တုိဘုရားသာသနာ

ေထရဝါဒဗုဒၶဘာသာသည္ ကမၻာ့ဘာသာျကီးမ်ားအနက္ ေရွးအက်ဆံုးေသာ ဘာသာတရားတစ္ခုျဖစ္သည္

ဗုဒၶဘာသာ သည္ ကမၻာေပၚတြင္ လူဦးေရ (သန္း ၆၉၀ဝ) ေက်ာ္ ရွိသည့္ အနက္ ဗုဒၶဘာသာသည္ ကမၻာ့ လူ ဦးေရ (သန္းေပါင္းသန္း ၁၆၀ဝ- ၂၀ဝ၀) ခန့္အထိ ကိုးကြယ္ယံုျကည္ေသာ ဘာသာတရား နွင့္ အယူဝါ ဒျဖစ္ သည္။ တရုတ္ျပည္သည္ကမၻာ့ဗုဒၶဘာသာလူဦးေရ အမ်ားဆံုး နိုင္ငံလည္းျဖစ္သည္။ တရုတ္ျပည္တြင္ လူ ဦးေရ (သန္းေပါင္း ၁၄၀ဝ) ခန့္ရွိသည္။ [၁] တရုတ္ျပည္တြင္ လူဦးေရ (သန္းေပါင္း ၁၂၀ဝ) ၁,၂၁၉ ,၁၄၉ ,၆၀ဝ ေက်ာ္အထိ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ကိုးကြယ္ယံုျကည္သည္။ [၂][၃][၄][၅] ထို့ေျကာင့္ ဇင္ဗုဒၶဘာသာ၊ မဟာယာန နွင့္ ေထရဝါဒ ေပါင္းလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာကိုးကြယ္ယံုျကည္သူ လူဦးေရအားျဖင့္ ၁,၉၂၁ ,၉၈၉, ၆၄၁ (သန္း ၁၉၀ဝ ေက်ာ္၊ သန္း ၂၀ဝ၀ နီးပါး) ရွိျပီး ဗုဒၶဘာသာသည္ ဒုတိယလူဦးေရအမ်ားဆံုး ကမၻာ့ဘာသာနွင့္ အျကီးထြား အျမန္ဆံုးေသာ ဘာသာတစ္ခုျဖစ္သည္။ ကမၻာေပၚတြင္ ဗုဒၶဘာသာကိုးကြယ္ယံုျကည္သူ လူ ဦးေရအားျဖင့္ ၁,၅၉၅,၄၈၅,၄၅၈ (သန္း ၁၆၀ဝ နီးပါး) ရွိသည္။[၆] ဟိနၵူဘာသာဝင္ ၁,ဝ၈၃,၈၀ဝ,၃၅၆ (သန္း ၁ဝဝ၀ ေက်ာ္) တို့ကလည္း ေဂါတမဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား ကို ျကည္ညို ေလးစားျကသည္။(In Hindu world is signed Lord Buddha as ninth avatar of Supreme God Vishnu and Hindu accept teachings of Buddha, but do not directly worship him. )[၇][၈] ဗုဒၶဘာသာ နွင့္ ဟိနၵူဘာသာတို့သည္ “ ကြ်န္းကိုင္းမွီ ကိုင္းကြ်န္းမွီ ” ဆိုသကဲ့သို့၊ တစ္ဘာသာ နွင့္ တစ္ဘာသာ အမွီျပု လ်က္ ဆက္သြယ္ကာ တည္ရွိေနျကသည္။ ေဂါတမ ဗုဒၶဘုရား သည္ Vishnu ဘုရားဝင္စား အျဖစ္ ဗုဒၶဘာသာတို့က မယံုျကည္ျကပါ (Buddha is never mentioned as an avatar of Vishnu in Puranas and logically it is impossible to consider that as a fact. They claim Buddha is not as avatars of Vishnu, which is not true.) ဟိနၵူဘာသာ စေသာ အျခားေသာ ဘာသာအယူဝါဒမ်ား၊ ဖန္ဆင္းရွင္ ဘုရားသခင္(God) တည္ရွိမႈကို အယံုအျကည္ မရွိသူ ဘာသာမဲ့ (free-thinkers/ Atheists/Anti-theist/no religion person) မ်ားကပင္ ေဂါတမဗုဒၶ ကို တနည္းမဟုတ္တနည္းျဖင့္ ျကည္ညို ေလးစားျကသည္။ ေဂါတမဗုဒၶဘုရား သည္ လူ့သမိုင္းတြင္ ဩဇာအျကီးမားဆံုးေသာ အျမင့္ျမတ္ ဆံုးေသာ၊ထိပ္ဆံုး အဓိက ပုဂၢိုလ္ ဘုရားျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာသည္ ကမၻာေပၚတြင္နာမည္အေက်ာ္ျကားဆံုး လူသိအမ်ားဆံုး(most popular religion)- ျငိမ္းခ်မ္းမႈ အရွိဆံုး(most peaceful religion) ဘာသာ ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာသည္ ကမၻာ့အေကာင္းဆံုးဘာသာျဖစ္သည္
ဗုဒၶဘာသာ ၏ ေမတၱာ-ဂရုဏာ (Loving-kindness) ၊ သီလ၊သမာဓိ၊ပညာ ၊ သစၥာေလးပါး၊ မဂၢင္ ၈ ပါး ၊ ေအာင္ျခင္း ၈ ပါး၊ ကမၼ႒ဌာန္း၊ ဝိပႆနာ ၊ ပိဋကတ္ သံုးပံု ၊ ပါရမီဆယ္ပါး ၊ ခြင့္လွြတ္ျခင္း(Forgiveness) နွင့္ သည္းခံျခင္း(Tolerance) သည္ ကမၻာေပၚတြင္အလြန္ေက်ာ္ျကားလွသည္။ ဗုဒၶေခတ္ပညာေရး အဆင့္အ တန္း နွင့္ နည္းစနစ္သည္ သမိုင္းေျကာင္းကိုလိုက္ျပီး ျပည္သူမ်ား၏ ယဉ္ေက်းမႈနွင့္၊ ျပည္သူမ်ား၏ လိုအပ္ ခ်က္အရ ခံယူက်င့္သံုးလိုက္နာခဲ့ျက သည့္ပညာေရးျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာတြင္ကိုယ္က်င့္တရား(moral ethics of Buddhism) နွင့္ စံ(quality standards) မ်ားရွိသည္။ ထို့ေျကာင့္ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားမိန့္ျကား ခ်မွတ္ ခဲ့ေသာ ေမတၱာ ဝါဒ+ မွန္ကန္ေသာယံုျကည္မႈ+မွန္ကန္ေသာအသိတရား+မွန္ကန္ေသာေတြးေခၚေျမာ္ျမင္+အမွန္တရား(real truth) +မွန္ကန္ေသာက်င့္စဉ္တို့သည္ မွန္ကန္ေသာျငိမ္းခ်မ္းေရးဝါဒ အျဖစ္အေက်ာ္ျကား ဆံုး လူသိအမ်ားဆံုးျဖစ္သည္။ လူသားတေယာက္ အေနျဖင့္ စိတ္နွလံုးျဖူစင္ ရိုးသား ေျဖာင့္မတ္သူ ျဖစ္ လာေစရန္ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား၏ တရားဓမၼ ကို ကိုယ္တိုင္ ေလ့လာဆည္းပူးျပီး ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား၏ တရားဓမၼ အတိုင္း တသက္တာလံုး အခ်ိန္မလပ္ က်င့္ျကံအားထုတ္ သြားသင့္ပါသည္၊ လူသားတေယာက္ အေနျဖင့္ တာဝန္တရပ္ ျဖစ္သည့္ စားဝတ္ေနေရး အတြက္ သမၼာ အာဇီဝ တည္းဟူေသာ မွန္ကန္ေသာ အသက္ေမြးမႈ ျပုနိုင္ရန္ ဝိဇၨာပညာနွင့္ေခတ္မွီ သိပၸံပညာအတတ္ပညာရပ္ တို့ကိုလည္း ေလ့လာ သင္ယူ ျဖည့္ဆည္းသင့္ ပါသည္၊ ေလာဘ၊ေဒါသ၊ေမာဟ၊မာန၊ဒိ႒ဌိ ( မိစၦာ ဒိ႒ဌိ ) ၊သကၠာယ ဒိ႒ဌိ၊ ဝိစိကိစၦာ၊ထိနမိဒၶ၊ဥဒၶစၥ ၊အဟိရိက၊အေနာတၱပၸ ကိေလသာ (၁၀)ပါး တို့ကိုေရွာင္ျကဉ္ရပါမည္။

ဘုရားေလာင္း သိဒၶတၳမင္းသား(ေဂါတမဗုဒၶ ျမတ္စြာဘုရား) က ငါသည္အဓိကထိပ္ဆံုးအျမင့္ျမတ္ဆံုး သေဗၺညုတ ဉာဏ္ေတာ္ရွင္(ဘုရား) ျဖစ္သည္ ဟု မိန့္ဆိုေတာ္မူခဲ့သည္" ဗုဒၶ" အဓိပၸာယ္သည္ " နိုးျကား လာေသာတဦး" သို့မဟုတ္ "ဉာဏ္အလင္းရေသာတဦး" ျဖစ္သည္။ သိဒၶတၳေဂါတမ ကို လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ေပါင္း ၂၆၀ဝ ေက်ာ္ ဘီစီ ၆၂၃ (ကဆုန္လျပည့္) တြင္ ေမြးဖြားခဲ့သည္ဟုလက္ခံျကသည္။ဗုဒၶ ဆိုသည္မွာ အမွန္တကယ္အားျဖင့္ ဘုရားျဖစ္ျပီးမွ ရရွိလာေသာ ဘြဲ့အမည္ပင္ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား၏ လူဘဝမွ မ်ိုးရိုး အမည္မွာ ေဂါတမျဖစ္၍ ကိုယ္ပိုင္အမည္မွာ သိဒၶတၳ ကုမာရျဖစ္ပါသည္။ (အလံုးစံုေသာ လူနတ္တို့၏ အလိုခပ္သိမ္းကို ျပီးျငိမ္းေစတတ္ေသာ) အဓိပၸါယ္ရသည္။ သိဒၶတၳမင္းသားသည္ ထိုေခတ္က မ်ိုးရိုးအားျဖင့္ (Shakya ) အဆင့္ျမင့္အသိုင္း အဝိုင္းမွ ဆင္းသက္လာသူျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္သည္ ခရစ္ေတာ္မေပၚမွီ ဘီစီ ၆၂၃ တြင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဖခင္မွာ သာကိယမ်ိုးနြယ္စု၏အျကီးအကဲျဖစ္ကာ ထိုေနရာေဒသအား က်မ္းစာမ်ား တြင္ ကပိလဝတ္ ( Kapilavastu) ဟုေခၚသည္။ သုေဒၶါဒနမင္းျကီး သည္ ေဂါတမျမတ္စြာဘုရား၏ ဘခ မည္းေတာ္ျဖစ္၏။ အဝန္းယူဇနာကိုးရာရွိေသာ မဇၩိမေဒသတြင္ သကၠတိုင္း ကပိလဝတ္ျပည္ျကီးကို စိုးအုပ္ ပိုင္သေသာမင္းျကီး တစ္ပါးျဖစ္ျပီးလွ်င္ လူဝတ္ေျကာင္ဘဝနွင့္ပင္ ရဟနၱာ ျဖစ္၍ ပရိနိဗၺာန္စံဝင္ ခဲ့ေသာ ပုဂၢိုလ္ ထူးလည္းျဖစ္ေပသည္။ ကပိလဝတ္ နွင့္ အနီးအပါး၌ပင္ အျခားေသာမ်ိုးနြယ္စု အေျမာက္အျမားေန ထိုင္ျကသည္။ သိဒၶတၳမင္းသား၏ မယ္ေတာ္ မဟာမာယာ သည္လည္း ေကာလိယမ်ိုးနြယ္စု အျကီးအကဲ တစ္ဦး ၏ သမီးျဖစ္ပါသည္။ မယ္ေတာ္မာယာ(သိရီမဟာမာယာေဒဝီ) သည္ သိဒၶတၳမင္းသားအား လုမၺိနီ ဥယ်ာဉ္ေတာ္အတြင္းရွိ အင္ျကင္းပင္တစ္ပင္ေအာက္တြင္ဖြားျမင္ေတာ္မူခဲ့သည္။ ထိုလုမၺိနီ ဥယ်ာဉ္ေတာ္ေန ရာသည္ ယခုေခတ္ နီေပါနိုင္ငံ တြင္တည္ရွိသည္။ဘုရားေလာင္း သိဒၶတၳမင္းသား သည္ ဖြားေတာ္ မူျပီးေနာက္ အေရွ့အရပ္မွ ေျမာက္သို့ လွည့္ေတာ္မူလ်က္ ခုနစ္ဖဝါးသြား၍ မတ္မတ္ရပ္ေတာ္မူျပီးေသာ္-

အေဂၢါဟမသၼိေလာကႆ
ေဇေ႒ဌာဟမသၼိေလာကႆ
ေသေ႒ဌာဟမသၼိေလာကႆ
ဟူေသာ သံုးခြန္းစကား ဆိုေတာ္မူသည္။

("" I am chief in the world, supreme in the world, eldest in the world. This is the last birth. There is now no more coming to be." )

ဘုရားေလာင္း သိဒၶတၳမင္းသား(ေဂါတမဗုဒၶ ျမတ္စြာဘုရား) က ေလာကသံုးပါး ရွိရွိသမွ် လူ-နတ္-ျဗဟၼာ-gods အားလံုး တြင္ ငါသည္ ဩဇာအျကီးမားဆံုး အျမင့္ျမတ္ဆံုး သေဗၺညုတ ဉာဏ္ေတာ္ရွင္(ဘုရား) စင္စစ္ ျဖစ္သည္ ..ငါသည္အဓိကထိပ္ဆံုး ျဖစ္သည္ [၂၇][၂၈] (I am the supreme Saint , the Perfect One, the supreme Buddha.)..ဟု မိန့္ဆိုေတာ္မူခဲ့သည္။ ဗုဒၶ ျမတ္စြာဘုရား၏ ဂုဏ္ေတာ္(၉)ပါး တြင္ သတၳာေဒဝ မနုႆာနံ--- နတ္ လူ ျဗဟၼာ သတၱဝါအားလံုးတို့၏ ဆရာသခင္(ဘုရား) ျဖစ္သည္ (Buddha is the Teacher of the Human and gods)...ဟု ဂုဏ္ေတာ္ ပါရွိခဲ့သည္။ မိန့္ဆိုေတာ္မူခဲ့သည္။[၂၉][၃၀] ငါသည္ ဖန္ဆင္းရွင္ထာဝရဘုရား God ျဖစ္သည္ ဟု မိန့္ဆိုေတာ္မမူခဲ့ပါ ။ နတ္- လူ- ျဗဟၼာ- god -သတၱဝါ-အားလံုးတို့၏ အျမင့္ျမတ္ဆံုးဆရာသခင္(ဘုရား) ျဖစ္သည္....(He is a teacher of gods and men (Satthadevamanusssanam) ..ဟု မိန့္ဆိုေတာ္မူခဲ့သည္။ [၃၁]

၂၉ နွစ္အရြယ္ (ဘီစီ ၅၉၄) ေရာက္ေသာအခါ သူအို၊ သူနာ၊ သူေသ၊ ရဟန္း ဟူေသာ နိမိတ္ျကီးေလးပါးကို ျမင္ေတာ္မူသျဖင့္ ေတာထြက္၍ ရဟန္းျပုေလသည္။ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ အလြန္ျပုနိုင္ခဲလွစြာေသာ ဒုကၠရစရိယာအက်င့္ကို ရဟန္းအျဖစ္နွင့္ ၆ နွစ္ပါတ္လံုးက်င့္ေတာ္မူခဲ့သည္‌။ ထို့ေနာက္ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ သုဇာတာ မည္ေသာ သူ‌ေဌးသမီး လႉဒါန္းအပ္ေသာ နို့ဃနာဆြမ္းကို အဇပါလေညာင္ပင္ရင္း၌ အလႉခံဘုဉ္းေပးျပီး မဟာေဗာဓိပင္သို့ျကြသြားေတာ္မူေလသည္။ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ သုဒၶိယငစင္ လႉဒါန္းအပ္ေသာ ျမက္ရွစ္ဆုပ္ကို ျကဲျဖန့္ လိုက္ေသာအခါ ထိုခဏဝယ္ ျမက္ရွစ္ဆုပ္သည္ မဟာေဗာဓိပင္ရင္း၌ အပရာဇိတပလႅင္ ျဖစ္လာေလသည္။ (ထိုျမက္တို့သည္ ျမက္ရိပ္အသြင္သဏၭန္ျဖင့္ မတည္ျကကုန္။) ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ထိုပလႅင္ထက္‌၌ ထက္ဝယ္ဖြယ္ေခြေနေတာ္မူစဉ္အာနာပါန က်င့္ေလသည္။ ေနမဝင္မီ ေဒဝပုတၱမာရ္ (မာရ္နတ္ရန္) ကို ေအာင္ျမင္ေတာ္မူ၍ ေရွးက ေနခဲ့(ျဖစ္ခဲ့) ဖူးေသာ ခနၶာအစဉ္ကို ေအာက္ေမ့တတ္ သိတတ္ေသာ "ပုေဗၺနိဝါသနုႆတိဉာဏ္"ကိုညဉ့္ဦးယံ၌ရေတာ္မူေလသည္။

နတ္တို့၏မ်က္စိနွင့္တူေသာ စုေတခါနီးေသာ သတၱဝါ စသည္တို့ကို ျမင္တတ္ေသာ "ဒိဗၺစကၡုဉာဏ္" ကိုသန္းေခါင္ယံ၌ရေတာ္မူေလသည္။ အာသေဝါတရားေလးပါးတို့၏ ကုန္ျခင္းကို ျပုတတ္ေသာ "အာသဝကၡယဉာဏ္"ကိုမိုးေသာက္ယံ၌ ရေတာ္မူ၍ သက္ေတာ္ ၃၅ နွစ္အရြယ္( ဘီစီ ၅၈၈) မဟာသကၠရာဇ္ ၁၀၃-ခု၊ ကဆုန္လျပည့္ ဗုဒၶဟူးေန့ မိုးေသာက္ယံအခ်ိန္ဝယ္ ေလာကသံုးပါးတြင္ အတုမရွိေသာ အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာ သဗၺညုတ ဘုရား အျဖစ္သို့ ေရာက္ေတာ္မူေလသည္။ သံုးလူ့သခင္သဗၺညု ဘုရားရွင္သည္ ဘီစီ ၅၈၈ မွ ဘီစီ ၅၄၃ အထိ (၄၅) ဝါကာလပတ္လံုး ေဝေနယ်သတၱဝါတို့အား ဓမၼစျကာ စသည့္တ‌ရားတို့ကို ေဟာျပေတာ္မူကာ လူ၊ နတ္၊ ျဗဟၼာ(gods) နွင့္ သတၱဝါတို့၏ အက်ိုးစီးပြားကို ေဆာင္ရြက္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္။ ၄၅-ဝါ ကာလပတ္လံုး သတၱဝါတို့၏ အက်ိုးစီးပြါးကို မနားမေနေဆာင္ရြက္ေတာ္မူခဲ့ေသာ သဗၺညုျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ သက္ေတာ္ ၈၀ အရြယ္ေရာက္ေသာအခါ ( ဘီစီ ၅၄၃) မဟာသကၠရာဇ္ ၁၄၈-ခု ကဆုန္လျပည့္ အဂၤ࿿ါေန့ဝယ္ ကုသိနာရံုျပည္ မလႅာမင္းတို့၏ ဥယ်ာဉ္၌ ပရိနိဗၺာန္ ဝင္စံေတာ္မူေလသည္။[၂၄][၃၂]

ငါးပါးသီလ (Five Precepts) သည္ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ ဆံုးမဩဝါဒ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶဘာသာဝင္တို့၏ ငါးပါးသီလ ကိုယ္က်င့္တရားသည္ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ ဆံုးမဩဝါဒျဖစ္၍ လူတို့ ေစာင့္ထိန္းအပ္ေသာ ကိုယ္က်င့္တရားငါးပါး ျဖစ္၏။ သီလ၏ အနက္ကို ကိုယ္၊ နႈတ္၊ စိတ္အမူအရာတို့ကို ျငိမ္သက္စြာ ထားျခင္းဟုゞင္း၊ ကုသိုလ္တရားတို့ကို ေဆာင္ျခင္းဟုゞင္း ဝိသုဒၶိမဂ္ အ႒ဌကထာတြင္ ဖြင့္ဆိုေလသည္။ တစ္နည္းအားျဖင့္ သီလသည္ ဦးေခါင္းနွင့္ တူေသာအနက္၊ ေအးျမခ်မ္းေအးျခင္းအနက္၊ အကုသိုလ္တို့ မဝင္ေလေအာင္ ပိတ္ပင္တားျမစ္ျခင္းအနက္၊ ဒုစရိုက္အက်င့္ပ်က္၏ အိပ္စက္ ေျကာင္းအနက္တို့၌ ထင္ေပသည္။ သီလ ၏အနက္မွာ အက်င့္၊ အေလ့ သေဘာဟု ျဖစ္ေလသည္။ ငါးပါးသီလမွာ-

၁။ ပါဏာတိပါတီေဟာတိ၊ Refrain from killing living things (humans and animals).
၂။ အဒိနၷာဒါယီေဟာတိ၊ Refrain from stealing.
၃။ ကာေမသုမိစၦာစာရီေဟာတိ၊ Refrain from unchastity and sexual misconduct.
၄။ မုသာဝါဒီေဟာတိ၊ Refrain from wrong speech: telling lies, deceiving others, manipulating others, using hurtful words.
၅။ သုရာေမရယ မဇၨပမာဒ႒ဌာယီေဟာတိ၊ Refrain from taking intoxicants.

ငါးပါးသီလ ခံယူေဆာက္တည္ေျကာင္းကို ေဖာ္ျပသည့္ သူ့အသက္ကိုသတ္ျခင္းမွ၊ သူ့ဥစၥာကို ခိုးယူျခင္းမွ၊ ကာမတို့မွ အမွားက်င့္ျခင္းမွ၊ လိမ္လည္ေျပာဆိုျခင္းမွ၊ အရက္ေသစာ ေသာက္စားမူးယစ္ျခင္းမွ၊ ေရွာင္ျကဉ္ေျကာင္းအက်င့္ကို ေကာင္းစြာ ေဆာက္တည္ပါသည္ဟု ေအာက္ပါအတိုင္း ရြတ္ဆို ေဆာက္တည္ရေလသည္။

၁။ ပါဏာတိပါတာ ေဝရမဏိသိကၡာပဒံ သမာဒိယာမိ၊ (သူတစ္ပါး၏ အသက္ကို သတ္ျဖတ္ျခင္းအမႈကိစၥတို့အားမျပုလုပ္ပဲ ေရွာင္ျကဉ္မည္ဟူေသာ သိကၡာပုဒ္အားထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ျခင္း)
၂။ အဒိနၷဒါနာ ေဝရမဏိသိကၡာပဒံ သမာဒိယာမိ၊ (သူတစ္ပါးမေပးေသာပစၥည္းဥစၥာတို့ကိုယူငင္ျခင္း "ခိုးယူျခင္း"စေသာအမႈကိစၥတို့အား မက်ူးလြန္ပဲ ေရွာင္ျကဉ္ေစာင့္ထိန္းျခင္း)
၃။ ကာေမသုမိစၦာစာရာ ေဝရမဏိသိကၡာပဒံသမာဒိယာမိ၊ (မိမိ ကာမပိုင္လင္ေယာက်ာ္း၊ ဇနီးမယားမွတစ္ပါး အျခားေယာက်ာ္း-မိန္းမ မ်ားနွင့္ က်ူးလြန္ေဖာက္ျပားျခင္းမွ ေရွာင္ျကဉ္ေစာင့္ထိန္းျခင္း)
၄။ မုသာဝါဒါ ေဝရမဏိ သိကၡာပဒံ သမာဒိယာမိ၊ (မဟုတ္မမွန္ေသာစကားေျပာျခင္း၊ လိမ္လည္လွည့္ဖ်ားေျပာဆိုျခင္းတို့မွ ေရွာင္ျကဉ္ေစာင့္ထိန္းျခင္း)
၅။ သုရာေမရယ မဇၨပမာဒ႒ဌာနာ ေဝရမဏိသိကၡာပဒံ သမာဒိယာမိ၊ (မူးယစ္ေမ့ေလ်ာ့ေစေသာ အရက္ေသစာ ဘိန္းဘင္းကေစာ္ ေလွာ္စာ စသည့္ မူးယစ္ထံုထိုင္း ေဘးျဖစ္ေစတတ္ေသာေဆးဝါးမ်ား သံုးစြဲျခင္းမျပုပဲ ေရွာင္ျကဉ္ေစာင့္ထိန္းျခင္း)
[၃၃]

သရဏဂံုသံုးပါးနွင့္တကြ ငါးပါးသီလ၏ အနက္သေဘာကို သိရွိပါက ပါဠိလိုゞင္း၊ ျမန္မာလိုゞင္း၊ အခ်ိန္အခါမေရြး ငါးပါး သီလကို ခံယူေဆာက္တည္နိုင္သည္။

ဗုဒၶေဂါတမ ၏ ဘာသာတရားကို ဘဝေနထိုင္မႈလမ္းစဉ္တစ္ရပ္အျဖစ္ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုခ်က္မွာ `မေကာင္းမႈဟူသမွ်ကို ေရွာင္ျကဉ္ျခင္း(Avoid all evils)၊ ကုသိုလ္ေကာင္းမႈမ်ားကို ပြားမ်ားအားထုတ္ျပီး ဘဝကို ပ်ိုးေထာင္ျမွင့္တင္ျခင္း(do all that are good) နွင့္ ကိေလသာ အညစ္အေျကးမွ ကင္းေဝးေစလ်က္ ျမင့္ျမတ္ျဖူစင္ေစေသာ စိတ္နွလံုးကို အစဉ္ထိန္းသိမ္းျခင္း´(purify one's mind) (ဓမၼပဒ၊ ၁၈၃) ဟူ၍ျဖစ္သည္။

ဗုဒၶဘာသာသည္ ဗုဒၶ ဘုရား၊တရား၊ သံဃာယံုျကည္ကိုးကြယ္ျခင္း+ေမတၱာ+မိမိကိုယ္မိမိယံုျကည္ျခင္း+အသိဉာဏ္+လက္ေတြ့က်င့္စဉ္[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶဘာသာ- သာသနာ သည္ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား + ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားေဟာျကားေသာ “ပိဋကတ္က်မ္းစာ”လာ အဆို အမိန့္မ်ား တရားေတာ္မ်ား + ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား၏ သားေတာ္ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ား ကိုသာ ယံုျကည္ကိုးကြယ္လိုက္နာ၏။ ဗုဒၶဘာသာသည္ဖန္ဆင္းရွင္(Creator God) ကို လံုးဝလက္မခံျကပါ။ ဖန္ဆင္းရွင္ကို(Buddhists do not believe in a Creator God) လံုးဝ မယံုျကည္ျကပါ။ လံုးဝအသိအမွတ္မျပုျကပါ။ ဗုဒၶ၊ ဓမၼ၊ သံဃာ ရတနာသံုးပါး ကိုသာ အသိအမွတ္ျပု ယံုျကည္ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္၏။ ဗုဒၶဘာသာ တခုတည္းကသာ ယံုျကည္ျခင္း တခုတည္းကို သာမက ဘုရား၊တရား၊ သံဃာကို လံုးဝ မွီခိုအားထားကိုးကြယ္ယံုျကည္ျခင္း(believe in Lord Buddha, believe in Dharma teaching of Lord Buddha and believe in Sangha) + မိမိကိုယ္မိမိယံုျကည္ျခင္း(self-confidence )+ ေမတၱာ-ဂရုဏာ (Loving-kindness)+မိမိကိုယ္မိမိအားကိုးျခင္း(self reliance)+ အသိဉာဏ္(intelligence)+ လက္ေတြ့က်င့္စဉ္(practice) လမ္းစဉ္ေပၚတြင္ အဓိက အေျခခံထားသည္။ ကံ ကံ၏အက်ိုး နွင့္ မိမိ တို့၏ ကာယကံ(ကိုယ္ျဖင့္ ျပုလုပ္မႈ) ၊ ဝစီကံ(နႈတ္ျဖင့္ ေျပာဆိုမႈ) ၊ မေနာကံ( စိတ္ျဖင့္ ျကံစည္မႈ) နွင့္ မိမိ တို့၏ သီလ၊သမာဓိ၊ပညာ ကို အေလးအနက္ ယံုျကည္သည္။ [၃၄] ဗုဒၶဘာသာသည္ မဂ္ဖိုလ္ နိဗၺာန္အက်ိုး၊ တမလြန္အက်ိုးမ်ားသာမက မ်က္ေမွာက္ဘဝျကီးပြားေရးအတြက္ က်င့္ျကံရမည့္ ေအာင္ျမင္ေရး၊ စီးပြားေရး၊ ပညာေရး၊ အိမ္ေထာင္ေရး၊ မိသားစုေရး၊ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးစသျဖင့္ အေျကာင္းအရာစံုလွ၏။ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားသည္ သူကိုယံုျကည္သူမ်ားကိုゞင္း၊ မယံုျကည္သူမ်ားကိုゞင္း ေမတၱာထားေသာ လူသတၱဝါ တို့အား ဒုကၡအေပါင္းမွကယ္တင္ေသာ ေမတၱာဘုရား ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာသည္ ျမန္မာ့ စြယ္စံုက်မ္းသဖြယ္ျဖစ္ေန၍ ဗုဒၶဘာသာကို ျမန္မာ့ယဉ္ေက်းမႈ၏ ေရေသာက္ျမစ္ဟုလည္း တင္စားေခၚဆိုျကသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ တြင္ ဘီစီ ၅၈၈ ကပင္ စတင္ ပြင့္ထြန္း ေပၚေပါက္ခဲ့ေျကာင္း သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ အတည္ျပု မွတ္သားနိုင္ပါသည္။ ျမန္မာ့ဗုဒၶသာသနာေတာ္အစ-တဖုႆနွင့္ ဘလႅိက ဟုゞင္း၊ ျမန္မာ့ဗုဒၶသာသနာအစ- ေရွြတိဂံု က ゞင္း၊ ဆိုျကသည္။ တဖုႆနွင့္ ဘလႅိက ကုန္သည္ညီေနာင္တို့သည္ ထူးျခားစြာ ဘုရားရွင္အား ကမၻာေပၚတြင္ပထမဆံုး ဆြမ္းကပ္ရသူ ကမၻာေပၚတြင္ပထမဆံုး သရဏဂံု တည္သူမ်ား နွင့္ ကမၻာေပၚတြင္ပထမဆံုးဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား ျဖစ္ခဲ့၏။ ထို ေရွြတိဂံုေစတီေတာ္ သည္ ေဂါတမဘုရားရွင္၏ သာသနာေတာ္မွာ ကမၻာေျမျပင္တြင္ ပထမဦးဆံုးေစတီျဖစ္၏။ ထို့ေျကာင့္ ျမန္မာနိုင္ငံ၌“ဗုဒၶသာသနာအစ- ေရွြတိဂံုက”ဟု ကဗၺည္းထိုး ေမာ္ကြန္းတင္ခဲ့ျပီ ျဖစ္သတည္း။ [၃၅]ျမန္မာနိုင္ငံေထရဝါဒဗုဒၶ သာသနာေတာ္အစ- ရွင္အရဟံ က ဟုゞင္း၊ ျမန္မာနိုင္ငံေထရဝါဒဗုဒၶ နိုင္ငံေတာ္ဘာသာ အစ- အေနာ္ရထာမင္း က ဟုゞင္း မွတ္သားနိုင္ပါသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ ဗုဒၶဘာသာသမိုင္း နွင့္ ျမန္မာ့သမိုင္း တြင္ အေနာ္ရထာမင္း မွာ အလြန္ဩဇာျကီးခဲ့သူျဖစ္သည္။ အေနာ္ရထာမင္းကို အေျကာင္းျပု၍ ျမန္မာနိုင္ငံဗုဒၶအယူဝါဒ ထြန္းကားစည္ပင္ေျကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ အိနၵိယ နိုင္ငံ၏ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္ေသာအေသာကမင္း သည္ ခရစ္ေတာ္ မေပၚမွီ ဘီစီ၂၆၈ တြင္ အိနၵိယထီးနန္းကို ဆက္ခံခဲ့သည့္ ဧကရာဇ္ မင္းတစ္ပါးျဖစ္သည္။ စစ္ကို စြန့္ပယ္ခဲ့ေသာ အေသာကမင္းသည္ဗုဒၶဘာသာကို သက္ဝင္ယံုျကည္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶသာသနာ ကိုလူအမ်ားသက္ဝင္ယံုျကည္လာေစရန္ ျကိုးပမ္းခဲ့ေသာ ပုဂၢိုလ္ျကီးလည္းျဖစ္သည္။ အေသာကမင္းျကီးသည္ ဗုဒၶ၏ဓမၼကို မိမိ၏ဘာသာေရး ဒႆနအျဖစ္ လက္ခံခဲ့ျပီးေနာက္ အိနၵိယျပည္သူျပည္သားမ်ားအား မွန္ကန္သစၥာရွိမႈ၊ သနားျကင္နာမႈ၊ အျကမ္းမဖက္မႈ စသည့္တရားမ်ားျဖင့္ အုပ္ခ်ုပ္ခဲ့သည္။ အေသာကမင္းကို အေျကာင္းျပု၍ ဗုဒၶအယူဝါဒ ထြန္းကားစည္ပင္ေျကာင္းဗုဒၶဘာသာသမိုင္း တြင္ေဖာ္ျပထားသည္။ သမိုင္းစာမ်က္နွာမ်ားတြင္ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာရွိေနသည့္ ဘုရင္၊ဧကရာဇ္၊ မင္းညီမင္းသား မ်ား၏အမည္နာမမ်ားျကားတြင္ အာေသာက၏ အမည္နာမသည္ တစ္စင္းတည္းေသာ ျကယ္တာရာအျဖစ္ ထီးထီးျကီးပင္ ဝင္းလက္ေတာက္ပေနသည္။ အေသာကမင္းတရားျကီးနွင့္ အရွင္မဟာေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ျမတ္ တို့က ကိုးတိုင္း ကိုးဌာန ျပည္နယ္တို့သို့ ဥပသမၸဒကံေဆာင္နိုင္ေစရန္ ေခါင္းေဆာင္တစ္ပါးနွင့္ သံဃာငါးပါးစီကို ေစလွြတ္ျကြခ်ီေတာ္မူျကသည္။ သီဟိုဠ္ သို့ ညီေတာ္မဟိနၵ နွင့္ နွမေတာ္ သဃမၤ࿿ိတၱာ အား ေစလွြတ္၍ ဗုဒၶဂါယာ ရွိ ေဗာဓိပင္မွေညာင္ကိုင္းတစ္ကိုင္းအား ယူေဆာင္သြားေစသည္ဟု အဆိုရွိခဲ့သည္။ သီဟိုဠ္တြင္ ဗုဒၶသာသနာျပန့္ပြားလာျပီး ထိုမွတဆင့္ ျမန္မာနိုင္ငံ ရွိ မြန္လူမ်ိုး မ်ား ထံသို့ ဗုဒၶသာသနာ ေရာက္ရွိလာသည္ဟု ဆိုျကေသာေျကာင့္ အေသာကမင္းျကီး၏ ေက်းဇူးသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ အေပၚလည္း မကင္းခဲ့(သက္ေရာက္ေပသည္) ဟုဆိုနိုင္ပါသည္။ ဆရာေတာ္ ေဗာဓိဓမၼ (Father of Zen Buddhism ) သည္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ ပ်ံ့ပြားေရးအတြက္ ေအဒီ (၅၀ဝ) တြင္ တရုတ္ျပည္ ေရွာင္လင္ေက်ာင္းေတာ္ သို့ ေရာက္ရွိခဲ့ေသာ အိနၵိယလူမ်ိုး တရားျပဆရာေတာ္ျဖစ္သည္။ မဟာယာန ဇင္ဗုဒၶဘာသာတြင္ နာမည္ေက်ာ္ျကား လူသိအမ်ားဆံုး ဆရာေတာ္ျကီးျဖစ္သည္။ [၄][၃၆][၃၇][၃၈] ဗုဒၶဘာသာတြင္ မဟာယာနနွင့္ေထရဝါဒ ဟူ၍ အဓိကဂိုဏ္းျကီးနွစ္ဂိုဏ္းရွိသည္။ မဟာယာနဂိုဏ္း သည္ တရုတ္၊ ထိုင္ဝမ္၊ တိဘက္၊ ေတာင္ကိုရီးယား၊ ေျမာက္ကိုရီးယား၊ မြန္ဂိုးလီးယားနိုင္ငံ၊ မေလးရွားနိုင္ငံ၊ စင္ကာပူ၊ ဘူတန္နိုင္ငံ ၊ ဗီယက္နမ္နိုင္ငံ၊ နွင့္ ဂ်ပန္ စေသာ အေရွ့အာရွတခြင္တြင္ ထြန္းကားျပန့္ပြားေနျပီး ゞင္းမွတဆင့္ Pure Land၊ ခ်န္း/စီအန္/သီအန္/ဇန္၊ နီခ်ီရန္၊ တိဘက္တန္၊ရွင္ဂုန္နွင့္အျခားဂိုဏ္းမ်ားထပ္မံ ကြဲျပားသြားသည္။ မဟာယာနကို ေျမာက္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာဟု ေခၚသည္။ ေထရဝါဒဂိုဏ္းသည္ သီဟိုဠ္ မွတဆင့္ ျမန္မာ၊လာအို၊ ထိုင္း၊ ကေမၻာဒီးယား စေသာ အေရွ့ေတာင္အာရွေဒသသို့ ျပန့္ပြားသြားျခင္းျဖစ္၍ ေတာင္ပိုင္းဗုဒၶဘာသာဟုလည္း ေခၚဆိုသည္။ နီေပါနိုင္ငံ တြင္လည္း ဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားသည္။ တိဘက္ဗုဒၶဘာသာ (Vajrayana ဂိုဏ္း) ကို အခ်ို့က မဟာယန၏ ဂိုဏ္းခြဲဟု သတ္မွတ္ေသာ္လည္း အခ်ို့ကမူ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ တတိယေျမာက္ ဂိုဏ္းျကီးအျဖစ္ သတ္မွတ္ျကသည္။ ထို့ျပင္ ဗုဒၶဘာသာတြင္ အျခားဂိုဏ္းခြဲငယ္ အမ်ားအျပားရွိေသးသည္။ ဤသို့မ်ားရျခင္းသည္ ဝါဒနွင့္ ေဒသကြာဟခ်က္မ်ားေျကာင့္ ျဖစ္သည္။

ေထရဝါဒ Theravada ("The School of the Elders") နွင့္ မဟာယာန Mahayana ("The Great Vehicle")[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
(၁) နွစ္ဖက္လံုးက သက်မုနိ ဗုဒၶ ျမတ္စြာကို အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာျမတ္စြာဘုရား အျဖစ္လက္ခံျကသည္။ (၂) သစၥာ ေလးပါး တရားေတာ္ကို နွစ္ဖက္လံုးက အျပည့္အဝလက္ခံျကသည္။ (၃) မဂၢင္ရွစ္ပါး [၃၉] လမ္းစဉ္သည္ နွစ္ဖက္လံုး၏ တရားျဖစ္သည္။ (၄) ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာေတာ္သည္ နွစ္ဖက္လံုးတြင္ အတူတူပဲျဖစ္သည္။ (၅) ဖန္ဆင္းရွင္(God) ကို နွစ္ဖက္လံုးတြင္ လက္မခံျကပါ။ (၆) အနိစၥ ၊ဒုကၡ၊အနတၱ နွင့္ သီလ၊သမာဓိ ၊ပညာေတြကို နွစ္ဖက္လံုးက လက္ခံျကတဲ့ အတြက္ ဗုဒၶရွင္ေတာ္၏ အဓိက တရားအနွစ္ေတြသည္ မကြဲျပားဘူးလို့ ဆိုရပါမည္။ အနတၱ ကို နွစ္ဖက္လံုးတြင္လက္ခံပါသည္။ မဟာယနသည္ အတၱဝါဒ မဟုတ္ပါ။ အဓိက ကြဲျပားခ်က္က တရားေတာ္ေတြ ေပၚမွာ မဟုတ္ပါ။ ေဗာဓိသတၱ လို့ ေခၚတဲ့ ဘုရားေလာင္း ၊ ဘုရားက်င့္စဉ္ က်င့္သူအေပၚမွာ ထားတဲ့ သေဘာထား ျဖစ္သည္။ ေထရဝါဒ ( The School of the Elders) က ဘုရားေလာင္း ကို ပုထုဇဉ္ပဲရွိေသးလို့ မကိုးကြယ္ျကပါ။ တခ်ို့က ဆိုျပန္သည္။ ေထရဝါဒ ဆိုတာ ရဟနၱာ ျဖစ္ဖို့ နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပုဖို့ က်င့္တဲ့ ဝါဒျဖစ္ျပီး ၊ မဟာယာန (The Great Vehicle) ကေတာ့ ဗုဒၶျဖစ္မယ့္ ဘုရားေလာင္း ေဗာဓိသတၱက်င့္စဉ္ကို လက္ခံတဲ့ ဝါဒလို့ ဆိုျကျပန္သည္။ ေထရဝါဒ တြင္ ေဗာဓိသတၱ သည္ လြတ္ေျမာက္ရာ လမ္းကို သစၥာတရားကို မသိေသးတဲ့ ပုထုဇဉ္မို့ မကိုးကြယ္ျကပါ။ မဟာယာန တြင္ ကိုးကြယ္စရာ ေဗာဓိသတၱ ေတြ မ်ားပါသည္။ ဘုရားေလာင္း ၊ ဘုရား၏ မိခင္၊ ဖခင္ ….အစံုပဲျဖစ္သည္။ မဟာယာန မွာ အရဟတၱဖိုလ္ရျပီးသား ရဟနၱာပုဂၢိုလ္သည္ အရဟတၱဖိုလ္ကေန နိဗၺာန္ကို မ်က္ေမွာက္ျပုလို့ မရေသးပါ။ အရဟတၱဖိုလ္ကေန အနာဂမ္ ၊ သကဒါဂမ္ ၊ ေသာတာပန္ အထိ ျပန္ ေလွ်ာက်သြားျပီး ပုထုဇဉ္ျပန္ျဖစ္သြားရသည္ ။ ျပီးမွ ဘုရားဆုပန္ျပီး ဘုရားျဖစ္ဖို့ ျပန္ျကိုးစားျကရသည္။ ေထရဝါဒနွင့္ မဟာယာန အယူအဆ လြဲေနသည္။ ဘုရားေဟာ မူရင္း ဝိနည္း (Discipline) + သုတၱန္ (Discourses) + အဘိဓမၼာ (Ultimate Doctrine) [၄၀] မ်ားအတိုင္း (၁၀ဝ) ရာခိုင္နႈန္း လိုက္နာက်င့္ျကံျပီး နဲနဲမွ မျပင္တာက ေထရ ဝါဒ ျဖစ္သည္။ မူရင္းမွ ျပင္သည္က မဟာယာန ဝါဒ ျဖစ္သည္။ ေထရ ဝါဒ က ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားမိန့္ျကားခ်မွတ္ခဲ့ေသာ မူရင္း ဝိနည္း+ သုတၱန္ + အဘိဓမၼာမ်ား ၊ သိကၡာပုဒ္မ်ား တရားေတာ္မ်ားကို နဲနဲမွ မျပင္ျကပါ။ [၄၁]

သံသရာ ဝဋ္ဆင္းရဲမွလြတ္ကြင္း၍ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို မ်က္ေမွာက္ျပုရန္ သတိပဌာန္ေလးပါးနွင့္ မဂၢင္ ၈ ပါး သည္သာ တစ္ေျကာင္းတည္းေသာ လမ္းစဉ္[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
သံသရာ ဝဋ္ဆင္းရဲမွလြတ္ကြင္း၍ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို မ်က္ေမွာက္ျပုလိုေသာ ပုဂၢိုလ္ သည္သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာတည္းဟူေသာ သိကၡာသံုးပါး၌ က်င့္ျကံျကိုးကုတ္ အားထုတ္ရာသည္။ ထို့ေျကာင့္ ျမတ္စြာ ဘုရားရွင္သည္· သီလံသမာဓိပညာစ၊ ယႆဧေတသုဘာဝိတာ။ အတိကၠမၼမာရေဓယ်ံ၊ အာဓိေစၥာဝဝိေရာစတိ။ ဟူ၍ ဣတိဝုတ္ပါဠိေတာ္၌ ေဟာေတာ္မူသည္။အဓိပၸါယ္ကား အျကင္သူသည္ အဓိသီလသိကၡာဟု ဆိုအပ္ေသာသီလကိုလည္းေကာင္း ၊အဓိစိတၱသိကၡာ ဟု ဆိုအပ္ေသာ သမာဓိကိုလည္ေကာင္း၊ အဓိပညာသိကၡာဟု ဆိုအပ္ေသာပညာကိုလည္းေကာင္း၊ ဤသံုးပါးေသာတရား တို့ကိုဆံုးခန္းတိုင္ေအာင္ေကာင္းစြာပြားမ်ားအပ္ကုန္၏။ ယင္းသို့ပြားမ်ားေသာသူသည္ မာရ္မင္း၏ နိုင္ငံကိုလြန္ေျမာက္ ၍ ေနမင္းျကီးကဲ့သို့ ထြန္းလင္းတင့္တယ္၏။ ထိုသီလ ၊သမာဓိ ၊ပညာသိကၡာသံုးပါးတို့တြင္ သီလဆိုသည္ကားလူတို့၌ ငါးပါး သီလ၊ အာဇီဝ႒ဌမကသီလ၊ ရွစ္ပါးသီလ၊ ဆယ္ပါးသီလတို့ေပတည္း။ ပကတိလူတို့အတြက္ ငါးပါးသီလနွင့္အာဇီဝ႒ဌမက သီလဟုဆိုအပ္ေသာ နိစၥ သီလသည္ သီလမည္၏။ ရွစ္ပါးသီလနွင့္ ဆယ္ပါးသီလသည္ အမွြမ္းတင္သီလမ်ိုးျဖစ္သည္။ နိစၥသီလမ်ိုးမဟုတ္၍ တတ္နိုင္လွ်င္ ေဆာက္တည္အပ္၏။ ရဟန္းတို့၌ကား စတုပါရိသုဒၶိသီလသည္သီလမည္၏။ ဤသီလသိကၡာပုဒ္တို့ကို ဒြါရအားျဖင့္ျခံုလိုက္သည္ရွိေသာ္ ကိုယ္ျဖင့္မလြန္ က်ူးေကာင္းေသာ အျပစ္ေဒါသဟူသမွ်သည္ ကာယ ဒုစရိုက္မည္၏။ နႈတ္ျဖင့္မလြန္က်ူးအပ္၊ မလြန္ က်ူးေကာင္းေသာ အျပစ္ေဒါသဟူသမွ်သည္ဝစီဒုစရိုက္မည္၏။ စိတ္ျဖင့္မလြန္က်ူးအပ္၊ မလြန္က်ူးေကာင္းေသာအျပစ္ေဒါသ ဟူသမွ်သည္ မေနာဒုစရိုက္မည္၏။ ထိုကာယဒုစရိုက္၊ ဝစီဒုစရိုက္၊ မေနာဒုစ ရိုက္တို့ကို မလြန္က်ူး မျပုက်င့္ဘဲ ထိမ္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္ေသာအားျဖင့္ ကာယသုစရိုက္၊ ဝစီသုစရိုက္၊ မေနာသုစရိုက္ ဟူသည့္ သုစရိတသီလသံုးပါးနွင့္ ျပည့္စံုေသာသူသည္ သီလနွင့္ျပည့္စံုေသာသူမည္၏။ သီလ၊ သမာဓိ၊ ပညာသိကၡာသံုးပါးတို့တြင္ သမာဓိ ဟူသည္ ပ်ံ့လြင့္ေနေသာ စိတ္ကိုမပ်ံ့လြင့္ေစဘဲ တစ္ခုတည္း ေသာအာရံု၌ ေကာင္းစြာတည္ျငိမ္ေအာင္ ျပုလုပ္ျခင္းျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာ ကိုင္းရွိုင္းသူသည္ ကာယဒုစရိုက္၊ ဝစီဒုစရိုက္၊ အျကံအစည္ဒုစရိုက္တို့မွ လြတ္ကင္းစင္ျကယ္ ျကည္ညိုဖြယ္ရွိေသာ ကာယကံအမႈ သမၼာကမၼနၱ အလုပ္မ်ိုးကိုသာ ျပုလုပ္မည္ ျဖစ္ပါသည္။ ဩကာသဘုရားရွိခိုး သည္ ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာ ဝင္တို့ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား (သို့မဟုတ္) ဘုန္းေတာ္ျကီး မ်ားအား ဝတ္ျပုရာတြင္ ပထမဆံုးေသာ ရြတ္ဆိုေသာ ျမန္မာဘာသာျဖင့္ ဘုရားရွိခိုး ဂါဌာျဖစ္သည္။ ဩကာသ ဘုရားရွိခိုး ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ မိမိအမွား မ်ားအား ဝန္ခ်ေတာင္းပန္ျခင္း နွင့္ နိဗၺာန္ သို့ ေရာက္ရန္ဆုေတာင္းျခင္းျဖစ္သည္။ သံသရာ ဝဋ္ဆင္းရဲမွလြတ္ကြင္း၍ နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို မ်က္ေမွာက္ျပုလိုေသာ ပုဂၢိုလ္ သည္ နိဗၺာန္၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးတို့ကို သိေအာင္ျပု၍ အဖန္ဖန္ နွလံုးသြင္းရာ၏၊ နိဗၺာန္၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးတို့ကို သိေအာင္ျပု၍ အဖန္ဖန္ နွလံုးသြင္းရာ၏၊ ဆင္ျခင္ေအာက္ေမ့ရာ၏၊ ဤသို့ နိဗၺာန္၏ဂုဏ္တို့ကို အသီးသီး ဆင္ျခင္ ေအာက္ေမ့သည္ရွိေသာ္ အလြန္ စိတ္ျကည္လင္၏၊ ဉာဏ္ထက္ျမက္၏၊ စိတ္ေအးခ်မ္းတည္ျကည္၏၊ ဥပစာရ ဈာန္ကိုရျပီးသည့္ေနာက္ မဂ္ဖိုလ္ အဆင့္ဆင့္ကို လြယ္လြယ္ကူကူ ထြင္းေဖာက္သိျမင္နိုင္ကာ လာကဒုကၡအားလံုးမွ လြတ္ေျမာက္နိုင္၏။ ဆင္ျခင္ေအာက္ေမ့ရာ၏၊ ဤသို့ နိဗၺာန္၏ဂုဏ္တို့ကို အသီးသီး ဆင္ျခင္ ေအာက္ေမ့သည္ရွိေသာ္ အလြန္ စိတ္ျကည္လင္၏၊ ဉာဏ္ျကီးထြား၏၊ စိတ္ေအးခ်မ္းတည္ျကည္၏၊ ဥပစာရ ဈာန္ကိုရ၏။[၄၂] နိဗၺာန္၏ ဂုဏ္ပုဒ္မ်ားမွာ -ကံ၊စိတ္၊ဥတု ၊ အာဟာရ တို့၏ ျပုျပင္စီရင္ ျခင္းမွ လြတ္ေသာ တရား ၊ အလံုးစံုျငိမ္းခ်မ္းျခင္း ၊ ျပုျပင္ေျပာင္းလဲမႈ မရွိေသာ ေအးျငိမ္းခ်မ္းသာမႈ ၊ တဏွာမရွိျခင္း ၊ တဏွာမွ ကင္းလြတ္ျခင္း ၊ ဒုကၡမွ အျပီးတိုင္လြတ္ေျမာက္ျခင္း ၊ ေမြး၊အို၊နာ၊ေသ မရွိျခင္း ၊ စြန့္လြတ္ျခင္း ၊ လြတ္ေျမာက္ျခင္း ၊ မကပ္ျငိျခင္း ၊ ဘဝ မရွိျခင္း ၊ ပူေဆြးမႈ မရွိျခင္း ၊ ငိုျကြေးမႈမရွိျခင္း ၊ေသာက မရွိျခင္း ၊ အညစ္အေျကး ကိေလသာ မရွိျခင္း စသည္တို့ျဖစ္သည္။ဒုကၡ နိေရာဓ သစၥာ ၊ သုညတ ၊ အမတ ၊ နိဗၺာန္ ၊ အသခၤၱ ၊ အဘူတ ၊ သနၱိ ၊ ေခမ စေသာ ေဝါဟာရ အားလံုးကို ဘာသာျပန္လွ်င္ လြန္စြာ မ်ားေပလိမ့္မည္ ။ ထို့ေျကာင့္လည္း တိုတိုရွင္းရွင္းနွင့္ ထိထိမိမိ အတိအက် နားလည္ေအာင္ ေဖာ္ျပနိုင္ေသာ ဘာသာစကားမရွိ ဟု ဆိုျကရေပသည္ ။ နိဗၺာန္ဆိုသည္မွာ အသခၤၱ ဓမၼအစစ္အမွန္ျဖစ္ေျကာင္း ၊အမွန္ရွိေျကာင္း နွင့္ နိဗၺာန္ကို ရရွိရန္ ျပည့္စံုသိရွိနားလည္ရန္ သတိပဌာန္ေလးပါး နွင့္ မဂၢင္ ၈ ပါး သည္သာ တစ္ေျကာင္းတည္းေသာ လမ္းစဉ္ ျဖစ္သည္။ မဂၢင္ ဟူသည္ ကိေလသာတို့ကို ပယ္သတ္ေျကာင္း၊ နိဗၺာန္သို့ ေရာက္ေျကာင္းျဖစ္ေသာ တရားစုဟု အဓိပၸာယ္ရရွိပါသည္။

အမွန္တရားနွင့္ လက္ေတြ့သဘာဝက်ျခင္း[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
နိဗၺာန္ဟူသည္ ပါဠိစာလံုး နိဗၺာန ဟူေသာ ပုဒ္မွ လာသည္ ။ ျငိမ္းေအးသည္ ဟု ဆိုလိုသည္ ။ ထို့ေျကာင့္ ေလာဘ၊ေဒါသ၊ေမာဟ မီးမ်ားကို ျငိမ္းသတ္နိုင္ျခင္းသည္ နိဗၺာန္ျဖစ္သည္ ။ (ရတနသုတ္တြင္ ေတြ့နိုင္သည္။) တဖန္ နိဗၺာန ဟူေသာ ပုဒ္သည္ ပါဠိဘာသာ နိ+ ဝါန =နိ နွင့္ ဝါန ကို ေပါင္းထားျခင္းျဖစ္သည္ ။ နိ - မရွိ၊ လြတ္ေျမာက္ျခင္း ၊ ထြက္ခြာျခင္း ။ ဝါန - တဏွာ ။ နိဝါန = နိဗၺာန = တဏွာမရွိျခင္း ၊ တဏွာမွ ကင္းလြတ္ျခင္း ျဖစ္သည္။

နိဗၺာန္ ဆိုသည္မွာ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား၏ အစြန္းစြန္ ဘာသာေရးရည္မွန္းခ်က္ျဖစ္ေပသည္။ ဗုဒၶ သည္ နာဗာန(Nirvana) (ပါဠိ- နိဗၺာန္) အာနာပါန တရားရႈမွတ္ျခင္း လမ္းေျကာင္းကို ေလွ်ာက္လမ္းမည့္ သတၱဝါမ်ားအတြက္ တစ္ဦးတည္းေသာ လမ္းညွြန္ေပးသူနွင့္ ဆရာသခင္ျဖစ္ျပီး ゞင္းတို့အား ဘာသာေရးဆိုင္ရာ နိုးျကားျခင္း ေဗာဓိ ကိုရရွိရန္နွင့္ အမွန္တရားနွင့္ လက္ေတြ့သဘာဝက်ျခင္းကို ရွိသည့္အတိုင္း ေတြ့ျမင္ရန္အတြက္ ညွြန္ျပေပးသည္။ ဗုဒၶဘာသာ စံနစ္ျဖစ္သည့္ ထိုးထြင္းသိျမင္စြမ္းေသာဉာဏ္နွင့္ တရားထိုင္ျခင္းက်င့္စဉ္သည္ စိတ္ျဖင့္အာရံုခံ၍ ယံုျကည္ရန္ေဖာ္ျပျခင္း မျပုနိင္ပါ။ သို့ေသာ္၊ စိတ္၏ စစ္မွန္ေသာသဘာဝကို နားလည္ျခင္းျဖင့္သာ ေဖာ္ျပနိုင္သည္။ ゞင္းအရာကို ဗုဒၶ၏အဆံုးအမမ်ားျဖင့္ လမ္းညွြန္ျပသထားေသာ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ လမ္းေျကာင္းကို ေလွ်ာက္လမ္းျခင္းျဖင့္ ကိုယ္တိုင္ကိုယ္က် ရွာေဖြေတြ့ရွိနိုင္သည္။ တစ္နည္းတစ္ဖံု ေျပာရလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာတြင္ တစ္ခုေနာက္တစ္ခုလိုက္ပါေနသည့္ စိတ္ကို ျပုစုပ်ိုးေထာင္ျခင္း ၊ က်င့္ဝတ္မ်ားကိုတိုးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ ေစာင့္ထိန္းျခင္းနွင့္ ဉာဏ္ပညာျကီးမားျခင္းတို့ သည္ အျမင့္ဆံုးပန္းတိုင္ေရာက္ရွိရန္အတြက္ အလိုအပ္ဆံုးလည္းျဖစ္သည္။ ေလာဘ-ေဒါသ-ေမာဟ၊ အဝိဇၨာ၊ အညံ့စားဗုဒၶဘာသာဝင္တို့၏လကၡဏာမ်ား၊ အဂတိ ေလးပါး၊ ဥပါဒါန္ေလးပါး၊ ဒုစရိုက္ ၁၀ ပါး၊ ...တို့ကိုေရွာင္ျကဉ္ျကရပါမည္။ ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားသည္ နိဗၺာန္ကို ပိတ္ပင္ဖံုးကြယ္၍ ကန့္သတ္တတ္ေသာ နိဝရဏတရားငါးပါး ၊ ဒိဌိျဖစ္ေျကာင္းရွစ္ပါး ကိုေရွာင္ျကဉ္ရပါမည္။ အထက္တန္းစားဗုဒၶဘာသာဝင္တို့၏လကၡဏာမ်ား ....သိရွိနားလည္ရပါမည္။

နိဗၺာန္သို့ ေရာက္ေျကာင္း သစၥာ ၄ ပါး[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဒုကၡသစၥာ၊ သမုဒယသစၥာ၊ နိေရာဓသစၥာ၊မဂၢသစၥာ ဟူ၍ သစၥာ (၄) ပါးရွိသည္။

၁။ ဒုကၡသစၥာ There is suffering suffering, anxiety, unsatisfactoriness (dukkha)

၂။ သမုဒၶယသစၥာ There is a cause of suffering (dukkha-samudaya)

၃။ နိေရာဓသစၥာ There is the cessation of suffering (dukkha-nirodha)

၄။ မဂၢသစၥာ There is a path leading to the cessation of suffering ,Noble Eightfold Path (dukkha-nirodha-marga)

နိဗၺာန္သို့ ေရာက္ေျကာင္း မဂၢင္ ၈ ပါး[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
မဂၢင္ ဟူသည္ ကိေလသာတို့ကို ပယ္သတ္ေျကာင္း၊ နိဗၺာန္သို့ ေရာက္ေျကာင္းျဖစ္ေသာ တရားစုဟု အဓိပၸာယ္ရရွိပါသည္။ ゞင္းတို့မွာ ေဖာ္ျပလတၱံပါအတိုင္း (၈) ပါးရွိသည္။

၁။ သမၼာဒိ႒ဌိ (Samma ditthi) = မွန္ေသာအယူအျမင္၊ Right Understanding or Right View
၂။ သမၼာသကၤၸ (Samma sankappa) = မွန္ေသာအျကံ၊ Right Thought or Right Intention
၃။ သမၼာဝါစာ (Samma vaca) = မွန္ေသာစကား၊ Right Speech
၄။ သမၼာကမၼနၱ (Samma kammanta) = မွန္ေသာအမႈအလုပ္ ၊Right Action
၅။ သမၼာအာဇီဝ (Samma ajiva) = မွန္ေသာအသက္ေမြးဝမ္းေက်ာင္းမႈ၊ Right Livelihood
၆။ သမၼာဝါယာမ (Samma vayama) = မွန္ေသာအားထုတ္မႈ၊ Right Effort or Right Diligence
၇။ သမၼာသတိ (Samma sati) = မွန္ေသာ ေအာက္ေမ့ နွလံုးသြင္းမႈ၊ Right Mindfulness
၈။ သမၼာသမာဓိ (Samma samadhi) = မွန္ေသာ တည္ျကည္ စူးစိုက္မႈ၊ Right Concentration
[၄၃][၄၄] မဂၢင္ (၈) ပါးတြင္ သမၼာဝါစာ သမၼာကမၼနၱနွင့္ သမၼာအာဇီဝ (၃) ပါးသည္ သီလတရားစု Virtue or Morality (Sila) ျဖစ္ပါသည္။ သမၼာဝါယာမ၊ သမၼာသတိ၊ သမၼာသမာဓိ (၃) ပါးသည္ သမာဓိတရားစု Concentration or Mental discipline (samadhi) ျဖစ္ပါသည္။ သမၼာဒိ႒ဌိ သမၼာသကၤၸ (၂) ပါးသည္ ပညာတရားစု Wisdom or Insight (panna) ျဖစ္ပါသည္။

ကမၻာ့ ဒီမိုကေရစီပထမအစ၊ ဗုဒၶက[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶ ျမတ္စြာဘုရား ၏ တရားေတာ္မ်ားသည္ လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ေပါင္း ၂၆၀ဝ ကပင္ လြတ္လပ္စြာ ေျပာဆို ေဝဖန္ဆန္းစစ္ခြင့္ ရွိေသာေျကာင့္ ဒီမိုကေရစီပထမအစ၊ ဗုဒၶက ဟု ဆိုအပ္လွေပသည္။ ဒီမိုကေရစီ ဟု ဆိုရေလာက္ေအာင္ပင္ ဒီမိုကေရစီစံနႈန္းအနွစ္သာရကိုညွြန္ျပေသာ လမ္းညွြန္ေတာ္မူခ်က္တစ္ရပ္ကို ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားက လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ေပါင္း(၂၆၀ဝ)ေက်ာ္ကတည္းက လမ္းညွြန္ေတာ္မူခဲ့ေပသည္။ ဒီမိုကေရစီ၏အစ၊ ပထမ ဟု အမ်ားက သက္မွတ္ထားေသာ ဂရိ နိုင္ငံ တြင္ထိုစဉ္က ဒီမိုကေရစီ မေပၚထြန္းေသးပါ၊ ဆိုကေရးတီး (ဘီစီ ၄၆၉-၃၉၉)၊မဟာအလက္ဇနၵား (ဘီစီ ၃၅၆-ဘီစီ၃၂၃)၊ ပေလတို(ဘီစီ ၄၂၈-၃၄၈) နွင့္ အရစၥတိုတယ္ (ဘီစီ ၃၈၄-၃၂၂) တို့ မေမြးေသးပါ။ ဗုဒၶ ျမတ္စြာဘုရား သည္ ​က်င့္ျကံအားထုတ္ ခဲ့သျဖင့္ ဘီစီ ၅၈၈ ခုတြင္ အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာ ျမတ္စြာဘုရား ျဖစ္ခ်ိန္တြင္ တရုတ္အေတြးအေခၚပညာရွင္ ဒႆန ဆရာျကီးကြန္ျဖူးရွပ္ (ဘီစီ ၅၅၁⁠-၄၇၉) မေမြးေသးပါ။ သာသနာ(၂၆၀ဝ) ခရီးစဉ္ သမိုင္းတေလွ်ာက္ ၌ ဗုဒၶသာ သနာေတာ္သည္ မွိန္ခဲ့တခါ သာ ခ်ီတလွည့္ ျဖစ္ခဲ့ရ၏။ ငွက္ ခါးျပန္သလို နိမ့္တံုျမင့္တံု ျကံုခဲ့ရသည္။ ေခတ္အဆက္ဆက္ အတြင္း ရန္သူ အျပင္ရန္သူတို့၏ တိုက္ခိုက္ထိုးနွက္ခ်က္မ်ားနွင့္ ရင္ဆိုင္ခဲ့ရသည္။ အဖ်က္အဆီးမ်ားဖယ္ရွား ၍ အတားအဆီးမ်ား ကိုျဖတ္ေက်ာ္ခဲ့ရသည္။ သာသနာ ျပင္ပ အညတိတၱိယတို့သည္ ရံခါျပင္ပမွဝါဒခ်င္းယွဉ္ျပိုင္ တိုက္ ခိုက္ခဲ့ျက ၍ ရံခါသာသနာ အတြင္း ဝင္ကာ ပူသတ္ခဲ့ျကသည္။ ဗုဒၶသာ သနာေတာ္သည္ ရံခါ သာသနာ့ဒါယကာ ဘုရင္မင္းျမတ္တို့၏ ခ်ီးျမွောက္ ေထာက္ပံမႉ ခံရ၍ ရံခါဆန္က်င္ဘက္ ဘုရင္တို့၏ ဖိနွိပ္ညွဉ္းပန္း မႉခံခဲရသည္။ ရံခါ လ်စ္လ်ူ ရႉ ျခင္း ခံခဲ့ရ၍ ရံခါျပည္နွင္ဒဏ္ ခတ္ျခင္းကိုခံခဲ့ရသည္ ။ တေခတ္ တခါက ဗုဒၶဘာသာ ကိုးကြယ္ ပါ မွ ေခတ္မီသည္ ဟုယူစခဲ့ျကရာမွတဖန္ တေခတ္ေျပာင္း လာ ေသာအခါ ဗုဒၶဘာသာကို ေခတ္ေနာက္က် သည္ဟု ယူဆလာျကျပန္သည္။ ဘုရင္ မင္းျမတ္ တို့၏ ဘြဲ့တံဆိတ္ နာမ ကိုပါဠိ ဘာသာ ျဖင့္ ခံယူျက၍ စကားေျပာရာ၌ ပင္ပါဠိ စကားလံုး မ်ား မ်ား ညွပ္ေျပာနိုင္မွဂုဏ္ရွိ သည္ ဟု ယူဆခဲ့ျကရာမွ တဖန္အျခားေခတ္တခု၌ ပါဠိေဝါဟာရ ကို တတ္နိုင္သမွ် ေရွာင္ကြင္း ဖယ္ ထုတ္ရန္ ျကိုးပမ္းျကျပန္သည္။ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ သာသနာေတာ္ သည္ တေခတ္တခါက အေနာက္သို့လားေသာ္ ဂနၶာရ တိုင္း ေခၚ ပါကစ္စတန္ျပည္၊ အာဖဂန္နစၥတန္ ျပည္၊ ခိုတန္ေခၚတာကစ္စတန္ျပည္ နွင့္ ေယာနကာေလာက ေခၚေသာတူရကီ၊ ဂရိ နိုင္ငံ မ်ားအထိျပန့္နွံထြန္းကားခဲ့သည္။ ဂဂၤ࿿ါျမစ္ မွ ေဗာ္ဂါျမစ္ သို့တိုင္ေအာင္ သာသနာ ေရာင္ဝါထြန္း ကား ခဲ့ေပသည္။ ေျမာက္သို့လားေသာ္ ဆစ္ကင္းျပည္၊ ဘူတန္ျပည္၊ တိဗက္ျပည္၊ မြန္ဂိုးလီးယားနိုင္ငံ၊ တရုတ္ျပည္၊ ဆိုဗီရက္ရုရွားနိုင္ငံ ဆိုက္ေဗရီး ယား အထိ ျပန့္နွံ ခဲ့၍ ယခုတိုင္ဆက္လက္တည္ရွိ ေနဆဲျဖစ္သည္။ အေရွ့ သို့ လား ေသာ္ သုဝဏဒီပေခၚ (အင္ဒိုနီးရွား)နွင့္ သုဝဏဘုမိၼေခၚ ျမန္မာနိုင္ငံ၊ ထိုင္း၊ လာအို ကေမၻာဒီးယား၊ ဗီယက္နမ္၊ ကိုရီးယား၊ ဂ်ပန္အထိ ျပန္နွံ့၍ ယခုထိ အခ်ိုနိုင္ငံမ်ား ၌ သာသနာတည္ရွိေနေလသည္ ။[၄၅]

ျမန္မာ့ဗုဒၶသာသနာ နွင့္ ကမၻာ့ဗုဒၶသာသနာအစ- ေရွြတိဂံု က[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံ တြင္ ဗုဒၶဘာသာ၊ ဟိနၵူဘာသာ ၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာ ၊ အစၥလာမ္ဘာသာ တို့​သည္ လြတ္လပ္စြာ ကိုးကြယ္ခြင့္ရွိျကသည္ ဟု ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံ ဥပေဒတြင္ ျပဌာန္းခဲ့သည္။ ဖြဲ့စည္းအုပ္ခ်ုပ္ပံုအျခခံဥပေဒတြင္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ နိုင္ငံေတာ္ဘာသာ ျဖစ္သည္ ဟု အသိအမွတ္ျပု ျပ႒ဌာန္း ပါရွိသည္။ ဗုဒၶသာသနာသည္ ျမန္မာနိုင္ငံ တြင္ ဘီစီ ၅၈၈ ကပင္ စတင္ ပြင့္ထြန္း ေပၚေပါက္ခဲ့ေျကာင္း သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ အတည္ျပု မွတ္သားနိုင္ပါသည္။ ဗုဒၶဝင္သမိုင္းကို ျပန္ျကည့္လွ်င္ ေဂါတမဘုရားရွင္ လက္ထက္၌ ျမန္မာနိုင္ငံ တဖုႆနွင့္ ဘလႅိက ကုန္သည္ညီေနာင္တို့သည္ ထူးျခားစြာ ဗုဒၶဘုရားရွင္အား ပထမဆံုး ဆြမ္းကပ္ရသူနွင့္ ပထမဆံုး သရဏဂံု တည္သူမ်ား ျဖစ္ခဲ့၏။ ျမန္မာ့ဗုဒၶသာသနာအစ- ေရွြတိဂံု က ျဖစ္သည္။ ထို ေရွြတိဂံုေစတီေတာ္ သည္ ေဂါတမဘုရားရွင္၏ သာသနာေတာ္မွာ ကမၻာေျမျပင္တြင္ ပထမဦးဆံုးေစတီျဖစ္၏။ ထို့ေျကာင့္ ျမန္မာနိုင္ငံ၌“ဗုဒၶသာသနာအစ- ေရွြတိဂံုက” ဟု ကဗၺည္းထိုး ေမာ္ကြန္းတင္ခဲ့ျပီ ျဖစ္သတည္း။ ကမၻာ့ဗုဒၶသာသနာေစတီေတာ္အစ-ျမန္မာ က ျဖစ္သတည္း။ [၃၅] ဗုဒၶဘာသာသည္ ဘီစီ ၅၈၈ တြင္ စတင္ေပၚထြန္းခဲ့သည္။ သမိုင္းပညာရွင္မ်ားသည္ ဗုဒၶ ျမတ္စြာဘုရား ၏ ေမြးဖြားခ်ိန္အားဘီစီ ၆၂၃ သက္တမ္းသတ္မွတ္ျကသည္။ ဗုဒၶသည္ မဟာလူသားတစ္ဦး ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶသည္ ​က်င့္ျကံအားထုတ္ခဲ့သျဖင့္ ဘီစီ ၅၈၈ တြင္ အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာ ျမတ္စြာဘုရား ျဖစ္လာခဲ့သည္။[၃၇][၄၆] ယေန့ကမၻာတြင္ သာသနာ သကၠရာဇ္ကို ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္ စံလြန္ေတာ္မူသည့္ ဘီစီ ၅၄၃ မွစျပီး ေရတြက္ေသာေျကာင့္(သဗၺညု ျမတ္စြာဘုရားသခင္ ပရိနိဗၺာန္ စံဝင္ေတာ္မႉ သည့္နွစ္ကို သာသနာ သကၠရာဇ္ ၁ နွစ္ဟူ ၍ စတင္ ေရတြက္ခဲ့ရာ) ၊ ဥပမာ-ခရစ္နွစ္ ၂၀၁၂ တြင္၂၅၅၅ ဗုဒၶ သာသနာနွစ္ (၂၀၁၂+ဘီစီ ၅၄၃=၂၅၅၅ ဗုဒၶ သာသနာနွစ္) ျဖစ္ေနသည္။ ထိုသို့ တြက္ခ်က္နည္းမွာ မမွန္ကန္ေျကာင္း နွင့္ ဗုဒၶသာသနာနွစ္ကို မွန္ကန္စြာ တြက္ခ်က္လိုပါက ျမတ္စြာဘုရားက ဗုဒၶဝါဒ ကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ဘီစီ ၅၈၈ မွစျပီး ေရတြက္ရမည္ျဖစ္ေျကာင္း သီတဂူဆရာေတာ္ ဦးဉာဏိႆရ၊ခ်မ္းေျမ့ဆရာေတာ္ အရွင္ဇနကာဘိဝံသ နွင့္ ျမို့ မ ျမင့္ျကြယ္ တို့က မွတ္ခ်က္ျပုခဲ့သည္။ ဥပမာ-ခရစ္နွစ္ (၂၀၁၂ )တြင္ (၂၆၀ဝ) ဗုဒၶ သာသနာနွစ္(၂၀၁၂+ဘီစီ ၅၈၈=၂၆၀ဝ ဗုဒၶ သာသနာနွစ္) ျဖစ္ရပါမည္။[၄၇][၄၈] (ယေန့ သာသနာနွစ္+၄၅ ဝါ ျဖစ္ရပါမည္) ထို့ေျကာင့္ ဗုဒၶဘာသာသာသနာ သက္တမ္းမွန္ သည္ေရွြတိဂံုေစတီေတာ္ ၏ သက္တမ္းနွင့္ အတူတူျဖစ္ေျကာင္း သမိုင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ အတည္ျပု မွတ္သားနိုင္ပါသည္။ ဗုဒၶဘာသာ သာသနာသက္တမ္း တြက္ခ်က္ပံုကို ျမို့မ-ျမင့္ျကြယ္ ေရးသားခဲ့ေသာ "ျမန္မာ့ယဉ္ေက်းမႈ အထူးမွတ္သားဖြယ္နွင့္ လူငယ္ေရးရာ မွတ္စုမ်ားစာအုပ္" တြင္ ျမင္ေတြ့နိုင္ပါသည္။ [၃၆][၄၉] ဗုဒၶဘာသာ ၏ အေျခခံအုတ္ျမစ္မွာ ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ ဟူေသာ ရတနာျမတ္သံုးပါးတို့ကို ယံုျကည္ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္ျခင္းျဖစ္သည္။ ေထရဝါဒ ဗုဒၶဘာသာဝင္ အားလံုးသည္ တိပိဋက ("ပိဋကတ္သံုးပံု") ကို ဘုရားေဟာတရားဓမၼအျဖစ္ (၁၀ဝ) ရာခိုင္နႈန္း လိုက္နာက်င့္ျကံျကျပီး မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ားသည္ ေထဝါရဒဗုဒၶဘာသာမွ လက္မခံေသာ မဟာယာနသုတ္ေခၚ က်မ္းစာမ်ားကို လိုက္နာက်င့္ျကံသည္။

ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား ၏ လမ္းညွြန္ေတာ္မူခ်က္ အပရိဟာနိယတရား သရုပ္ခုနစ္ပါး[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶ၏အပရိဟာနိယသုတ္ေတာ္ျမတ္ျကီးကို ေလ့လာျကည့္လွ်င္ အတိတ္ နွစ္(၂၆၀ဝ)ေက်ာ္ကတည္းက ေဟာျကားလမ္းညွြန္ ျပသေတာ္မူခဲ့ေသာ ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ဉာဏ္ေတာ္အေျမာ္အျမင္ျကီးမားပံုကို ေလ့လာသံုးသပ္ ေတြ့ရွိနိုင္ပါသည္။ ဗုဒၶ၏လမ္းညွြန္ေတာ္မူခ်က္ အပရိဟာနိယတရား သရုပ္ခုနစ္ပါး အနွစ္ခ်ုပ္သည္ကား-

၁။ အျမဲမျပတ္ ျကိမ္ဖန္မ်ားစြာ မျပတ္မလပ္ စည္းေဝးေဆြးေနြးျကျခင္း။
၂။ အညီအညြတ္ ေဆြးေနြးစည္းေဝး ညွိနွိုင္းတိုင္ပင္ျကျပီး၊ အညီအညြတ္ ဆံုးျဖတ္လုပ္ေဆာင္ ေဆာင္ရြက္ျကျခင္း။
၃။ ရွိျပီး၊ ျပဌာန္းျပီး ေကာင္းမြန္သင့္ေလ်ာ္၍၊ လက္ရွိလူေနမႈဘဝတို့နွင့္ အံဝင္ခြင္က် ကိုက္ညီေသာ အစဉ္အလာေကာင္း ဓမၼသတ္က်င့္ထံုး ဥပေဒမ်ား၊ ျဖတ္ထံုးက်င့္ထံုး စီရင္ထံုးစီရင္နည္းလမ္းမ်ားကို ဖ်က္သိမ္း ပယ္ဖ်က္ျခင္းျခင္းမျပုဘဲ ဆက္လက္ျပဌာန္း က်င့္သံုးကာ၊ ရွိျပီးဥပေဒမ်ားအနက္မွ ဆက္လက္ျပဌာန္း က်င့္သံုးရန္ မသင့္ေလ်ာ္၊ မေကာင္းမြန္ မကိုက္ညီေတာ့သည့္ တရားဥပေဒမ်ားကို အမ်ားဆနၵ၊ အမ်ားစည္းေဝးဆံုးျဖတ္ခ်က္တို့ျဖင့္ ဖ်က္သိမ္းရုပ္ပယ္ျခင္း။
၄။ ဂုဏ္ဝါပညာျကီးသူ၊ လူ့ဂုဏ္သိကၡာ၊ လူ့တန္ဖိုးျကီးမားသူမ်ားကို ေျမေတာင္ျမွောက္ ဂုဏ္ျပုပူေဇာ္၍၊ အျကံျပုခ်က္ အျကံျပုစကားမ်ားကို ျကားနာခံယူျခင္း။
၅။ ျပည္သူျပည္သားတို့၏ သားငယ္သမီးငယ္၊ ပိုင္ရာပစၥည္းတို့ကို အေျကာင္းမဲ့ အနိုင္အထက္ျပု ထိပါးသိမ္းပိုက္ ေစာ္ကားမႈမရွိေစေရး ျပည္သူ့အစိုးရက အာမခံ က်င့္သံုးလိုက္နာ ေစာင့္ထိန္းျခင္း။
၆။ နိုင္ငံ လူမ်ိုး ရိုးရာအစဉ္အလာ၊ ျပည္သူတို့၏ယံုျကည္မႈကို လြတ္လပ္စြာ ကိုးကြယ္ခြင့္ရွိေစျခင္း။
၇။ ဘာသာ၊ သာသနာ ယံုျကည္မႈေပါင္းစံုတို့၏ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္၊ ဘာသာသာသနာ့ ဝန္ထမ္းမ်ားကို လြတ္လပ္လံုျခံုမႈရွိေစျခင္းတို့ဟူ၍ ျဖစ္သည္။
ဤသည္ကား ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား ၏ ဒီမိုကေရစီလမ္းစဉ္ျကီးပင္ျဖစ္ေတာ့သည္။ ထို့ျပင္ ဗုဒၶ သည္ အတိတ္ဘဝ ဇာတ္နိပါတ္ေတာ္ကို ေဟာျကားေတာ္မူလ်က္၊ ကမၻာဦးက မဟာသမၼတမင္းဘဝအေျကာင္း ျပန္ေျပာင္းေဟာျပေတာ္မူကာ ကမၻာဦးလူသားတို့ ဘုရားေလာင္းေတာ္ ဂုဏ္သိကၡာပညာရွိ ပညာရွင္သူေတာ္ေကာင္းတစ္ေယာက္ကို အမ်ားသေဘာတူ ဆနၵညီညီ စုေဝးစံုညီ၍ မင္းအျဖစ္ တင္ျမွောက္ခဲ့ျကပံုကို လွစ္ဟေထာက္ျပေတာ္မူျပီး၊ အမ်ားဆနၵတို့ကို ကိုယ္စားျပုေသာ အမ်ားဝန္ေဆာင္ပုဂၢိုလ္မ်ားကို အမ်ားဆနၵအရသာ တာဝန္ေပး ေရြးေကာက္တင္ျမွောက္သင့္ျကပံုကိုလည္း သြယ္ဝိုက္လွစ္ဟ လမ္းညွြန္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္။

ထို့ေျကာင့္ ေရွးျမန္မာဘုရင္မ်ား အဆက္ဆက္ နန္းတက္ျကခ်ိန္တြင္ အဘိသိက္ေရစင္သြန္းေလာင္းသည့္အခမ္းအနားတြင္ သြန္းေလာင္းသူမ်ားက အရွင္မင္းျမတ္အား တင္ျမွောက္ျကပါသည္ဟူေသာ က်မ္းသစၥာစကားဆိုျခင္းအစဉ္အလာတစ္ရပ္ကိုထည့္သြင္းခဲ့ျကျခင္း ျဖစ္ေပသည္။

အကယ္၍ ျမန္မာတို့သာ ဗုဒၶ၏အေျမာ္အျမင္ေတာ္၊ ဆနၵေတာ္မ်ားကို ေတြးေခၚေျမာ္ျမင္ သံုးသပ္၍၊ ဗုဒၶအလိုေတာ္က်၊ ဗုဒၶ ဆနၵေတာ္က်၊ လမ္းညွြန္ေတာ္မူခ်က္အရ အျပည့္အဝ ဦးစြာက်င့္သံုး၊ စြန့္ဦးတီထြင္နိုင္ခဲ့ျကမည္ဆိုလွ်င္ ဂရိတို့၏'ဒီမိုကေရစီ'ဟူေသာ စကားလံုး စကားရပ္မေပၚမီပင္ ျမန္မာတို့၏ ဗုဒၶစာေပ စကားလံုး'အပရိဟာနိယ'ကို ကမၻာတြင္ တြင္က်ယ္စြာအသံုးျပုျကေပလိမ့္မည္။ မည္သို့ပင္ဆိုေစကာမူ ဗုဒၶ ၏ အပရိဟာနိယလမ္းစဉ္ အမွန္တရားတို့သည္ သက္တမ္းရွည္ ဗုဒၶဘာသာဝင္ ျမန္မာနိုင္ငံေတာ္နွင့္ ယခင္ကတည္းက ရင္းနွီးကြ်မ္းဝင္ခဲ့သည့္ စနစ္တစ္ခုပင္ျဖစ္သည္ကိုမူ ျငင္းပယ္၍ရလိမ့္မည္မဟုတ္ေခ်။ (ျမတ္ဗုဒၶ၏အပရိဟာနိယဒီမိုကေရစီ၊ ေယာအတြင္းဝန္ဦးဘိုးလွိုင္၏ ရာဇဓမၼသဂၤ࿿ဟက်မ္းနွင့္ ဗုဒၶ၏အပရိဟာနိယသုတၱန္တို့လည္း ျကည့္။)

ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားနွင့္ဗုဒၶဘာသာသည္ကမၻာ့ ဝိဇၨာပညာနွင့္ သိပၸံပညာ(ARTS & SCIENCE) တို့၏ ေရွ့ေဆာင္ပထမဆရာ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ သည္ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရား ၏ အေျကာင္း-အက်ိုးသေဘာတရား လမ္းညွြန္တရားေတာ္ ျဖစ္ပါသည္။ [၅၀][၅၁] ရူပေဗဒ ပညာရွင္၊ သခၤ࿿်ာ ပညာရွင္၊ နကၡတၱေဗဒ ပညာရွင္၊ အေတြးအေခၚ ပညာရွင္နယူတန္ ၏ နိယာမ ေတြ့ရွိခ်က္မ်ားသည္ ေဂါတမ ျမတ္စြာဘုရား၏ ကံ ကံ၏အက်ိုး (cause and effect law) အဆံုးအမ အမွန္တရားေတာ္ ေနာက္ နွစ္ေပါင္း (၂၄ဝဝ) ေနာက္က်ျပီးမွ နယူတန္ သည္(cause and effect law) ကို ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္နိုင္ခဲ့သည္။ ဆရာျကီးအဲလ္ဘတ္ အိုင္းစတိုင္း ၏ ရီေလတီဗတီ သီအိုရီ (Relativity Theory) နိယာမ ေတြ့ရွိခ်က္မ်ားသည္ ေဂါတမ ျမတ္စြာဘုရား၏ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ အေျကာင္းအက်ိုးသေဘာတရားမ်ား၊ ေဟတုပစၥေယာ- အာရမၼဏပစၥေယာ- အဓိပတိပစၥေယာ- အနနၱရပစၥေယာ- သမနနၱရပစၥေယာ- သဟဇာတပစၥေယာ- အညမညပစၥေယာ .......စေသာ ပ႒ဌာန္း ၂၄-က်မ္း နွင့္ ကံ- ကံ၏အက်ိုး cause and effect law အဆံုးအမ အမွန္တရားေတာ္ ၏ ေနာက္ နွစ္ေပါင္း (၂၄ဝဝ) ေနာက္က်ျပီးမွ အိုင္းစတိုင္း သည္ (၂၄ ပစၥည္း ပ႒ဌာန္း (ပ႒ဌာန)) ၏ အေျခခံ Theory of relativity and E = mc² ကို ရွာေဖြ ေဖာ္ထုတ္နိုင္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶဘာသာတြင္အေျကာင္းအရာတစ္ခုကိုေလ့လာ က်င့္ျကံရာ၌ နည္းစံနစ္က်သည္။ သိပၸံနည္းက်သည္။ ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားသည္ အေျကာင္း အက်ိုး ဆက္စပ္မႈရွိျခင္း၊ ယုတၱိနည္းက် လက္ေတြ့က်ျခင္း၊ စနစ္တက် ဖြဲ့စည္းမႈ ရွိျခင္း၊ မွန္သည္-မွားသည္၊ လုပ္သင့္သည္-မလုပ္သင့္သည္၊ အက်ိုးရွိသည္-အက်ိုးမဲ့သည္ တို့ကို မိမိတို့ကိုယ္တိုင္ ေဝဖန္စမ္းစစ္ ခြင့္ရွိျခင္း၊ အခ်ိန္မေရြး၊ ေနရာမေရြး၊ လူမ်ိုး ဘာသာမေရြး လက္ေတြ့က်င့္ျကံျပီး ေအးခ်မ္းမႈကို ကိုယ္တိုင္သိရွိနိုင္ျခင္း၊ အျမဲထာဝရ မွန္ကန္ျခင္း စေသာ အရည္အခ်င္းမ်ား ျပည့္စံုေသာေျကာင့္ ဗုဒၶဘာသာသည္ ဝိဇၨာပညာသိပၸံပညာကို ဦးေဆာင္သည့္- အမွန္တရားနွင့္ လက္ေတြ့သဘာဝက် သည့္ ဘာသာလည္း ျဖစ္သည္။ ဓမၼစျကာတရားေတာ္ တြင္ အစြန္းနွစ္ပါးေရွာင္(avoiding the two extremes) ျခင္း- အစြန္းေရာက္မႈကို ေရွာင္ျခင္း နွင့္ မဇၩိမာ ပဋိပဒါ အလယ္အလတ္အမွန္လမ္းစဉ္ majjhima patipada(middle Way and correct view of life ) ကသာ မွန္ကန္ေျကာင္း ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားကေဟာျကားေတာ္မူခဲ့ေပသည္။

ကိုယ္တိုင္က်င့္လွ်င္ ကိုယ္တိုင္သိနိုင္ေသာ အခါမလပ္ အက်ိုးေပးေသာကမၻာ့ဦးေဆာင္တရားဂုဏ္ေတာ္[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶဘာသာ၏ တရားေတာ္ တရားဂုဏ္ေတာ္ ၆-ပါး[၅၂] တို့သည္ ကမၻာေပၚတြင္လက္ေတြ့သဘာဝက် အလြန္ေက်ာ္ျကားလွသည္။ မွန္ကန္ေက်ာ္ျကားလွသည္။ တရားဂုဏ္ေတာ္ ၂-၃-၄ သည္ လက္ေတြ့သဘာဝက် သည့္သိပၸံနည္းက် တရားဂုဏ္ေတာ္မ်ား ျဖစ္ေျကာင္း ကမၻာ့သိပၸံပညာရွင္တို့မွတ္ခ်က္ ျပုျကသည္။

၂။ သနၵိဌိက ဂုဏ္ေတာ္ ကိုယ္တိုင္က်င့္လွ်င္ ကိုယ္တိုင္သိနိုင္ေသာ "Sanditthiko " (meaning literally " self-realized " and Self-evident; immediately apparent; visible here and now ) တရားျဖစ္ျခင္းဂုဏ္။

၃။ အကာလိက ဂုဏ္ေတာ္ အခါမလပ္ အက်ိုးေပးျခင္း၊ "Akaliko " (meaning literally " followed by fruit without delay (of good immediate results ; immediately effective ; true in all three times (past, present and future)) ") တရားျဖစ္ျခင္းဂုဏ္။ မဂ္ရလွ်င္ ဖိုလ္ခ်က္ခ်င္း ျဖစ္ျခင္းဂုဏ္။

၄။ ဧဟိပႆိက ဂုဏ္ေတာ္ 'လာပါ၊ က်င့္စမ္းပါ' "ehipassiko" (meaning literally "come and see") ဟု ရဲရဲဝံဝံ ဖိတ္ေခၚထိုက္ျခင္း၊ အစမ္းသပ္ခံနိုင္ျခင္း(verification of the Dhamma) ဂုဏ္။ (Buddhism recognises no creeds whose uncritical acceptance is expected of its followers. Instead the Buddha enunciated certain basic laws and truths whose veracity he invited his followers to test for themselves. One of the traditional epithets of the Dhamma is "ehipassiko" (meaning literally "come and see") which is an appeal to the empirical verification of the Dhamma)[၅၃]

ေဂါတမဗုဒၶ ေဟာျကားေတာ္မူခဲ့ေသာ မဂၤႅာတရား ၃၈-ပါး ၊ အာနာပါန တရားရႈမွတ္ျခင္း ၊ ဝိပႆနာ က်င့္စဉ္၊ စာရိတၱက်င့္ဝတ္၊ ျမတ္ေသာအက်င့္သီလ၊ ေမတၱာ ၊ ေမတၱာ ကမၼ႒ဌာန္းစီးျဖန္းျခင္း ၊ေဗာဇၩင္ ၇ ပါး ၊ သတိပဌာန္ (၄) ပါး ၊ ခ်စ္ခင္ျကင္နာျခင္း၊ သစၥာေလးပါး၊ မဂၢင္ ၈ ပါး၊ ခြင့္လွြတ္ျခင္း နွင့္ သည္းခံျခင္း .... သည္ ကမၻာ့အမွန္တရားဦးေဆာင္ပညာအျဖစ္ ယေန့ထက္တိုင္ေက်ာ္ျကားလွသည္။ ဗုဒၶဘုရားေဟာက်မ္းဂန္မ်ားစြာမွ ေလာကီေရးရာမ်ားနွင့္ ပတ္သက္သည့္ အဆိုအမိန့္မ်ားကို ထုတ္နႈတ္၍ ထည့္သြင္းျပုစုထားေသာ ေလာကနီတိ က်မ္းသည္ေရွးလူျကီးေတြ ထားရစ္ခဲ့ေသာ စကားပံုမ်ား၊ မွတ္သားလိုက္နာဖြယ္ အဆိုအမိန့္မ်ား၊ သင္ခန္းစာရယူဖြယ္ ဇာတ္ေျကာင္း ပံုျပင္ေတြကေန ေကာင္းနိုးရာရာေတြကို စုစည္းထားတဲ့ လူမႈဆိုင္ရာ ေလာကနီတိက်မ္းသည္ ဘာသာမေရြး၊ လူမ်ိုးမေရြး၊ အရြယ္သံုးပါး လိုက္နာဖြယ္ ေကာင္းလွပါသည္။ ေလာကနီတိသည္ ေလာကအေျကာင္းနွင့္ စပ္လ်ဉ္း၍ ျကီးပြားတိုးတက္ေစရန္ ညွြန္ျကားေသာ လမ္းညွြန္က်မ္းျဖစ္သည္။ စင္စစ္ ဤက်မ္းသည္ ေလာက၌ လူသားတို့၏ အနွစ္လည္းမည္၏။ မိဘလည္းမည္၏။ ဆရာလည္းမည္၏။ အေဆြခင္ပြန္း လည္းမည္၏။ ထိုေျကာင့္ ဤ နီတိက်မ္းကို သင္ျကားတတ္ေျမာက္ေသာ ေယာက်ာ္းသည္ အျကားအျမင္မ်ားေသာ၊ ျမင့္ျမတ္ ေသာ ပညာတတ္ေယာက်ာ္း ျဖစ္၏။ [၂၄][၅၄] [၅၅][၅၆][၅၇][၅၈][၅၉]

ကမၻာေပၚတြင္ ျမင့္ျမတ္ျကည္ညိုဖြယ္ဘုရားသားေတာ္ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ားသည္ျမန္မာနိုင္ငံတြင္အမ်ားဆံုးရွိသည္[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
သံဃဂုဏ္ေတာ္ကိုးပါးရွိ၏။

(၁) အဓိသီလ၊ အဓိစိတၱ၊ အဓိပညာသိကၡာသံုးပါးကိုေကာင္းစြာက်င့္ျခင္း၊
(၂) အဓိသီလ၊ အဓိစိတၱ၊ အဓိပညာသိကၡာသံုးပါးကိုေျဖာင့္မတ္စြာက်င့္ျခင္း၊
(၃) အဓိသီလ၊ အဓိစိတၱ၊ အဓိပညာသိကၡာသံုးပါးကိုသင့္ေလ်ာ္စြာက်င့္ျခင္း၊
(၄) အဓိသီလ၊ အဓိစိတၱ၊ အဓိပညာသိကၡာသံုးပါးကိုရိုေသစြာက်င့္ျခင္း၊
(၅) ဧည့္သည္အတြက္ထားေသာအလႉဝတၳုကို ခံယူထိုက္ျခင္း၊
(၆) လက္ေဆာင္အတြက္ထားေသာအလႉဝတၳုကို ခံယူထိုက္ျခင္း၊
(၇) တမလြန္က်ိုးအတြက္ျပုအပ္ေသာျမတ္ေသာ အလႉဝတၳုကို ခံယူထိုက္ျခင္း၊
(၈) လူမင္း၊ နတ္မင္း၊ ျဗဟၼာမင္းတို့လက္အုပ္ခ်ီမိုး ရွိခိုးျခင္းကိုခံယူထိုက္ျခင္း၊
(၉) အတုမရွိျမတ္ေသာေကာင္းမႈ၏စိုက္ပ်ိုးရာ လယ္ယာေျမေကာင္းသဖြယ္ျဖစ္ျခင္း
ဟူ၍သံဃဂုဏ္ေတာ္ကိုးပါးရွိေလသည္။ [၆၀]

ဗုဒၶဘုရား၏ သားေတာ္ ရဟန္း သံဃာ တို့၏ သီလဂုဏ္၊ သမာဓိဂုဏ္၊ ပညာဂုဏ္ နွင့္ ဗုဒၶဘာသာရဟန္းမ်ားသင္ျကားေလ့က်င့္ရေသာသိကၡာပုဒ္မ်ား သည္လည္း အလြန္ျမင့္ျမတ္ျပည့္စံုသည္။ ျကည္ညိုဖြယ္ထင္ရွားသည္။ ရဟန္းသံဃာ ဟူသည္ - တရားကို ေကာင္းစြာက်င့္ျခင္း ၊ မွန္စြာက်င့္ျခင္း ၊ ကုသိုလ္ျပုျခင္းသည္ ေကာင္း၏၊ေကာင္းမႈျပုျခင္းသည္ ေကာင္း၏၊ မညွင္းဆဲျခင္းသည္ေကာင္း၏၊ သတၱဝါတို့ကို သနားျခင္းသည္ ေကာင္း၏ ဟု နွလံုးသြင္း က်င့္ေနသူ ျဖစ္သည္။ ယင္းနွစ္မ်ိုးတို့တြင္ေသာတာပတၱိမဂ္ပုဂၢိုလ္၊ ေသာတာပတၱိဖိုလ္ပုဂၢိုလ္တစံု၊ သကဒါ ဂါမိမဂ္ပုဂၢိုလ္၊ သကဒါဂါမိဖိုလ္ပုဂၢိုလ္တစ္စံု၊ အနာဂါမိမဂ္ပုဂၢိုလ္၊ အနာဂါမိဖိုလ္ပုဂၢိုလ္တစ္စံု၊ အရဟတၱ မဂ္ပုဂၢိုလ္၊ အရဟတၱဖိုလ္ပုဂၢိုလ္တစ္စံု၊ ဤသို့အစံုအားျဖင့္ေလးစံု၊ အေရအတြက္အားျဖင့္ရွစ္ပါး ေသာအရိ ယာပုဂၢိုလ္အေပါင္းအစုကား ဒကၡိေနယ်သံဃာျဖစ္သည္။

အရိယသံဃာ၏အနြယ္အဆက္ျဖစ္၍ဉာတ္တစ္ျကိမ္၊ ကမၼဝါသံုးျကိမ္၊ ဉာတၱိစတုတၳကံျဖင့္ရဟန္း ျဖစ္၍ေနျကေသာ ရဟန္းအေပါင္းအစုကားသမၼုတိသံဃာျဖစ္သည္။ ယင္းသမၼုတိသံဃာသည္လည္း ဝိနည္းေဒသနာေတာ္ အရ ျပုလုပ္ေဆာင္ရြက္ရေသာေသာဝိနည္းကံ၏အစြမ္းအားျဖင့္ (၁) စတုဝဂ္သံဃာ=ေလးပါးစုသံဃာ၊
(၂) ပဉၥဝဂ္ သံဃာ=ငါးပါးစုသံဃာ၊
(၃) ဒသဝဂ္သံဃာ=ဆယ္ပါးစုသံဃာ၊
(၄) ဝီသတိဝဂ္ သံဃာ=နွစ္ဆယ္စုသံဃာ၊
(၅) တိေရက ဝီသတိဝဂ္သံဃာ =နွစ္ဆယ္ထက္ပိုလြန္ေသာ အမ်ားစုသံဃာဟူ၍ငါးပါးရွိသည္။
ဤေလးပါးစုစေသာ သံဃာ သည္မိမိတို့နွင့္သက္ဆိုင္ရာဝိနည္းကံမ်ားကိုျပု လုပ္ေဆာင္ရြက္ရသည္။

ဗုဒၶဘာသာတြင္အေျကာင္းအရာတစ္ခုကိုေလ့လာက်င့္ျကံရာ၌ နည္းစံနစ္က်သည္။ သိပၸံနည္းက်သည္။ ဗုဒၶ ၏အဆံုးအမမ်ားနွင့္ ဗုဒၶဘာသာသည္ သိပၸံနည္းက် ဘာသာ အမွန္တရားနွင့္ လက္ေတြ့သဘာဝက် သည့္ ဘာသာ လည္း ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶဘာသာတြင္ လူ့က်င့္ ဝတ္တရားနွင့္ တိုင္းျပည္အုပ္ခ်ုပ္မႈသေဘာတရားမ်ား ၊ တပည့္တို့၏ဝတၱရား၊ ဆရာတို့၏ဝတၱရား၊ သားသမီးတို့၏ဝတၱရား၊ မိဘတို့၏ဝတၱရား၊ နာယကဂုဏ္ ၆-ပါး .... စသည္ တို့ရွိရာ ဆရာဝတ္ တြင္ အတတ္လည္းသင္ ပဲ့ျပင္ဆံုးမ သိပၸမခ်န္ ေဘးရန္ဆီးကာ သင့္ရာအပ္ပို့ ဆရာတို့ က်င့္ဖို့ဝတ္ငါးျဖာ ဟုပါရွိသည္။ (၃၈) ျဖာေသာမဂၤႅာတရားေတာ္တြင္လည္း အျပစ္ကင္းေသာ သိပၸ အတတ္ပညာတို့ကိုတတ္ေျမာက္ျခင္းသည္လည္း မဂၤႅာ တစ္ပါးဟု အဆိုရွိပါသည္။[၆၁] " သိပၸံပညာရွင္တို့၏ေတြ့ရွိခ်က္နွင့္ သာသနာျပင္ပ တရားတို့သည္ အတိုင္းအတာ တစ္ခု၊ အေျခအေန အခ်ိန္အခါ ေနရာေဒသ တစ္ခု၊ လူအုပ္စုတစ္စု အတြက္ သာ မွန္ကန္သည့္ အမွန္တရား (limited truth and customary truth and conventional truth) သမုတိသစၥာမွ်သာ ျဖစ္ေျကာင္း၊ အျမဲထာဝရ မွန္ကန္သည့္ အမွန္တရား (Universal truth and Ultimate truth) ပရမတၱ သစၥာ တရားမွာ ျမတ္ဗုဒၶ၏ တရားေတာ္ (သိပၸံနည္းက် ဗုဒၶဘာသာ ) ၌ သာ ေတြ့နိုင္ေျကာင္း၊ ဝိဇၨာ၊ သိပၸံပညာရွင္တို့၏ ေတြ့ရွိခ်က္မ်ား အပါအဝင္ အယူဝါဒဆိုင္ရာ အမွန္တရား အားလံုးတို့၏ ေရွ့ေျပး ပထမ အမွန္ဆံုးတရား ျဖစ္သည္" ဟု သီတဂူဆရာေတာ္ ဦးဉာဏိႆရ၊ ခ်မ္းေျမ့ဆရာေတာ္ အရွင္ဇနကာဘိဝံသ၊ ဦးေရွြေအာင္၊ နနၵာသိန္းဇံ၊ ေဒါက္တာ မင္း​တင္မြန္၊ ဓမၼာစရိယ ဦးေဌးလွိုင္၊ Egerton C. Baptist နွင့္ ျမို့မ-ျမင့္ျကြယ္ ...တို့က မွတ္ခ်က္ ျပုျကသည္။[၆၁][၆၂][၆၃][၆၄][၆၅][၆၆][၆၇][၆၈] ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ားသည္ naturally or universally သဘာဝနည္းက်အားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ logically ေျကာင္းက်ိုးဆက္စပ္ေဗဒအရလည္းေကာင္း၊ scientifically သိပၸံနည္းက်အားျဖင့္လည္းေကာင္း၊ medically ေဆးပညာေဗဒအရလည္းေကာင္း မွန္ကန္လွေပသည္။ မိခင္ဝမ္းတြင္း သားသေနၶတည္ပံုကို လြန္ခဲ့ေသာ နွစ္ေပါင္း(၂၆၀ဝ)ေက်ာ္ကတည္းက ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားက မိုက္ခရိုစကုပ္(Microscope) မပါ၊ အာထရာေဆာင္း(Ultrasound) မပါ၊ ဓါတ္မွန္မပါ ဉာဏ္ေတာ္ျဖင့္ ထိုးထြင္းသိျမင္ေတာ္မူ၍ ရွင္းျပေတာ္မူနိုင္ခဲ့ေပသည္။ ထို့ျပင္ ယေန့ေခတ္ သိပၸံေဗဒ က်န္းမာေရးသုေတသနမ်ားအရ သိရွိလာျကရေသာ စိတ္သည္ ဦးေနွာက္တြင္ ျဖစ္ေပၚျခင္းမဟုတ္ဘဲ၊ နွလံုးသား၏အခ်ိုင့္ေလးတြင္ ျဖစ္ေပၚေျကာင္းကို ဗုဒၶဘုရား က ေဟာျပေတာ္မူသျဖင့္ ဝါရင့္ဗုဒၶဘာသာ ျမန္မာမ်ား သိရွိခဲ့ျကသည္မွာလည္း ျကာျပီျဖစ္သည္။ ခနၶာေဗဒ ၏ ျဖစ္စဉ္ပ်က္စဉ္အေျကာင္းကိုလည္း ဗုဒၶဘာသာဝင္မ်ား ျမန္မာမ်ားက ယေန့ေခတ္ ဆဲလ္မ်ားအစားထိုးျဖစ္တည္မႈအေျကာင္း သိပၸံပညာ က မသိရေသးခင္ကပင္ သိရွိခဲ့ျကျပီးျဖစ္သည္။ Anatomy အနတ္တိုမီ(ေခၚ) ခနၶာေဗဒကိုလည္း ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားက တရားေတာ္မ်ား၌ ေဟာျကားေတာ္မူခဲ့ျပီးျဖစ္သည္။ ဗုဒၶက ယေန့ေခတ္ သိပၸံပညာရွင္တို့ အဏုျမူ အက္တမ္ (Atom) အေျကာင္း မေလ့လာမီကပင္ ပရမာအဏုျမူစသည္ျဖင့္ ေဟာျပေတာ္မူခဲ့သည္။ မည္သို့ပင္ဆိုေစကာမူ ဗုဒၶဘုရား၏တရားေတာ္မ်ားသည္ သိပၸံနည္းက်၊ ေျကာင္းက်ိုးဆက္စပ္ေဗဒ၊ ခနၶာေဗဒ၊ ေဆးပညာေဗဒစသည္တို့ျဖင့္ ကိုက္ညီမွန္ကန္ေနလ်က္ရွိျပီး၊ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားေဟာျကားေတာ္မူခဲ့သမွ် တရားေတာ္မ်ားကို ဝိဇၨာ-သိပၸံပညာက ယေန့ထက္တိုင္ လိုက္မမီနိုင္ေသးေသာ အေနအထားမ်ား ရွိေနေသးသည္မွာလည္း အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶျမတ္စြာဘုရားေဟာျကားေတာ္မူခဲ့သမွ် တရားေတာ္မ်ားမွာသဘာဝတရား၏ ျဖစ္ပ်က္ေျပာင္းလဲမႈတို့နွင့္ ထိုျဖစ္ပ်က္ေျပာင္းလဲမႈတို့၏အေျကာင္း-အက်ိုးအမွန္တို့ကို နည္းစံနစ္က်နစြာေလ့လာအသံုးခ်နိုင္ေသာလက္ေတြ့သဘာဝက် သည့္အမွန္တရားပညာအျဖစ္ယေန့ထက္တိုင္ ကမၻာ့ ဝိဇၨာနွင့္သိပၸံပညာ (ARTS & SCIENCE) တို့၏ ေရွ့ေဆာင္ ဦးေဆာင္အေနအထားတြင္ရွိသည္။

ေဂါတမ ျမတ္ဗုဒၶ ၏ ဗုဒၶဝင္[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ေဂါတမ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ဤ ဘဒၵကမၻာမွ ျပန္၍ ေရတြက္သည္ ရွိေသာ္ ေလးသခၤ࿿်ေ နွင့္ ကမၻာတစ္သိန္းထက္၌ သုေမဓာရေသ့ ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။
သုေမဓာရွင္ရေသ့သည္ ဒီပကၤ࿿ရာျမတ္စြာဘုရား ေျခေတာ္ရင္း၌ မိမိတစ္ကိုယ္တည္း နိဗၺာန္ခ်မ္းသာကို ရယူနိုင္ေသာ္လည္း ဩဃေလးျဖာ သံသရာ၌ နစ္မြန္းေမ်ာပါးကုန္ေသာ ေဝေနယ်သတၱဝါအေပါင္းတို့ကို သနားျကင္နာေတာ္မႈလွသျဖင့္ ယူေတာ္မမူခဲ့ေပ။
သုေမဓာရွင္ရေသ့ဘဝမွ ေဝႆနၱရာမင္း ဘဝတိုင္ေအာင္ မေရမတြက္နိုင္ေသာ ဘဝမ်ားစြာတို့၌ -
ေရွြ၊ ေငြ၊ ဆင္၊ ျမင္း အစရွိသည္တို့ကို လႉျခင္း ဒါနပါရမီ၊
ေျခ၊ လက္၊ နား၊ နွေခါင္းအစရွိသည္တို့ကိုလႉျခင္းဒါနဥပပါရမီ
မိမိအသက္ကို လႉျခင္းဒါနပရမတၱပါရမီ အစရွိေသာ ပါမီသံုးဆယ္တို့ကို ျဖည့္က်င့္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္။
ထို့ျပင္ အလြန္စြန့္နိုင္ခဲ့စြာေသာ -
ပေဒသရာဇ္၊ ဧကရာဇ္‌၊ စျကာမင္းတို့၏ စည္းစိမ္ရတနာကို စြန့္ျခင္း ဓနပရိစၥဂ၊
သားသမီးကို စြန့္ျခင္း ပုတၱပရိစၥာဂ၊
မယားကို စြန့္ျခင္း ဘရိယပရိစၥာဂ၊
ေျခ၊ လက္၊ နား၊ နွာေခါင္း အစရွိသည့္အဂၤ࿿ါျကီးငယ္ကို စြန့္ျခင္း အဂၤၸရိစၥာဂ၊
မိမိအသက္ကို စြန့္ျခင္း ဇီဝိတပရိစၥာဂ - ဟုဆိုအပ္ေသာ စြန့္ျခင္းျကီးငါးပါးကို ျဖည့္စြန့္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္။
ဤသို့ ဘဝမ်ားစြာ သံသရာကာလပတ္လံုး ပါရမီေတာ္တို့ကို ျဖည့္က်င့္ေတာ္မူခဲ့ျပီးေနာက္ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ တုတိသာနတ္ျပည္၌ ေသတေကတုမည္ေသာ နတ္သားျဖစ္ခဲ့ေလသည္၊ နတ္သားျဖစ္စဉ္ စျကဝဠာတိုက္တစ္ေသာင္းမွ နတ္ျဗဟၼာအေပါင္းတို့က "ဘုရာျဖစ္ခ်ိန္တန္ပါျပီ၊ လူ့ျပည္သို့ဆင္း၍ ဘုရားျဖစ္ေတာ္မူပါ" ဟု ဘုရားအေလာင္းေတာ္ကိုေတာင္းပန္ျကေလသည္။
သို့ျဖစ္၍ ဘုရားအေလာင္းေတာ္ ေသတေကတုနတ္သားသည္ -
ကာလ - ဘုရားျဖစ္ရာ အခ်ိန္ကာလ၊
ဒီပ - ဘုရားျဖစ္ရာ ကြ်န္းအရပ္၊
ေဒသ - ဘုရားျဖစ္ရာ အရပ္ေဒသ၊
ကုလ - ဘုရားျဖစ္ရာ အမ်ိုးအနြယ္၊
မာတုအာယုပရိေစၦဒ - ဘုရားအေလာင္းေတာ္၏ မယ္ေတာ္ျဖစ္မည့္သူ၏ သက္တမ္းအပိုင္းအျခား - ဟူေသာ ျကည့္ျခင္းျကီးငါးပါးတို့ကို ျကည့္ရႈေတာ္မူေလသည္။
ယင္းသို့ ျကည့္ရႈေတာ္မူျပီး နတ္အျဖစ္မွ စုေတကာ မဟာသကၠရာဇ္ ၆၇ ခု၊ဝါဆိုလျပည့္ ျကာသပေတးေန့၌ ကပိလဝတ္ျပည့္ရွင္ ဘုရင္ သုေဒၶါဒနမင္းျကီး၏ ေတာင္ညာေဒဝီမိဘုရားျကီး မယ္ေတာ္မာယာ(သိရီမဟာမာယာေဒဝီ) ဝမ္း၌ ပဋိသနေနၶတည္ေနေလသည္။
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ဘီစီ ၆၂၃ မဟာသကၠရာဇ္ ၆၈ ခု၊ ကဆုန္လျပည့္ ေသာေျကာေန့ဝယ္ ေဒဝဒဟျပည္နွင့္ ကပိလဝတ္ျပည္၏ အျကားရွိ လုမၺိနီသာေမာ အင္ျကင္းေတာ၌ မယ္ေတာ္မာယာဝမ္းမွ မီးရႈးသန့္စင္ ဖြားျမင္ေတာ္မူေလသည္။
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ၁၆ နွစ္အရြယ္ ေရာက္ေသာအခါ ယေသာဓရာ မင္းသမီးနွင့္ ထိမ္းျမားလက္ထပ္၍ မင္းစည္းစိမ္ကိုခံစားေလသည္။
၂၉ နွစ္အရြယ္ ေရာက္ေသာအခါသူအို၊ သူနာ၊ သူေသ၊ ရဟန္း ဟူေသာ နိမိတ္ျကီးေလးပါးကို ျမင္ေတာ္မူသျဖင့္ ေတာထြက္၍ ရဟန္းျပုေလသည္။
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ အလြန္ျပုနိုင္ခဲလွစြာေသာ ဒုကၠရစရိယာ အက်င့္ကို ရဟန္းအျဖစ္နွင့္ ၆ နွစ္ပါတ္လံုးက်င့္ေတာ္မူခဲ့သည္‌။
ထို့ေနာက္ ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ သုဇာတာမည္ေသာ သူ‌ေဌးသမီး လႉဒါန္းအပ္ေသာ နို့ဃနာဆြမ္းကို အဇပါလေညာင္ပင္ရင္း၌ အလႉခံဘုဉ္းေပးျပီး မဟာေဗာဓိပင္သို့ျကြသြားေတာ္မူေလသည္။
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ သုဒၶိယငစင္ လႉဒါန္းအပ္ေသာ ျမက္ရွစ္ဆုပ္ကို ျကဲျဖန့္ လိုက္ေသာအခါ ထိုခဏဝယ္ ျမက္ရွစ္ဆုပ္သည္ မဟာေဗာဓိပင္ရင္း၌ အပရာဇိတပလႅင္ ျဖစ္လာေလသည္။ (ထိုျမက္တို့သည္ ျမက္ရိပ္အသြင္သဏၭန္ျဖင့္ မတည္ျကကုန္။)
ဘုရားအေလာင္းေတာ္သည္ ထိုပလႅင္ထက္‌၌ ထက္ဝယ္ဖြယ္ေခြေနေတာ္မူစဉ္ ေနမဝင္မီ ေဒဝပုတၱမာရ္ (မာရ္နတ္ရန္) ကို ေအာင္ျမင္ေတာ္မူ၍ ညဉ့္ဦးယံ၌ ေရွးက ေနခဲ့(ျဖစ္ခဲ့)ဖူးေသာ ခနၶာအစဉ္ကို ေအာက္ေမ့တတ္ သိတတ္ေသာ "ပုေဗၺနိဝါသနုႆတိဉာဏ္"ကိုရေတာ္မူေလသည္။ သန္းေခါင္ယံ၌နတ္တို့၏မ်က္စိနွင့္တူေသာ စုေတခါနီးေသာ သတၱဝါ စသည္တို့ကို ျမင္တတ္ေသာ "ဒိဗၺစကၡုဉာဏ္"ကိုရေတာ္မူေလသည္။ မိုးေသာက္ယံ၌ အာသေဝါတရားေလးပါးတို့၏ ကုန္ျခင္းကို ျပုတတ္ေသာ "အာသဝကၡယဉာဏ္"ကိုရေတာ္မူ၍ သက္ေတာ္ ၃၅ နွစ္အရြယ္ ( ဘီစီ ၅၈၈) မဟာသကၠရာဇ္ ၁၀၃-ခု၊ ကဆုန္လျပည့္ ဗုဒၶဟူးေန့ မိုးေသာက္ယံအခ်ိန္ဝယ္ ေလာကသံုးပါးတြင္ အတူမရွိ၊ အတုမရွိေသာ သဗၺညုတ ဘုရား အျဖစ္သို့ ေရာက္ေတာ္မူေလသည္။
သံုးလူ့သခင္သဗၺညု ဘုရားရွင္သည္ ၄၅ ဝါကာလပတ္လံုး ေဝေနယ်သတၱဝါတို့အား ဓမၼစျကာ စသည့္တ‌ရားတို့ကို ေဟာျပေတာ္မူကာ လူ၊ နတ္၊ ျဗဟၼာ သတၱဝါတို့၏ အက်ိုးစီးပြားကို ေဆာင္ရြက္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္။
၄၅-ဝါ ကာလပတ္လံုး သတၱဝါတို့၏ အက်ိုးစီးပြါးကို မနားမေနေဆာင္ရြက္ေတာ္မူခဲ့ေသာ သဗၺညုျမတ္စြာဘုရားရွင္သည္ သက္ေတာ္ ၈၀ အရြယ္ေရာက္ေသာအခါ (ဘီစီ ၅၄၃) မဟာသကၠရာဇ္ ၁၄၈-ခု ကဆုန္လျပည့္ အဂၤ࿿ါေန့ဝယ္ ကုသိနာရံုျပည္ မလႅာမင္းတို့၏ ဥယ်ာဉ္၌ ပရိနိဗၺာန္ စံဝင္ေတာ္မူေလသည္။
ေဗာဓိ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
မဇၨိမပဋိပဒါ (အလယ္လမ္း)[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ရတနာသံုးပါး[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ရတနာသံုးပါးသည္ ဗုဒၶ၊ ဓမၼ နွင့္ သံဃာ [၆၉] ျဖစ္ျကသည္။

သံဃာ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဘိကၡု၊ ရဟန္း၊ ဘုန္းျကီး (en:Bhikkhu) ပဉၥင္း၊ ဦးပဉၥင္း
ဘိကၡုနီ၊ ေသာပၸယိုမ၊ သီလရွင္ (en:Bhikkhuni)
ကိုရင္ရွင္သာမေဏ
ပရိကၡရာ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
သင္းပိုင္
ဧကသီ
နွစ္ထပ္သကၤၷ္း၊ ဒုကုဋ္
သပိတ္
ပဲခြပ္၊ သင္တုန္းဓား
အပ္
ခါးပန္းျကိုး
ေရစစ္
သီလ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
သီလဟူသည္ က်င့္ျကံ့ျခင္း၊ ေစာင့္ထိန္းျခင္းဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ သီလကို စာရိတၱသီလ (ေရွာင္သီလ) နွင့္ ဝါရိတၱသီလ (ေဆာင္သီလ) ဟု နွစ္မ်ိုးကြဲျပားသည္။
ငါးပါးသီလ (ပဉၥသီလ၊ နိစၥသီလ)
သီတင္းသီလ (အဌဂၤ࿿သီလ၊ ဥေပါသထသီလ)
ကိုးပါးသီလ (နဝဂၤ࿿ဥေပါသထသီလ)
ဆယ္ပါးသီလ
သမာဓိ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ပညာ[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶဘာသာနွင့္ ပညာေရး[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶဘာသာက်မ္းစာမ်ား[ျပင္​ဆင္​ရန္​]

တိပိဋက
ဗုဒၶဘာသာက်မ္းစာအမ်ားစုသည္ ပါဠိသို့မဟုတ္ သသၤၠရိုက္ဘာသာအသံုးျပုသည္။

တိပိဋက
ဝိနည္းပိဋကတ္
သုတ္ပိဋကတ္
အဘိဓမၼာပိဋကတ္
ေဂါတမဗုဒၶ ဇာတ္ေတာ္မ်ား[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဇာတ္ျကီးဆယ္ဘြဲ့ ([])
ေတမိယဇာတ္ေတာ္ (၅၃၈)
ဇနကဇာတ္ေတာ္ (၅၃၉)
သုဝဏၰသာမဇာတ္ေတာ္ (၅၄၀)
ေနမိဇာတ္ေတာ္ (၅၄၁)
မေဟာသဓဇာတ္ေတာ္ (၅၄၂)
ဘူရိဒတ္ဇာတ္ေတာ္ (၅၄၃)
စနၵကုမာရဇာတ္ေတာ္ (၅၄၄)
နာရဒဇာတ္ေတာ္ (၅၄၅)
ဝိဓူရဇာတ္ေတာ္ (၅၄၆)
ေဝႆနၱရာဇာတ္ေတာ္ (၅၄၇)
ဗုဒၶဘာသာအထိမ္းအမွတ္မ်ား[ျပင္​ဆင္​ရန္​]

ျကာပန္း
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္း၏ မဂၤႅာအထိမ္းအမွတ္ ၈ မ်ိုးသည္

ခရုသင္း
ဓမၼစျကာ
Endless Knot
ေရွြငါး
ျကာပန္း
ရတနာပန္းအိုး
ထီးေတာ္
ေအာင္လံ
ဆက္စပ္ျကည့္ရႈရန္[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဗုဒၶဘာသာပြဲေတာ္မ်ား
ဗုဒၶဘာသာဝင္သူမ်ားစာရင္း
ျပင္ပလင့္ခ္မ်ား[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
ဆရာေတာ္မ်ား၏ တ‌ရားေတာ္မ်ား
ဆရာေတာ္မ်ား၏ တ‌ရားေတာ္မ်ား
မဟာစည္ဆရာေတာ္၏ တ‌ရားေတာ္
မိုးကုတ္ဆရာေတာ္ဘုရားျကီး ၏ တ‌ရားေတာ္
သီတဂူဆရာေတာ္ ဦးဉာဏိႆရ ၏ တ‌ရားေတာ္Thitagu Sayadaw U Nanissara:"The Basics for Life Satisfaction"
ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမသာရ၏ တ‌ရားေတာ္
မဟာစည္ဆရာေတာ္Mahasi Sayadaw Biography (Myanmar)
မဟာစည္ဆရာေတာ္Mahasi Sayardaw - How to practice Vipassana & How to improve
ျကာနီကန္ဆရာေတာ္၏ တ‌ရားေတာ္
ျကာနီကန္ဆရာေတာ္၏ သကၠာယ ဒိ႒ဌိ တ‌ရားေတာ္ 1
ျကာနီကန္ဆရာေတာ္၏ သကၠာယ ဒိ႒ဌိ တ‌ရားေတာ္ 2
ဆရာေတာ္ေဒါက္တာအရွင္နနၵမာလာဘိဝံသ ၏ တ‌ရားေတာ္ 1
ဆရာေတာ္ေဒါက္တာအရွင္နနၵမာလာဘိဝံသ ၏ တ‌ရားေတာ္ 2
ဦးသုမဂၤႅ(ဒယ္အိုးဆရာေတာ္) ၏ တ‌ရားေတာ္
ဦးသုမဂၤႅ(ဒယ္အိုးဆရာေတာ္) ၏ တ‌ရားေတာ္
ဆရာေတာ္ဦးသုမဂၤႅ (ဒယ္အိုးဆရာေတာ္) တရား ၁
ဆရာေတာ္ဦးသုမဂၤႅ(ဒယ္အိုးဆရာေတာ္) တရား ၂
ဆရာေတာ္ဦးသုမဂၤႅ တရား ၃
ဆရာေတာ္အရွင္ဇဝန - ေမတၱာရွင္ (ေရွြျပည္သာ) ၏ တ‌ရားေတာ္
ေရွြပါရမီေတာရဆရာေတာ္ အရွင္ဆနၵာဓိက ၏ တ‌ရားေတာ္
ေရွြညဝါဆရာေတာ္ ၏ တ‌ရားေတာ္
ဆရာေတာ္ ဦးဝီရသူ၏ တ‌ရားေတာ္
ဆရာေတာ္ ဓမၼဒူတ အရွင္ေဆကိနၵ ၏ တ‌ရားေတာ္
ဖားေအာက္ေတာရဆရာေတာ္
ဗုဒၶဘာသာအေျကာင္း
ဆရာျကီး S. N. Goenka -Kathmandu Vipassana Talk Part 1 of 5
ဗုဒၶဘာသာသည္ ကမၻာ့အေကာင္းဆံုးဘာသာျဖစ္သည္ Buddhism Wins Best Religion in the World Award
မဂၢင္ရွစ္ပါး
ဗုဒၶဝင္ The Life of the Buddha (Whole Biography) an animation movie, Youtube
부처님일대기 ဗုဒၶဝင္ Biography of the Buddha for Children (Cartoon)
"Superstitions" - dhamma talk by Ajahn Brahm
ဗုဒၶဘာသာ တ‌ရားေတာ္ in English ..
ဗုဒၶဘာသာ တ‌ရားေတာ္ in English ...
ေဒါက္တာ မင္း​တင္မြန္ ၏ ဗုဒၶဘာသာအေျကာင္း
Buddhism: The truly peaceful religion
Buddhism and Peace
သစၥာေလးပါး မဂၢင္ ၈ ပါး The Four Noble Truths: the essence of Buddha's teaching
Dharma Data: Tolerance
Buddhism and Patience
ဗုဒၶဘာသာ ကမၼ႒ဌာန္း Introudction to Buddhist Meditation 1 of 3
ဗုဒၶဘာသာ ကမၼ႒ဌာန္း Introudction to Buddhist Meditation 2 of 3
ဗုဒၶဘာသာ ကမၼ႒ဌာန္း Introudction to Buddhist Meditation 3of 3
သိပၸံနည္းက် ဗုဒၶဘာသာအေျကာင္း
ဗုဒၶဘာသာ E-Books .
ဗုဒၶဘာသာ E-Books ..
ဗုဒၶဘာသာ E-Books ...
ျမို့မ-ျမင့္ျကြယ္ ၏ ေရွြတိဂံုေစတီေတာ္
ျမို့မ-ျမင့္ျကြယ္ ၏ အျမင့္ျမတ္ဆံုးေသာ ျမတ္စြာဘုရားနွင့္ ဗုဒၶဘာသာအေျကာင္း

Access to Insight
BuddhaNet
Seeing Through The Net
Buddhism at Open Directory Project
Buddhism Potpourri
Buddhist texts (English translations)
DharmaNet
E-Sangha
Essential Theravada Buddhism in graphics
Tathagatagarbha Mahayana sutras
Video documentary Buddhist history in India
What Buddha Taught Multi-lingual
Dhamma Links MCWA_JAPAN
Dhamma Download Dhamma download
[၅]
ရည္ညွြန္းခ်က္မ်ား[ျပင္​ဆင္​ရန္​]
↑ http://www.worldpopulationstatistics.com/china-population-2013/
↑ http://www.foreignercn.com/index.php?option=com_content&view=article&id=2929:buddhism-in-china&catid=1:history-and-culture&Itemid=114
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhis m_by_country#cite_note-40
↑ ၄.ဝ ၄.၁ http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism_by_country
↑ http://www.thedhamma.com/buddhists_in_the_world.htm
↑ http://bhikkhu.webs.com/buddhismintheworld.htm
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Hinduism_by_country
↑ http://www.koausa.org/Gods/God3.html
↑ http://www.svetmysli.net/sma.exe?pg=104
↑ http://www.divinebrahmanda.com/2010/05/gautama-buddha-avatar-ninth-avatar-of.html
↑ http://wisdomquarterly.blogspot.com/2009/07/buddhism-wins-best-religion-award.html
↑ http://www.dhammaweb.net/notes/view.php?id=599
↑ http://blog.beliefnet.com/onecity/2009/07/freedom-from-religion-buddhism-wins-best-religion-in-the-world-award.html#ixzz2fGRnz09Q
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Mett%C4%81
↑ http://www.youtube.com/user/melvin476
↑ http://www.loveshack.org/forums/mind-body-soul/spirituality-religious-beliefs/101472-my-religion-loving-kindness-dalai-lama
↑ https://www.facebook.com/Pending969?hc_location=stream
↑ http://dhammabank.com/index.php?TID=B&SID=1&page_id=0000001&catid=%E1%80%90%E1%80%9B%E1%80%AC%E1%80%B8%E1%80%90%E1%80%B1%E1%80%AC%E1%80%BA%E1%80%99%E1%80%BB%E1%80%AC%E1%80%B8&author_id=00001&Start=60&file_id=216
↑ http://www.burmeseclassic.com/tayar_player.php?id=1713&FMfile=KyarNiKan/ZNiLa110_01.xml
↑ http://www.burmeseclassic.com/tayar_player.php?id=1713&FMfile=KyarNiKan/ZNiLa110_02.xml
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Nirvana
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Lumbini
↑ http://whc.unesco.org/en/list/666
↑ ၂၄.ဝ ၂၄.၁ ၂၄.၂ http://www.knowledgerush.com/kr/jsp/db/viewuser.jsp?userId=40228&penname=DOCTRINE+OF+SUPREME+BUDDHA
↑ http://www.buddhanet.net/e-learning/buddhism/lifebuddha/2lbud.htm
↑ http://buddhasutra.com/files/mahapadana_sutta.htm
↑ http://bci.org/prophecy-fulfilled/buddhasa.htm
↑ http://www.sacred-texts.com/bud/lob/lob26.htm
↑ http://www.buddhanet.net/e-learning/buddhism/disciples06.htm
↑ http://sandarthuriya.wordpress.com/2010/05/27/%E1%80%97%E1%80%AF%E1%80%92%E1%81%B6%E1%81%80%E1%80%84%E1%80%B9%E1%80%A1%E1%80%80%E1%80%BA%E1%80%A5%E1%80%B9%E1%80%B8-2/
↑ http://www.thisismyanmar.com/nibbana/buddha9.htm
↑ https://archive.is/20130617061846/impermanences.blogspot.com/2011/07/blog-post.html
↑ http://www.abuddhistlibrary.com/Buddhism/B%20-%20Theravada/Ethics/The%20Five%20Precepts%20-%20The%20Buddhist%20Golden%20Rule/five_precepts_the_buddhist_golde.htm
↑ ဗုဒၶေဒသနာေတာ္ေဝါဟာရ အဘိဓာန္
↑ ၃၅.ဝ ၃၅.၁ ေရွြတိဂံုသမိုင္းသစ္ (အရွင္အာဒိစၥရံသီ)
↑ ၃၆.ဝ ၃၆.၁ http://www.knowledgerush.com/kr/jsp/db/viewuser.jsp?userId=21915&penname=Doctrine+of+Lord+Buddha
↑ ၃၇.ဝ ၃၇.၁ http://festivals.iloveindia.com/buddha-purnima/
↑ http://www.chinabusinessinterpreter.com/Dasiy/16.aspx
↑ http://www.globalone.tv/profiles/blogs/the-noble-eightfold-path
↑ http://www.budsas.org/ebud/whatbudbeliev/62.htm
↑ http://www.urbandharma.org/udharma3/theramaya.html
↑ လယ္တီဆရာေတာ္ ကမၼ႒ဌာန္းက်မ္း။ စာ-၁၉၃။
↑ http://www.londonbuddhistvihara.org/fund_topics/eightfold.htm
↑ http://dhammaweb.blogsome.com/2007/12/15/sila-samadhi-panna/
↑ http://mminuae.org/?p=897
↑ http://www.thisismyanmar.com/nibbana/lhistory.htm
↑ http://english.sina.com/world/p/2012/0307/446893.html
↑ http://blogs.wsj.com/scene/2012/02/22/photos-myanmars-shwedagon-pagoda-turns-2600/tab/slideshow/
↑ http://www.knowledgerush.com/kr/jsp/db/viewuser.jsp?userId=23631&penname=About+Shwedagon+Pagoda
↑ http://parami10.com/MM/Dhamma/1682/1469
↑ http://martikar.pikay.org/2012/10/blog-post_9511.html
↑ http://buddhismworld.ning.com/profiles/blogs/6371237:BlogPost:266945
↑ http://www.budsas.org/ebud/ebdha104.htm
↑ http://buddhist-meditation-techniques.com/loving-kindness-meditation/
↑ http://dhammamedicine.net/2010/12/01/supreme-buddh/
↑ http://buddhismworld.ning.com/forum/topics/6371237:Topic:19067
↑ http://www.youtube.com/watch?v=Db8M590rcqg
↑ http://www.youtube.com/watch?v=9rOeHASlhHA
↑ http://www.youtube.com/watch?v=C_EfHuMa7_c
↑ ျမန္မာ့စြယ္စံုက်မ္း၊ အတြဲ(၁၃)
↑ ၆၁.ဝ ၆၁.၁ http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhism_and_science
↑ http://en.wikipedia.org/wiki/Karma_in_Buddhism
↑ http://thetruelordbuddha.blogspot.com/
↑ https://docs.google.com/file/d/0Bwl_hA7bJaAeYWY2OGFkMWYtYjU 1MC00MWZkLWEyOGEtM2 YzOGFmYWQxY2Vi/edit?pli=1
↑ http://www.sitagu.org/resources/files/Suzan_Hart_&_Sayadaw.pdf
↑ http://www.dhammadownload.com/Dr-MehmTinMon-eBookInEnglish.htm
↑ https://docs.google.com/file/d/0Bwl_hA7bJaAeYWY2OGFkMWYtYjU1MC00MWZkLWEyOGEtM2YzOGFmYWQxY2Vi/edit?pli=1
↑ http://www.chanmyay.org
↑ http://www.accesstoinsight.org/lib/thai/lee/duties.html