည္။ ထို႔ေၾကာင့္ အခ်ိဳ႕ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားမွာ ၿပိဳင္ဘက္လူ၏ ခင္းက်င္းစီစဥ္ထားပုံက ကိုယ့္ထက္ေကာင္းမြန္ သာလြန္လြန္းသည့္အတြက္ တစ္ကြက္မွ် မေရႊ႕ရဘဲ အရႈံးေပးလိုက္ၾကရသည္။ ဤသည္မွာ စစ္ထည္ပုံ သာလြန္လွ်င္ မကစားရမီကပင္ အႏိုင္အရႈံးကို စကားေျပာႏိုင္သျဖင့္ ျမန္မာတို႔၏ ရိုးရာ စစ္တုရင္တြင္သာ ရွိသည့္ ထူးျခားမႈ ဟု ဆိုရေပမည္။

အစဥ္အလာအရ ခံစစ္ ရွစ္မ်ိဳး ၊ ထိုးစစ္ ရွစ္မ်ိဳး ရွိသျဖင့္ စစ္ထည္နည္း (၁၆) မ်ိဳးဟု ေခၚႏုိင္ေပ၏။ ထိုးစစ္အတြက္ စစ္ထည္ပုံ (၈) မ်ိဳးမွာ –

(၁) မင္းပုန္း (မင္းႀကီး ပုန္းဟုလည္း ေခၚ၏)

(၂) ျမင္းဆက္

(၃) ျမင္းလ်င္ (ျမင္းယွဥ္)

(၄) ျမင္းခ်ိတ္

(၅) ျမင္းထပ္

(၆) ျမင္းခြ

(၇) အတြင္းစစ္ကဲေပါက္

(၈) ဆင္လ်င္ ျမင္းခြ (ဆင္ယွဥ္၊ ျမင္းခြ) တို႔ ျဖစ္ၾကသည္။

ထိုအခါ မင္းပုန္း ထိုးစစ္ကို ျမင္းဘက္ျဖင့့္ ျပန္တိုက္သည္။ ျမင္းဘက္ ထိုးစစ္ကို ျမင္လ်င္နည္းျဖင့္ ခံသည္။ ျမင္းလ်င္ထိုးလာသည္ကို ျမင္းခ်ိတ္ျဖင့္ ခံသည္။ ျမင္းခ်ိတ္ျဖင့္ ထိုးလာလွ်င္ ျမင္းထပ္ျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ျမင္းခြကို အတြင္းစစ္ကဲေပါက္ျဖင့္လည္းေကာင္း၊ အတြင္းစစ္ကဲေပါက္ကို ဆင္လ်င္ ဆင္ခြျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ဆင္လ်င္ ျမင္းခြကို ျမင္းခြျဖင့္လည္းေကာင္း တုံ႔ျပန္တိုက္ခိုက္သည့္ ခံစစ္မွာလည္း ရွစ္မ်ိဳးပင္ ရွိသည္။

သို႔ျဖစ္၍ ျမန္မာတို႔၏ စစ္တုရင္သည္ တစ္ကြက္မွ် မေရႊ႕ရမီကပင္ နယ္ကုန္ယူထားကာ စစ္ထည္ထား ႏိုင္သည္။ ေျခသည္သူရဲ နယ္ရုပ္မ်ားမွာမူ ေရွ႕ဆုံးမွ ေနရျငား တစ္တန္းတည္း အျပည့္အညီ မဟုတ္ေပ။ လက္ယာနယ္ရုပ္ (၄) ရုပ္သည္ လက္ယာဘက္ရွိ စစ္ကဲရမ်ဥ္းကို ေက်ာ္လြန္ေရာက္ရွိေနသည္။ တစ္ရုပ္သာ စစ္ကဲရမ်ဥ္းေပၚတြင္ ရွိေနခဲ့ေသာ နယ္ရုပ္မ်ားသည္ ေနာက္ထပ္ တစ္ကြက္ထိုးလိုက္လွ်င္လည္း စစ္ကဲရ မ်ဥ္းေပၚသို႔ ေရာက္ရွိသြားမည္။

စစ္ကဲရမ်ဥ္းဟူ၍ ထင္ရွားျပတ္သားစြာ ထားျခင္းမွာ နယ္ရုပ္မ်ား ေရာက္လာလွ်င္ စစ္ကဲေပးရန္အတြက္ ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ စစ္ကဲ ရွိေနေသးပါက အၿပိဳင္စစ္ကဲေတာင္းခြင့္၊ တင္ခြင့္မရွိပါ။ စစ္ကဲတင္ခြင့္ မရွိလွ်င္ ဆင္ေပးပါ၊ ရထားေပးပါ ေတာင္းရန္ အေၾကာင္းလည္း မရွိပါ။ မ်ဥ္းေၾကာင္းအမည္မွာ “စစ္ကဲရမ်ဥ္း” ျဖစ္သည္။ အျခားစကားေျပာရန္ မလိုေခ်။ ဤအခ်က္မွာလည္း အမ်ိဳးသား စစ္တုရင္၏ စကားအပိုေျပာရန္ မလိုေသာ မူလ စည္းမ်ဥ္း ဥပေဒပင္ ျဖစ္သည္။

စစ္တုရင္ရုပ္မ်ား၏ လႈပ္ရွားစြမ္းမွာ ဤသို႔ျဖစ္သည္။ နယ္သည္ ေနာက္သို႔ မေရႊ႕ရပါ။ ေရွ႕တည့္တည့္သို႔လည္း အစအလယ္အဆုံး တစ္ကြက္သာ သြားႏိုင္သည္။ ဆန္႔က်င္ဖက္ အရုပ္သည္ လက္ယာေထာင့္ႏွင့္ လက္၀ဲေထာင့္တြင္ ထိပ္တိုက္ရွိေနပါက စားႏိုင္သည္။ မစားဘဲလည္း ထားႏိုင္သည္။ ယခု မစားေသးေသာ္လည္း ေနာင္အခါ စားလိုေသာအခါက်မွ စားလွ်င္လည္း စားခြင့္ရွိသည္။

ျမင္းသည္ အရုပ္အားလုံးထက္ ထူးျခား၏ မည္သည့္အရုပ္မွ် ေက်ာ္လႊားသြားခြင့္ မရွိေပ။ ျမင္းမွာမူ ေရွ႕ေနာက္၀ဲယာ သို႔ “တံေတာင္ဆစ္ေကြး” ပုံျဖင့္ ခုန္ပ်ံေက်ာ္လႊားသြားႏိုင္၏။ သို႔ေသာ္ အေရာင္တူ အရုပ္ရွိေနသည့္ အကြက္သို႔ မသြားႏိုင္ေပ။ ထို႔အတူ ဆန္႔က်င္ဘက္ အရုပ္ကို မစားဘဲလည္း တစ္ကြက္တည္းတြင္ အတူမေနရေခ်။ ျမင္းသြားကြက္ေပါင္းကား (၈) ကြက္ေပတည္း။

ဆင္ကား ေထာင့္တန္း ေရွ႕ ၀ဲ ယာ ႏွစ္ကြက္၊ ေနာက္၀ဲယာ ႏွစ္ကြက္ႏွင့္ အေရွ႕တည့္တည့္သို႔ တစ္ကြက္သြားႏိုင္သည္။ ေနာက္တည့္တည့္သို႔မူ မဆုတ္ရေခ်။ ေဘးတိုက္လည္း သြားခြင့္မရွိ။ စည္းကမ္းရွိသည့္ စစ္တုရင္သမားမ်ားသည္ ဆင္ေခါင္းကို ေရွ႕တည့္တည့္သို႔သာ အၿမဲလွည့္ထားလ်က္ရွိ၏။ ရထားမူ ေရွ႕တည့္တည့္ႏွင့္ ေနာက္ျပန္ေဘးတိုက္ သြား၍ ရသမွ် သြားႏိုင္၏။ စစ္တုရင္ ရုပ္မ်ားအနက္ တန္ခိုးအႀကီးဆုံးျဖစ္၏။ စစ္ကဲသည္ ဆင္ေအာက္တစ္ကြက္ေလ်ာ့သည္။ ေရွ႕ေနာက္ေထာင့္တန္း ေလးကြက္သာ သြားႏိုင္သည့္အတြက္ ျဖစ္ေပသည္။

မင္းႀကီး (ဘုရင္မင္းျမတ္)မွာေသာ္ ၀ဲယာေရွ႕ေနာက္ ေထာင့္တန္းတည့္တည့္ ရွစ္ကြက္လုံးကို ပိုင္စိုးသည္။ ယခုေဖာ္ျပခဲ့ၿပီးေသာ အရုပ္မ်ားအနက္ သြားလမ္းႏွင့္စားလမ္း မတူေသာ အရုပ္မွာ နယ္တစ္မ်ိဳးသာ ရွိသည္။ ဤသည္ကို ရည္ရြယ္၍ မန္လည္ဆရာေတာ္ဘုရားႀကီးသည္ မဃေဒ၀ လကၤာသစ္၌ စစ္တုရင္ကြက္မ်ားကို ဤသို႔ ေဖာ္ျပခဲ့၏။

“ မင္းရွစ္မ်က္ႏွာ ဧကာကြက္စီ၊ အညီမလြဲ စစ္ကဲေထာင့္ေလး၊ ဆင္ေရးလည္းေကာင္း၊ ေရွ႕တစ္ေက်ာင္းလ်က္ ၊ ျမင္းေၾကာင္းရွစ္ကြက္ ေထာင့္တက္ျမင္းသြား၊ ရထားတူရူ၊ နယ္မူေရွ႕တစ္ ၊ တစ္ဆစ္ကိုျပင္ ဆင္မ႑ာေရး၊ ေလးဆယ့္ေလးက ေခၚေရွးမယြင္း၊ ျမင္းက႑ာေရး ေျခာက္ဆယ့္ေလးသာ ရထားမွာမူ ဆယ့္ေျခာက္မူသား မွတ္ယူအာရုံ”

စစ္တုရင္ရုပ္မ်ားသည္ မည္သည့္အတြက္ လႈပ္ရွားၾကသနည္း။ ထိုလႈပ္ရွားမႈ၏ ဦးတည္ခ်က္မွာ မည္သည့္အတြက္ ျဖစ္ပါသနည္။

တစ္ဖက္ရန္သူမင္းႀကီးကို ဖမ္းဆီးရန္ ျဖစ္သည္။  ဖမ္းဆီးရန္ ျဖစ္ျငား မင္းႀကီးရုပ္ကို စားရိုးထုံးစံမရွိေခ်။ ေနာက္တစ္ႀကိမ္ မိမိေရွ႕တည့္တြင္ မင္းႀကီးရုပ္ကို စားႏိုင္ၿပီ ျဖစ္ေနပါက “ေခြ” ဟုေရွာင္ရန္ တိမ္းရန္ သတိေပးရသည္။ ထိုေခြလာသူကို အေခြခံရသူက စားပစ္ႏိုင္ျခင္း မရွိသည့္ေနရာ ေရႊ႕ရသည္။ ေနရာမေရႊ႕ႏိုင္ေစကာမူ ၾကားျဖတ္တားဆီးႏိုင္လွ်င္ တားဆီးရသည္။ ထိုသို႔လည္း မလုပ္ႏိုင္။ ကိုယ္တိုင္လည္း မစားႏိုင္လွ်င္ကား ေနာက္တစ္ကြက္တြင္ မင္းႀကီးသည္ ရန္သူလက္သို႔ ပါရေတာ့မည္ျဖစ္သည့္အတြက္ ရႈံးေလၿပီ။

ျမန္မာတို႔၏ ရိုးရာ စစ္တုရင္တြင္ ျမင္းသည္ အစြမ္းထက္လွသည္။ တားဆီးထားပါလ်က္ ကခုန္ပ်ံေက်ာ္လႊားၿပီး ၀င္လာႏိုင္သည္။ သို႔အတြက္ မတတ္သာ၍ ျမင္းအစား ခံလိုက္ရလွ်င္ စုတ္တသပ္သပ္ျဖင့္ နာက်င္၀မ္းနည္း၍ မၿပီးေအာင္ ရွိတတ္ၾကသည္။ ျမင္းသည္ မင္းႀကီးကိုလည္း ေခြကာ ရထားစစ္ကဲ ဆင္ စသည့္ အားႀကီးေသာ အျခားတစ္ရုပ္ရုပ္ကိုလည္း စားကြက္ ဖမ္းထားႏိုင္သည္။ ထုံးစံအရ မင္းႀကီးသာ အေရးတႀကီး ေရွာင္တိမ္းရသျဖင့္ “ခြေခြ” ခံရေသာ အျခားအရုပ္မွာ ေရွာင္တိမ္းခြင့္မရဘဲ အစားခံရေလ့ ရွိသည္။ ထိုသို႔ အစြမ္းထက္သည့္အတြက္ ေတာ္ရုံတန္ရုံျဖင့္ ျမင္းကို အက်မခံၾကေပ။

ျမင္း၏ အစြမ္းထက္ပုံကို ျပဇာတ္ဆရာ ဦးၾကင္ဥကလည္း သူ၏ ပါပဟိန္ ျပဇာတ္တြင္ “ေရာသည္တခါ ငါလည္းမင္းသား စစ္တုရင္ ၿငမ္း ျမင္းခ်က္ႏွင့္ ဖမ္းေတာ့မည္၊ ေျမာက္နန္းဘြားတဲ့ ”  ဟူ၍ ထည့္သြင္း သုံးစြဲထားေလသည္။ ျမင္းအၿပီးတြင္ အစြမ္းထက္ေသာ အျခားအရုပ္မွာ ရထားျဖစ္သည္။ ေရွ႕ေနာက္၀ဲယာ တေျဖာင့္တည္းက်ေသာ လမ္းမ်ားကို ပိုင္စိုးသည့္အတြက္ ျဖစ္ေပသည္။

သို႔ရာတြင္ စစ္တုရင္တြင္ အရုပ္ေတြမ်ားစြာ က်န္ရွိေနျငား က်န္ေနသည့္ အရုပ္မ်ားမွာလည္း စြမ္းအင္ရွိ အရုပ္မ်ား ျဖစ္ေနပါလွ်က္က ရႈံးတတ္သည္။ မင္းႀကီး အေခြခံရရာမွ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ မထြက္ႏိုင္လွ်င္ ရႈံးရသည္။ ရံဖန္ရံခါတြင္ ႏိုင္ေနရာမွ သေရက်သြားတတ္သည္လည္း ရွိေသး၏။ ဤသည္မွာ မင္းႀကီးကို မေခြေသးပါဘဲလ်က္ လက္ရွိအကြက္မွတပါး ေခြကြက္ေတြခ်ည္း က်န္ေနေတာ့ျခင္း ျဖစ္သည္။ ဤသည္ကို “အပ္ကြက္” ဟု ေခၚသည့္အတြက္ သေရ သတ္မွတ္သည္။

ဤသည္တို႔ကား တစ္ကြက္ေက်ာ္ အေရာင္ခြဲျခားျခင္း မရွိေသာ စစ္တုရင္ခုံတြင္ ၾကက္ေျခခတ္ “စစ္ကဲရမ်ဥ္း” ပါရွိသည့္ စစ္အဂၤါ ေလးပါးအတိအက်ျဖင့္ လႈပ္ရွားကစားရေသာ ျမန္မာတို႔၏ စစ္တုရင္ စစ္စစ္ ကစားပုံပင္ ျဖစ္သည္။

မည္သို႔ဆိုေစ… ျမန္မာ့စစ္တုရင္သည္ ထိုးထြင္းဥာဏ္ ရင့္က်က္ေစသည္သာမက ျမန္မာ့ စစ္ေသနဂၤဗ်ဴဟာႏွင့္ စစ္ပရိယာယ္ကို ၾကြယ္၀ေစေသာ ျမန္မာ့ရိုးရာ ကစားနည္း ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ မေပ်ာက္မပ်က္ေစရန္ ထိန္းသိမ္းရန္ တာ၀န္ရွိေပသည္။