မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ အေျခခံအုတ္ျမစ္ ကို ညႊန္ျပပါဆိုလွ်င္ ဘီစီ (၂) ရာစု ၀န္းက်င္တြင္ စတင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ပညာပါရမီတာ သုတၱန္ မ်ား ကို သာ ညႊန္ျပရမည္ ျဖစ္ပါသည္။ ပညာပါရမီတာ သုတၱန္ မ်ား သည္ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းကြဲမ်ား အဘိဓမၼာစာေပမ်ားကို အၿပိဳင္အဆိုင္ျပဳစုၾကေသာ ေခတ္ကာလ ႏွင္႔ တိုက္ဆိုင္လွ်က္ မေရွးမေႏွာင္း ေပၚေပါက္လာ ခဲ႕ၿပီး အဘိဓမၼာစာေပမ်ား ထဲတြင္ ေပၚလြင္လာေသာ ပရမတၳအရွိအျမင္ (သ-ဘာ၀ ၀ါဒ) ကို ေ၀ဖန္သံုးသပ္ထားေသာ သုတၱန္ မ်ား ျဖစ္သည္ ကို ေတြ႕ ရ၏။ ပညာပါရမီတာ သုတၱန္ မ်ား ကို အေျခခံ၍ ယင္းတို႕၏ အဓိကအက်ဆံုးေသာ သုညတာ သေဘာ ကို အနက္ဖြင္႕ဆို ရာ မွ မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း ေပၚေပါက္လာခဲ႕ပါသည္။ မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း ကို အိႏၵိယ ဗုဒၶဒႆနပညာရွင္ ရဟန္းေတာ္ နာဂဇၨဳန က ေအဒီ ၁ ရာစုမွာ ေထာင္ခဲ႕ေလသည္။ ေယာဂစာရဂိုဏ္းႏွင္႔ အတူ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေရးဆိုင္ရာ အေျခခံဒႆန အျမင္ တစ္ရပ္ အျဖစ္ သတ္မွတ္ၾက၏။
မာဓ်ာမိက (မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း ဟူေသာ အမည္နာမသည္ သႆတဒိ႒ိ (Eternalism) ႏွင္႔ ဥေစၦဒဒိ႒ိ (Annihilationism) ဟူေသာ အစြန္းတရားအျမင္ ႏွစ္ပါး ကို ျငင္းပယ္ အလယ္လမ္းအျမင္ ကို တင္ျပေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္၏။ ထို႔အျပင္ အရာ ခပ္သိမ္း၏ အတြင္းအႏွစ္အသား အခိုင္အမာသေဘာ (အတၱ) တည္ရွိမူ ကို ျငင္းပယ္ေသာေၾကာင္႕ သုညတ၀ါဒ ဟု လည္းေခၚဆို ၾကေလသည္။ အရာခပ္သိမ္း၏ မိမိ ကိုယ္ပိုင္ သဘာ၀လကၡဏာ မ်ားမွ ကင္းဆိတ္ျခင္း ကို လက္ခံေသာ ေၾကာင္႔ နိႆဘာ၀၀ါဒ ဟုလည္း သတ္မွတ္ၾကေလသည္။
လြန္ခဲ႔ေသာ ရာစု ႏွစ္၀က္အတြင္းက အေနာက္တိုင္း ပညာရွင္မ်ားသည္ နာဂဇၨဳန၏ အေတြးအျမင္ကို နတၳိက၀ါဒ(Nihilism) ဧကတၳ၀ါဒ (Monism) အတကၠ၀ါဒ (Irrationalism) အညာဏ၀ါဒ (Agnosticism) သံသယ၀ါဒ (Scepticism) ေ၀ဖန္ ဆန္းစစ္မႈ ၀ိဘဇၨ၀ါဒ(Criticism) ဒိုင္ယာလက္တစ္ (Dialectics) ဂမၻီရ၀ါဒ ( Mysticism) သမုတိ၀ါဒ (Relativism) ပရမတၱ၀ါဒ (Absolutism) နာမပညတၱိ၀ါဒ (Nominalism) စသျဖင္႔ အမ်ိဳးမ်ိဳး အဖံုဖံု ၀ိၿဂိဳဟ္ျပဳခဲ႕ ၾက ေလသည္။ စင္စစ္ မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း ၏ အျမင္အရ အားလံုးေသာတရားသေဘာတို႔၌ ကိုယ္ပိုင္ လကၡဏာ သဘာ၀ ဟူ၍ စိုးစဥ္းမွ် မရွိ ဟူ၍ ျမင္ေသာေၾကာင္႕ အထက္ပါ အဆို၀ါဒမ်ားသည္ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း အတြက္ အဓိပၸါယ္ မရွိလွေပ။ ေလာက ကို ပံုေသကားခ်ပ္စိတ္ကူးေဘာင္မ်ား အားျဖင္႔ ပိုင္းျခားျခင္း (၀ိဘာဂ) ႀကံဆျခင္း (ကပၸနာ-ပရိကပၸ) ေတြးေခၚ သံုးသပ္ျခင္း (တကၠပရိယာဟတ) စသည္႕ ခ်ဥ္းကပ္မႈမ်ားအားလံုးသည္ ေရေပၚေရးေသာ အရုပ္မ်ားကဲ႕သို႕ အနက္မထင္ အသက္မ၀င္ ေသာ အားထုတ္ႀကိဳးပမ္းမႈမ်ား အျဖစ္ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း က ရႈျမင္ေသာေၾကာင္႕ မာဓ်ာမိက (မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း ကို ပံုေသ အဓိပၸါယ္ဖြင္႕ဆိုမႈသည္ အက်ိဳးမၿပီးအခ်ည္းႏွီးသာလွ်င္ ျဖစ္၏။
နာဂဇၨဳန ၏ ဘ၀
မာဓ်ာမိက (မဇၥၽိမက) ဂိုဏ္း ကို တည္ေထာင္ခဲ႔ေသာ နာဂဇၨဳန ႏွင္႕ပတ္သက္၍ ပညာရွင္မ်ား သံုးသပ္ခ်က္ အရ နာဂဇၨဳန (၃) ေယာက္ရွိခဲပံုရသည္ဟူ၏။
(၁) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ေပၚေပါက္ခ်ိန္မွာ ရွိခဲ႔ေသာ နာဂဇၨဳန
(၂) ေအဒီ ၂ ရာစု တြင္ မာဓ်ာမိက (မဇၥၽိမက) ဂိုဏ္း ကို အမွန္တကယ္တည္ေထာင္ခဲ႔ေသာ နာဂဇၨဳန
(၃) ေအဒီ ၈-၉ ရာစုတစ္၀ိုက္က ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အဂၢိရတ္ပညာရွင္ မဟာသိဒၶိရွင္ နာဂဇၨဳန
တိဗက္ဗုဒၶစာေပအစဥ္အလာက ဤ နာဂဇၨဳန (၃) ေယာက္ ကို တစ္ဦးတည္းေသာ ပုဂၢိဳလ္အျဖစ္ လက္ခံယံုၾကည္ၾက၏။
ေရွးေဟာင္းဒ႑ာရီအဆိုအရ နာဂဇၨဳန သည္ နာမည္ေက်ာ္ ၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသ သုတ္ တြင္ မဟာယာနတရားေတာ္မ်ား ေဆြးေႏြးခဲ႔ေသာ လိစၦ၀ီမင္းသား ပီယဒႆန ျဖစ္ခဲ႔သည္ဟုဆိုၾကေသးသည္။ သက်မုနိဗုဒၶရွင္ေတာ္က မိမိ ပရိနိဗၺာန္ျပဳ ေတာ္မူၿပီး ႏွစ္ေပါင္း (၄၀၀) ခန္႕ ၾကာလွ်င္ ေတာင္ပိုင္းတြင္ နာဂ အမည္ ျဖင္႔ ရဟန္းေတာ္ တစ္ပါးေပၚ ထြန္းလာမည္ ျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶတရားေတာ္မ်ား ကို အနက္မွန္ ျပန္ဖြင္႔ဆို မည္ ျဖစ္ ေၾကာင္း ကို ဗ်ာဒိတ္ေပးေတာ္မူခဲ႕ ေၾကာင္း ယံုၾကည္ၾက ေလသည္။
နာဂဇၨဳန သည္ အိႏၵယႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္း ေကာသလ ၀ိဒါဗၺ မွာ ျဗဟၼဏမိသားစု တစ္ခုတြင္ ေမြးဖြားခဲ႔ပါသည္။ သူအသက္ (၇) ႏွစ္ အရြယ္တြင္ ကြယ္လြန္မည္ ျဖစ္ေၾကာင္း ပုဏၰားေတာ္မ်ားက ေဟာၾကားခဲ႕ေသာေၾကာင္႔ သူမိဘမ်ား ၏ သေဘာ တူညီမႈ ျဖင္႔ ငယ္ရြယ္စဥ္က ပင္ သာသနာ႕ေဘာင္ကို ၀င္ေရာက္ခဲ႔ၿပီး ဂဂၤါျမစ္၀ွမ္းေဒသတြင္ ရွိေသာ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ သို႕ သြားေရာက္ၿပီး ရာဟုလာဘဒၵ ထံတြင္ တပည္႕ခံကာ ပညာသင္ၾကားခဲ႕သည္။ နာဂဇၨဳန သည္ (သဗၺတၱိ၀ါဒ) ဗုဒၶဘာသာ ၏ ပိဋကတ္ (၃) ပံု ကို တစ္ဖက္ကမ္းခတ္ သင္ၾကားတတ္ေျမာက္္ၿပီး နာဂဇၨဳန ၏ ပညာဥာဏ္ ဂုဏ္သတင္း ေက်ာ္ၾကားမႈသည္ နာဂေလာက ထိ ေရာက္ရွိ ခဲ႔ ေလသည္။
နာဂဇၨဳန သည္ နာဂေလာက ကို အစိုးရေသာ ဘုရင္၏ ဖိတ္ၾကားခ်က္ေၾကာင္႕ သမုဒၵရာေအာက္ေလာက မွာ ရွိေသာ နာဂေလာက (နဂါးျပည္) သို႔ ေရာက္ရွိသြားခဲ႔ၿပီး ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ဂႏၶဗ်ဴဟာသုတၱန္ ရတနာကူဋသုတၱန္ စာေပမ်ား ကို လူ႕ျပည္ သို႔ သယ္ေဆာင္ခဲ႔ေၾကာင္း အစဥ္အလာ ယံုၾကည္ၾက၏။ ထိုကာလမွာ စတင္၍ နာဂဇၨဳန (နာဂ တို႔ ၏ အကူအညီ ျဖင္႔ ေအာင္ျမင္ၿပီးေျမာက္သူ) ဟူေသာ နာမပညတ္တြင္ခဲ႔ပါသည္။
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း ၏ အဓိက က်မ္းစာ မ်ား
နာဂဇၨဳန ေရးသားခဲ႔ ေသာ မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း ၏ အဓိက က်မ္းစာ မ်ား ကို ေအာက္ပါအတိုင္း ေတြ႕ရပါသည္။
(၁) မဇၥၽမိက ကာရိကာ (နာဂဇၨဳန ျပဳစုေတာ္မူေသာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ အဖြင္႔ က်မ္း ျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒ ၏ အစြန္းပယ္ေသာ အလယ္လမ္းစဥ္ကို ၄၄၉ ဂါထာ ပါ အခန္း-ပကာရဏေပါငး္ ၂၇ ခု ျဖင္႔ လင္းျပထားေလသည္)
· မဇၥၽမိက ကာရိကာ ၏ အဖြင္႔ က်မ္းမ်ား
(၂) အကုေတာဘယ (နာဂဇၨဳန ျပဳစုေတာ္မူေသာ အ႒ကထာ)
(၃) မူလ မဇၥၽမိက ၀ီထိ (ဗုဒၶပါလိတ ျပဳစုေတာ္မူေသာ အ႒ကထာ)
(၄) ပညာပဒီပ (ဘာ၀၀ိေ၀က ျပဳစုေတာ္မူေသာ အ႒ကထာ)
(၅) ပရသႏၷပဒ (စႏၵကိတၱိ ျပဳစုေတာ္မူေသာ အ႒ကထာ)
(၆) ဒြါဒသ ဒြါရသွ်တၱရ (အခန္း-ပကာရဏေပါငး္ ၁၂ ခု ျဖင္႔ သုညတဒႆနအျမင္ ကို ရွင္းျပထား)
(၇) သုညတ သတၱတိ ( ဂါထာ ၆၆ ပိုဒ္ ျဖင္႔ သုညတဒႆနအျမင္ ကို ရွင္းျပထား)
(၈) ၀ိဂၢဟဗ်ာဗတၱနီ ( ဟိႏၵဴညာယဂိုဏ္း ၏ ေ၀ဖန္ခ်က္မ်ားကို ျပန္လည္ေခ်ပျခင္း)
(၉) ယုတၱိသတၱိကာ
(၁၀) ေ၀ဒလႅသုတၱပကာရဏ
(၁၁) မဟာပညာပါရမိတာဥပေဒသသွ်တၱရ
(၁၂) သုေလခါ
(၁၃) ရတနာ၀လီ
(၁၄) မဟာယာန၀ႎသိကာ
(၁၅) ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဟဒယ ကာရိကာ
(၁၆) စတုတတြ
(၁ရ) ဗ်ာဗဟာရသိဒၶိ ( သမၼဳတိသစၥာ ႏွင္႔ ပရမတၳသစၥာ ႏွစ္ပါး အေလွ်ာ္ျဖစ္ေၾကာင္းျပဆိုခ်က္)
အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ မဇၨ်မိက ဂိုဏ္း တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းလာပံု
နာဂဇၨဳန၏ ေနာက္ တြင္ သူ႕ ပညာအေမြကို ဆက္ခံသူ ဒႆနပညာရွင္မွာ အရိယေဒ၀ (ေအဒီ ၁၇၀-၂၇၀) ျဖစ္သည္။ အရိယေဒ၀ သည္ သီဟိုဠ္ ဘုရင္တစ္ပါး၏သားေတာ္ အျဖစ္ေမြးဖြားခဲ႕သူျဖစ္ သည္။ (ဒ႑ာရီ မွတ္တမ္း အရ ၾကာပန္း အတြင္း ဖြားျမင္သူ အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္)။ အရိယေဒ၀ သည္ ငယ္ရြယ္စဥ္ အခါကပင္ ထီးနန္း အေမြကို ရရွိစိုးစံ ႏိုင္ခဲ႕ေသာ္လည္း ေလာကီလူသား ဘ၀ကို စက္ဆုပ္ရြံရွာေသာေၾကာင္႔ ထီးနန္းစည္းစိမ္ ႏွင္႔ ျပည္သူ ကို စြန္႕ခြာ၍ အိႏၵိယ ျပည္ေတာင္ပိုင္းသို႔ ေရာက္ရွိလာၿပီး တရားဓမၼ ကို လွည္႔လည္ရွာေဖြခဲ႕၏။ အရိယေဒ၀ သည္ နာဂဇၨဳန ႏွင္႔ ေတြ႕ဆံု ရဟန္းျပဳခဲ႕သည္။ အရိယေဒ၀ သည္ နာဂဇၨဳန ၏ တပည္႕သာ၀ကမ်ား အနက္ အထူးခၽြန္ဆံုး ျဖစ္ခဲ႔ၿပီး ဆရာအရွင္႔ ေျခရာ ကို ပင္ နင္းႏိုင္သူ အျဖစ္ ဆိုၾက၏။ (အရိယေဒ၀ သည္ ကဏွရိပ မည္ေသာ မဟာသိဒၶိရွင္ေယာဂီ ျဖစ္သြားေၾကာင္းလည္း ဆိုၾကပါသည္)
အရိယေဒ၀ ၏ ဘ၀ ျဖစ္စဥ္တြင္ ထူးျခားေသာ ျဖစ္ရပ္မွာ ျဗဟၼဏပညာရွင္ အရိယသူရိယ ကို အႏိုင္ရ ခဲ႔ျခင္းျဖစ္သည္။ အရိယသူရိယ သည္ သီ၀နတ္ဘုရား ကို ကိုးကြယ္ေသာ ျဗဟၼဏပညာရွင္ ျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ႏွစ္မ်ိဳး စလုံး ကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္သူျဖစ္သည္။ နာလႏၵတကၠသိုလ္ ကို ေရာက္ရွိလာ၍ ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းေတာ္မ်ား ကို ၀ါဒၿပိဳင္ဆိုင္ အႏိုင္ယူၿပီး နာလႏၵတကၠသိုလ္ ကို စိုးမိုးေနေလ၏။ ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လည္း ျဗဟၼဏ၀ါဒ ကို သာ ေလ႕လာ သင္ၾကားေစေလရာ ရဟန္းေတာ္မ်ား အလြန္စိတ္မခ်မ္းေျမ႕ ၾကပဲ အရွင္နာဂဇၨဳန ထံ အေၾကာင္းၾကား အကူအညီ ေတာင္း ၾကေလ၏။ အရွင္နာဂဇၨဳန လည္း မိမိ ကိုယ္တိုင္ မသြားေရာက္လိုပဲ တပည္႕ျဖစ္သူ အရိယေဒ၀ ကို နည္းနာ နိႆယ မ်ား ေလ႕က်င္႕သင္ၾကားေပးလွ်က္ နာလႏၵတကၠသိုလ္ ကို ေစလႊတ္လိုက္ေလ၏။
အရိယေဒ၀ သည္ လမ္းခရီးတြင္ သူဖုန္းစားတစ္ဦး က မ်က္စိ ကို အလွဴခံရာတြင္ မိမိ ၏ ေဗာဓိသတၱ က်င္႔စဥ္အတိုင္း လွဴလိုက္ေသာ ေၾကာင္႔ မ်က္စိတစ္ဖက္လပ္ ျဖစ္ခဲ႔ရသည္။ နာလႏၵတကၠသိုလ္ ကို ေရာက္ရွိေသာ အခါ ျဗဟၼဏပညာရွင္ အရိယသူရိယ ကို ၀ါဒ အေျခအတင္ျပဳ အႏိုင္ယူ ႏိုင္ခဲ႔သည္။ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ၏ အားနည္းခ်က္မ်ား ကို ေဖၚျပထိုးႏွက္ ေသာ စတုသတက က်မ္း ကို ေရးဖြဲ႕ ကာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လည္း ဗုဒၶ ဓမၼ ကို သာ ျပန္လည္ ေလ႕လာသင္ၾကားေစခဲ႔ သည္ဟု ဆိုသည္။
ပရသဂၤ ဂိုဏ္း ႏွင္႔ သတႏၱရ ဂိုဏ္း
တိဗက္ ဗုဒၶစာေပ ပညာရွင္မ်ားသည္ အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ျဖစ္ေပၚတိုးတက္ေပၚေပါက္ခဲ႕ေသာ မဇၨ်မိက ဂိုဏ္း ကို ဂိုဏ္းကြဲ မ်ား ဂိုဏ္းလက္တက္မ်ားစြာ အမျဖစ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ တင္ျပထားပါသည္။ နာဂဇၨဳန ႏွင္႔ အရိယေဒ၀ တို႔ ေနာက္ပိုင္းတြင္ မူလ မဇၨ်မိက ဂိုဏ္း မွ ပရသဂၤ ဂိုဏ္း ႏွင္႔ သတႏၱရ ဂိုဏ္း (၂) ခု ကြဲျပား သတႏၱရ ဂိုဏ္း မွ တစ္ဆင္႔ သုတၱႏၱိက- သတႏၱရ ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ- သတႏၱရ ဂိုဏ္း ႏွစ္ဂုိဏ္း ထပ္မံကြဲျပားခဲ႔သည္။
ပရသဂၤ ဂိုဏ္း ႏွင္႔ သတႏၱရ ဂိုဏ္း (၂) ခု ကြဲျပားမႈ ၏ အေျခခံ အခ်က္ မွာ သတႏၱရ ဂိုဏ္း သည္ သမၼဳတိတရား တို႕ ၏ သဘာ၀အရွိသေဘာ ကို လက္ခံ ၍ ဆန္႔က်င္ဖက္အျမင္မ်ား ကို ေ၀ဖန္ရာတြင္ ကိုယ္ပိုင္ရပ္တည္ခ်က္ (သတႏၱရ ) ကို အေျခခံ ထား၍ ထိုးႏွက္တိုက္ခိုက္၏။ ပရသဂၤ ဂိုဏ္း မွာ မူ သမၼဳတိယတရား ႏွင္႔ ပရမတၳတရား ဟူသမွ်တို႔ ၏ ပင္ကိုယ္ သဘာ၀အရွိသေဘာ ကို လက္မခံ သလို ဆန္႔က်င္ဖက္အျမင္မ်ား ကို ေ၀ဖန္ရာတြင္ လည္း ကိုယ္ပိုင္ ရပ္တည္ခ်က္ မစြဲ ကိုင္ပဲ ဆန္႔က်င္ဖက္အျမင္မ်ား ၏ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္ေသာ ယုတၱိအက်ိဳးဆက္မ်ား (ပရသဂၤ) ကို လင္းျပျခင္း ျဖင္႔ ေခ်မႈန္း ပါသည္။
ပရသဂၤ ဂိုဏ္း ကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ႔သူမွာ ဗုဒၶပါလိတ (ေအဒီ ၄၇၀-၅၄၀) ျဖစ္ေလသည္။ ဗုဒၶပါလိတ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ ေတာင္ပိုင္း တမၻာလ ေဒသ မွ ပသႏၷမူလၿမိဳ႕တြင္ ေနထိုင္ေသာ ျဗဟၼဏမိသားစုတစ္စု မွ ေပါက္ဖြားခဲ႔သည္။ ဗုဒၶပါလိတ သည္ နာဂမိတၱ၏ တပည္႔ျဖစ္ေသာ ဘိကၡဳ သံဃရိကၡတ ထံ တြင္ ပိဋကတ္စာေပမ်ား ကို သင္ၾကားခဲ႔ ၿပီး ဗုဒၶပါလိတ သည္ နာဂဇၨဳန ၏ မူလမဇၨ်ိမက ကာရိကာ က်မ္း၏ အဖြင္႔ ဋီကာ တစ္ေစာင္ေရးခဲ႔ (ယင္းက်မ္းသည္ တိဗက္ဘာသာျပန္ သာ က်န္ ရွိေလသည္)။ ဗုဒၶပါလိတ ၏ နည္းစံနစ္ မွာ ၀ါဒၿပိဳင္သူ ကို သီးျခား ယုတၱိ ဆင္ေျခမ်ား တည္ေဆာက္ တိုက္ခိုက္ျခင္း မျပဳပဲ တစ္ဖက္၀ါဒ ၏ ယုတၱိ ကြင္းဆက္ (ပရသဂၤ) ကို သာ ေဖၚေဆာင္ ေခ်ဖ်က္ေသာ နည္း ျဖစ္၏။ ပရသဂၤ နည္းေဗဒ သည္ ေႏွာင္းကာလ မဇၨ်မိက ဂိုဏ္း ကို မ်ားစြာ လႊမ္းမိုး ခဲ႔ေလသည္။
သတႏၱရ ဂိုဏ္း ကို ထူေထာင္ခဲ႔သူမွာ ဘာ၀၀ိေ၀က (ေအဒီ ၅၀၀-၅၇၀) ျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶပါလိတ၏ ပရသဂၤ နည္းေဗဒ ကို တုန္႔ျပန္ေ၀ဖန္ ၍ ေပၚေပါက္လာခဲ႔သည္ကို ေတြ႕ ရသည္။ ဘာ၀၀ိေ၀က သည္ အႏၶာရတိုင္း (ဓညက တက အနီး) တြင္ ဖြားျမင္ခဲ႔သည္။ ဗုဒၶပါလိတ ၏ ပရသဂၤ ဂိုဏ္း အျမင္ကို ေ၀ဖန္ထိုးႏွက္ခဲ႔ေသာ ဘာ၀၀ိေ၀က ၏ စာေပလက္ရာမ်ား (ပညာပဒီပ-မဇၨ်မက ဟဒယ-တကၠဇာလ စေသာ က်မ္းဂန္မ်ား) သည္ တရုပ္ ႏွင္႔ တိဗက္ဘာသာျပန္ အေနျဖင္႕သာ က်န္ရွိခဲ႕ေလသည္။ ယင္း လက္ရာမ်ား ကို ေလ႔လာ လွ်င္ ဘာ၀၀ိေ၀က သည္ ျဗဟၼဏမ်ိဳးရိုးမွ ဆင္းသက္၍ ျဗဟၼဏ စာေပ ႏွင႔္ ဒႆန၀ါဒ မ်ား ကို အထူး ကၽြမ္းက်င္သူ ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ ရသည္။ ဤ က်မ္းဂန္မ်ား တြင္ ဘာ၀၀ိေ၀က သည္ ဗုဒၶ၀ါဒ သာမက အျခားေသာ ေခတ္ၿပိဳင္ အယူအဆ မ်ိဳးစံု၏ သမိုင္း ကိုလည္း မွတ္တမ္းခဲ႔ေလသည္။ ဗုဒၶပါလိတ ၏ ပရသဂၤ ဂိုဏ္း ႏွင္႕ ကြဲျပားျခားနားလွ်က္ ဆန္႔က်င္ဖက္အျမင္မ်ား ကို ေ၀ဖန္ရာတြင္ ကိုယ္ပိုင္ရပ္တည္ခ်က္ (သတႏၱရ ) ကို အေျခခံ ထား ေသာ ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္နည္း ကို ေဖၚထုတ္ခဲ႕သည္။
လမင္းပမာ ထြန္းလင္းေတာက္ပခဲ႕သူ စႏၵကိတၱိ
ဘာ၀၀ိေ၀က ေနာက္ ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ မဇၨ်ိမက ဂိုဏ္း ပညာရွင္ရဟန္းေတာ္မွာ စႏၵကိတၱိ (ေအဒီ ၆၀၀-၆၅၀) ျဖစ္သည္။ မဟာယာနဗုဒၶဒႆန နယ္ပယ္တြင္ နာဂဇၨဳန သည္ ေနမင္းႀကီးပမာ ျဖစ္လွ်င္ စႏၵကိတၱိ သည္ လမင္းႀကီး ပမာ ထြန္းလင္း ေတာက္ပခဲ႕သူ ျဖစ္ေလသည္။ စႏၵကိတၱိ သည္ ဗုဒၶပါလိတ ကို ကာကြယ္ ၍ ဘာ၀၀ိေ၀က ကို ျပန္လည္ ေ၀ဖန္ခဲ႕ ပရသဂၤ ဂိုဏ္း အျမင္ကို အတည္ျဖစ္ေစခဲ႔ ေလ၏။
စႏၵကိတၱိ သည္လည္း အျခားပညာရွင္မ်ား နည္းတူ အိႏိၵယျပည္ေတာင္ပိုင္းသား ျဖစ္၏။ သမႏၱ မည္ ေသာ အရပ္၌ ေမြးဖြား ခဲ႕သည္။ စႏၵကိတၱိ သည္ ဗုဒၶပါလိတ၏ တပည္႕သာ၀က ျဖစ္ေသာ ကမလဗုဒၶိ ထံတြင္ ရဟန္းျပဳကာ ပိဋကတ္ စာေပမ်ား ကို သင္ၾကားခဲ႔သည္။ ထို႔ေနာက္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ သို႕ ေရာက္ရွိလာၿပီးေနာက္ နာလႏၵ ၏ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ ရာထူး ကို ရခဲ႔၏။ ထိုတကၠသိုလ္ တြင္ ေနထိုင္စဥ္ ေယာဂစာရ ဒႆနပညာရွင္ စႏၵေဂါမိႏၵ ႏွင္႔ (၇) ႏွစ္ၾကာ ၀ါဒ စစ္ထိုး ၿပိဳင္ဆိုင္ ခဲ႔ ၏။ စႏၵကိတၱိ သည္ ဒႆနပညာ အျပင္ အဘိညာဥ္ တန္ခိုးရွင္ အျဖစ္လည္း ေက်ာ္ၾကားသူ ျဖစ္သည္။ ပန္းခ်ီ ေရးဆြဲထား ေသာ ႏြားမပံု ကားခ်ပ္ ထံ မွ ႏြားႏို႕ညစ္ျပ ခဲ႕ သည္ဟု ဆို၏။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ကို လာေရာက္ၿခိမ္းေျခာက္ ေသာ တူရကီ စစ္တပ္ ကို လည္း ေက်ာက္ျခေသၤ႕ ဖန္ဆင္း၍ တားဆီးကာကြယ္ ခဲ႕ သည္ဟု ဆို၏။ ေတာရေဆာက္တည္ လွ်က္ ကမၼ႒ာန္း အားထုတ္ေနစဥ္ ေတာမီးေလာင္ကၽြမ္းရာ စႏၵကိတၱိ ၏ သကၤန္းကိုေသာ္မွ မီးမခ ခဲ႕ သည္ဟု ဆို၏။
စႏၵကိတၱိ ေရးသားဖြင္႔ဆိုခဲ႔ေသာ ပသႏၷပဒ (မူလမဇၨ်ိမက ကာရိကာ က်မ္း၏ အဖြင္႔ ဋီကာ) သည္ မူရင္းသကၠဋ ဘာသာႏွင္႔ ၾကြင္းက်န္ရစ္ေသာ တစ္ခုတည္းေသာ လက္ရာျဖစ္ေလသည္။ သူ၏ မဇၨ်ိမကာ၀တာရ ႏွင္႔ ယင္း၏ အဖြင္႔ ဘာသာဋီကာ က်မ္းမ်ား သည္ကား တိဗက္ ဘာသာျပန္ အေနႏွင္႔သာ က်န္ရစ္ေတာ႔၏။ မဇၨ်ိမကာ၀တာရ က်မ္း သည္ မဇၨ်မိကဂိုဏ္း ၏ သုညတာဒႆန အျမင္ ႏွင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္ ကို ေပါင္းဆက္စပ္တင္ျပထားေသာ က်မ္းစာ ျဖစ္၏။ ယေန႕ေခတ္ကာလအထိ တိဗက္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အျမင္႕ဆံုးဓမၼအျမင္ (Pinnacle View on Reality) ကို စႏၵကိတၱိ ေရးသားဖြင္႔ဆိုခဲ႔ေသာ ပသႏၷပဒ က်မ္း၏ စံျဖင္႕တိုင္းတာဆဲ ျဖစ္၏။ မြန္ဂိုလီယား မွ ကက္စပီယန္ပင္လယ္အထိ က်ယ္ျပန္႕ေသာ တိဗက္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ယဥ္ေက်းမႈနယ္ေျမႀကီး တစ္ခြင္လံုးတြင္ မာဓ်ာမိကဗုဒၶဒႆနအျမင္ ကိုသာ ဓမၼအသိဥာဏ္ပညာေလွခါး၏ အထြဋ္အထိပ္ အျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ ေလ႕လာဆည္းပူး ေနၾကပါသည္။
စႏၵကိတၱိ ေနာက္ ေပၚေပါက္ေသာ ထင္ရွားသည္႕ ပရသဂၤ ဂိုဏ္း အယူ ကို တင္ျပခဲ သူမွာ သႏၱိေဒ၀ (ေအဒီ ၆၉၅-၇၄၃ ) ျဖစ္၏။ သႏၱိေဒ၀ သည္ ေဗာဓိသတၱ ၏ ပါရမီ (၁၀) ပါး က်င္႔စဥ္ ကို ေဖၚျပေသာ ေဗာဓိစာရာ၀တာရ က်မ္း ႏွင္႕ သိကၡသမုစၥယ က်မ္း တို႕ ျပဳစုခဲ႕၏။
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း ၏ ေနာက္ဆံုး တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈ ကို သႏၱရကၡိတ ႏွင္႔ ၎၏ တပည္႔ ကမလာသီလ (ေအဒီ ၈ ရာစု) တို႔ ၏ စာေပလက္ရာမ်ား (မဇၨ်ိမကာလကၤာရ၊ မဇၨ်ိမကာေလာက ႏွင္႔ ဘာ၀နာကမၼ) တြင္ ေတြ႕ရေလသည္။ သႏၱရကၡိတ သည္ ေယာဂစာရဗုဒၶ၀ါဒအျမင္ မ်ား ကို မဇၨ်ိမက ဂိုဏ္း ၏ ေ၀ဖန္ပိုင္းျဖတ္စိတ္ျဖာမႈ ဆိုင္ရာသေဘာမ်ား ႏွင္႔ ေပါင္းစပ္ခဲ႕သည္။ ေလာကသမၼဳတိယတရား မ်ား ၏ အရွိသေဘာ ႏွင္႔ ျဖစ္ေပၚေျပာင္းလဲ မႈ အစဥ္ကို ( ဗဟိဒၶရုပ္ေလာက သည္ အဇၥ်တၱ နာမ္တရားစုမ်ား ကို တည္မွီေနေၾကာင္း) ေယာဂစာရဗုဒၶ၀ါဒအျမင္ မ်ား အားျဖင္႔ ရွင္းျပခဲ႔ ပါ၏
သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ သ-ဘာ၀အရွိ၀ါဒ
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း ၏ အျမင္ ကို သိျမင္ရန္အတြက္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ သ-ဘာ၀အရွိ၀ါဒကို ဦးစြာ သေဘာ ေပါက္ရန္လိုပါသည္။ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း သည္ ေရွးေဟာင္း ေထရ၀ါဒဂိုဏ္းမွ ကြဲထြက္လာေသာ ဟီနယာန ဂိုဏ္းတစ္ခု ျဖစ္ၿပီး မထုရာနယ္တြင္ အေျခစိုက္ကာ စည္ပင္ႀကီးထြားခဲ႕ ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းကြဲ တစ္ခုျဖစ္၏။ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၀င္ တို႕ သည္ ၀ိဘာသာ ဟုေခၚေသာ အဘိဓမၼာ ႏွင္႕ အဖြင္႔က်မ္းမ်ားစြာ ကို ေရးသားစီရင္၍ ေထရ၀ါဒဂိုဏ္း ႏွင္႔မတူေသာ သီးျခား အဘိဓမၼာ စာေပ အစဥ္အလာ ကို ထူေထာင္ခဲ႕ၾကေလသည္။
သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အျမင္တြင္ ေလာက အရွိတရား မ်ား ကို နယ္ပယ္ႏွစ္ရပ္ ခြဲ ျခား သတ္မွတ္ထားသည္ကို ေတြ႕ ရ၏။
(၁) သမၼဳတိ (ပညတၱိ) အရွိတရားမ်ား (စားပြဲ ကုလားထိုင္ သစ္ပင္ လူ စသည္)
(၂) ပရမတၳ (ဒဗၺ) အရွိတရားမ်ား ( ပထ၀ီ အာေပါ ေတဇာ ၀ါေယာ အာကာသ ၀ိညာဏ စိတၱ ေစတသိက)
စားပြဲ ကုလားထိုင္ သစ္ပင္ လူ စသည္႕ သမၼဳတိ (ပညတၱိ) အရွိတရားမ်ား သည္ အမွန္စင္စစ္ ရွိေသာ အရွိတရားမ်ား မဟုတ္ပဲ အစိတ္အပိုင္း သေဘာမ်ား ေပါင္းစပ္စုေ၀း ေနမႈ ကို နာမပညတ္တင္ သတ္မွတ္ထားျခင္း ျဖစ္သည္။
ကုလားထိုင္ တစ္လံုး ဆိုပါစို႔။ ကုလားထိုင္ ဟူေသာ အမည္နာမပညတ္ ႏွင္ အသြင္သ႑ာန္သည္ ခြဲျခမ္း စိတ္ျဖာ ေလ႕လာ ၾကည္႔ပါက အမွန္စင္စစ္ အရွိတရား မဟုတ္ေၾကာင္းေတြ႕ ရေပမည္။ ကုလားထိုင္ဟူသည္ ေျခေထာက္ ေလးေခ်ာင္း ထိုင္ရန္ ပ်ဥ္ခ်ပ္ ႏွင္႔ ေနာက္မွီရန္ ပ်ဥ္ခ်ပ္ တို႔ ကို ေပါင္းစပ္ဖြဲ႔စည္းထားေသာ အစုအစည္း အသြင္သ႑ာန္ ျဖစ္သည္။ ကုလားထိုင္တြင္ ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ကို သီးျခားစီခြဲထုတ္လိုက္ပါလွ်င္ ကုလားထိုင္ ဟူေသာ အရွိတရား ကို သီးျခားရွာေဖြ မေတြ႕ ႏိုင္ေပ။
ကုလားထိုင္၏ အရွိသေဘာသည္
· ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား၏ ျပင္ပတြင္လည္းမရွိပါ။
· ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ားတစ္ခုခ်င္းစီ၏ အတြင္း ထဲတြင္လည္း မရွိပါ။
· ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ကို စုပံုထားခ်င္း တြင္လည္း မရွိပါ။
· စင္စစ္အားျဖင္႕ ကုလားထိုင္ ဟူေသာ အရာတြင္ ေပါင္းစပ္ ပါ၀င္ ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား အခ်င္းခ်င္း တိက်ေသာ ဆက္သြယ္ေပါင္းစပ္မႈ အား ျဖင္႕သာလွ်င္ ကုလားထိုင္ ဟူေသာ နာမပညတ္ သတ္မွတ္ထား ျခင္း ျဖစ္သည္။
ဆက္လက္၍ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာလွ်င္ ေပါင္းစပ္ပါ၀င္ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ားျဖစ္ေသာ (ေျခေထာက္ ေလးေခ်ာင္း ထိုင္ရန္ ပ်ဥ္ခ်ပ္ ႏွင္႔ ေနာက္မွီရန္ ပ်ဥ္ခ်ပ္) စသည္ တို႔ သည္ပင္ ပိုမို ေသးငယ္ေသာ ရုပ္ အႏုျမဴ မ်ား ျဖင္႕ ေပါင္းစပ္ ဖြဲ႕စည္းထား ျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ ေျခေထာက္ ေလးေခ်ာင္း ထိုင္ရန္ ပ်ဥ္ခ်ပ္ ႏွင္႔ ေနာက္မွီရန္ ပ်ဥ္ခ်ပ္ တို သည္လည္း နာမ ပညတ္မ်ား သာ ျဖစ္ၿပီး ပိုမို ေသးငယ္ေသာ ရုပ္ အႏုျမဴ မ်ား ကို အေျခခံ တည္ရွိေနရေပသည္။ ရုပ္ အႏုျမဴ မ်ား တြင္ ပထ၀ီ အာေပါ ေတေဇာ ၀ါေယာ အာကာသ စေသာ မဟာဘုတ္ ရုပ္တရားမ်ား ႏွင္႔ အဆင္း အနံ႕ အရသာ အထိအေတြ႕ စေသာ ဥပါဒါ ရုပ္တရား မ်ား ပါ၀င္ ဖြဲ႕စည္း ေနၾကေလသည္။
သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အျမင္တြင္ ပထ၀ီ အာေပါ ေတေဇာ ၀ါေယာ အာကာသ စေသာ ပရမတၳ (ဒဗၺ) အရွိတရား မ်ား သည္သာ အဟုတ္ရွိ အမွန္ရွိ ပကတိရွိေသာ အစစ္အမွန္တရားမ်ား ျဖစ္ၿပီး ၎တို႔ ကို တည္မွီ၍ နာမပညတ္တင္ သတ္မွတ္ထားရေသာ အရာမွန္သမွ်သည္ အစစ္အမွန္အားျဖင္႔ မရွိေသာ သမၼဳတိ (ပညတၱိ) အရွိတရားမ်ား သာ ျဖစ္သည္ ဟု ဆိုပါသည္။ ထို႕ေၾကာင္႔ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အျမင္တြင္ အဟုတ္ရွိ အမွန္ရွိ ျဖစ္ေသာ ပရမတၳသစၥာတရားႏွင္႔ အမည္နာမေ၀ါဟာရ အားျဖင္႕သာ ေခၚေ၀ၚသမုတ္အပ္၍ အစစ္အမွန္မရွိေသာ သမၼဳတိသစၥာတရား ဟူ၍ ေလာက (၂) ခု ပိုင္းျခားသတ္မွတ္ခဲ႕ပါသည္။
သဗၺတၳိ၀ါဒ၏ ကာလသံုးပါး အရွိသေဘာ အျမင္
မူလဗုဒၶ၀ါဒ၏ အဘိဓမၼာ အျမင္တြင္ ပထ၀ီ အာေပါ ေတေဇာ ၀ါေယာ အာကာသ စေသာ ပရမတၳတရား မ်ားသည္ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရားမ်ားေပါင္းဆံုမႈ-ပစၥယသာမဂၢီသေဘာ-ေၾကာင္႕ ယာယီျဖစ္ေပၚလာရေသာ သေဘာမွ် (ႀကိယာမတၱ) ျဖစ္ေသာတရားမ်ား ျဖစ္သည္။ ထိုပရမတၱတရားမ်ား သည္ ျဖစ္လွ်င္ျဖစ္ျခင္း တစ္ခဏမွ် လြန္ေအာင္ တည္ေန ႏိုင္စြမ္းေသာ အစြမ္းသတၱိလည္း မရွိမူ၍ ခဏမဆိုင္း ခ်ဳပ္ပ်က္ေပ်ာက္ကြယ္ၾကရသည္႕ တရားမ်ား ျဖစ္၏။ သို႕ေသာ္လည္း သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အျမင္တြင္ ယင္း ပရမတၱတရားမ်ား သည္ ကိုယ္ပိုင္ဂုဏ္သတၱိ သဘာ၀အား ျဖင္႔ ကာလ သံုးပါး (အတိတ္-ပစၥဳပၸန္-အနာဂတ္) တစ္ေလွ်ာက္ ခ်ဳပ္ေပ်ာက္ပ်က္စီးမႈ မရွိပဲ မိမိ သဘာ၀လကၡဏာ အတိုင္း အစဥ္အၿမဲတည္ေနႏိုင္ေသာ ဓမၼတရားမ်ား ျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။ ပစၥဳပၸန္ကာလတြင္ ေတြ႕သိရေသာ ဓမၼတရားတစ္ခု သည္ ပစၥဳပၸန္သေဘာလကၡဏာကို ေဆာင္ယူထားသည္ျဖစ္ၿပီး ဆို ဓမၼတရားသည္ပင္ ပစၥဳပၸန္ကာလ မွ ေရြ႕ေလ်ာ၍ အတိတ္ ျဖစ္သြားေသာအခါ အတိတ္သေဘာလကၡဏာကို ေျပာင္းလဲေဆာင္ယူျပန္သည္။ ထိုနည္းတူစြာ ပစၥဳပၸန္ကာလ သို႔ ေရာက္ရွိမလာေသးေသာ အနာဂတ္ကာလမွ ဓမၼတရားမ်ား သည္လည္း အနာဂတ္သေဘာလကၡဏာ ကို ေဆာင္ယူလွ်က္ (ႀကိဳတင္) တည္ရွိေနၾကသည္ဟု သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ က ယူဆေလသည္။
ပိုမိုထင္ရွားေစရန္ ဥပမာျဖင္႕ျပေစဦးအံ႕။ လမ္း၏ အေကြ႕တစ္ေလွ်ာက္ စိုက္ထူထားေသာ အကာအရံ ေက်ာက္တိုင္ မ်ား ကို ကား မီးေရာင္ထိုး ပံုကို စဥ္းစားၾကည္႔ပါ။ အကာအရံ ေက်ာက္တိုင္ မ်ား သည္ ည အေမွာင္ ကာလျဖစ္ေသာ္လည္း ဆိုင္ရာ မိမိတို႕ ေနရာ အသီးသီး၌ ပကတိအၿမဲ တည္ရွိေနေသာ အရာမ်ား ျဖစ္ေလသည္။ ကားမီးေရာင္တန္း က်ေရာက္ ေသာ အခါ အေမွာင္ထုထဲမွ ပထမ ေက်ာက္တိုင္ ေပၚလြင္ထင္ရွားလာသည္။ ထို႔ေနာက္ ေရြ႕လ်ားေနေသာ ကား၏ မီးေရာင္ေၾကာင္႔ ဒုတိယေက်ာက္တိုင္ ေပၚလြင္ထင္ရွားလာ ၿပီး ပထမ ေက်ာက္တိုင္ မွာ အေမွာင္ထု အတြင္း ျပန္လည္ ငုပ္လွ်ိဳးေပ်ာက္ကြယ္ သြားသည္။ ထို႕အတူဆက္လက္၍ တတိယေက်ာက္တိုင္ ေပၚလြင္ထင္ရွားလာ ၿပီး ဒုတိယ ေက်ာက္တိုင္ မွာ အေမွာင္ထု အတြင္း ျပန္လည္ငုပ္လွ်ိဳးေပ်ာက္ကြယ္ သြားသည္။ ဤနည္းအားျဖင္႔ စတုတၱ ပဥၥမ ဆ႒မ စသျဖင္႔ အကာအရံ ေက်ာက္တိုင္ မ်ား သည္ ေပၚလြင္လာလိုက္ ေပ်ာက္ကြယ္ သြားလိုက္ ျဖစ္ေနပံု ကို ေတြးၾကည္႔ပါ။ အကာအရံ ေက်ာက္တိုင္ မ်ားသည္ မီးေရာင္ေအာက္တြင္ အစီအရီ ေပၚေပါက္လာေသာ္လည္း ယင္းတို႕သည္ နဂိုမူလ ကတည္းက ထိုေနရာတြင္ ပကတိရွိေနေသာ အရာမ်ားျဖစ္ၾကေလသည္။ ထို႕အတူ မီးေရာင္လြန္ေသာအခါ၀ယ္ အေမွာင္ထုတြင္းသို႕ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေသာ္လည္း ယင္းတို႕သည္ နဂိုမူလ ေနရာတြင္ ေပ်ာက္မသြားပဲ ပကတိ ရွိေနေသာ အရာမ်ားျဖစ္ၾကေလသည္။
ဤ ဥပမာ အတိုင္း သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အျမင္ကို နားလည္ႏိုင္သည္။ ရုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤတ အသခၤတ တရားစု မ်ားသည္ အကာအရံ ေက်ာက္တိုင္ မ်ားကဲ႕သို႕ ကာလသံုးပါးစလံုး အၿမဲရွိ ပကတိရွိ ေနေသာ သ-ဘာ၀တရားမ်ား ျဖစ္သည္။ ဓမၼတရားတစ္ခုသည္ ရံခါ၌ အတိတ္အသြင္ကို ေဆာင္သည္။ ထို႔ေနာက္ (ယင္းဓမၼတရားသည္ပင္) ပစၥဳပၸန္ အသြင္ ကို ေဆာင္သည္။ ထို႔ေနာက္ (ယင္းဓမၼတရားသည္ပင္) အနာဂတ္အသြင္ ကို ေဆာင္သည္။ ကာလတရား သည္ ႏႈိင္းရသေဘာ သမၼဳတိသေဘာ ျဖစ္ၿပီး ေျပာင္းလဲေနေသာ္လည္း ကာလသံုးပါးစလံုး အၿမဲရွိ ပကတိရွိ ေနေသာ သ-ဘာ၀ တရားမ်ား ရုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤတ အသခၤတ တရားစုမ်ားသည္ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) အားျဖင္႔ အဟုတ္ရွိ တကယ္ရွိေနေသာ ပရမတၳတရားသေဘာ မ်ား ျဖစ္ၾကသည္ ဟု သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ က ခံယူပါသည္။
သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ သည္ အဟုတ္ရွိတကယ္ရွိေနေသာ ပရမတၳတရားသေဘာ မ်ား ကို တူညီရာ ဓါတ္သဘာ၀ အားျဖင္႔ စုေပါင္းသိမ္းဆည္းေရတြက္ျခင္း၊ အေသးစိတ္ ခြဲျခမ္းေ၀ဖန္ျပျခင္း၊ ၀ါဒအမ်ိဳးမ်ိဳးႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္ခ်ိန္ထိုးေ၀ဖန္ ဆန္းစစ္ျခင္း၊ အစံုစံု ျပန္စုပံု၍ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္ျပျခင္း စသည္တို႕ ကို ျပဳလုပ္ ပါသည္။
သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ အယူအဆ
ဤေနရာတြင္ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ စကားစု ကို ရွင္းျပရန္လိုပါသည္။ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အလိုအရ ရုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤတ အသခၤတ တရားစုမ်ားသည္ တစ္ခုခ်င္းစီတြင္ သီးျခားပိုင္ဆိုင္ေသာ မိမိ ကိုယ္ပိုင္ သဘာ၀ (Own Nature) ရွိၾကသည္ ဟု ျမင္သည္။ ဥပမာ- ပထ၀ီ ဟူေသာမဟာဘုတ္ရုပ္တရားသည္ ခက္မာျခင္း ဟူေသာ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ ကို တစ္သီးတစ္ျခား ပိုင္ဆိုင္သည္။ ထို႔အတူ အာေပါ၊ေတေဇာ၊၀ါေယာ၊ အာကာသ စေသာ မဟာဘုတ္ရုပ္တရားမ်ားသည္ ယိုစီးေစးဖြဲ႕ျခင္း၊ ေလာင္ၿမိဳက္ရင္႔က်က္ျခင္း၊ တြန္းထိုးေထာက္ကန္ျခင္း၊ အခုအခံမဲ႕ျခင္း စေသာ ဆိုင္ရာ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀မ်ား ကို တစ္သီးတစ္ျခား ပိုင္ဆိုင္ၾကသည္ ဟု ယူဆပါသည္။ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ အဘိဓမၼာ အလိုအရ ေလာကသမၼဳတိယ တရားမ်ားျဖစ္ေသာ အစုအေ၀း သေဘာမ်ား (လူ သတၱ၀ါ အရာ၀တၱဳပစၥည္းမ်ား) သည္ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature)မရွိေသာ အရွိေယာင္အသြင္သ႑ာန္ ပညတ္တရားမ်ား ျဖစ္ၾက၍ ရုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤတ အသခၤတ တရားစုမ်ားသည္သာ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ရွိေသာ အဟုတ္အမွန္ရွိ ပညတ္ခံတရား မ်ား (၀ါ) ပရမတၱအရွိသဘာ၀တရားမ်ားျဖစ္ၾကၿပီး ယင္းတို႕ သည္ ကာလသံုးပါးစလံုး အၿမဲတည္ေနသည္ ဟု ဆိုပါသည္။
မဇၨ်မိကဂိုဏ္း ၏ အဓိကပစ္မွတ္သည္ကား သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ အယူအဆ ျဖစ္ေလသည္။ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ အယူအဆသည္ မူလဗုဒၶဓမၼ၏ အျမင္မဟုတ္ပဲ ျဗဟၼဏ၀ါဒီ တို႕၏ ထာ၀ရခိုင္ၿမဲေသာ အတၱ (Eternal Self) အျမင္ ကို သာ ကိုယ္စားျပဳေနသည္ဟု မဇၨ်မိက ဂိုဏ္း က ျမင္ပါသည္။
မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ စကားရပ္ သည္ ေအာက္ပါ အနက္အဓိပၸါယ္မ်ား ကိုလည္း ရည္ညႊန္းေန ပါသည္။
· အစစ္အမွန္ တည္ရွိေနျခင္းေဘာ (Truly existing)
· အဆံုးစြန္ေသာသေဘာျဖင္႔တည္ရွိေနျခင္းသေဘာ (Ultimately existing)
· ပကတိအႏွစ္သာရအားျဖင္႔ တည္ရွိေနျခင္းသေဘာ (Inherently existing)
· အမွီအခိုအေထာက္အပံ႕ကင္းလွ်က္ တည္ရွိေနျခင္းသေဘာ (Independently existing)
· မေျပာင္းမလဲေသာသေဘာအားျဖင္႔ တည္ရွိေနျခင္းသေဘာ (Absolutely existing)
· ဓမၼဓိ႒ာန္သေဘာအားျဖင္႔ တည္ရွိေနျခင္းသေဘာ (Existing from Its own side)
· အဟုတ္အမွန္သဘာ၀အားျဖင္႔ တည္တံ႔ေနျခင္းသေဘာ (Really Established)
မာဓ်ာမိက (မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း သည္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ အယူအဆ ကို ေခ်မႈန္းပယ္ရွား လွ်က္ သိႏိုင္သမွ်ေသာ ပညတ္ ပရမတ္ သခၤတ အသခၤတ ဘာ၀ အဘာ၀ တရားစုအားလံုး ၏ သဗၺတၱိ၀ါဒဂုိဏ္း၏ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ မွ ဆိတ္သုဥ္းမႈသေဘာ (Emptiness of Own Nature) ႏွင္႔ အရာခပ္သိမ္း၏ အျပန္အလွန္ေထာက္ပံ႔ စြဲမွီျဖစ္ပြားမႈသေဘာ (Interdependent Origination) အျမင္တို႕ ကို ထြန္းလင္းျပခဲ႕ပါသည္။
မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ သိမႈ အလႊာ (၂) ခု
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း ၏ ဒႆနအျမင္ အရ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ (Own Nature) ဟူေသာ အယူအဆ သည္ စြဲလန္း တပ္မက္မႈ မွန္သမွ်၏ အရင္းအျမစ္ ျဖစ္သည္။ အ၀ိဇၨာ ၏ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ သိမႈ ျဖစ္သည္။ အရာခပ္သိမ္း၌ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀မွ ဆိတ္သုဥ္းမႈသေဘာ-သုညတာ (Emptiness of Own Nature)ကို “ျမင္ျခင္း”သည္ စြဲလန္းတပ္မက္မႈ မွန္သမွ်၏ အရင္းအျမစ္ ကို ျဖတ္ေတာက္ ပစ္ေသာ ၀ိဇၨာဥာဏ္ပညာ ျဖစ္ေလသည္။ ေႏွာင္းကာလ မဇၨ်ိမကဒႆန ပညာရွင္မ်ား က မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ သိမႈ ကို အလႊာ (၂) ခု ခြဲသည္။
(၁) ပထမ အလႊာမွာ သတၱ၀ါ အားလံုး ၏ သ႑ာန္တြင္ အႏုသယသေဘာအားျဖင္႔ကိန္း၀ပ္ေနေသာ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ သိမႈ (Innate Misconception) ျဖစ္သည္။
(၂) ဒုတိယအလႊာ မွာ မိစၦာဒိ႒ိ ဒႆနအျမင္မ်ားအရ ဆင္ျခင္မႈျဖင္႔တည္ေဆာက္ထားေသာ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ သိမႈ (Acquired Misconception) ျဖစ္သည္။
ဒုတိယအလႊာ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာသိမႈ ကို ဒႆနေဗဒနည္း ယုတၱိေဗဒနည္း တို႔ ျဖင္႔ ပယ္ရွားႏိုင္ေသာ္လည္း ပထမ အလႊာတြင္ နက္ရိႈင္းစြာ ရွိေနေသာ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာသိမႈ ကိုမူ ၿငိမ္သက္ၾကည္လင္ေသာ စ်ာန္သမာဓိကို အေျခခံ ေသာ ပညာစကၡဳ အားျဖင္႔သာ ပယ္ရွားႏိုင္ေလသည္။
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း၏ ဒႆန အျမင္အရ ရွိရွိ သမွ်ေသာ ဓမၼတရား ဟူသမွ်သည္ မိမိတို႕၏ ပင္ကိုယ္သဘာ၀ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ စြမ္းအား မ်ားမွ ကင္းဆိတ္ၾကၿပီး ဤသို႕ ကိုယ္ပိုင္ ပကတိသဘာ၀ မရွိျခင္း ဆိတ္သုဥ္းျခင္း ကို သုညတသဘာ၀ ဟုေခၚဆိုျခင္းျဖစ္၏။
ဗုဒၶ၀ါဒဂိုဏ္းအသီးအသီး ၏ အျမင္၌ ဓမၼတရား ဟူသမွ်သည္ (နိဗၺာန္ ႏွင္႔ အသခၤတ ဓါတု မွ လြဲ၍) အေၾကာင္းတရား အေထာက္အပံ႕ အေျခအေနမ်ား ကို မွီစြဲ၍ ျဖစ္ပြားေပၚေပါက္ရစၿမဲ ျဖစ္ေလသည္။ မဇၥ်မိကဒႆန ၏ ရႈေထာင္႔ မွ ၾကည္႕ ပါက အေၾကာင္းတရား အေထာက္အပံ႕ အေျခအေနမ်ား ကို မွီစြဲ၍ ျဖစ္ပြားေပၚေပါက္ရ ေသာ ဓမၼတရား ဟူသမွ် သည္ ကိုယ္ပိုင္ ပကတိသဘာ၀ မရွိႏိုင္ေသာ သုညတ ဓမၼတရား မ်ား သာ ျဖစ္၏။တံလွ်ပ္ အိပ္မက္ မ်က္လွည္႕ စေသာ အရာမ်ား သည္ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕တရား မ်ား ေၾကာင္႕ အဟုတ္အမွန္ရွိသေယာင္ ထင္ရွားေပၚေပါက္လာ ေသာ္လည္း ၎တို႕၏ သဘာ၀ကို အတိအက် ေလ႕လာစူးစမ္းၾကည္႔ပါက အတြင္းသားအႏွစ္သာရ အခိုင္အမာ ျဖင္႔ တည္ရွိေနေသာ အရာ မ်ား မဟုတ္ သကဲ႕သို႕ ဓမၼတရား ဟူသမွ်သည္လည္း ရွိေယာင္ေဆာင္ေနၾကေသာ အတုအေယာင္ ဓမၼတရားမ်ား သာ ျဖစ္ၾက၏။
အမွန္တကယ္ မရွိေသာ တံလွ်ပ္ အိပ္မက္ မ်က္လွည္႕ စေသာ အရာမ်ား ကို အမွန္စင္စစ္ အရွိတရားမ်ား အျဖစ္ မွားယြင္း ေဖါက္ျပန္စြာ ဆုပ္ကိုင္သံုးသပ္မိပါက တပ္မက္ျခင္း မုန္းတီးျခင္း ေၾကာက္လန္႕ျခင္း စေသာ တုန္႕ျပန္ခံစားမႈ မ်ား ျဖစ္ရ သကဲ႕သို႕ အမွန္တကယ္ မရွိေသာ ဓမၼတရား တို႕ ကို ပကတိသဘာ၀အတိုင္း ရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ား အျဖစ္ မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ ဆုပ္ကိုင္သံုးသပ္မိပါလွ်င္ ကိေလသာ တဏွာ ဥပါဒါန္ စေသာ တရားမ်ား ျဖစ္ပြား ႏိုင္၏။
ကိေလသာ တဏွာ ဥပါဒါန္ စေသာ တရားမ်ား သည္လည္း ၎တို႕ စြဲလန္းတပ္မက္ေသာ ဓမၼတရားမ်ားနည္းတူ ပကတိ သဘာ၀အတိုင္း အမွန္တကယ္ မရွိေသာ ဓမၼတရား တို႕သာ ျဖစ္ေလ၏။
အတြင္းသားအႏွစ္သာရဆိတ္သုဥ္းျခင္း သုညတသေဘာ
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဂိုဏ္း ၏ ဒႆန အျမင္အရ ျပင္ပ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရား မ်ား ကို မွီစြဲ၍ ရပ္တည္ျဖစ္ပြားမႈ သေဘာ= ေျပာင္းလဲေဖါက္ျပန္ျခင္းသေဘာ= အတြင္းသားအႏွစ္သာရဆိတ္သုဥ္းျခင္း သုညတသေဘာ တရားမ်ား သည္ ေအာက္ပါအတိုင္း အျပန္အလွန္ဆက္ႏြယ္ေနၾက၏။
(၁) မိမိ တို႔၏ ပကတိသဘာ၀အတိုင္း ရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ား သည္ ေျပာင္းလဲေဖါက္ျပန္ျခင္း မရွိႏိုင္။
(၂) အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ မိမိ တို႔၏ ပကတိသဘာ၀အတိုင္း ရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ား သည္ မည္သည္႕ ျပင္ပ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရား ကို မွ မမွီခိုပဲ တည္ ေနႏိုင္စြမ္းရွိေသာေၾကာင္႕ ျဖစ္၏။
(၃) အေတြ႕အႀကံဳ ျဖင္႔ တိုင္းတာသိရွိေနရေသာ ဓမၼတရား ဟူသမွ်သည္ ေျပာင္းလဲေဖါက္ျပန္ျခင္း ျဖစ္ပြားေနၾက၏။
(၄) အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ အေတြ႕အႀကံဳ ျဖင္႔ တိုင္းတာသိရွိေနရေသာ ဓမၼတရား ဟူသမွ်သည္ ျပင္ပ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရား မ်ား ကို မွီစြဲ၍ ရပ္တည္ျဖစ္ပြား ေနရေသာေၾကာင္႕ျဖစ္၏။
(၅) ထို႕ေၾကာင္႔ အေတြ႕အႀကံဳ ျဖင္႔ တိုင္းတာသိရွိေနရေသာ ဓမၼတရား ဟူသမွ်သည္ မိမိ တို႔၏ ပကတိသဘာ၀အတိုင္း ရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ား မွ ကင္းဆိတ္ေသာ သုညတဓမၼ မ်ား သာ ျဖစ္ၾက၏။
“မိမိ တို႔၏ ပကတိသဘာ၀အတိုင္း ရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ား သည္ ျပင္ပ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရား မ်ား ကို မွီစြဲ၍ ရပ္တည္ျဖစ္ပြား ေနရသည္ဟု ဆိုျခင္းမွာ ယုတၱိ ႏွင္႕မညီေခ်။”
“ျပင္ပ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရား မ်ားေၾကာင္႕ ျဖစ္ေပၚလာရေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) ဟူသည္ ျပဳလုပ္ဖန္တီးထားေသာ အရာသာ ျဖစ္ေပမည္။ သို႕ေသာ္ မည္ကဲ႕သို႕ အရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) ဟူသည္ ျပဳလုပ္ဖန္တီးထားေသာ အရာ ျဖစ္ႏိုင္ေပမည္နည္း။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ အရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) ဟူသည္ ျပဳလုပ္ဖန္တီးထားေသာ အရာမဟုတ္မူပဲ မည္သည္႔ ျပင္ပအေၾကာင္းတရား ကိုမွ အမွီအခိုမရွိပဲ မိမိ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအား သတၱိျဖင္႔ ရပ္တည္ႏိုင္ေသာအရာ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ေပတည္း။ ”[1]
အထက္ပါ စာပိုဒ္ ၏ အနက္ဖြင္႕ဆိုခ်က္မ်ား ကို အႏွစ္ခ်ဳပ္ၾကည္႔ပါလွ်င္ ေအာက္ပါ ညီမွ်ျခင္း အေျဖမ်ား ကို ရေပမည္။
· အရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) = အမွီအခိုမရွိပဲ မိမိ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအားသတၱိျဖင္႔ ရပ္တည္ႏိုင္ေသာအရာ
· အမွီအခိုမရွိပဲ မိမိ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအားသတၱိျဖင္႔ ရပ္တည္ႏိုင္ေသာအရာ = ျပင္ပအေၾကာင္းတရား အမွီအခိုမရွိေသာအရာ
· ျပင္ပအေၾကာင္းတရား အမွီအခိုမရွိေသာအရာ = ျပဳလုပ္ဖန္တီးထားျခင္းမရွိေသာ အရာ
ထို႕ေၾကာင္႔ နာဂဇၨဳန ၏ အလို အရ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈသေဘာတရား ႏွင္႕ အရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) သေဘာ တရားတို႕ သည္ ေျဖာင္႕ေျဖာင္႕ႀကီးဆန္႕က်င္ေနေသာ အရာမ်ား ျဖစ္သည္ဟု ဆိုရေပမည္။အရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) သေဘာတရား တို႕ သည္႕ မည္သည္႕ ျပင္ပအေၾကာင္းတရား ကို မွ် မမွီခိုပဲ မိမိတို႕၏ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအား ျဖင္႕ တည္ရွိႏိုင္ ( existing from their own side) ရမည္ျဖစ္သလို ထိုကဲ႕သို႕ရပ္တည္ႏိုင္စြမ္းရွိေသာ အရွိတရားမ်ားသည္ အေၾကာင္း-အက်ိဳး ကြန္ယက္မ်ား ၏္ အပ တြင္ သာတည္ရွိရမည္ ဟု နာဂဇၨဳန က ဆို လို ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
စြဲမွီျဖစ္ပြားတည္ရွိျခင္း သေဘာ
သို႕ေသာ္လည္း ေလာကတြင္ တည္ရွိေနသည္ဟု ညႊန္ျပႏိုင္ေသာ မည္သည္႕အရာမွ် ျပင္ပအေၾကာင္းတရား ကို မွ် မမွီခိုပဲ မိမိတို႕၏ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအား ျဖင္႕ တည္ရွိႏိုင္ျခင္းမရွိေပ။ ဥပမာ- စကၠဴတစ္ရြက္ ကို ၾကည္႕ပါ။ စကၠဴ သည္ သစ္၀ါး စေသာ ေပ်ာ႕ဖတ္မ်ား ကို ဓါတုေဆး၀ါမ်ား ေပါင္းစပ္၍ ထုတ္လုပ္ထားေသာ အရာ ျဖစ္ေလရာ သစ္၀ါး စေသာ ေပ်ာ႕ဖတ္မ်ား ကုန္ၾကမ္းပစၥည္းမ်ား မရွိလွ်င္ မျဖစ္ေပၚ ႏိုင္ေပ။ ထို႕ေၾကာင္႕ စကၠဴ၌ သစ္၀ါး စေသာ ေပ်ာ႕ဖတ္မ်ား လည္းရွိေနသည္ဟု ဆို ႏိုင္၏။ သစ္၀ါး စေသာ ေပ်ာ႕ဖတ္မ်ား သည္လည္း သစ္ပင္ ၀ါးပင္ မ်ားမွ ရရွိေလေသာေၾကာင္႕ စကၠဴ၌ သစ္ပင္ ၀ါးပင္ မ်ာလည္းရွိေနသည္ဟု ဆို ႏိုင္၏။တစ္ဖန္ သစ္ပင္ ၀ါးပင္တို႕ သည္ ေနေရာင္ျခည္ တိမ္ မိုးေရ ေျမဆီလႊာ စေသာ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕တရားမ်ား အားျဖင္႕ ျဖစ္ေပၚလာရေသာေၾကာင္႔ စကၠဴ၌ ေနေရာင္ျခည္ တိမ္ မိုးေရ ေျမဆီလႊာ စေသာ အရာမ်ားလည္းရွိေနသည္ဟု ဆို ႏိုင္၏။ စကၠဴ ျဖစ္ေပၚရန္အတြက္ လူသားတို႕ ၏ အႀကံဥာဏ္လုပ္အား ဖန္တီးမႈ တို႕ ျဖင္႕ျပဳလုပ္ဖန္တီး ရေသာေၾကာင္႕ စကၠဴ၌ လူသားတို႕ ၏ အႀကံဥာဏ္လုပ္အား ဖန္တီးမႈ မ်ား လည္းရွိေနသည္ဟု ဆို ႏိုင္၏။ စင္စစ္အားျဖင္႕ စကၠဴဟု ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္အပ္ေသာ အရာသည္ ဆိုခဲ႕ၿပီးေသာ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕ တရား မ်ား အားျဖင္႕ ျဖစ္ေပၚလာရေသာေၾကာင္႔ စကၠဴ၌ အေၾကာင္းတရားကင္းေသာ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ(သ-ဘာ၀) မရွိဟု ဆို ရေပမည္။
ဤသေဘာတရား ကို နာဂဇၨဳန က ဤသို႕ ေဖၚျပခဲ႕၏။
“ အကယ္၍ အရာ၀တၱဳမ်ား၌ အေၾကာင္းတရားကင္းေသာ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ (သ-ဘာ၀) ရွိပါက ၎ အရာ၀တၱဳမ်ားသည္ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕ ကင္းစြာတည္ရွိေသာ အရာမ်ား သာ ျဖစ္ရေပမည္။ အရွိတရားစစ္စစ္ သေဘာ (သ-ဘာ၀) ကို လက္ခံျခင္း အား ျဖင္႕ အရာ၀တၱဳတို႕၏ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈသေဘာ ျပဳလုပ္သူသေဘာ ျပဳလုပ္ျခင္းကမၼသေဘာ ေမြးဖြားျခင္း ပ်က္စီးျခင္း အက်ိဳးသက္ေရာက္ျခင္းသေဘာမ်ား ကို ပါ ျငင္းပယ္ရမည္ ျဖစ္၏။[2]
နာဂဇၨဳန ၏ အလိုအရ ဆိုလွ်င္ ေလာက၌ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕ ကင္းစြာတည္ရွိေသာ အရာမ်ားမရွိသလို အေၾကာင္း အက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈသေဘာကို မွီစြဲ ၍ ျဖစ္ပြား ေပၚေပါက္ပ်က္စီးရေသာအရာမ်ားသည္ နဂိုမူလသေဘာအရ ၿငိမ္းေအးေသာ သႏၱိတရားမ်ား သာ ျဖစ္ၾကေလသည္။[3] ဗုဒၶဓမၼအျမင္၌ ဆင္းရဲျခင္း မၿငိမ္းေအးျခင္းတို႕၏ အေၾကာင္းတရား သည္ အရာ၀တၱဳတို႕ ၏ ပကတိသဘာ၀အမွန္ (ယထာဘူတဓမၼ) ကို မသိျမင္မႈေၾကာင္႕ ျဖစ္၏။ အမွန္ကို မျမင္ပဲ အမွားကို ျမင္၍ အရာ၀တၱဳတို႕ ကို ၎တို႕ပင္ကိုယ္စြမ္းအားသတၱိျဖင္႕တည္ရွိေနေသာ ၿမဲခိုင္ေသာ အရွိတရားမ်ားအျဖစ္မွတ္ယူလွ်က္ တပ္မက္စြဲလန္းမႈေၾကာင္႕ ဆင္းရဲျခင္း မၿငိမ္းေအးျခင္းတို႕ ျဖစ္ေပၚလာရျခင္း ျဖစ္၏။
တရားသိျမင္သူသည္ အရာ၀တၱဳတို႕ ၏ ပကတိသဘာ၀အမွန္ (ယထာဘူတဓမၼ) ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္ျဖစ္ပြားမႈ (သို႕မဟုတ္) အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ (သ-ဘာ၀)ဆိတ္သုဥ္းမႈ - သုညတာသေဘာ ကို သိျမင္ျခင္းအား ျဖင္႔ တပ္မက္ စြဲလန္းမႈမ်ား မေပၚေပါက္ေတာ႕ပဲ ၿငိမ္းေအးမႈခ်မ္းသာ ကို ရရွိေသာေၾကာင္႕ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာကို မွီစြဲ ၍ ျဖစ္ပြား ေပၚေပါက္ပ်က္စီးရေသာ အရာမ်ားသည္ နဂိုမူလသေဘာအရ ၿငိမ္းေအးေသာ သႏၱိတရားမ်ား သာသည္ဟူ၍ ဆိုရျခင္းျဖစ္ပါ၏။
ပင္ကိုယ္စြမ္းအားသတၱိျဖင္႕တည္ရွိေနေသာ ၿမဲခိုင္ေသာ အရွိတရားမ်ား သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈႏွင္႕သာမက ေျပာင္းလဲမႈသေဘာ ႏွင္႕လည္း အေလွ်ာ္အကန္မျဖစ္ေခ်။
“ အကယ္၍ အရာ၀တၱဳမ်ား၌ အေၾကာင္းတရားကင္းေသာ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ (သ-ဘာ၀) ရွိပါက ၎ အရာ၀တၱဳ မ်ားသည္ ေမြးဖြားေပၚေပါက္ျခင္းမရွိေသာ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းပ်က္စီးျခင္းမရွိေသာ ေရြ႕လွ်ားေျပာင္းလဲျခင္းမရွိေသာ အရာမ်ား ျဖစ္ရ ေပမည္။ ေလာက သည္လည္း ကာလတရား ၏ ေျပာင္းေရြ႕မႈအဆင္႕ဆင္႕မရွိေသာ ေလာက သာ ျဖစ္ရေပ ေတာ႕မည္။”[4]
ဤေနရာတြင္ နာဂၢဇၨဳန၏ ဒႆနအျမင္ ကို ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာျမင္ရပါသည္။ ေျပာင္းလဲမႈ မွန္သမွ်သည္ ျပင္ပ အေၾကာင္း တရားတို႕ ေၾကာင္႕ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္ျဖစ္ပြားမႈမ်ား မွ ကင္းလြတ္ရပ္တည္ေနသာ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ (သ-ဘာ၀) တို႕သည္ မေျပာင္းလဲႏိုင္ေသာ သေဘာမ်ားသာ ျဖစ္ရေပမည္။ ေလာက ကို ၾကည္႕ရႈေလ႕လာၾကည္႕ပါက အရာ၀တၱဳမွန္သမွ် ေျပာင္းလဲေနေသာေၾကာင္႕ ေလာက၌ အေၾကာင္းတရားကင္းေသာ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ (သ-ဘာ၀) မရွိဟု ဆို ရေပမည္။[5]
ေျပာင္းလဲျခင္းသေဘာသည္ပင္ အစစ္အမွန္မရွိပံု
နာဂၢဇၨဳန၏ ဒႆနအျမင္ အရဆိုရပါလွ်င္ ေျပာင္းလဲျခင္းသေဘာ ကိုယ္တိုင္သည္ပင္ ေလာကေ၀ါဟာရအား ျဖင္႕ သတ္မွတ္ေခၚဆိုထားခ်က္မွ်သာ ျဖစ္ၿပီး ေလာက၏ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ (သ-ဘာ၀) အေနျဖင္႕ တည္ရွိေနေသာ အမွန္တရားမဟုတ္ပါေခ်။ ေလာကသားတို႕ ၏ အျမင္အရ ေျပာင္းလဲျခင္း၏ ေနာက္ကြယ္တြင္ ေျပာင္းလဲေနေသာ အရာ၀တၱဳ ပုဂၢိဳလ္ သတၱ၀ါ တစ္စံုတစ္ရာ တည္ရွိေနသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကသည္။ ဥပမာ- ေရႊ ကို လက္ေကာက္လုပ္ ထားလွ်င္ ေရႊသည္ လက္ေကာက္အသြင္ ျဖင္႕တည္ရွိေနေပမည္။ အဆိုပါေရႊလက္ေကာက္ ကို ေရႊေျခက်င္းအျဖစ္သို႕ ေျပာင္းလဲလုပ္ေဆာင္လိုက္ေသာ္အခါ ေရႊသည္ ေျခက်င္း အသြင္ ျဖင္႕တည္ရွိေနေပမည္။ ေလာက ေ၀ါဟာရ အား ျဖင္႕ ေျပာရလွ်င္ ေရႊလက္ေကာက္ သည္ ေရႊေျခက်င္း အျဖစ္သို႕ ေျပာင္းလဲသြားျခင္းျဖစ္ေလသည္။ သို႕ေသာ္လည္း ေျပာင္းလဲျခင္းသည္ လက္ေကာက္အသြင္မွ ေျခက်င္းအသြင္သို႕ အသြင္ေျပာင္းလဲျခင္းသာျဖစ္ၿပီး ေရႊသားမွာ မူ အတူတူ ျဖစ္သကဲ႕သို႕ ေလာက၏ ေျပာင္းလဲျခင္းမ်ား ေနာက္၀ယ္ မေျပာင္းလဲေသာ အရွိတရားစစ္စစ္မ်ား တည္ေနသည္ဟု ေလာကသားတို႕ က ယံုၾကည္ၾကပါသည္။
နာဂၢဇၨဳန၏ ဒႆနအျမင္ အရဆိုရပါလွ်င္ ဤ မေျပာင္းလဲေသာ အရွိတရားစစ္စစ္မ်ား တည္ေနသည္ဆိုေသာ ယံုၾကည္မႈ မွာ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ အရာ ျဖစ္ေလသည္။ နာဂၢဇၨဳန၏ အလို အရ အရွိတရားစစ္စစ္မ်ား ဟူသည္ မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀မွ ေျပာင္းလဲေရြ႕ေလွ်ာသြားရိုး မရွိႏိုင္ေခ်။ လူငယ္တစ္ေယာက္သည္ လူႀကီး အျဖစ္သို႕ ေျပာင္းလဲေရာက္ရွိသြားသည္ ဟု ေလာက ေ၀ါဟာရအရ ဆိုၾကသည။္ ထို လူငယ္ ႏွင႔္ လူႀကီးသည္ (ေရႊလက္ေကာက္ မွ ေရႊေျခက်င္း အျဖစ္ ေျပာင္းလဲေသာ ဥပမာ ကဲ႕သို႕ ) လူငယ္အသြင္ မွ လူႀကီးအသြင္ သို႕ေျပာင္းလဲေသာ္လည္း ေျပာင္းလဲျခင္းျဖစ္ပြားရာ လူ-ပုဂၢိဳလ္ မွာ တစ္ေယာက္တည္း ျဖစ္သည္ဟု ေလာက ေ၀ါဟာရအရ ဆိုၾကသည္။ ထိုနည္းတူႏို႕ မွ ႏို႕ဓမ္း ေထာပတ္ စသျဖင္႔ ေျပာင္းလဲ ရာ၌လည္း ေျပာင္းလဲျခင္းျဖစ္ပြားရာ ၀တၱဳပစၥည္း ျဖစ္ေသာ ႏို႕ရည္ သည္ တစ္ခုတည္း ျဖစ္သည္ဟု ေလာက ေ၀ါဟာရအရ ဆိုၾကသည္။
နာဂဇၨဳန၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆနအျမင္ အရဆိုရပါလွ်င္ ေျပာင္းလဲျခင္းသေဘာ၏ ေနာက္ကြယ္၌ ေျပာင္းလဲတတ္ ေသာ အရာ၀တၱဳ ပုဂၢိဳလ္ သတၱ၀ါ ဟူ၍ မရွိႏိုင္ေခ်။ လူငယ္သည္ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္ အေနျဖင္႕ ရွိေနပါက လူႀကီး အျဖစ္သို႕မေျပာင္းလဲႏိုင္ေပ။ လူငယ္သည္ လူႀကီး အျဖစ္သို႕ ေျပာင္းလဲ သည္ဟူေသာ ျဖစ္စဥ္ ကို စဥ္စားၾကည္႕ပါ-။ လူငယ္သည္ မည္သည္႕ အခ်ိန္ကာလ အတိုင္းအတာအထိ လူငယ္ အေနျဖင္႔ ပကတိအရွိတရား စစ္စစ္သေဘာအားျဖင္႔ တိတိက်က်ရွိေနခဲ႕ၿပီး ေနာက္ တြင္ (ရုတ္တရက္) လူႀကီးအျဖစ္သို႕ ပကတိအရွိတရား စစ္စစ္ သေဘာအားျဖင္႔ တိတိက်က် ေျပာင္းလဲသြားပါ သနည္း။ လူငယ္သည္ လူႀကီး အျဖစ္သို႕ ေျပာင္းလဲ သည္ဟူေသာ ျဖစ္စဥ္တြင္ မည္သည္႕ အခ်ိန္ကာလအတိုင္းအတာ အထိ ကို ဆုန္းဆုန္းျဖတ္ျဖတ္ ဆံုးျဖတ္၍ ဤေနရာသည္ကား လူငယ္အျဖစ္ ကုန္ဆုံး၍ လူႀကီးအျဖစ္ သို႕ အတိအက် ေရာက္ရွိၿပီဟု ေျပာဆိုသတ္မွတ္ႏိုင္ပါသနည္း။ စင္စစ္ ေျပာင္းလဲ ေနေသာ ျဖစ္စဥ္၏ အစိတ္အပိုင္း တစ္ခု ကို ေလာက ေ၀ါဟာရအရ လူငယ္ဟု ေခၚဆိုသတ္မွတ္ၿပီး အျခားေသာ အစိတ္အပိုင္းတစ္ခု ကို လူႀကီး အေနျဖင္႔ ေခၚဆိုသတ္မွတ္ ျခင္းသာ ျဖစ္ပါ၏။ လူငယ္လူႀကီး စေသာ သမၼဳတိပညတ္-အမည္နာမ မ်ားသည္ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္ မဟုတ္သလို ထို သမၼဳတိပညတ္-အမည္နာမ မ်ား သမုတ္ေခၚဆိုရာ ေျပာင္းလဲေနေသာ ျဖစ္စဥ္ သည္လည္း ခိုင္မာေသာ အႏွစ္သာရျဖင္႕ တည္ရွိေနသည္႕ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္မ်ိဳး မဟုတ္ေပ။[6]
နာဂဇၨဳန က ဤသို႕ အဓိပၸါယ္ေလးနက္လွေသာ စကားကို ဆို ခဲ႕၏။
“အကယ္၍ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္သဘာ၀ မတည္ရွိလွ်င္ မည္သည္႕အရာ၀တၱဳသည္ ေျပာင္းလဲသည္ဟုဆိုနိုင္ ပါအံ႕နည္း။
အကယ္၍ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္သဘာ၀ တည္ရွိလွ်င္ မည္သည္႕အရာ၀တၱဳသည္ ေျပာင္းလဲသည္ဟုဆိုနိုင္ ပါအံ႕နည္း။”[7]
အထက္ပါ ၀ါက်ႏွစ္ခု ၏ အနက္သည္ ရွင္းလင္းျပတ္သားလွပါ၏။ ပကတိသဘာ၀အားျဖင္႕ အခိုင္အမာရွိေနေသာ အရွိတရား စစ္စစ္ သေဘာ မရွိလွ်င္ အရာ၀တၱဳဟူ၍လည္း ပကတိသဘာ၀အားျဖင္႕ အခိုင္အမာ မရွိႏိုင္ေခ်။ ထိုသို႕ မရွိႏိုင္ လွ်င္ အရာ၀တၱဳ၏ ေျပာင္းလဲျခင္း ဟူ၍လည္းမရွိႏိုင္။ ဆန္႕က်င္ဖက္ အားျဖင္႔ အရာ၀တၱဳဟူ၍ ပကတိသဘာ၀ အားျဖင္႕ အခိုင္အမာတည္ရွိေနပါက လည္း ထိုကဲ႕သို႕တည္ရွိေနေသာ အရာ၀တၱဳသည္ မေျပာင္းလဲႏိုင္ေပ။ ထို႕ေၾကာင္႕ ပကတိ သဘာ၀အားျဖင္႕ အခိုင္အမာရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ ရွိသည္ျဖစ္ေစ မရွိသည္ျဖစ္ေစ ေျပာင္းလဲျခင္း သေဘာ သည္ အမွန္တကယ္ မရွိႏိုင္ေၾကာင္း အထက္ပါ ၀ါက်ႏွစ္ခုက ေဖၚညႊန္းေနပါ၏။
ျဖစ္ေပၚျခင္း ႏွင္႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း အမွန္တကယ္ မရွိပံု
ထိုနည္းတူစြာပင္ ျဖစ္ေပၚျခင္း (Arising) ႏွင္႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း (Ceasing) သေဘာမ်ား ကို လည္း ပကတိသဘာ၀အားျဖင္႕ အခိုင္အမာရွိေနေသာ သေဘာမ်ား မဟုတ္ေၾကာင္း နာဂဇၨဳန က ျငင္းဆိုျပခဲ႕ပါသည္။
အကယ္၍ အရာ၀တၱဳမ်ားသည္ အတြင္းအမာခံ အႏွစ္သာရအတၱဆိတ္သုဥ္းေသာ သုညတာသေဘာမ်ား ျဖစ္ၾကလွ်င္ (၀ါ) ပကတိသဘာ၀အားျဖင္႕ အခိုင္အမာရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ သေဘာမ်ား မဟုတ္ၾကလွ်င္ အရာ၀တၱဳဟူ၍လည္း ပကတိသဘာ၀အားျဖင္႕ အခိုင္အမာ မရွိႏိုင္ေခ်။ ထိုသို႕ မရွိႏိုင္လွ်င္ အရာ၀တၱဳ၏ ျဖစ္ေပၚျခင္း ႏွင္႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း သေဘာ မ်ားဟူ၍လည္း မရွိႏိုင္ေခ်။ ျဖစ္ေပၚေသာ အရာ၀တၱဳ မရွိပါပဲ ႏွင္႕ ျဖစ္ေပၚျခင္းဟူ၍ မရွိႏိုင္သကဲ႕သို႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းေသာ အရာ၀တၱဳ မရွိပါပဲႏွင္႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္းဟူ၍လည္း မရွိႏိုင္ေခ်။ ဆန္႕က်င္ဖက္ အားျဖင္႔ အရာ၀တၱဳဟူ၍ ပကတိသဘာ၀ အားျဖင္႕ အခိုင္အမာတည္ရွိေနပါက လည္း ထိုကဲ႕သို႕တည္ရွိေနေသာ အရာ၀တၱဳသည္ မိမိ ၏ အတၱအႏွစ္သာရ ကိုယ္ပိုင္ စြမ္းအားျဖင္႕တည္ေသာေၾကာင္႕ ျဖစ္ေပၚျခင္းလည္း မရွိႏိုင္ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္းလည္းမရွိႏိုင္ ေပ။ ထို႕ေၾကာင္႕ ပကတိ သဘာ၀ အားျဖင္႕ အခိုင္အမာရွိေနေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ သေဘာ ရွိသည္ျဖစ္ေစ မရွိသည္ျဖစ္ေစ အရာ၀တၱဳ၏ ျဖစ္ေပၚျခင္း ႏွင္႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း သေဘာမ်ားဟူ၍ အမွန္တကယ္ မရွိႏိုင္ေၾကာင္း ကို နာဂဇၨဳန က တင္ျပခဲ႕ ပါသည္။[8]
နာဂဇၨဳန၏ ဒႆနအျမင္ ၌ အေၾကာင္းကိုမွီစြဲ၍အက်ိဳးတရားတို႕ ျဖစ္ပြားရျခင္းသေဘာ (ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဓမၼ) သည္ အေျခခံ အုတ္ျမစ္ပမာ ျဖစ္၏။ အေၾကာင္းကိုမွီစြဲ၍အက်ိဳးတရားတို႕ ျဖစ္ပြားရျခင္းသေဘာ (ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဓမၼ) ကို သိျမင္သူ သည္ အရိယာသစၥာေလးပါး ကို သိျမင္သူ ျဖစ္၏။ အေၾကာင္းကိုမွီစြဲ၍အက်ိဳးတရားတို႕ ျဖစ္ပြားရျခင္းသေဘာ (ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဓမၼ) ကို သိျမင္သူ သည္ အစြန္းတရားတို႕မွ လြတ္ေသာ အလယ္လမ္း (မဇၨ်ိမပဋိပဒါ) ကို ျမင္သူ ျဖစ္၏။ အေၾကာင္းကိုမွီစြဲ၍ အက်ိဳးတရားတို႕ ျဖစ္ပြားရျခင္းသေဘာ (ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဓမၼ) ကို သိျမင္သူ သည္ အရာခပ္သိမ္း၏ အတြင္းအႏွစ္သား အတၱ အတၱနိယ ဆိတ္သုဥ္းျခင္း သေဘာ (သုညတာဓမၼ) ကို သိျမင္သူ ျဖစ္၏။[9]
ထို႕ေၾကာင္႕ နာဂဇၨဳန အတြက္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဓမၼ- သုညတာဓမၼ- မဇၨ်ိမပဋိပဒါ ႏွင္႕ အရာ၀တၱဳတို႕၏ ပကတိသဘာ၀ ဆိတ္သုဥ္းျခင္း(နိႆဘာ၀) သေဘာမ်ား သည္ ရႈေထာင္႔ႏွင္႕ေ၀ါဟာရ ကြဲေသာလည္း တရားကိုယ္အနက္အားျဖင္႔ အတူတူ ပင္ ျဖစ္ၾက၏။ အရာ၀တၱဳတို႕သည္ အတြင္းအႏွစ္သာရဆိတ္သုဥ္းေသာေၾကာင္႕ ျပင္ပ အေၾကာင္းတရားမ်ားကို မွီခိုတည္ရွိၾကရ၏။ အရာ၀တၱဳတို႕သည္ ျပင္ပ အေၾကာင္းတရားမ်ားကို မွီခိုတည္ရွိၾကရေသာေၾကာင္႕ အတြင္းအႏွစ္သာရ ဆိတ္သုဥ္း ေသာေၾကာင္႕ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈသေဘာအရ ေျပာင္းလဲၾကရ၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈသေဘာအရ ေျပာင္းလဲၾကရေသာေၾကာင္႕ မဂၢသစၥာ ကို က်င္႕ျခင္းအားျဖင္႔ ဒုကၡသစၥာ ကို သိျခင္း ထိုသို႕သိျခင္းေၾကာင္႕ ဒုကၡသစၥာ ၏ အေၾကာင္းတရားျဖစ္ေသာ သမုဒယသစၥာကို ပယ္ျခင္း ထိုသို႕ ပယ္ျခင္းေၾကာင္႕ ဒုကၡသစၥာ ၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းရာ နိေရာဓသစၥာ ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳဆိုက္ေရာက္ႏိုင္ျခင္း စသည္႔ အရိယာသစၥာတရားမ်ား က်င္႕ႀကံအားထုတ္ ျဖစ္ပြားခြင္႔ ရမည္ ျဖစ္ပါသည္။
အကယ္၍သာ အရာ၀တၱဳတို႕သည္ ျပင္ပ အေၾကာင္းတရားမ်ားကို မမွီခိုပဲ မိမိတို႕၏ ကိုယ္ပိုင္သတၱိျဖင္႔ တည္ရွိၾကရလွ်င္မူ ေျပာင္းလဲမႈ ဟူ၍လည္းမရွိႏိုင္။ ထိုသို႕ေျပာင္းလဲမႈမရွိႏိုင္လွ်င္ အရိယာသစၥာတရားမ်ားက်င္႕ႀကံအားထုတ္ျဖစ္ပြားခြင္႔ လည္း ရရွိႏိုင္မည္မဟုတ္ေပ။ ထို႕ေၾကာင္႔ နာဂဇၨဳန က “သုညတာ ကို သိသူ အတြက္ အရာခပ္သိမ္း ၿပီးေျမာက္ႏိုင္၏။သုညတာကို မသိသူ အတြက္ မည္သည္႕အရာမွ် မၿပီးေျမာက္ႏိုင္ေပ။”[10] ဟုဆိုခဲ႕ေလသည္။
စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ၏ ရႈေထာင္႔ (၃) မ်ိဳး
စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ (Dependent Arising) သည္ နာဂဇၨဳန၏ မဇၨ်မိကဒႆန အျမင္ အတြက္ ေသာ႕ခ်က္ အယူအဆ ျဖစ္၏။ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ ကို ရႈေထာင္႔ (၃) မ်ိဳး မွ ျမင္ႏိုင္၏။
(၁) အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕မ်ား အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ (Existential Dependent Arising)
(၂) အစိတ္အပိုင္းမ်ား အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ (Meological Dependent Arising)
(၃) ပညတ္သတ္မွတ္ခ်က္ အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ (Notional Dependent Arising)
အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕မ်ား အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ မွာ အထက္တြင္ ေပးခဲ႕ေသာစကၠဴ ဥပမာ အတိုင္း အရာ၀တၱဳမ်ား ျဖစ္ပြားရန္ အတြက္ လိုအပ္ေသာ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕မ်ား အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္း ကို ဆိုလို သည္။ အဘိဓမၼာစံနစ္မ်ားတြင္ ပရမတၳတရား မ်ား အျဖစ္သတ္မွတ္ေသာ ရုပ္ စိတ္ ေစတသိက္ တရားစုမ်ား လည္း ဤ စြဲမွီျဖစ္ပြားရျခင္း သေဘာ မွ မကင္းလြတ္ႏိုင္ပါေခ်။ ေထရ၀ါဒ အဘိဓမၼာစာေပမွ အနႏၱနယ သမႏၱ ပ႒ာန္း က်မ္း သည္ ဤသို႕ေသာ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕မ်ား အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္း အမ်ိဳးမ်ိဳး အေပါင္း ကို နည္းအဖံုဖံု ျဖင္႔ တန္ဆာဆင္ လွ်က္ ဖြင္႕ဆိုထားေသာ က်မ္း ျဖစ္ေလ၏။
အစိတ္အပိုင္းမ်ား အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ မွာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ေပါင္းစည္းဆက္စပ္ျခင္းျဖင္႔ အစုအေ၀း စံနစ္မ်ား ျဖစ္ေပၚ၍ သက္၀င္လႈပ္ရွားလာ ေသာ သေဘာ ျဖစ္၏။ အစဥ္အလာေဖၚျပေလ႕ရွိေသာ ဥပမာ မွာ လွည္း ဥပမာ ျဖစ္၏။ လွည္း တစ္စီး ၏ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ျဖစ္ေသာ လွည္းဘီး ၀င္ရိုး လွည္းအိမ္ အမိုး စသည္တို႕ ေပါင္းစည္းဆက္စပ္ျခင္းျဖင္႔ လွည္း ဟူေသာ အစုအေ၀း စံနစ္မ်ား ျဖစ္ေပၚလာ သည္႕ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ ကို ဆိုလို ၏။
ပညတ္သတ္မွတ္ခ်က္ အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ သည္ကား စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ မ်ားအနက္ အေျခခံအက်ဆံုး ႏွင္႕ အသိမ္ေမြ႕ဆံုး စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာျဖစ္၏။ သတၱ၀ါတို႕ ၏ စိတ္သႏၱာန္ သည္ မသိမႈ အ၀ိဇၨာ ႏွင္႕တစ္ကြ တဏွာ မာန ဒိ႒ိ စေသာ ပပဥၥတရားမ်ား ၏ အေရာင္ဆိုးခ်ယ္လွယ္မႈေၾကာင္႕ ပညတ္သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား အေပၚအမွန္တကယ္ ရွိေသာ အရွိတရားမ်ား အျဖစ္ ေမွာက္ေမွာက္မွားမွား ရႈျမင္သံုးသပ္ပါသည္။ ထိုသို႕ ပညတ္သတ္မွတ္ခ်က္မ်ား အေပၚအမွန္ တကယ္ ရွိေသာ အရွိတရားမ်ား အျဖစ္ ရႈျမင္သံုးသပ္ ေနေသာ တဏွာ မာန ဒိ႒ိ စေသာ ပပဥၥတရားမ်ားသည္ အရွိေယာင္ ေလာက ကို ပကတိသဘာ၀စစ္စစ္ျဖင္႕ရွိေနသကဲ႕သို႕ ျမင္ေစပါသည္။ ပညတ္သတ္မွတ္ခ်က္ အေပၚ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္း သေဘာသည္ အလြန္က်ယ္၀န္းေသာ နယ္ပယ္လည္း ျဖစ္ပါသည္။ လူသားတို႕၏ ဘာသာစကား ႏွင္႔သေကၤတစံနစ္မ်ား အားလံုး ကို လႊမ္းၿခံဳတည္ရွိ ေနေသာ သေဘာလည္း ျဖစ္ပါသည္။ ေလာက ၏ အရာ၀တၱဳမ်ား အရွိသေဘာ မ်ား သည္ ပညတ္ျခင္းမျပဳခင္ အရင္ႀကိဳတင္ရွိေနျခင္းလည္းမဟုတ္ေပ။ ပညတ္ျခင္းေၾကာင္႕ ျဖစ္ေပၚလာသည္ လည္းမဟုတ္ေပ။ သိစိတ္၏ ပညတ္ျခင္းအျပဳအမူအားျဖင္႔ ေလာကအေနျဖင္႕ ထင္ရွားလာေသာ သေဘာမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။
ထို႕ေၾကာင္႕ ဘာသာစကား ႏွင္႔သေကၤတစံနစ္မ်ားအတြင္း ရွိ ပညတ္မ်ား သည္လည္း အခ်င္းခ်င္းမွီတြယ္ဆက္စပ္တည္ရွိ လွ်က္ အနက္ အဓိပၸါယ္ ေပၚလြင္ခြင္႕ ကို ရေနၾကေသာ ႏိုင္းရတရား မ်ား ျဖစ္ၾကေလသည္။ ဥပမာ ရွည္ျခင္း-တိုျခင္း ျမင္႕ျခင္း-နိမ္႔ျခင္း ေ၀းျခင္း-နီးျခင္း အတြင္း-အျပင္ စေသာ ဆန္႕က်င္ပကၡပညတ္မ်ား အားလံုးသည္ အခ်င္းခ်င္းမွီတြယ္ ဆက္စပ္ မွ သာ အနက္ေပၚလြင္ႏိုင္ေသာ ပညတ္မ်ား ျဖစ္ေလသည္။
ဤ ရႈေထာင္႕ (၃) မ်ိဳး ကို ဥပမာ ျဖင္႔ ရွင္ျပ ရလွ်င္ ႏွင္းဆီပန္း တစ္ပြင္႔ ကို ျမင္သည္ ဆိုပါစို႕။ ပထမ ရႈေထာင္႕မွၾကည္႕ လွ်င္ အဆိုပါႏွင္းဆီပန္းသည္ မိမိ ၏တည္ရွိမႈ အတြက္ မိမိ ကို ျဖစ္ေပၚေစခဲ႔ ေသာ (မ်ိဳးေစ႕၊ ေျမဆီၾသဇာ၊ မိုးေရ၊ ေနေရာင္ျခည္၊ စိုက္ပ်ိဳးသူ) စေသာ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕တရားမ်ားစြာ ႏွင္႕ ကင္း၍ မျဖစ္တည္ႏိုင္ေၾကာင္း ေတြ႕ ရေပမည္။ ဒုတိယရႈေထာင္႕မွ ၾကည္႔လွ်င္ အဆိုပါ ႏွင္းဆီပန္းသည္ မိမိ ၏တည္ရွိမႈ အတြက္ မိမိတြင္ပါ၀င္ေနေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ျဖစ္ေသာ (ပြင္႕ဖတ္ ပြင္႕ခ်ပ္ ၀တ္မႈန္ ရနံ႕ အရြက္ ရိုးတံ ဆူး ) စေသာ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ႏွင္႕ ကင္း၍ မျဖစ္တည္ႏိုင္ေၾကာင္း ေတြ႕ ရေပမည္။တတိယ ရႈေထာင္႔မွ ၾကည္႔လွ်င္ အဆိုပါႏွင္းဆီပန္းသည္ မိမိ ၏တည္ရွိမႈ အတြက္ မိမိ ကို ႏွင္းဆီပန္းအေနႏွင္႕ နာမပညတ္ သတ္မွတ္လွ်က္ သိမွတ္ခံစားတုန္႕ျပန္ေနေသာ စိတ္ေစတသိက္အစုအေ၀း (သိသူ) ႏွင္႕ ကင္း၍ မျဖစ္တည္ႏိုင္ေၾကာင္း ေတြ႕ ရေပမည္။
သေဗၺဓမၼာ သုညတာ ျဖစ္ျခင္းအေၾကာင္း
နာဂဇၨဳန၏ မဇၨ်မိကဒႆန အျမင္ အရ ေလာကီ ေလာကုတၱရာ တရားဟူသမွ် သခၤတ အ-သခၤတ တရားဟူသမွ် အထက္ေဖၚျပပါ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းရႈေထာင္႔ (၃) မ်ိဳး ႏွင္႕ ကင္း၍ မရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ အရာခပ္သိမ္းသည္ အတြင္း အႏွစ္သာရ-အတၱသေဘာ ပကတိကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ သေဘာ မ်ားမွာ လံုး၀ဆိတ္သုဥ္းေနေသာ သုညတဓမၼ မ်ား သာ ျဖစ္ၾက၏။ နာဂဇၨဳန က “ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာႏွင္႕ ကင္းေသာ ဓမၼတရားဟူ၍ မရွိေသာေၾကာင္႕ သုညတ မဟုတ္ေသာ ဓမၼတရားဟူ၍ လည္း မရွိႏိုင္ေခ်။”[11] ဟု ဆိုခဲ႕ပါ၏။
ဤေနရာ၌ နာဂဇၨဳန၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆန အျမင္ သည္ အစဥ္အလာ ဗုဒၶဒႆနအျမင္ အဘိဓမၼာအျမင္မ်ားႏွင္႕ လမ္းခြဲထြက္ပံု ကို ျမင္ရပါ၏။ အစဥ္အလာ ဗုဒၶဒႆနအျမင္ အဘိဓမၼာအျမင္မ်ား ႏွင္႕သခၤတဓမၼတရားမ်ား သည္ စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ အေၾကာင္းအက်ိဳးတရားသေဘာတို႕ ၏ နယ္ပယ္ အတြင္းရွိေသာ္ အလို အရ ေလာကီတရားမ်ား လည္း ေလာကုတၱရာ တရားမ်ား ႏွင္႕ အသခၤတဓမၼတရားမ်ား ျဖစ္ေသာ အာကာသဓါတ္ နိဗၺာန္ စသည္တို႕ သည္ကား စြဲမွီျဖစ္ပြားျခင္းသေဘာ အေၾကာင္းအက်ိဳးတရားသေဘာတို႕ ၏ နယ္ပယ္ အျပင္ဖက္၌ အမွန္တကယ္ ပကတိရွိေနေသာ ထာ၀ရတည္ၿမဲေသာ ဓမၼတရားမ်ား ျဖစ္သည္ဟု ယူဆၾကေသာေၾကာင္႕ ျဖစ္၏။ နာဂဇၨဳန၏ မဇၨ်မိကဒႆန အျမင္တြင္ ဤသို႕ေသာ အထူး စပယ္ရွယ္ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ားအတြက္ ေနရာမရွိေခ်။ ဤအေၾကာင္း ကို နာဂဇၨဳန၏ မဇၨ်မိကဒႆန အျမင္၏ နိဗၺာန္ သံုးသပ္ခ်က္၌ ပိုမိုရွင္းလင္းေရးသားပါမည္။
ဤေနရာတြင္ အက်ဥ္းအားျဖင္႔ဆိုရလွ်င္ နာဂဇၨဳန၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆန အျမင္အရ ပကတိအႏွစ္သာရျဖင္႔ စစ္စစ္ မွန္မွန္ ရွိေန ေသာ အရာ၀တၱဳ ဟူ၍ မရွိေသာေၾကာင္႕ (ထို မရွိေသာ အရာ၀တၱဳ၏) ျဖစ္ေပၚျခင္း ရပ္တည္ျခင္း ခ်ဳပ္ပ်က္ျခင္း စေသာ ဥပါဒ္-႒ီ-ဘင္ သေဘာမ်ားလည္း အစစ္အမွန္သေဘာ အေနႏွင္႔ မရွိေခ်။ ဤသို႕ ျဖစ္ေပၚျခင္း ရပ္တည္ျခင္း ခ်ဳပ္ပ်က္ျခင္း စေသာ ဥပါဒ္-႒ီ-ဘင္ သေဘာမ်ား မရွိျခင္းေၾကာင္႕ ထို လကၡဏာတရားမ်ား ေထာက္တည္ရာ သခၤတ ဓမၼတရား သည္ လည္း အစစ္အမွန္ သေဘာအေနျဖင္႔ မတည္ရွိၾကေခ်။ သခၤတဓမၼတရား မ်ား အစစ္အမွန္မတည္ရွိေသာ ေၾကာင္႕ သခၤတ ဓမၼတရား မ်ား ကို ဆန္႕က်င္ဖက္သေဘာတရား (ပရဘာ၀) အေနႏွင္႔တည္မွီေနရေသာ အသခၤတဓမၼ တရား မ်ားသည္ လည္း အစစ္အမွန္ သေဘာအေနျဖင္႔ မတည္ရွိၾကေခ်။ ထို႕ေၾကာင္႔ နာဂဇၨဳန၏ မဇၨ်မိကဒႆနအျမင္တြင္ ေလာကီ-ေလာကုတၱရာ ပညတ္-ပရမတ္ သခၤတ-အသခၤတ စေသာ တရားမ်ားသည္ ႏိုင္းရတရားမ်ားအေနျဖင္႕သာ တည္ရွိၿပီး မိမိကိုယ္ပိုင္အႏွစ္သာရသဘာ၀အားျဖင္႕ အစစ္အမွန္ တည္ရွိေသာ အရွိတရားမ်ား မဟုတ္ၾကေၾကာင္း ရႈျမင္ သည္ကိုေတြ႕ ရပါ၏။[12]
သုညတာ သည္ ဒြႏၷသေဘာေတြးေတာႀကံစည္မႈ (၀ိကပၸ) ဆင္ျခင္သံုးသပ္ၾကည္႔ရႈျခင္း (တကၠပရိယာဟတ) စေသာ သေဘာမ်ားမွ ေက်ာ္လြန္ေနေသာ ေၾကာင္႕ သုညတာ ကို ျမင္ျခင္းသည္ ေလာကရွိ အရာခပ္သိမ္းတို႕၏ ဆုန္းဆုန္း ျဖတ္ျဖတ္ မဆံုးျဖတ္ႏိုင္သည္႕ သေဘာ (၀ါ) အတိအက် ပိုင္းျဖတ္ေဖၚျပရန္မျဖစ္ႏိုင္သည္႕ သေဘာ ကို သိျခင္းလည္း ျဖစ္၏။ ပကတိအရွိတရား (တတြ) ကို အနက္ဖြင္႔ရာ၀ယ္ မည္သည္႕ျပင္အရာ ကို မွ မမွီတြယ္ျခင္း (အပရပစၥယ) ၿငိမ္းေအးျခင္း (သႏၱ) အပိုခ်ဲ႕ထြင္မႈမရွိျခင္း (နိပၸပဥၥတာ) ေတြးႀကံမႈမ်ား မရွိျခင္း (နိ၀ိကပၸ) စေသာ အရည္အခ်င္းမ်ား ကို ေဖၚျပခဲ႕၏။[13]
ဤ သို႕ေသာ သေဘာမ်ားျဖင္႕ပံုေဖၚအပ္ေသာ ပကတိအရွိတရား (တတြ) သည္လည္း အျခားမဟုတ္ အရာခပ္သိမ္း၏ အတြင္းအႏွစ္သားဆိတ္သုဥ္းမႈ (သုညတာ) သေဘာသာလွ်င္ျဖစ္္၏။ နာဂဇၨဳန၏ ေ၀ဖန္သံုးသပ္မႈ မ်ား ကို သိသာထင္ရွား ေစရန္အတြက္ သူ၏ မူလမဇၥ်ိမိကကာရိကာ က်မ္းထဲမွာ ပါ၀င္ေသာ အခ်ိဳ႕ ကို ထုတ္ႏုတ္ ျပသပါမည္။
မူလမဇၥ်ိမိကကာရိကာ က်မ္းသည္ အလြန္က်စ္လစ္သိပ္သည္းစြာ ေရးဖြဲ႕ထားေသာ အခန္းက႑ (၂၇) ခု ပါ၀င္ေသာ က်မ္းငယ္ေလး တစ္ဆူ ျဖစ္လင္႕ကစား မာဓ်မိကဂိုဏ္း အတြက္ အေျခခံအက်ဆံုးေသာ ဗဟိုမ႑ိဳင္ျပဳ က်မ္းလည္း ျဖစ္၏။ အိႏိၵယ တိဗက္ တရုပ္ မြန္ဂိုးလီယား ဂ်ပန္ အဂၤလိပ္ႏွင္႔ အျခားေသာ ဥေရာပသံုးဘာသာစကား မ်ားစြာ သို႕ ျပန္ဆိုၿပီး ျပန္ဆိုဆဲ က်မ္းလဲ ျဖစ္သည္႕ အျပင္ အေထြအေထြအရပ္ရပ္ ဋီကာဖြင္႕ေသာ က်မ္းေပါင္းလည္း ေထာင္ခ်ီ ရွိေနခဲ႕ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဒႆနတစ္ခု လံုး ဦးခိုက္ရာ က်မ္းလည္း ျဖစ္ေပသည္။
ဤက်မ္းငယ္ေလးတြင္ ဗုဒၶအဘိဓမၼာ ဂိုဏ္းမ်ား ၏ အဓိက အယူအဆမ်ား ျဖစ္ေသာ အေၾကာင္းအက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာ၊ ေရြ႕လွ်ား ေျပာင္းလဲမႈသေဘာ၊ ခႏၶာ အာယတန ဓါတ္ သစၥာ နိဗၺာန္ ကာလ ဥပၸါဒ နိေရာဓ တထာဂတ ပုဂၢလ အတၱ ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဒိ႒ိ စေသာ အယူအျမင္ေရးရာမ်ား ကို မာဓ်ာမိကဒႆနရႈေဒါင္႕မွ နည္းေပါင္းမ်ားစြာ တန္ဆာဆင္ လွ်က္ ေဆြးေႏြးေ၀ဖန္ ထားပါ သည္။ ေဆြးေႏြးေ၀ဖန္ မႈ အားလံုး၏ ဦးတည္ခ်က္မွာ အထက္ပါ အယူအဆမ်ား ေ၀ါဟာရမ်ား စိတ္ကူးအသိေဘာင္-၀ိဘာဂ မ်ား ကို ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္ (သ-ဘာ၀) အျမင္အားျဖင္႔ ဖြင္႕ဆို၍မရ ႏိုင္ေၾကာင္း ယုတၱိနည္းက်က် ျပသထားျခင္း ပင္ျဖစ္၏။ ယင္းတို႕ အနက္မွ အခ်ိဳ႕ ကို ေလ႕လာၾကည္႕လွ်င္ နာဂဇၨဳန၏ မဓ်ာမိကဒႆန နည္းေဗဒ ကို ဆ၀ါးႏိုင္ ေပလိမ္႕မည္ ျဖစ္၏။
ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတရား ၏ သုညတာ သေဘာ
ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတရား (Causuality) သည္ လူသားတို႕၏ ေန႕စဥ္ဘ၀ တြင္ မရွိမျဖစ္ပါ၀င္ေနေသာ သိမႈဆိုင္ရာ ၀ိဘာဂ ျဖစ္သလို ဒႆနစံနစ္အသီးသီးတြင္လည္း ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတရား ကို မိမိတို႕ သန္ရာ ရႈေထာင္႕ အသီးသီး က ဖြင္႔ဆိုၾကရစၿမဲ ျဖစ္၏။ ေရွးေဟာငး္ အိႏၵိယတြင္ တကၠိကေဗဒဆိုင္ရာ ရႈေထာင္႕ (၄) မ်ိဳး ဖြင္ကဆိုထားၿပီး ၎တို႕ ကို စတုေကာဋိ (အဖို႕အစု ေလးပါး) ဟုေခၚၾက၏။
(၁) အၾကင္ အရာ ၏ ရွိျခင္း ( အတၳိ )
(၂) အၾကင္ အရာ ၏ မရွိျခင္း (နတၳိ )
(၃) အၾကင္ အရာ ၏ ရွိျခင္း ႏွင္႕ မရွိျခင္း ႏွစ္ပါးစလုံး ကို လက္ခံျခင္း (အတၳိ စ နတၳိ စ )
(၄) အၾကင္ အရာ ၏ ရွိျခင္း ႏွင္႕ မရွိျခင္း ႏွစ္ပါးစလုံး ကို ျငင္းပယ္ျခင္း ( ေန၀ အတၳိ နာ နတၳိ )
ဒႆနျပႆနာတိုင္း အတြက္ ရွိရွိသမွ်ေသာ အျမင္ရႈေထာင္႕အားလံုးသည္ ဤ အစုအဖို႕ေလးပါး အနက္ တစ္ခုခု သို႕ ၀င္ေရာက္ရသည္သာျဖစ္၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာ ႏွင္႕ပတ္သက္၍ အယူအဆမ်ား အားလံုးသည္လည္း ဤ အစုအဖို႕ေလးပါး အနက္ တစ္ခုခု သို႕ ၀င္ေရာက္ရသည္သာျဖစ္၏။
(၁) သခ်ၤဒႆန ကဲ႕သို႕ေသာ အယူအဆမ်ားက အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ ထပ္တူျဖစ္သည္ဟု ယူဆ ၾက၏။ ထင္ရွားေသာဥပမာ မွာ ႏွမ္းဆီ သည္ အက်ိဳးတရား ျဖစ္ၿပီး ၎ သည္ အေၾကာင္းတရား ျဖစ္ေသာ ႏွမ္းေစ႕အတြင္း မွာ ရွိေန သလို ျဖစ္၏။
(၂) ဗုဒၶဘာသာ မွ ေ၀ဘာသိက (သဗၺတၳိ) ဂိုဏ္း ကဲ႕သို႕ေသာ အယူအဆမ်ားက အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား ျဖစ္သည္ ဟုယူဆၾက၏။ အေၾကာင္း ေၾကာင္႕ အက်ိဳး ျဖစ္ေပၚလာ သည္မွန္ေသာ လည္း အေၾကာင္းတရားသည္ ခဏတၱယ သေဘာျဖင္႕ ျဖစ္ေပၚၿပီးလွ်င္ ခ်ဳပ္ပ်က္ ခဲ႕ေလၿပီျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ အက်ိဳးတရား သည္ လံုး၀ သီးျခား အသစ္ ျဖစ္ေပၚလာေသာ အရာ ျဖစ္သည္ ဟု ရႈျမင္၏။
(၃) ဂ်ိန္းဘာသာ ကဲ႕သို႕ေသာ အယူအဆမ်ားက အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ ထပ္တူျဖစ္သည္ ဟူေသာ အျမင္ ႏွင္႕ အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား ျဖစ္သည္ ဟူေသာ အျမင္ ႏွစ္ရပ္လံုး ကို ရႈေဒါင္႕မ်ားအျဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ႏွစ္ခုလံုး ကို လက္ခံ၏။ အေနကႏၱ၀ါဒ (Indeterminism) ဟူ၍ေခၚ၏။
(၄) စာရ၀က-ရုပ္၀ါဒ ကဲ႕သို႕ေသာ အယူအဆမ်ားက အေၾကာင္းအက်ိဳးတရား ကို လံုး၀ျငင္းပယ္ ေသာေၾကာင္႕ က်ိဳးေၾကာင္းမဲ႕ ျဖစ္ပြားျခင္း (ယဒိစၦာ ၀ါဒ) ကို လက္ခံၾက၏။ ေလာက သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးတရားကင္းလွ်က္ မိမိ ျဖစ္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနေသာ သေဘာအျဖစ္လက္ခံ ထားေသာ ရႈေထာင္႕ျဖစ္၏။
နာဂဇၨဳန ၏ မာဓ်မိကဒႆနအျမင္ အရ အထက္ေဖၚျပထားေသာ အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး ဆက္စပ္မႈဆိုင္ရာ အယူအျမင္ (၄) မ်ိဳးစလံုး သည္ ပကတိအရွိအမွန္သေဘာ ကို မထင္ဟပ္ႏိုင္ သည္႕အျပင္ ၎အယူအဆမ်ား၍ အတြင္းယုတၱိ၀ိေရာဓိ မ်ား ရွိေနေၾကာင္း ကို ျပသခဲ႕ ၏။
(၁) အေၾကာင္း ႏွင္႔ အက်ိဳး ကို ထပ္တူျပဳေသာ အျမင္ (သို႔မဟုတ္) အက်ိဳးသည္ အေၾကာင္းထဲ၌ နဂိုကတည္း က ကိန္းေအာင္းတည္ရွိ ေနသည္ဆိုေသာ အျမင္ ၏ အတြင္းယုတၱိ၀ိေရာဓိ မွာ ဤသို႕ျဖစ္၏။ ဤ အျမင္ အရ အေၾကာင္း ထဲ၌ အက်ိဳး ရွိေနသည္ဆိုလွ်င္ အေၾကာင္းသည္ အက်ိဳး ကို အမွန္တကယ္ မျဖစ္ေပၚေစႏိုင္ေတာ႕ ေပ။ နဂိုကတည္း က ကိန္းေအာင္းတည္ရွိ ေနသည္ဆိုေသာ အက်ိဳးတရား သည္ ရွိေနၿပီးသား ျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ အက်ိဳး ျဖစ္ေပၚလာေအာင္ အေၾကာင္းျပဳႏိုင္ေသာစြမ္းအား သည္ အေၾကာင္း ၌ ရွိမေနႏိုင္ဟု သာ ဆိုရေပမည္။ ရွိေနၿပီးသား ျဖစ္ေသာအရာ ကို ရွိလာေအာင္ ဘာမွ်ထပ္လုပ္စရာ မလို ေတာ႕ ေသာေၾကာင္႕ျဖစ္၏။ အေၾကာင္း ၏ အေၾကာင္းသေဘာျဖစ္ျခင္းသည္ အပိုသက္သက္သာ ျဖစ္ရေပေတာ႕မည္။
ထို႕အျပင္ အက်ိဳးသည္ အေၾကာင္းထဲ၌ နဂိုကတည္းက ကိန္းေအာင္းတည္ရွိ ေနသည္ဆိုေသာအျမင္ သည္ အဆံုးမရွိထပ္ေက်ာ႕ ရျခင္းသေဘာ (Infinite Regress) ကို ျဖစ္ေစသည္။ အေၾကာင္းသည္ အက်ိဳးကို ဖန္တီးရုံမက ပဲ မိမိ ကိုယ္ မိမိ လဲ ျပန္ဖန္တီး ေစရေပမည္။ အေၾကာင္း ႏွင္႕အက်ိဳး သည္ ထပ္တူ ျဖစ္သည္ ဟု ယူဆထားေသာေၾကာင္႕ ဤ သို႕ မိမိ ကိုယ္ မိမိ ျပန္ဖန္တီး ေနျခင္း (self-creation) သည္ အဆံုးမရွိထပ္ေက်ာ႕ရျခင္းသေဘာ ဆီသို႕ ဦးတည္ သြားႏိုင္ေပသည္။ ဥပမာ-မ်ိဳးေစ႕ သည္ အျခား အေၾကာင္းတရားမ်ား မလို ပဲ မိမိ ဘာသာမိမိ ျပန္ဖန္တီး ႏိုင္ပါလွ်င္ မ်ိဳးေစ႕မ်ား မွ လြဲ ၍အျခား ဘယ္အရာကို မွ် မဖန္တီး ႏိုင္ေတာ႕ေပ (အေၾကာင္း သည္ အက်ိဳး ႏွင႔္ ထပ္တူ ျဖစ္သည္ဟု ယူဆထားေသာေၾကာင္႕ ျဖစ္၏။)
(၂) ထို႕အတူပင္ အေၾကာင္းႏွင္႕အက်ိဳးတရားမ်ားသည္ မတူျခားနားေသာတရားမ်ား ျဖစ္သည္ ဟုယူဆေသာ အျမင္သည္ လည္း ယုတၱိလြဲဟန္ရွိေပသည္။ အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ မိမိ တို႕ ၏ ပင္ကိုယ္သ-ဘာ၀ သတၱိ မ်ား ျဖင္႔ တစ္ခုႏွင္႔တစ္ခု လံုး၀ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား ျဖစ္သည္ ဟုယူဆ လွ်င္ အေၾကာင္း ႏွင္႕အက်ိဳး သည္ မဆက္စပ္ ေသာ သီးျခား အရွိတရား မ်ာ အျဖစ္လက္ခံ ရာ ေရာက္၏။ ဤသို႕ ျဖစ္လွ်င္ တစ္ခုႏွင္႔တစ္ခု လံုး၀ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား သည္ အေၾကာင္း အက်ိဳး ျဖစ္ ႏိုင္သည္ဟု ဆို ရာေရာက္သည္။ မီး ႏွင္႕ ေရ သည္ တစ္ခုႏွင္႔တစ္ခု လံုး၀ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား ေသာေၾကာင္႕ မီးဟူေသာ အေၾကာင္းတရား က ေရဟူေသာ အက်ိဳးတရား ကို ျဖစ္ေစႏိုင္ သည္ ဟု ဆိုရ မလို ျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ ဤ အျမင္သည္လည္း ယုတၱိလြဲဟန္ရွိေသာ အယူအဆ ဟု ဆို ႏိုင္၏။
(၃) အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ ထပ္တူျဖစ္သည္ ဟူေသာ အျမင္ ႏွင္႕ အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား ျဖစ္သည္ ဟူေသာ အျမင္ ႏွစ္ရပ္လံုး ကို ရႈေဒါင္႕မ်ားအျဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ႏွစ္ခုလံုး ကို လက္ခံေသာ အယူအဆ သည္လဲ ယုတၱိေဗဒ ၏ အလယ္ပုဒ္ထုတ္ပယ္ျခင္းဥပေဒသ (The Law of Excluded Middle) ကို ဆန္႕က်င္ေန သည္ ကို ေတြ႕ ရေပသည္။ လံုး၀ဆန္႕က်င္ေနေသာ ပုဒ္ႏွစ္ခု သည္ တစ္ၿပိဳင္တည္း မမွန္ႏိုင္ေပ။ ဥပမာ - ေမာင္ျဖဴသည္ အသက္ရွင္သန္ဆဲျဖစ္သည္ ဟူေသာ အဆို ႏွင္႕ ေမာင္ျဖဴသည္ အသက္ရွင္သန္ဆဲမဟုတ္ေတာ႕ ဟူေသာ အဆို ႏွစ္ခု သည္ တစ္ၿပိဳင္နက္တည္း မမွန္ေပ။
ထို႕အျပင္ ပထမ ႏွင္႕ ဒုတိယ အစုအဖို႕ မ်ား၏ ယုတၱိလြဲေခ်ာ္မႈ မ်ား ကို သက္ေသျပႏိုင္ၿပီး ျဖစ္ရာ ပထမ ႏွင္႕ ဒုတိယ အစုအဖို႕ မ်ား ကို ေပါင္းထားေသာ အယူအဆ ျဖစ္ေသာ ဤ အယူအဆ သည္လည္း ယုတၱိေဗဒ နည္းအရ မွားေနေသာ အယူအဆ သာ ျဖစ္ရေပမည္။ အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ ထပ္တူျဖစ္သည္ ဟူေသာ အေျခအေန ႏွင္႕ အေၾကာင္း ႏွင္႕ အက်ိဳး တရားမ်ား သည္ မတူျခားနား ေသာ တရားမ်ား ျဖစ္သည္ ဟူေသာ အေျခအေန ႏွစ္ရပ္ သည္ တစ္ၿပိဳင္နက္ ျဖစ္ပြားႏိုင္ျခင္း မရွိေသာေၾကာင္႕ျဖစ္ပါ၏။
(၄) ေလာက သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးတရားကင္းလွ်က္ မိမိ ျဖစ္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနေသာ သေဘာအျဖစ္လက္ခံ ထားေသာ ရႈေထာင္႕သည္ကား အထူးျငင္းဆိုေနရန္ပင္မလို အပ္ေပ။ ေလာက ၌ ျဖစ္ေပၚလာေသာ အက်ိဳးတရား မွန္သမွ်သည္ အေၾကာင္းရင္းခံ ရွိၾကသည္မွာ သမၼဳတိပညတ္တရား နယ္ပယ္၌ပင္ ထင္ရွားေနေသာ အရာ ျဖစ္၏။ ေလာက သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳးတရားကင္းလွ်က္ မိမိ ျဖစ္ခ်င္သလို ျဖစ္ေနပါလွ်င္ အေမွာင္ မွ လဲ အလင္း ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္ေပမည္။ အဆိပ္ကို ေသာက္ေသာ္လည္း အသက္အႏၱရာယ္မျဖစ္ပဲ ရွိေနေပမည္။ အၿမံဳမ မွလဲ သားရတနာေမြးဖြား ႏိုင္ေပမည္။ ဤသို႕ေသာ အယူအဆ သည္ မွားယြင္းေနေၾကာင္း ခက္ခဲစြာ ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္ေနရန္ပင္ မလို အပ္ေပ။
အေၾကာင္းတရား ႏွင္ အက်ိဳးတရား တို႕ ကို ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ျဖင္႔ စြဲမွတ္ယူဆ ႏိုင္ေသာ အရာ မ်ား အျဖစ္ယူဆ ပါက အထက္ေဖၚျပပါ အစုအဖို႕ (၄) ခု မွ တစ္ပါး အျခား မရွိေခ်။ အထက္ေဖၚျပပါ အစုအဖို႕ (၄) ခု ၏ ယုတၱိနည္းအရ မွားေန ေသာ အတြင္း၀ိေရာဓိမ်ား ကို ေထာက္၍ အေၾကာင္းတရား ႏွင္ အက်ိဳးတရား တို႕ ကို ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ျဖင္႔ စြဲမွတ္ယူဆ ႏိုင္ေသာ အရာ မ်ား မဟုတ္ေၾကာင္း (၀ါ) အေၾကာင္းတရား ႏွင္ အက်ိဳးတရား တို႕ သည္ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ အႏွစ္သာရ ဆိတ္သုဥ္းေနေသာ သုညတာ တရားမ်ားသာ ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာ သိျမင္ႏိုင္ပါ၏။
ခႏၶာ အာယတန ဓါတု သစၥာ မ်ား ၏ သုညတာ သေဘာ
သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ၏ အဘိဓမၼာ တြင္ ေလာက ကို သရုပ္ခြဲ ၾကည္႕ရာတြင္ ခႏၶာ အာယတန ဓါတု သစၥာ မ်ား အေန ျဖင္႕ ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာ ၾကည္႕ရႈ၏။ ခႏၶာ ဟု ဆိုရာ၀ယ္ ရုပ္ ေ၀ဒနာ သညာ သခၤါရ ၀ိညာဏ္ စေသာ ခႏၶာ (၅) ပါး ျဖစ္ ၏။ အာယတန ဟု ဆိုရာ၀ယ္ အတြင္းအဇၥ်တၱ အေနျဖင္႕ ရွိေနေသာ မ်က္စိ နား ႏွာ ကိုယ္ လွ်ာ စိတ္ ဟူေသာ အတြင္း အာယတန (၆) ပါး ႏွင္႕ အျပင္ဗဟိဒၶ အေနျဖင္႕ရွိေနေသာ အဆင္း အသံ အနံ႕ အရသာ အေတြ႕ ဓမၼာရုံ ဟူေသာ အျပင္အာယတန (၆) ပါး တို႕ ကို ဆိုလို၏။ ဓါတု ဟု ဆိုရာ ၀ယ္ ဆိုခဲ႕ၿပီးေသာ အတြင္း အာယတန (၆) ပါး ႏွင္႕ အျပင္အာယတန (၆) ပါး တို႕ အျပင္ ၎တို႕ အခ်င္းခ်င္း ထိခတ္မႈေၾကာင္႕ ျဖစ္ေပၚလာေသာ ျမင္စိတ္ ၾကားစိတ္ နံစိတ္ အရသာသိစိတ္ ေတြ႕ထိစိတ္ ႏွင္႕ ႀကံသိစိတ္ ဟူေသာ သိမႈ သေဘာ (၆)ပါး အားျဖင္႕ စုစုေပါင္း ဓါတု (၁၈) ပါး ကို ဆို လို၏။ သစၥာ ဟုဆိုရာတြင္ ဒုကၡ-သမုဒယ-နိေရာဓ-မဂၢ စေသာ အရိယာသစၥာ (၄) ပါး ကို ဆို လို၏။ ေလာကပညတၱိ တရားအစုစု တို႕ ကို အဆံုးစြန္ အထိ သရုပ္ခြဲၾကည္႕လွ်င္ အထက္ေဖၚျပပါ ဓမၼတရား မ်ား မွ လြဲ ၍ အပို အလို မရွိ ဟု သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ၏ အဘိဓမၼာ က ျမင္ပါသည္။
သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ၏ အဘိဓမၼာ အလို အရ ဤ ဓမၼတရားမ်ား သည္ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရ လကၡဏာ အသီးသီး ျဖင္႕ ရပ္တည္ေနၾကေသာ အဟုတ္ရွိ အမွန္ရွိေနေသာ ပရမတၳတရား မ်ား ျဖစ္ၾက၏။ ဥပမာ ေဖါက္ျပန္လႈပ္ရွားသည္႕ သေဘာ ခံစားတတ္မႈ သေဘာ မွတ္သားတတ္မႈသေဘာ ျပဳျပင္စီရင္တတ္မႈသေဘာ သိမႈသေဘာ တို႕ သည္ ရုပ္ ေ၀ဒနာ သညာ သခၤါရ ၀ိညာဏ္ စေသာ ခႏၶာ (၅) ပါး ၏ ပကတိ ပိုင္ဆိုင္ေသာ သီးျခားစီ ရပ္တည္ ေနၾကေသာ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရ လကၡဏာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။
နာဂဇၨဳန သည္ အဆိုပါ ဓမၼတရားမ်ား ၏ စြဲမွီဆက္ႏြယ္ယွက္ဖြဲ႕ ျဖစ္ပြားေနျခင္း သေဘာ ကို လက္ခံေသာ္လည္း ၎တို႕ သည္ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရ လကၡဏာ အသီးသီး ျဖင္႕ ရပ္တည္ေနၾကေသာ အဟုတ္ရွိ အမွန္ရွိေနေသာ ပရမတၳတရား မ်ား ျဖစ္ၾကသည္ ဟူေသာ အခ်က္ ကို မူ ျငင္းဆန္ခဲ႕ပါသည္။ ေရွ႕ စာမ်က္ႏွာမ်ားတြင္ ေဖၚျပခဲ႕ သလို စြဲမွီဆက္ႏြယ္ ယွက္ဖြဲ႕ ျဖစ္ပြားေနေသာ သေဘာမ်ား သည္ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရ မရွိႏိုင္ေသာ သေဘာမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။
ရုပ္ (ေဖါက္ျပန္ေျပာင္းလဲျခင္းသေဘာ) သည္ ေ၀ဒနာ သညာ သခၤါရ ၀ိညာဏ္ စေသာ နာမ္ခႏၶာမ်ား ႏွင္႕ ကင္းလြတ္ သတ္မွတ္၍ မရစေကာင္း သလို ရုပ္၏ အရွိသေဘာ သည္ နာမ္ခႏၶာမ်ား ၏ သိမွတ္ခံစားတုန္႔ျပန္မႈမ်ား မပါပဲ ႏွင္႕ မတည္ရွိႏိုင္ေပ။ စင္စစ္ ခႏၶာ (၅)ပါး စေသာ ဓမၼတရား မွန္သမွ်တို႕ သည္ အေတြ႕အႀကံဳ ျဖစ္စဥ္၌ ပါ၀င္ေနေသာ အဖို႕အစုမ်ား ကို ဥာဏ္ျဖင္႕လႊာထုတ္ပိုင္းျခားလွ်က္ အမည္နာမ ျဖင္႔ ပညတ္တင္ထားျခင္း သာ ျဖစ္၏။
ဥပမာ-မ်က္စိ (စကၡာယတန) ကို ၾကည္႕ ပါ။ အဆင္း ကို ျမင္ႏိုင္ေသာ စြမ္းအားသည္ မ်က္စိ၏ အတြင္းသေဘာ၌ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရ အေနျဖင္႕ တည္ရွိေနပါသေလာ။ ေလာကတြင္ မ်က္စိ ျဖင္႕ျမင္ႏိုင္ေသာ အရာ၀တၱဳ အဆင္း ဟူသမွ် ကို အၿပီး တိုင္ ဖယ္ထုတ္ထားခဲ႕လွ်င္ ျမင္စရာမရွိေသာ မ်က္စိတြင္ အဆင္း ကို ျမင္ႏိုင္ေသာ စြမ္းအား သည္ အတြင္းသေဘာ၌ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရ အေနျဖင္႕ တည္ရွိ ေနေသာေၾကာင္႕ မ်က္စိသည္ မိမိ ကိုယ္ကို (၀ါ) မိမိ ၏မ်က္စိအေနျဖင္႕တည္ရွိမႈ ကို ျပန္လည္ျမင္ႏိုင္စြမ္း ရွိရေပမည္။ သို႕ေသာ္လည္း လက္ေတြ႕ အားျဖင္႕ ဤသို႔ မျမင္ႏိုင္သည္ မွာ ထင္ရွားေသာေၾကာင္႕ မ်က္စိသည္ မိမိ မဟုတ္ေသာ အပ အရာ၀တၱဳမ်ား ကို မိမိ ကိုယ္ပိုင္စြမ္းအား ျဖင္႕ ျမင္သည္ဟု မဆို ႏိုင္ေတာ႕ေခ်။ စင္စစ္ ျမင္ျခင္း သေဘာ သည္ မ်က္စိ အဆင္း အလင္းေရာင္ အရာ၀တၱဳ ျမင္သိစိတ္ စေသာ ဓမၼတရားေပါင္းမ်ားစြာ တိုက္ဆိုင္ ေပါင္းဆုံမႈ အခိုက္တြင္ ေပၚလြင္လာေသာ (အတြင္းအႏွစ္သားဆိတ္သုဥ္းသည္႕) သုညတာ သေဘာမွ် ပင္ျဖစ္၏။ အဆင္း ကို ျမင္ႏိုင္ေသာ စြမ္းအား-ျမင္ႏိုင္ျခင္းသတၱိ သည္ မ်က္စိ အဆင္း အလင္းေရာင္ အရာ၀တၱဳ ျမင္သိစိတ္ စေသာ ဓမၼတရား မ်ား တစ္ခုျခင္းစီ၏ အတြင္း အဇၥ်တၱမ်ားတြင္ မရွိေခ်။ ထို႕ေၾကာင္႕ မ်က္စိ သည္ မိမိ ၏ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သား သေဘာ မရွိ ေသာ သုညတာ ဓမၼတရားတစ္ခု သာ ျဖစ္ေပ၏။ က်န္ေသာ ခႏၶာ အာယတန ဓါတု သစၥာ တရားမ်ား ကို လည္း ဤပံု နမူနာယူ၍ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သား သေဘာ မရွိေသာ သုညတာ ဓမၼတရား မ်ား သာ ျဖစ္ေၾကာင္း သိအပ္၏။
ထိုနည္းတူစြာ ျမင္သိမႈ ျဖစ္စဥ္ ကို ေလ႕လာၾကည္႔လွ်င္ ယုတၱိလြဲဟန္မ်ား ကို ဤသို႕ေတြ႕ ရ၏။ ျမင္ျခင္း သည္ ျမင္ခဲ႕ၿပီး ေသာ အရာ တို႕ ကို ျမင္သည္ ဟု ဆိုလိုသလား မျမင္ရေသးေသာ(ျမင္လတၱံ႕ေသာ) အရာ တို႕ ကို ျမင္သည္ ဟု ဆိုလို သလား စဥ္းစားၾကည္႕ပါ။ ျမင္ခဲ႕ၿပီးေသာ အရာ တို႕ ကို ျမင္သည္ ဟုဆိုျခင္းသည္ ဆိုရန္မသင္႕ေသာ စကား ျဖစ္သည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ ျမင္ခဲ႕ၿပီးေသာ အရာ တို႕ ကို ထပ္ျမင္ရန္အတြက္ ျမင္ျခင္းကိစၥ မလိုအပ္ေတာ႕ ေသာေၾကာင္႕ပင္ ျဖစ္၏။ မျမင္ရေသးေသာ(ျမင္လတၱံ႕ေသာ) အရာ တို႕ ကို ျမင္သည္ ဟု ဆို ျခင္းမွာလည္း အဓိပၸါယ္ မရွိေခ်။ မျမင္ရေသး ေသာ အခ်ိန္တြင္ ျမင္ျခင္း ကိစၥ မရွိေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္၏။ ဤ အေျခအေန ႏွစ္ရပ္ ကိုၾကဥ္၍ တတိယ အေျခအေန ဟူ၍ လည္း မရွိႏိုင္ေသာ ေၾကာင္႕ ျမင္ျခင္း ၏ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရသေဘာသည္ ရွာေဖြေလ မေတြ႕ႏိုင္ေလ သာျဖစ္၏။ က်န္ေသာ အာယတနမ်ား ကို လည္း ဤပံု နမူနာယူ၍ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သား သေဘာ မရွိေသာ သုညတာ ဓမၼတရား မ်ား သာ ျဖစ္ေၾကာင္း သိအပ္၏။
ထို႕ျပင္တစ္၀ အဆင္းေၾကာင္႕ ျမင္သိမႈ ျဖစ္သည္ဟူ၍ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္သြယ္ျပမႈ သည္ လည္း အခ်ည္းႏွီးသာျဖစ္၏။ အသိခံရေသာ အဆင္း သည္ ျမင္သိစိတ္ အလ်င္ ျဖစ္ေပၚေနသလား သို႔မဟုတ္ သိတတ္ေသာ ျမင္သိစိတ္သည္ အဆင္း အလ်င္ ျဖစ္ေပၚေနသလား စိစစ္ ၾကည္႕ လွ်င္ အသိခံရေသာ အဆင္း ႏွင္႕ သိတတ္ေသာ ျမင္သိစိတ္သည္ တစ္ခုမပါ ပဲ က်န္တစ္ခု က သီးသန္႕အနက္မထင္ႏိုင္ေသာ သေဘာမ်ား သာ ျဖစ္သည္ ကို ေတြ႕ရမည္ျဖစ္၏။ ထို႕ ေၾကာင္႕ တစ္ခု ထက္တစ္ခု အလ်င္ျဖစ္ေပၚေနရန္ မထိုက္ေသာ တရားမ်ား သာ ျဖစ္ေလသည္။ ဤသို႕ ျဖစ္လွ်င္ အသိခံရေသာ အဆင္း ႏွင္႕ သိတတ္ေသာ ျမင္သိစိတ္သည္ ၿပိဳင္တူ ျဖစ္ၾကေလသလား ဟူ၍ဆန္းစစ္ၾကည္႕လွ်င္ ၿပိဳင္တူျဖစ္ေပၚေသာ အရာမ်ား သည္ အေၾကာင္း အက်ိဳး သေဘာ ဆက္ႏြယ္မႈ မရွိသျဖင္႔ အေၾကာင္းႏွင္႕အက်ိဳးမ်ား အေနျဖင္႕ ခံယူထားေသာ အသိခံရ ေသာ အဆင္း ႏွင္႕ သိတတ္ေသာ ျမင္သိစိတ္သည္ ၿပိဳင္တူလဲ ျဖစ္ခြင္႔မရွိေသာ သေဘာမ်ား သာျဖစ္ၾကေလသည္။ က်န္ေသာ အာယတနမ်ား ကို လည္း ဤပံု နမူနာယူ၍ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သား သေဘာ မရွိေသာ သုညတာ ဓမၼတရား မ်ား သာ ျဖစ္ေၾကာင္း သိအပ္၏။
သခၤတတရားမ်ား ၏ သုညတာ သေဘာ
သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ၏ အဘိဓမၼာ အလို အရ ဓမၼတရားမ်ား သည္ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕မ်ား ကို မွီစြဲ ၍ ျဖစ္ပြားရေသာေၾကာင္႕ အေၾကာင္းတရားတို႕ျပဳျပင္စီရင္ဖန္တီးအပ္ေသာ သခၤတတရားမ်ား အျဖစ္သတ္မွတ္ထားပါသည္။
သခၤတတရားမ်ား ၏ သခၤတတရားမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း ျပသေနသည္႕ လကၡဏာ မွာ ၎တို႕တြင္ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) တို႕ပင္ျဖစ္၏။ ဤသို႕ ျဖစ္-တည္-ပ်က္ လကၡဏာမ်ား ကို ပိုင္ဆိုင္ေသာ သခၤတတရားမ်ား သည္ အဟုတ္အမွန္ ရွိေနေသာ ဓမၼတရားမ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ၏ အဘိဓမၼာ က ေထာက္ျပ၏။
သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ၏ အဘိဓမၼာ က အဟုတ္ရွိအမွန္ရွိ အျဖစ္ လက္ခံေသာ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ လကၡဏာမ်ား ကိုယ္တိုင္သည္ ပကတိကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရျဖင္႕ တည္ရွိေနျခင္း မဟုတ္ ေၾကာင္း ကို နာဂဇၨဳန က ရႈေဒါင္႕ အမ်ိဳးမ်ိဳး က လင္းျပျပန္ပါ၏။ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ လကၡဏာမ်ား ကိုယ္တိုင္သည္ ပကတိကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရျဖင္႕ တည္ရွိေနျခင္းသာျဖစ္ပါက ၎ တို႕ သည္ တစ္ခု ႏွစ္တစ္ခု မေရာယွက္ပဲ သီးျခားစီ ျဖစ္ေနေသာ သေဘာဓမၼမ်ား ျဖစ္ရေပမည္။ ျဖစ္ျခင္း သည္လည္း ျဖစ္ျခင္း သေဘာ၏ ပကတိကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရျဖင္႕တည္ရွိေနသလို တည္ျခင္း ႏွင္႕ပ်က္ျခင္း သေဘာတို႕သည္လည္း ပကတိ ကိုယ္ပိုင္ အႏွစ္သာရျဖင္႕ တည္ေနရေပမည္။ သို႕ေသာ္လည္း ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) သေဘာသည္ မိမိ ေရွ႕က ရွိခဲ႕ေသာ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) သေဘာႏွင္႕ကင္း၍ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ အေၾကာင္းပစၥည္းတို႕ခ်ဳပ္မွ အက်ိဳးပစၥယုပၸန္ တရားမ်ား ျဖစ္ေပၚခြင္႕ ရေပမည္။ ထို႕အတူ တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) သည္လည္း ျဖစ္ေပၚျခင္း ကို တည္မွီေနရေလသည္။ ျဖစ္ျခင္းမရွိလွ်င္ တည္ျခင္း လည္း မရွိႏိုင္ေပ။ အလားတူပင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) သည္ ျဖစ္ျခင္း တည္ျခင္း စေသာ အရာမ်ား၏ အက်ိဳးဆက္ သာျဖစ္ၿပီး မိမိ ဘာသာ သီးျခား အနက္မထင္ေသာ သေဘာဓမၼျဖစ္သည္ကို ေတြ႕ရေပမည္။ ဤသို႕ လင္းျပျပန္ပါ၏။ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ လကၡဏာမ်ားသည္ အခ်င္းခ်င္း အညမညမွီခိုလွ်က္ အနက္ထင္ ရေသာ အရာမ်ား ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ သ-ဘာ၀ တရားမ်ား မဟုတ္ၾကပဲ နိႆဘာ၀ (သုညတာ) သေဘာမ်ား သာျဖစ္ ေၾကာင္းေတြ႕ရေပမည္။
ထို႔အျပင္ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ လကၡဏာမ်ား ကို သီးျခားအရွိတရားမ်ား အေနျဖင္႕ လက္ခံထားလွ်င္ရင္ဆိုင္ရမည္႕ အခက္အခဲ တစ္ခု ရွိေသး၏။ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) သည္ သီးျခားအရွိသေဘာ ျဖစ္ပါက ၎၏ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) သေဘာတို႕ ရွိရျပန္ေပဦးမည္။ တစ္ဖန္ ျဖစ္ေပၚျခင္း ၏ ျဖစ္ေပၚျခင္းအတြက္ အျခားေသာ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) သေဘာ တို႕ ရွိရျပန္ေပဦးမည္။ ဤသို႕ျဖင္႕ အဆံုးမရွိထပ္ေက်ာ႕ေနရျခင္း သေဘာ ကို ျမင္လွ်င္ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ လကၡဏာမ်ား ကို သီးျခားအရွိတရားမ်ား အေနျဖင္႕ လက္ခံ ရန္မျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ထင္ရွား၏။
ဤကဲ႕သို႕ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင႔္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ သေဘာတရားမ်ား၏ သီးျခားအရွိ ျဖစ္ျခင္း ကို ျငင္းပယ္ျခင္းသည္ သခၤတတရားတို႕ ၏ ပကတိအရွိသေဘာကိုလည္း ျငင္းပယ္ၿပီးသားျဖစ္၏။ အဘယ္ ေၾကာင္႕ ဆိုေသာ္ ျဖစ္ေပၚျခင္း (ဥပါဒ္) တည္တံ႕ျခင္း (႒ီ) ႏွင္ ပ်က္စီးျခင္း (ဘင္) စေသာ လကၡဏာမ်ား မရွိပဲ ႏွင္႕ သခၤတတရား ကို အတည္မျပဳႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္၏။
သခၤတတရား ကို အတည္မျပဳႏိုင္လွ်င္ ၎၏ ဆန္႕က်င္ဖက္ အ-သခၤတတရား၏ ပကတိအရွိသေဘာ ကိုလည္း အတည္ မျပဳႏိုင္ေတာ႕ေခ်။ အ-သခၤတတရား၏အနက္ သည္ သခၤတတရား ကို မွီခိုလွ်က္ ဖြင္႔ဆိုရျခင္းေၾကာင္႕ သခၤတတရား ကို အတည္မျပဳႏိုင္လွ်င္ ၎၏ ဆန္႕က်င္ဖက္ အ-သခၤတတရား၏ ပကတိအရွိသေဘာကိုလည္း အတည္ျပဳေျပာဆို၍ မရႏိုင္ ျခင္း ျဖစ္သည္။
အသခၤတတရား (နိဗၺာန္) ၏ သုညတာ သေဘာ
သခၤတတရား ကို အတည္မျပဳႏိုင္လွ်င္ ၎၏ ဆန္႕က်င္ဖက္ အ-သခၤတတရား၏ ပကတိအရွိသေဘာ ကိုလည္း အတည္ မျပဳႏိုင္ေၾကာင္းကို အထက္တြင္ ျပဆိုခဲ႕ၿပီးျဖစ္ေလသည္။ သခၤတ တရားစု တို႕ ကို သံသရာ (သို႕မဟုတ္) သံသရာ၏ တည္မွီရာ အျဖစ္ မွတ္ယူ ပါလွ်င္ သခၤတ တရားစု တို႕၏ အဟုတ္အမွန္သေဘာ -ပကတိသေဘာအားျဖင္႕ မတည္ရွိမႈ ကို သက္ေသျပႏိုင္ ျခင္း သည္ သံသရာ ၏ အဟုတ္အမွန္ သေဘာ ပကတိသေဘာအားျဖင္႕ မတည္ရွိမႈ ကို သက္ေသျပႏိုင္ ျခင္း ပင္ ျဖစ္သည္ ဟု ဆိုႏိုင္၏။ သံသရာ တည္ရွိမႈ ကို အခိုင္အမာမျပဳႏိုင္လွ်င္ သံသရာ၏ ဆန္႕က်င္ပကၡတရား ျဖစ္ေသာ နိဗၺာန္ (၀ါ) အသခၤတတရား (၀ါ) သံသရာ၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈသေဘာကိုလည္း အဟုတ္အမွန္သေဘာ ပကတိသေဘာအားျဖင္႕ တည္ရွိေနေၾကာင္း အခိုင္အမာ မျပဳႏိုင္ေတာ႕ေခ်။
ပကတိ သ-ဘာ၀ အရွိတရားစစ္စစ္ ကို လက္ခံသူတို႕ အတြက္ လည္း နိဗၺာန္ (သံသရာ၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈသေဘာ) သည္ မလိုအပ္ေခ်။ ပကတိ သ-ဘာ၀ အရွိတရားစစ္စစ္ မည္သည္ ျဖစ္ေပၚျခင္းလည္းမရွိ ပ်က္စီးျခင္းလည္းမရွိ ေျပာင္းလဲ ေရြ႕လွ်ားျခင္းလည္း မရွိ ႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ သခၤတတရားစု တို႕ ၏ လကၡဏာ မ်ား မရွိႏိုင္ေပ။ ထို႕ေၾကာင္႕ မရွိေသာ သခၤတတရားစု တို႕ ၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈ ဆိုသည္မွာ လည္း အဓိပၸါယ္မရွိေသာ အဆိုတစ္ရပ္ သာ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္။
နာဂဇၨဳန၏ အလို အရ (ေလာက အရာ၀တၱဳမ်ား ကဲ႕သို႕ပင္) နိဗၺာန္ သည္လည္း ရွိ-မရွိ ျဖစ္-မျဖစ္ လာေရာက္ျခင္း-ထြက္ခြာျခင္း တည္ၿမဲျခင္း-ခ်ဳပ္ပ်က္ျခင္း စေသာ အစြန္းေရာက္ ၀ိဘာဂ မ်ား ျဖင္႕ သတ္မွတ္၍ မရႏိုင္ေပ။ ) နိဗၺာန္ ကို အျဖစ္အရွိ-ဘာ၀တရား အေန ျဖင္႕ ယူဆပါက အျဖစ္အရွိ-ဘာ၀တရား မွန္သမွ် ေမြးျခင္း ေသျခင္း ႏွင္႕ မကင္းႏိုင္ေပ။ နိဗၺာန္သည္ ေမြးျခင္းေသျခင္းတို႕ ကုန္ရာခ်ဳပ္ရာ ျဖစ္သည္ဟု ထင္ရွားေသာေၾကာင္႕ နိဗၺာန္ သည္ အျဖစ္အရွိ-ဘာ၀တရား သေဘာ တစ္ရပ္ မဟုတ္ႏိုင္ေခ်။
အခ်ိဳ႕ ကလည္း နိဗၺာန္ ကို မျဖစ္မရွိ-အဘာ၀တရား အေနျဖင္႕ယူဆၾက၏။ မျဖစ္မရွိ-အဘာ၀တရား ဟူသည္ ေမြးျခင္း ေသျခင္း တို႔ မရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ အသခၤတ တရား ျဖစ္သည္ဟု ယူဆလိုၾကပံုရ၏။ သို႕ေသာ္လည္း မျဖစ္-မရွိ အဘာ၀ တရား သည္ အရွိ အျဖစ္-ဘာ၀တရား ကို ေထာက္မီွ၍ ပညတ္ရေသာ ၀ိဘာဂ သာ ျဖစ္ၿပီး မိမိ ဘာသာ သီးျခား အနက္ မထင္ႏိုင္ေသာ သေဘာ ျဖစ္ေလသည္။ ထို႕ အျပင္ မျဖစ္-မရွိ အဘာ၀ တရား ကို အရွိတရား အေနျဖင္႕ ႀကံဆ ၍ စြဲလန္းျခင္း သည္ ယုန္ခ်ိဳ လိပ္ေမႊး ပုဇြန္ေသြး အၿမံဳမ၏သား စေသာ မရွိသည္႔အရာမ်ား ကို အရွိပမာယူဆ ၍ ရွာေဖြေနျခင္း ပမာ ရူးသြပ္မႈ သာ ျဖစ္၏။ နိဗၺာန္ သည္ အရိယာပုဂၢိဳလ္မ်ား ထူးကဲေသာဥာဏ္ျဖင္႕ မ်က္ေမွာက္ျပဳအပ္ေသာ တရား ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ မျဖစ္-မရွိ အဘာ၀ တရားဟူ၍ မဆိုသင္႕ေပ။
စင္စစ္ နိဗၺာန္ သည္ အရွိ-မရွိ အတၳိ-နတၳိ စေသာ အစြန္ေရာက္ ၀ိဘာဂ မ်ား၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈ ၎တို႕ ေၾကာင္႕ ျဖစ္ေသာ အစြဲဥပါဒါန္ ဟူသမွ်တို႕၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈသာ ျဖစ္၏။ ေ၀ါဟာရ စကားလံုးမ်ား စိတ္ကူးေဘာင္ မ်ား အားလံုး ကို လြန္ေျမာက္ ေသာ ေၾကာင္႕ (သုညတာ အျမင္ ကိုယ္တိုင္ အပါအ၀င္) အယူအျမင္ (ဒိ႒ိ) မွန္သမွ် ဖရိုဖရဲၿပိဳကြဲပ်က္စီးျခင္း ပင္ျဖစ္၏။ အစြဲဥပါဒါန္ ဟူသမွ်တို႕၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈေၾကာင္႕ အစြဲဥပါဒါန္ တို႕ ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ျဖစ္ပြားရေသာ ဒုကၡဆင္းရဲမႈ အစုစု တို႕၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း လည္းျဖစ္၏။
နိဗၺာန္ သည္ ပရမာႏုတၱရသုညတာ ကို သိျမင္ျခင္း
နိဗၺာန္ ကို အရွိတရား အေနျဖင္႕ ယူဆျခင္းသည္ သႆတအစြန္း ကို စြဲယူျခင္းျဖစ္သလို မရွိတရား အေနျဖင္႕ ယူဆျခင္း သည္ ဥေစၦဒအစြန္း ကို စြဲယူျခင္း ျဖစ္သည္ဟု ဆိုႏိုင္၏။ ေလာက ေ၀ါဟာရပညတ္အားျဖင္႔ ဤ အစြန္းမ်ားမွ လြတ္ကင္း ေအာင္ ေျပာႏိုင္စြမ္းလည္း မရွိေခ်။ ထို႕ေၾကာင္႕ နိဗၺာန္၏ အနက္မွန္ကို ဆိတ္ဆိတ္ေနျခင္း (တုဏွဘာ၀) အားျဖင္႕သာ အနီးစပ္ဆံုးေဖၚျပႏိုင္ေပလိမ္႔မည္။
သံသရာ ဟူသည္ အရွိ-မရွိ အတၳိ-နတၳိ စေသာ အျမင္အစြဲမ်ား ကို အေျခခံေသာ အခ်င္းအရာ ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ သံသရာ ၏ ဆန္႕က်င္ဖက္ နိဗၺာန္ သည္ အရွိ-မရွိ အတၳိ-နတၳိ စေသာ အျမင္အစြဲမ်ား၏ ခ်ဳပ္ဆံုးမႈ မွလြဲ ၍ အျခားမရွိေပ။ ဓမၼ၏ ေၾကာင္းက်ိဳး ဆက္စပ္မွီတြယ္ေနေသာျဖစ္စဥ္ ကို အရွိ-မရွိ အတၳိ-နတၳိ စေသာ အျမင္အစြဲမ်ား ကို အေျခခံ၍ ရႈျမင္ပါက သံသရာဟု ေခၚဆိုႏိုင္ၿပီး ယင္းျဖစ္စဥ္၏ ပကတိအရွိတရားမ်ားဆိတ္သုဥ္းမႈ-သုညတာ ကို ျမင္၍ အရွိ-မရွိ အတၳိ-နတၳိ စေသာ အျမင္အစြဲမ်ား ၏ အေႏွာင္အဖြဲ႕ မွ လြတ္ေျမာက္မႈ သည္ နိဗၺာန္ ဟု ဆိုႏိုင္ေပမည္။ ဤနည္းအား ျဖင္႕ နိဗၺာန္ ႏွင္႕ သံသရာ သည္ ေၾကာင္းက်ိဳး ဆက္စပ္မွီတြယ္ေနေသာျဖစ္စဥ္ အရ တစ္ထပ္တည္း တစ္သားတည္းျဖစ္လွ်က္ သိမႈသေဘာ အရ လုံး၀ေျပာင္းျပန္ဆန္႕က်င္ေနေသာ ရႈေထာင္႔ ႏွစ္ခု ျဖစ္ၾက ေလသည္။ ထို႕ေၾကာင္႕ နာဂဇၨဳန က သံသရာ ၏ အကန္႕ အသတ္သည္ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ ၏ အကန္႕အသတ္ ပင္ျဖစ္သည္။ သံသရာ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ တို႕ အၾကား ပိုင္းျခားထား ေသာသေဘာ တစ္စံုတစ္ရာမွ် မရွိေခ် ဟု ဆိုခဲ႕ ေလသည္။
ဤအဆိုကို အေျခခံ၍ အခ်ိဳ႕ ဥာဏ္နည္းသူတို႕ က နာဂဇၨဳန ၏ မာဓ်မိကဒႆနအျမင္ သည္ သံသရာ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ ကို ထပ္တူျဖစ္သည္ ဟု ဆိုခဲ႕ သေယာင္ေယာင္ စြပ္စြဲ ေျပာဆိုတတ္ၾက၏။ မာဓ်မိကဒႆနအျမင္ အလိုအရ ထပ္တူညီျခင္း တစ္သီးတစ္ျခားကြဲျပားျခင္း စေသာ ဆန္႕က်င္ပကၡ ၀ိဘာဂတရား တို႕ သည္ ေလာက ပညတ္တရား နယ္ပယ္ ၌သာ ေျပာဆိုစရာ ျဖစ္ ေသာ ေၾကာင္႕ သံသရာ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ ကို ထပ္တူျဖစ္သည္ ဟု ဆိုရန္ အေၾကာင္းမရွိေခ်။ စင္စစ္ နာဂဇၨဳန ၏ မာဓ်မိကဒႆနအျမင္ အရ သံသရာ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ တို႕သည္ ထပ္တူျခင္း ျခားနားျခင္း စေသာစြဲယူမႈမ်ား သည္ အနက္ အဓိပၸါယ္ မရွိေပ။
အကယ္၍ သံသရာ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ ကို ထပ္တူျဖစ္သည္ ဟု ဆို ပါက ဗုဒၶ ဓမၼ ၏ သီလ သမာဓိပညာ အက်င္႕တရားမ်ား က်င္႕ရန္ မလို အပ္ေတာ႕ ဟု ဆိုရမလို ျဖစ္ေနေပမည္။ ရရွိ ေရာက္ရွိၿပီးသား နိဗၺာန္ကို ရရွိရန္ သံသရာမွ လြတ္ေျမာက္ျခင္း ဟူ၍ မျဖစ္ႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ပင္ျဖစ္၏။ အကယ္၍ သံသရာ ႏွင္႕ နိဗၺာန္ ကို တစ္သီးတစ္ျခားကြဲျပားေနေသာ နယ္ပယ္ ႏွစ္ခု အျဖစ္ သတ္မွတ္ပါက လည္း ဗုဒၶ ဓမၼ ၏ သီလ သမာဓိပညာ အက်င္႕တရားမ်ား က်င္႕ရန္ မလို အပ္ေတာ႕ ဟု ဆိုရ မလို ျဖစ္ေနေပမည္။ သံသရာနယ္ပယ္သည္ ျဖစ္ပ်က္ေျပာင္းလဲမႈ ဆင္းရဲဒုကၡမ်ား၏ေနရာနယ္ပယ္ ျဖစ္ၿပီး နိဗၺာန္ သည္ ျဖစ္ပ်က္ေျပာင္းလဲမႈ ဆင္းရဲဒုကၡမ်ားမရွိရာ ေနရာနယ္ပယ္ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ သဘာ၀ျခင္း လံုး၀ျခားနားေနေသာ တစ္သီးတစ္ျခားကြဲျပားေနေသာ နယ္ပယ္ ႏွစ္ခု အၾကား ကူးတက္ဆက္ႏြယ္မႈ မရွိႏိုင္ေပ။ သံသရာ က သပ္သပ္ နိဗၺာန္က သပ္သပ္ ထာ၀ရ ပိုင္းျခား ေ၀းကြာေနေသာ သေဘာမ်ား ျဖစ္ၾကလွ်င္ မည္သို႕မည္ပံု သီလ သမာဓိ ပညာ အက်င္႕တရား မ်ား က်င္႕၍ သံသရာမွထြက္ေျမာက္ နိဗၺာန္သို႕ ခရီးေပါက္ႏိုင္ေပမည္နည္း။
ဤေနရာတြင္ အမ်ားျမင္သာထင္သာရွိေစရန္ ဆိုရိုးျပဳေလ႕ရွိေသာ ႀကိဳးႏွင္႕ေျမြ ဥပမာ ျဖင္႕ အနည္းငယ္ ရွင္းျပလိုပါ၏။ ခရီးသြားတစ္ေယာက္ သည္ ေမွာက္မိုက္ေသာည တစ္ညတြင္ လမ္းေပၚ၌ ေခြေနေသာ ေျမြတစ္ေကာင္ကို ေတြ႕၏။ ေျမြ ဟူေသာ အမွတ္သညာျဖင္႕ ေၾကာက္ရြံ႕မႈျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ ေတာင္ေ၀ွးျဖင္႕ ထိုေျမြ ကို လမ္းမေပၚမွ ဖယ္ရွားရန္ အားထုတ္ ေလ၏။ ထိုအခ်ိန္တြင္ လွ်ပ္စီး၀င္းလက္ ေသာေၾကာင္႕ အလင္းေရာင္ေအာက္၀ယ္ မိမိ ေျမြဟုထင္မွတ္ေနေသာအရာသည္ ႀကိဳးေခြတစ္ခုသာ ျဖစ္သည္ ကို ေတြ႕ လိုက္ရေသာေၾကာင္႕ ေျမြ အမွတ္သညာ လည္းေပ်ာက္ ေၾကာက္စိတ္လည္း ကြယ္ပ ၍ ခ်မ္းသာျခင္း ကို ရေလ၏။
ဤ ဥပမာ တြင္ (၁) ေျမြဟု ထင္မွတ္မွား မႈ (၂) ပကတိရွိေနေသာႀကိဳးေခြ ႏွင္႕ (၃) ႀကိဳးေခြဟု အမွန္ျမင္ျခင္းေၾကာင္႕ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွား မႈ ေပ်ာက္ကြယ္ျခင္း ႏွင္ ေၾကာက္စိတ္ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း ဟူေသာ သေဘာတရား သံုးခု ကို ရအပ္၏။ ၎ သေဘာတရား သံုးခု သည္ ထပ္တူ ျဖစ္သေလာ ဟု စဥ္းစားလွ်င္ ထပ္တူ မဟုတ္ေၾကာင္း သိသာထင္ရွား၏။ ၎ သေဘာ တရား သံုးခု သည္ လံုး၀ျခားနားေနေသာ တစ္သီးတစ္ျခားကြဲျပားေနေသာ အရာမ်ား ျဖစ္သေလာ ဟု စဥ္းစားလွ်င္ လည္း တစ္သီးတစ္ျခားကြဲျပားေနေသာ အရာမ်ား မဟုတ္ေၾကာင္း သိႏိုင္ပါ၏။ ပကတိရွိေနေသာႀကိဳးေခြ ကို အပထား၍ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွား မႈ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ပကတိရွိေနေသာႀကိဳးေခြကို အပထား၍ ႀကိဳးေခြဟုအမွန္ျမင္ျခင္းေၾကာင္႕ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွား မႈ ေပ်ာက္ကြယ္ျခင္း ႏွင္ ေၾကာက္စိတ္ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း တို႕ လည္း မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွား မႈ ကို အေျခမခံပဲႏွင္႕ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွား မႈ ေပ်ာက္ကြယ္ျခင္း လည္း မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ ထို႕ေၾကာင္႕ ဤ တရား သံုးပါး သည္ ထပ္တူလည္းမက် တစ္သီးတစ္ျခားစီလည္းမဟုတ္ ပဲ ၎တို႕ အၾကား အၾကား ပိုင္းျခားထားေသာသေဘာတစ္စံုတစ္ရာမွ် မရွိဟူ၍သာ ဆိုရေပမည္။
ဤ ဥပမာႏွင္႕ သံသရာ-နိဗၺာန္ ဆက္စပ္မႈ ကို ထင္ဟပ္ျပရလွ်င္ သံသရာဟူသည္ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွားမႈ ႏွင္႕ အလားတူ၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ ဓမၼသေဘာတို႕သည္ ပကတိရွိေနေသာႀကိဳးေခြ ႏွင္႕ အလားတူ၏။ နိဗၺာန္ သည္ ႀကိဳးေခြဟု အမွန္ျမင္ျခင္းေၾကာင္႕ ေျမြဟု ထင္မွတ္မွားမႈ ေပ်ာက္ကြယ္ျခင္း ႏွင႔္ ေၾကာက္စိတ္ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း တို႕ ပမာ အလား တူ၏။ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ ဓမၼသေဘာတို႕ ၏ ယထာဘူတသေဘာ ျဖစ္ေသာ သုညတာဓမၼ ကို မျမင္ပဲ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္မ်ား ၏ေလာက အျဖစ္ စြဲမွတ္ျခင္းသည္ သံသရာျဖစ္၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မွီစြဲ ျဖစ္ပြားရေသာ ဓမၼသေဘာတို႕ ၏ ယထာဘူတသေဘာ ျဖစ္ေသာ သုညတာဓမၼ ကို ျမင္လွ်က္ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္မ်ား အေပၚစြဲလန္း မႈ ကို ပယ္သတ္ႏိုင္ျခင္း ႏွင္႕ အက်ိဳးဆက္အားျဖင္႕ ဆင္းရဲဒုကၡတို႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းရျခင္းသည္ နိဗၺာန္ ျဖစ္၏။
ဤေနရာတြင္ ႀကိဳးေခြ ဥပမာအရ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ ဓမၼသေဘာတို႕သည္ ပကတိ ရွိေနေသာ ႀကိဳးေခြ အလား အဟုတ္အမွန္ရွိေန သေယာင္ထင္မွတ္ႏိုင္ေသး၏။ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ႕သလို ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္ မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ ဓမၼသေဘာတို႕သည္ အရွိတရားမ်ား မဟုတ္ပဲ သုညတာ ဓမၼမ်ား သည္ ျဖစ္သည္႕ အျပင္ ၎ သုညတာ ဓမၼ ကို လည္း အရွိတရားစစ္စစ္ အျဖစ္ မသတ္မွတ္ႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ ေနာက္ဆံုး ေတြ႕ႀကံဳရရွိသည္႕ နိဗၺာန္ သည္ ေတြ႕ႀကံဳ ရရွိမႈသေဘာကိုေက်ာ္လြန္ေနေသာ အတုမရွိသည္႕ အဆံုးစြန္ေသာ သုညတသေဘာ (ပရမာႏုတၱရသုညတာ) ျဖစ္၏။
အတၱ ၏ သုညတာ သေဘာ
ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယဘာသာေရးနယ္ပယ္တြင္ အတၱ ႏွင္႕ ပတ္သက္ေသာ အယူအဆေရးရာ ျငင္းခုံမႈမ်ား သည္ အလြန္ ထင္ရွား၏။ အခ်ိဳ႕ က အတၱ သည္ အရိွတရား ျဖစ္ေၾကာင္း ယူဆ သလို အခ်ိဳ႕ ကလည္း အတၱ မရွိေၾကာင္း ယူဆၾက၏။ အခ်ိဳ႕ က အတၱ သည္ ခိုင္မာၿမဲၿမံေသာ ထာ၀ရ အရွိတရား အျဖစ္ ယူဆ ၍ အခ်ိဳ႕ က အတၱ သည္ ေျပာင္းလဲပ်က္စီးႏိုင္ ေသာ သေဘာ အျဖစ္ သတ္မွတ္ၾက၏။ အခ်ိဳ႕ က အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ထပ္တူ ျဖစ္ သည္ဟု ထင္ၾကသလို အခ်ိဳ႕က အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ကြဲျပားလွ်က္ တစ္သီးတစ္ျခားတည္ရွိသည္ဟု ထင္ၾက၏။ အတၱ သည္ အရိွတရား ျဖစ္ေၾကာင္း ယူဆ သူတို႕ က အတၱသည္ ၿမဲခိုင္ေသာအရာ (နိ၀ါသီ) ပိုင္ဆိုင္သူ (သာမီ) ခံစားသူ (ေ၀ဒက) ျပဳလုပ္သူ (ကာရက) ဆုပ္ကိုင္စြဲမက္သူ (ဂါဟက) မိမိ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ရွိသူ (သယံ၀သီ) လြမ္းမိုးတည္တံ႕သူ (အဓိ႒ာန) ပိုင္စိုးသူ (၀တၱန) စသျဖင္႕ အတၱ ၏ ဂုဏ္ရည္မ်ား ကို သတ္မွတ္ၾက၏။
အတၱ ႏွင္႕ ပတ္သက္ေသာ အယူအဆေရးရာ ျငင္းခုံမႈမ်ား ကို အႏွစ္ခ်ဳပ္လွ်င္ (၁) အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ထပ္တူ ျဖစ္ သည္ ဟူေသာ အယူအဆ ႏွင္႕ (၂) အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ကြဲျပားလွ်က္ တစ္သီးတစ္ျခားတည္ရွိသည္ ဟူေသာ အယူအဆ ႏွစ္မ်ိဳး ကို သာ ေတြ႕ ရမည္ျဖစ္၏။ မာဓ်မိကဒႆန အျမင္အရ စိစစ္ ၾကည္႕လွ်င္ အထက္ပါ အယူအဆ ႏွစ္ခုလံုး သည္ ေထာက္တည္ရာကင္းမဲ႕ေသာ ယုတၱိလြဲဟန္မ်ား သာ ျဖစ္ေၾကာင္းေတြ႕ရေပမည္။
အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ထပ္တူ ျဖစ္ သည္ဟူ၍ ယူဆပါက အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ ခႏၶာတို႕ နည္းတူ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕မ်ားေၾကာင္႕ ျဖစ္ေပၚတတ္ေသာ အရာ ေျပာင္းလဲပ်က္စီးႏိုင္ေသာ အရာ ဟူ ၍ ဆိုရေပမည္။ အေၾကာင္း အေထာက္အပံ႕မ်ားေၾကာင္႕ ျဖစ္ေပၚတတ္ေသာ အရာ ေျပာင္းလဲပ်က္စီးႏိုင္ေသာ အရာ သည္ အတၱ မဟုတ္ပဲ အနတၱ သာ ျဖစ္ရေပမည္။ ထို႕ေၾကာင္႕ အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ထပ္တူ ျဖစ္ သည္ဟူေသာ အျမင္ သည္ ယုတၱိမရွိေပ။
ထို႕အျပင္ အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ထပ္တူ ျဖစ္ သည္ဟုယူဆ ပါက ရုပ္နာမ္ခႏၶာ တို႕ သည္ အမ်ားသေဘာ (နာနတၳ) ကို ေဆာင္ ေနေသာေၾကာင္႕ အတၱသည္ လည္း အမ်ား သေဘာ ျဖစ္ေနေပမည္။ အတၱ သည္ သတ္မွတ္ခ်က္ အရ တစ္ခုတည္းသေဘာ (ဧကတၳ) သာ ျဖစ္ရမည္ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ အမ်ားသေဘာေဆာင္ေနေသာ အရာ သည္ အတၱ မဟုတ္ပဲ အနတၱ သာ ျဖစ္ရေပမည္။ ထို႕ေၾကာင္႕ အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ထပ္တူ ျဖစ္ သည္ဟူေသာ အျမင္ သည္ ယုတၱိမရွိေပ။
ထိုနည္းတူစြာ အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ကြဲျပားလွ်က္ တစ္သီးတစ္ျခားတည္ရွိသည္ ဟူေသာ အယူအဆ သည္ လည္း မမွန္ကန္ႏိုင္ေပ။ အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ကြဲျပားလွ်က္ တစ္သီးတစ္ျခားတည္ရွိသည္ မွန္ပါက အတၱ ၌ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႕ ၏ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္မႈစြမ္းရည္သတၱိမ်ား တည္ရွိေတာ႔မည္မဟုတ္ေသာေၾကာင္႕ အတၱ သည္ သိမွတ္ျခင္း ခံစားျခင္း မွတ္သားျခင္း တုန္႕ျပန္လုပ္ေဆာင္ျခင္း စသည္ အမႈကိစၥတို႕ ကို ေဆာင္ရြက္ျပဳလုပ္ႏိုင္ေတာ႕မည္ မဟုတ္ေခ်။ အတၱ သည္ အသက္၀ိညာဥ္ကင္းမဲ႕ေသာ အာကာသဟင္းလင္းျပင္ပမာ ျဖစ္ရေပေတာ႕မည္။ ထို႕ေၾကာင္႕ အတၱ သည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ ကြဲျပားလွ်က္ တစ္သီးတစ္ျခားတည္ရွိသည္ ဟူေသာ အျမင္ သည္ ယုတၱိမရွိေပ။
ဂ်ိန္းဘာသာ၀င္ တို႕ က ဤအျမင္ ႏွစ္ရပ္ကို ေပါင္းလွ်က္ အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ အတူတူလည္းျဖစ္ တစ္ကြဲစီ လည္းျဖစ္ ဟူ၍ ခံယူၾကသလို ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းကြဲတစ္ခုျဖစ္ေသာ သမၼိတိယဂိုဏ္း က အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ အတူတူလည္း မဟုတ္ တစ္ျခားလည္းမဟုတ္ ဟူ၍ ခံယူၾက ေသး၏။ ဤ ရႈေထာင္႔မ်ား သည္လည္း အဓိပၸါယ္ကင္းမဲ႕ ေနေသာ ယုတိၱလြဲဟန္မ်ား သာ ျဖစ္ၾက၏။ အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ အတူတူလည္းျဖစ္ တစ္ကြဲစီလည္းျဖစ္ ဟူေသာ ဂ်ိန္းဘာသာ၀င္တို႕ ၏ အျမင္ သည္ အတြင္း၀ိေရာဓိ ျဖစ္ေနေသာ အျမင္ျဖစ္သည္။ တစ္စံုတစ္ရာ သည္ ဆန္႕က်င္ဖက္ဂုဏ္ရည္မ်ား ကို တစ္ၿပိဳင္နက္တည္း မပိုင္ဆိုင္ႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ ျဖစ္၏။
ထို႕ အတူ အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ အတူတူလည္း မဟုတ္ တစ္ျခားလည္းမဟုတ္ ဟူ၍ ျမင္ေသာ သမၼိတိယဂိုဏ္း ၏ အျမင္ သည္လည္း ယုတၱိေဗဒ စည္းမ်ဥ္းအေျခခံ ျဖစ္ေသာ အလယ္ပုဒ္ထုတ္ပယ္ျခင္းဥပေဒသ (The Law of Excluded Middle) ကို ခ်ိဳးေဖါက္ ေနပါသည္။ အလယ္ပုဒ္ထုတ္ပယ္ျခင္းဥပေဒသ အလို အရ အစြန္းေရာက္ ျဖစ္ေျခ ႏွစ္ခုတည္းရွိေနေသာ အေျခအေနတြင္ ၾကားအေျခအေနတစ္ရပ္ ကို မရ ရွိႏိုင္ေပ။ ဥပမာ ေမာင္ျဖဴ သည္ အသက္ရွင္ ေနသည္ (သို႕မဟုတ္) ေမာင္ျဖဴသည္ အသက္မရွင္ေတာ႕ေပ ဟူေသာ အေျခအေန ၌ အဆိုပါ ျဖစ္ရပ္ေျခ ႏွစ္မ်ိဳးအျပင္ တတိယ အေျခအေန ကို မရအပ္ေပ။ အတၱသည္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာတို႔ ႏွင္႕ အတူတူလည္း ျဖစ္ခ်င္ျဖစ္ (သို႕မဟုတ္) တစ္ျခားစီ လည္းျဖစ္ ဟူေသာ အစြန္းေရာက္ ျဖစ္ေျခ ႏွစ္ခုတည္းရွိေနေသာ အေျခအေနတြင္ ၾကားအေျခအေနတစ္ရပ္ ကို မရ ရွိႏိုင္ ေသာ္လည္း သမၼိတိယဂိုဏ္း ၏ အျမင္ သည္ ယင္းမျဖစ္ႏိုင္ေသာ ၾကားအေျခအေန ကို လက္ခံထားျခင္း ျဖစ္ေလရာ အလယ္ပုဒ္ထုတ္ပယ္ျခင္းဥပေဒသ ကို ခ်ိဳးေဖါက္ ေနေသာေၾကာင္႕ ယုတၱိလြဲေနေသာ အျမင္သာ ျဖစ္ေလသည္။
ထို႕ေၾကာင္႕ အတၱ ကိုု ပကတိကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ျဖင္႔ စြဲမွတ္ယူဆ ႏိုင္ေသာ အရာ အျဖစ္ယူဆ ပါက အထက္ေဖၚျပပါ အစု အဖို႕ (၄)ခု မွ တစ္ပါး အျခား မရွိေခ်။ အထက္ေဖၚျပပါ အစုအဖို႕ (၄)ခု၏ ယုတၱိနည္းအရ မွားေနေသာ အတြင္း၀ိေရာဓိမ်ား ကို ေထာက္၍ အတၱ ကိုု ပကတိကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ျဖင္႔ စြဲမွတ္ယူဆ ႏိုင္ေသာ အရာ မဟုတ္ေၾကာင္း (၀ါ) အတၱ သည္ ကိုယ္ပိုင္သဘာ၀ အႏွစ္သာရ ဆိတ္သုဥ္းေနေသာ သုညတာ တရားသာ ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာ သိျမင္ ႏိုင္ပါ၏။
သုညတာ ၏ သုညတာ သို႔မဟုတ္ အဒြယတာ (Non-duality)
အထက္တြင္ ေရးသားေဖၚျပခဲ႕ေသာ ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာစိစစ္ေလ႕လာမႈ မ်ား အရ ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါ တို႕ ၏ အရွိတရားသာ မက ခႏၶာ အာယတန ဓါတ္ သစၥာ ပရမတ္တရားမ်ား ႏွင္႕ အသခၤတဓါတု ျဖစ္ေသာ အာကာသ နိဗၺာန စေသာ ဓမၼတရားမ်ား သည္ပင္လွ်င္ မိမိကိုယ္ပိုင္အႏွစ္သာရသဘာ၀အားျဖင္႕ အစစ္အမွန္ တည္ရွိေသာ အရွိတရားမ်ား မဟုတ္ ၾကပဲ သုညတာ တည္းဟူေသာ သေဘာတရား၌ ေပ်ာ္၀င္ေပ်ာက္ကြယ္ ရေၾကာင္း ကို အထင္အရွား ျမင္ေတြ႕ခဲ႕ ၾကရၿပီး ျဖစ္၏။
ဤသို႕ဆိုလွ်င္ သုညတာ တည္းဟူေသာ သေဘာတရား သည္ မည္သို႕ေသာ သေဘာတရားျဖစ္မည္နည္း။ ေရွးေဟာင္း ဥပနိသွ်ဒ္ က်မ္း ဘဂ၀ါဂီတ က်မ္း တို႕တြင္လာေသာ အာတၼာန္-ျဗဟၼာန္ (Atman/Brahman) ကဲ႕သို႕ အရာ၀တၱဳအားလံုး ကို ေပါင္းစည္းဆက္စပ္ေပးေသာ ေလာက၏ ေနာက္ကြယ္မွ ထာ၀ရတည္တံ႕ခိုင္ၿမဲေသာ ကူဋဌာယီ အရွိတရားစစ္စစ္ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္ေလသေလာ။ သုညတာ တည္းဟူေသာ သေဘာတရား ကို ဤသို႕ ထင္ျမင္ယူဆ လုိက္သည္ႏွင္႕တစ္ၿပိဳင္နက္ သုညတာ သည္ သုညတာ မဟုတ္ေတာ႕ပဲ လူသားတို႕ ႀကံစည္စြဲလန္းအပ္ေသာ တကၠိကဆန္ေသာ အရွိတရား သာ ျဖစ္ေပေတာ႕မည္။ ဤ သို႕ေသာ အရွိတရားစစ္စစ္ မ်ိဳးသည္ သုညတာသဘာ၀ ႏွင္႔ လံုး၀ဆန္႕က်င္ေနၿပီး နာဂဇၨဳန ၏ ဒႆနအျမင္တြင္ မိမိကိုယ္ပိုင္အႏွစ္သာရသဘာ၀အားျဖင္႕ အစစ္အမွန္ တည္ရွိေသာ အရွိတရားမ်ိဳး အတြက္ ေနရာ မရွိေပ။
နာဂဇၨဳန ၏ ဒႆနအျမင္တြင္ လူသား၏ အာရုံထိုးထြင္းသိျမင္မႈ ကို ေက်ာ္လြန္ေနေသာ မည္သည္႕တရား ၏ အရွိသေဘာ ကို မွ် လက္ခံလိမ္႔မည္မဟုတ္ေခ်။ သုညတာ သည္ နိစၥ ထာ၀ရမ်ိဳး ျဖစ္ေသာ ရွိမႈ အေျခခံတရားႀကီး ျဖစ္ၿပီး အရာ၀တၱဳမ်ား သည္ သုညတာ မွ ေမြးဖြားေပၚေပါက္လာ ၾကၿပီး ေနာက္ သုညတာ ထဲ တြင္ျပန္လည္ေပ်ာ္၀င္ေပ်ာက္ကြယ္ သြားၾကသည္ ဟူေသာ ေတြးလံုး ႀကံလံုး သည္ တကၠိကဆန္ေသာ အစြဲအလန္းသာ လွ်င္ျဖစ္ၿပီး ဗုဒၶဒႆန အျမင္ စိုးစဥ္းမွ် မဟုတ္ ဟု နာဂဇၨဳန က ယူဆပါသည္။
စင္စစ္ သုညတာ သဘာ၀ ဟူသည္ ေလာက ရွိ ပုဂၢိဳလ္ သတၱ၀ါ ႏွင္႕ ပရမတၳဓမၼတရား မွ ကင္းလြတ္၍ တစ္သီးတစ္ျခား တည္ရွိေနေသာ အရွိတရားလည္းမဟုတ္ေပ။ ယင္းတို႕ ၏ အတြင္းသား၌ ထူးျခားဆန္းၾကယ္စြာျဖင္႕ ကိန္းေအာင္းတည္ရွိ ေနသည္႕ လွ်ိဳ႕၀ွက္နက္နဲေသာ အရွိတရားလည္းမဟုတ္ ေပ။ သုညတာ သဘာ၀ ဟူသည္ ရွိရွိသမွ် ပညတ္ ပရမတ္ သခၤတ အသခၤတ ေလာကီ ေလာကုတၱရာ ဓမၼတရားဟူသမွ်တို႕ ၏ “တည္ရွိေနပုံ ဟန္ပန္” (Manner of Existing) သာ ျဖစ္ေလသည္။ သုညတာ သည္ ဓမၼတရားတို႕ ၏ ပကတိသေဘာ (ဓမၼ-တာ) မွ်ျဖစ္ၿပီး ဓမၼတရား တို႕ မရွိလွ်င္ သုညတာ ဟူ၍လည္း မရွိႏိုင္ေပ။ သိစိတ္၏ အစြန္းတရားမ်ား ၀ိဘာဂမ်ား ကို ေက်ာ္လြန္၍ ဓမၼတရား တို႕ ၏ ပကတိသေဘာ ကို သိျခင္းသည္ ပင္ သုညတာ ကို သိျခင္း ျဖစ္၏။ အျပန္အလွန္ အား ျဖင္႕ သုညတာသေဘာ ကို သိစိတ္၏ အစြန္းတရားမ်ား ၀ိဘာဂမ်ား တပ္ဆင္ပံုသြင္း၍ ျမင္ျခင္း သည္ ဓမၼတရား မ်ား ကို ျမင္ျခင္း ျဖစ္၏။ သုညတာ သည္ ဓမၼတရားတို႕ ႏွင္႕ တစ္ခဏေသာ္မွ် ကြဲကြာျခင္း မရွိေပ။ သုညတာ သည္ ဓမၼတရားတို႕ ကို တည္မွီလွ်က္ မိမိ အရွိသေဘာ ကို ထင္ရွားျဖစ္ေစ ေသာေၾကာင္႕ သုညတာ ကိုယ္တိုင္သည္ပင္လွ်င္ အတၱဘာ၀ မွ ကင္းဆိတ္ေသာ သုညသေဘာ ျဖစ္သည္ ဟု ဆိုပါသည္။
ဓမၼတရား တို႕၌ ခိုင္မာေသာ အတြင္းသားအတၱဘာ၀ တစ္ခု တည္ရွိေနသည္ဟူေသာ အစြဲအလန္း ရွိမွသာ သုညတာ ( ထို အတၱဘာ၀ ကို ျငင္းပယ္မႈ) သည္ အနက္အဓိပၸါယ္ရွိေပလိမ္႕မည္။ အတၱဘာ၀ အေပၚဆုပ္ကိုင္ထားေသာ အစြဲအလန္း မရွိေတာ႕ ပါက သုညတာ သေဘာတရားလည္း မလို အပ္ေတာ႕ေပ။[14] တစ္နည္းဆိုရလွ်င္ သုညတာ သေဘာ သည္
အတြင္းသားအတၱ မဆိတ္သုဥ္းေသာ အရာ၀တၱဳ (ဘာ၀ ၀တၱဳ) မ်ား ၏ ပကတိအရွိသေဘာ ကို ျငင္းခဲ႕ၿပီးျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ထို အရာ၀တၱဳမ်ား ၏ မရွိသေဘာ (၀ါ) မရွိေသာ အရာ၀တၱဳ (အဘာ၀ ၀တၱဳ) မ်ား ၏ ပကတိအရွိသေဘာ ကိုလည္း အခိုင္အမာ ျပဳလုပ္၍ လက္ခံသိမ္းပိုင္ရန္ မလို ေတာ႕ေပ။[15]သုညတာ ဓမၼ သည္ ပကတိအရွိ အတၱ အစြဲတို႕ ကို ေခ်ခၽြတ္ရန္ လက္နက္ကိရိယာ ျဖစ္ေသာ္လည္း သုညတာ ဓမၼ ကို အယူအျမင္တစ္ရပ္ အေနျဖင္႕ သိမ္းပိုက္စြဲလန္းေနျခင္း သည္ အမွားတကာ တို႕ တြင္ အဆိုး၀ါးဆံုး အမွား ျဖစ္၏။ [16]
ထို႕ေၾကာင္႕ နာဂဇၨဳန ၏ အျမင္၌ သုညတာသေဘာသည္ အတၳိ-ဘာ၀ သေဘာ ဟူေသာ (သႆတ) အစြန္း ႏွင္႕ နတၳိ-အဘာ၀ သေဘာဟူေသာ (ဥေစၦဒ) အစြန္း တို႕ ကို မကပ္ၿငိပဲ ေက်ာ္လြန္လြတ္ေျမာက္ ေနေသာ သဘာ၀ ျဖစ္ၿပီး ယင္း သဘာ၀ သည္ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕တရားတို႕ ကို စြဲမွီလွ်က္ အက်ိဳးတရားဆက္မ်ား ျဖစ္ပြားရသည္႕ ပဋိစၥသမုပၸါဒ သေဘာ ႏွင္႕ တရား ကိုယ္ အား ျဖင္႔ အတူတူ ပင္ ျဖစ္၏။
အရာ၀တၱဳတို႕ ကို ပကတိအႏွစ္သာရသေဘာ အားျဖင္႕ ရွိသည္=မရွိသည္ ျဖစ္သည္=မျဖစ္သည္ ေပၚေပါက္လာသည္= ေပ်ာက္ကြယ္သြားသည္ အတူတူျဖစ္သည္= တစ္ျခားစီျဖစ္သည္ တစ္ခုတည္းသေဘာ (အစုအေပါင္း) ျဖစ္သည္= အမ်ားသေဘာ (အစိတ္အပိုင္း) ျဖစ္သည္စသျဖင္႕ အတိအက် ပိုင္းျဖတ္ဆုံးျဖတ္ မဆိုႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ အရာ၀တၱဳအားလံုး တို႕ သည္ ဤ အစြန္းတရား အေျခအေနမ်ားမွ ပကတိသဘာ၀ အား ျဖင္႔ လြန္ေျမာက္လွ်က္ ရွိသည္မွာ သုညတာ သေဘာ ၏ အနက္ရိႈင္းဆံုး အဓိပၸါယ္ ပင္ ျဖစ္ပါ၏။
သုညတာ ကို ျမင္ျခင္း သည္ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕တရားတို႕ ကို စြဲမွီလွ်က္ အက်ိဳးတရားဆက္မ်ား ျဖစ္ပြားရသည္႕ ပဋိစၥသမုပၸါဒ သေဘာ ကို ျမင္ျခင္း ျဖစ္ၿပီး ဤ ေၾကာင္းက်ိဳးဖြဲ႕ယွက္ဆက္ႏြယ္ျဖစ္ပြားေနေသာ ဓမၼ-တာ သေဘာတြင္ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ႕ေသာ ရွိျခင္း=မရွိျခင္း ျဖစ္ျခင္း=မျဖစ္ျခင္း ေပၚေပါက္လာျခင္း=ေပ်ာက္ကြယ္သြားျခင္း အတူတူျဖစ္ျခင္း= တစ္ျခားစီျဖစ္ျခင္း တစ္ခုတည္းသေဘာ (အစုအေပါင္း) ျဖစ္ျခင္း=အမ်ားသေဘာ (အစိတ္အပိုင္း) ျဖစ္ျခင္္း စေသာ အစြန္းတရား အေျခအေနမ်ားအားလံုး လံုး၀ဆိတ္သုဥ္းခ်ဳပ္ၿငိမ္း လွ်က္ ရွိေနပါ၏။
သုညတာ သည္ နတၳိက၀ါဒ မဟုတ္ေၾကာင္း
နာဂဇၨဳန ၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆန အလိုအရ သုညတာ သည္ နိစၥ ထာ၀ရ အသခၤတ အရွိတရားမ်ိဳး မဟုတ္ေၾကာင္း ကို ေဖာ္ျပခဲ႕ၿပီးျဖစ္ရာ အစြန္းေရာက္မႈ တြင္ေမြ႕ေလွ်ာ္ေသာ ဒိ႒ိသည္ အစြန္းတစ္ဖက္ ကို ဆုပ္ကိုင္စြဲလန္းျပန္၏။ ယင္း အျမင္မွား သည္ ကား သုညတာ သည္ ေလာက ႏွင္႕ အရာခပ္သိမ္းတို႕ ဘိတ္ဘိတ္သား မရွိ ဘာဆို ဘာမွ မရွိေသာ မရွိတရား သက္သက္ သာ ျဖစ္သည္ ဟူေသာ နတၳိက၀ါဒ ပင္ ျဖစ္၏။
နာဂဇၨဳန ၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆန အလိုအရ သုညတာ ကို နတၳိကတရား အျဖစ္ ျမင္မိ သည္ထက္ ပိုမို ဆိုး၀ါးေသာ အမွား မရွိေခ်။ သုညတာ ကို နတၳိကတရား အျဖစ္ဆုပ္ကိုင္စြဲလမ္း မိသူ သည္ အဆိပ္ျပင္းေသာ ေျမြကို အၿမီးမွ ဖမ္းကိုင္ မိသူ ႏွင္႕ အလားသ႑ာန္တူ၏။ ေျမြဆိုးကို မဖမ္းတတ္သူသည္ ေျမြကိုက္ခံရဘိသကဲ႕သို႕ သုညတာသေဘာ ကို အမွန္အကန္ ဥာဏ္မသက္၀င္ႏိုင္သူ လူမိုက္သည္ နတၳိက၀ါဒ (ဘာမွမရွိ ဟူေသာ အယူမွား) ၏ ကိုက္ခဲမႈ ကို ခံရေလ၏။[17]
စင္စစ္ နတၳိက-အဘာ၀ သေဘာ သည္ အတၳိက-ဘာ၀ သေဘာ အလားတူ စြဲမွီဆက္ႏြယ္မွတည္ရွိႏိုင္ေသာ စိတ္ကူး ေဘာင္ ပညတၱိ တရား မ်ား သာ ျဖစ္ပါ၏။ အေရွ႕ဟူေသာ အရပ္ ကို ပယ္လိုက္သည္ ႏွင္႔ အေနာက္ ဟူေသာအရပ္ (အေရွ႕အရပ္၏ ဆန္႕က်င္ဖက္) ကိုပါ ပယ္ၿပီး ျဖစ္သကဲ႕သို႕ အတၳိက-ဘာ၀ သေဘာကို ပယ္လိုက္ၿပီးသည္ႏွင္႔ ၎၏ ဆန္က်င္ဖက္ျဖစ္ေသာ နတၳိက-အဘာ၀ သေဘာ ကို ပါ ပယ္ၿပီး ျဖစ္သည္ ဟု သိအပ္ပါ၏။
နာဂဇၨဳန ၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆန အလိုအရ သုညတာ ကို နတၳိကတရား အျဖစ္ ျမင္မိျခင္းသည္ သုညတာတရား က ပယ္အပ္ေသာ၀တၱဳ (ပဟာတဗၺ၀တၱဳ) အေပၚ သဲကြဲစြာ မသိျမင္ေသာေၾကာင္႕ျဖစ္၏။ အထက္တြင္ ျပခဲ႕ေသာ ႏွင္းဆီပန္း ကိုပင္ ဥပမာ အေနျဖင္႕ျပန္လည္၍ ဆင္ျခင္ၾကည္႔ပါ။ ႏွင္ဆီပန္း ႏွင႔္ပတ္သက္၍ သုညတာတရား က ပယ္အပ္ေသာ၀တၱဳ (ပဟာတဗၺ၀တၱဳ)သည္ လူသားတို႕ အာရုံခံစားသိရွိေနေသာ ႏွင္းဆီပန္းမဟုတ္ သမၼဳတိသေဘာအားျဖင္႕ ႏွင္းဆီပန္း ဟု ေခၚေ၀ၚသမုတ္ထားေသာ အစိတ္အပိုင္းအဂၤါမ်ားေပါင္းစုထားေသာ ႏွင္းဆီပန္းမဟုတ္။ အေၾကာင္းအေထာက္အပံ႕မ်ားစြာ ကို စြဲမွီတည္ရွိေနေသာ ႏွင္းဆီပန္းမဟုတ္။ ႏွင္ဆီပန္း ႏွင႔္ပတ္သက္၍ သုညတာတရား က ပယ္အပ္ေသာ၀တၱဳ (ပဟာတဗၺ၀တၱဳ) သည္ကား ႏွင္းဆီပန္း၏ပကတိပင္ကိုယ္သဘာ၀သတၱိသက္သက္အားျဖင္႕ရွိေနပံု ဟန္ပန္သေဘာ (its manner of existing intrinsically or existing from its own side or by its own power) ကို သာ ပယ္ရွားသည္ ျဖစ္ပါ၏။
ဤ အခ်က္သည္ အလြန္ အေရးႀကီးေသာ အခ်က္ျဖစ္၍ မာဓ်ာမိကဒႆနတစ္ခုလံုး၏ ႏွလံုးသည္းပြတ္ ပမာလည္း ျဖစ္၏။ သုညတာတရား က ပယ္အပ္ေသာ၀တၱဳ (ပဟာတဗၺ၀တၱဳ) ကို အတိအက် မျမင္ပဲ ပိုမိုပယ္ရွားမိပါက နတၳိက၀ါဒ အစြန္းသို႕ က်ေရာက္ႏိုင္ေသာေၾကာင္႕ျဖစ္၏။ ႏွင္းဆီပန္းကဲ႕သို႕ေသာ ေလာက အရာ၀တၱဳမ်ား တြင္ အသိခံတရား ႏွစ္ပါး ရွိပါသည္။ တစ္ခု မွာ သတၱ၀ါတိုင္း ဗီဇစိတ္ျဖင္႕ စြဲေနေသာ အရာ၀တၱဳ ပကတိပင္ကိုယ္သဘာ၀သတၱိသက္သက္ အားျဖင္႕ ရွိေနပံု ဟန္ပန္သေဘာ ျဖစ္၏။ ယင္း သေဘာ သည္ ေလာကအရာ၀တၱဳတို႕၌ အမွန္တကယ္ မရွိပါပဲႏွင္႕ သတၱ၀ါတို႕၏ အႏုသယ အာသ၀တရားမ်ား က မွားယြင္းေဖါက္ျပန္စြာ ျမင္မက္စြဲလန္း ေနသာ အတၱဒိ႒ိ ျဖစ္၏။ ဓမၼအသိဥာဏ္ မေပါက္ေရာက္ ေသးေသာ သတၱ၀ါ မွန္သမွ်သည္ မိမိတို႕ ၏ ေလာက ကို အဟုတ္အမွန္ အခိုင္အမာ ရွိေနေသာ အရာ၀တၱဳမ်ား၏ေလာက အျဖစ္ ယံုၾကည္လွ်က္ စြဲလန္းတပ္မက္ ရွင္သန္ေနၾကျခင္းျဖစ္၏။ မိမိ တို႕ ကိုယ္ မိမိတို႕လည္း အခိုင္အမာ ရွိေနေသာ အရာ၀တၱဳမ်ား၏ေလာကထဲ ၌ အခိုင္အမာ တည္ရွိရွင္သန္ေနေသာ သတၱ၀ါမ်ား အေနျဖင္႔ ယံုၾကည္လွ်က္ စြဲလန္းတပ္မက္ ရွင္သန္ေနၾကျခင္းျဖစ္၏။ ဤ စြဲလန္းမႈ အတၱဒိ႒ိ ႏွင္႕ ယင္းအတၱဒိ႒ိမွ စြဲယူဆုပ္ကိုင္ထား ေသာ (အမွန္တကယ္မရွိသည္႕) ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ တို႕ သည္ကား သုညတာ ျဖင္႔ ပယ္ရမည္႕ တရားမ်ား ျဖစ္ပါ၏။
ပယ္ရမည္႕ တရားမ်ား ကို ပယ္လိုက္ေသာ အခါ ေလာက ႏွင္႕ ေလာက အရာ၀တၱဳမ်ား သည္ လုံး၀ ဘိတ္စတံုး မရွိ ပဲ ေပ်ာက္ကြယ္လွ်က္ ဗလာနတၳိ ဟင္းလင္းျပင္အျဖစ္သို႕ ေရာက္သည္မဟုတ္ေခ်။ ေလာက ႏွင္႕ ေလာက အရာ၀တၱဳမ်ား ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါမ်ား သည္ ေလာက ႏွင္႕ ေလာက အရာ၀တၱဳမ်ား ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါမ်ား အေနျဖင္႕ က်န္ရွိေနဦးမည္သာ ျဖစ္ပါ၏။ သို႕ေသာ္လည္း သုညတာ ဓမၼအသိဥာဏ္ ေပါက္ေရာက္ၿပီးသူ ၏ အာရုံတြင္ ပကတိအရွိတရားစစ္စစ္သေဘာ ဆိတ္သုဥ္းေနေသာ ေလာက ႏွင္႕ ေလာက အရာ၀တၱဳမ်ား ပုဂၢိဳလ္သတၱ၀ါမ်ား သည္ (၁) အိပ္မက္ ပမာ (၂)မ်က္လွည္႔ပမာ (၃) တံလွ်ပ္ပမာ (၄) ျမဴခိုးမင္းလြင္ ပမာ (၄) ေၾကးမံုရိပ္သြင္ ပမာ (၅) ပဲ႕တင္႕သံ ပမာ (၆) ေမွာ္ တိုင္းျပည္ ပမာ (၇) ေရေပၚလအရိပ္ ပမာ (၈) သက္တန္႕ ပမာ (၉) ေရျမဳပ္ ပမာ (၁၀) အျမင္ေမွာက္မွားျခင္း ပမာ (၁၁) လွ်ပ္ပန္းႏြယ္ ပမာ (၁၂) ကသိုဏ္း နိမိတ္ ပမာ သာလွ်င္ ေပၚလြင္ ထင္ရွားလာ ေလ၏။[18]
ရူပကအလကၤာ အားျဖင္႔ညႊန္ျပေသာ ဤ ဥပမာ အားလုံး ၏ ဆံုခ်က္တူညီမႈ သေဘာ မွာ ၎တို႕ အားလံုး သည္ ပကတိ အျပည္႕အ၀ ရွိျခင္း လည္းမဟုတ္ လံုး၀ဘိတ္စတံုး မရွိျခင္း လဲ မဟုတ္ပဲ ရွိ=မရွိ ယတိျပတ္ ဆုံးျဖတ္ သတ္မွတ္၍ မရႏိုင္ စေကာင္းေသာ အရွိေယာင္ အာရုံတရား မ်ား ျဖစ္ေနၾကျခင္းပင္ ျဖစ္၏။ ဓမၼတရား ဟူသမွ်တို႕သည္ ေၾကာင္းက်ိဳး ဆက္ႏြယ္မႈ - မဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာတို႕ ၏ အစုအေ၀းတို႕ သာ ျဖစ္၍ ၎တို႕ ကို သီးျခား၀ိေသသ သေဘာ ျဖင္႔ ရပ္တည္ ေနေသာ အရွိတရားမ်ား အေနျဖင္႕ ထပ္တူစြဲ ၍ မရႏိုင္ေပ။ ထပ္တူစြဲ ၍ မရႏိုင္ေသာ ေၾကာင္႕ ၎ဓမၼတရား တို႕၌ အရွိသေဘာ (Being) အားျဖင္႔ ယူဆ၍ မရႏိုင္ေပ။ အရွိသေဘာ (Being) အားျဖင္႔ ယူဆ၍ မရႏိုင္ ေသာ ဓမၼတရား တို႕ ၏ မရွိသေဘာ (Non-Being) ကိုလည္း ယူဆ၍ မရႏိုင္ေပ။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ - မဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာတို႕ ၏ အစုအေ၀း ျဖစ္ေသာ ဓမၼတရား တို႕ သည္ ျဖစ္ရပ္သေဘာ (Event/Entity) မ်ား မဟုတ္ပဲ ျဖစ္စဥ္သေဘာ (Process/ Becoming) အေနျဖင္႕ ရႈျမင္ႏိုင္မွသာ ၎တို႕ ကို ပကတိသေဘာအတိုင္း အမွန္အကန္ျမင္ႏိုင္သည္ဟုဆိုႏိုင္ေပလိမ္႔မည္။
ေလာက ကို ရွိ-မရွိ သေဘာ ျဖင္႕ ျမင္ျခင္းသည္ ဗုဒၶဓမၼ ၏ က်င္႕စဥ္တရားမ်ား အတြက္ စိုးစဥ္းမွ် အက်ိဳးမျပဳေပ။ ေလာက ကို အရွိတရား အျဖစ္ဆုပ္ကိုင္ သူအတြက္ ေလာက သည္ အေျခခံ အားျဖင္႕ ေျပာင္းလဲစရာ ဘာမွ်မရွိေသာေၾကာင္႕ ဓမၼအက်င္႕ျမတ္ က်င္႕သံုးျခင္း သည္ အဓိပၸါယ္ မရွိေခ်။ ထိုနည္းတူစြာ ေလာက ကို မရွိတရားအျဖစ္ဆုပ္ကိုင္ သူ အတြက္ ေလာက သည္ အေျခခံ အားျဖင္႕ ေျပာင္းလဲစရာ ဘာမွ်မရွိေသာေၾကာင္႕ ဓမၼအက်င္႕ျမတ္ က်င္႕သံုးျခင္း သည္ အဓိပၸါယ္ မရွိေခ်။ နာဂဇၨဳန ၏ မာဓ်မိကဒႆန အလိုအရ ေလာက ကို ရွိ-မရွိ သေဘာအျမင္မ်ား ထက္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ - မဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာတို႕ ၏ ျဖစ္စဥ္ အားျဖင္႔ ျမင္ႏိုင္မွသာ ဗုဒၶဓမၼ ၏ က်င္႕စဥ္တရားမ်ား ျဖစ္ေသာ အဓိသီလ အဓိစိတၱ အဓိပညာ တို႕ ကို အားထုတ္ပြားမ်ား ႏိုင္ေပလိမ္႕မည္။
သုညတာသည္ ေဖၚထုတ္ေျပာဆိုမရေသာ အနိဗၺစနီယဓမၼ
နာဂဇၨဳန ၏ မာဓ်မိကဒႆန အျမင္၌ သုညတာဓမၼ ပဋိစၥသမုပၸါဒ ဓမၼ ႏွင္႕ အစြန္းလြတ္အလယ္လမ္း ျဖစ္ေသာ မဇၥ်ိမပဋိပဒါ တရား တို႕ သည္ အတူတူ ပင္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုခဲ႕ၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ ထို႕ေၾကာင္႕ သုညတာ သေဘာေဆာင္ေနေသာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ - မဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာတို႕ ၏ ျဖစ္စဥ္ ကို ရူပကအလကၤာထက္ ပိုမို၍တိက်ေသခ်ာေသာ ၀ိဘာဂမ်ား (Concepts and Definitions) အားျဖင္႕ ပံုေဖာ္လိုပါက ေလကိုဖမ္း၍ ႀကိဳးတန္းခ်ည္ရဘိသကဲ႕ သို႕ မျဖစ္ႏိုင္ ေသာ အရာ ျဖစ္သည္ဟု နာဂဇၨဳန က ဆိုပါသည္။ ဘာသာစကား သည္ ဆန္႔က်င္ပကၡျဖစ္ေနသည္႕ အစုံအစုံတြဲေနေသာ ဒြႏၷသေဘာမ်ား (Binary Opposites) ျဖင္႔ ဖြဲ႕စည္းထားေလရာ ဆန္႕က်င္ဖက္ အစြန္းဟူသမွ်တို႕ မွ ကင္းလြတ္ေနေသာ သုညတာသေဘာ (၀ါ) အစြန္းလြတ္အလယ္လမ္း ျဖစ္ေသာ မဇၥ်ိမပဋိပဒါ သေဘာ ကို ဘာသာစကား အားျဖင္႕ ဖြဲ႕စည္း တည္ေဆာက္ေဖၚထုတ္တင္ျပ ရန္ အလွ်င္းမျဖစ္ႏိုင္ေခ်။
အကယ္စင္စစ္ မွန္ေသာ အျမင္ဟူသည္ ရွိျခင္း ႏွင္႕ မရွိျခင္း အယူစြဲမ်ား မွ ကင္းလြတ္ေၾကာင္း ကို ေရွးအက်ဆံုးျဖစ္ေသာ ပါဠိပိဋကတ္ သံယုတၱနိကာယ္လာ ကစၥာနေဂါတၱသုတ္တြင္ ပင္ ဤသို႕ ေတြ႕ ရ၏။
“ကစၥာန ဤသတၱဝါအေပါင္းသည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ ရွိသည္၏အျဖစ္ကိုလည္းေကာင္း၊ မရွိသည္၏အျဖစ္ကိုလည္းေကာင္း ႏွစ္ပါးကို မွီ၏။ ကစၥာန သခၤါရေလာက၏ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္းကိုဟုတ္မွန္ေသာ အတိုင္း ေကာင္းေသာ ပညာျဖင့္ ျမင္ေသာ သူအား သခၤါရေလာက၌ မရွိဟူေသာ အယူသည္ မျဖစ္။ ကစၥာန သခၤါရေလာက၏ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းရာကိုဟုတ္မွန္ေသာအတိုင္း ေကာင္းေသာ ပညာျဖင့္ ျမင္ေသာ သူအား (သခၤါရ) ေလာက၌ ရွိ၏ဟူေသာ အယူသည္ မျဖစ္။
ကစၥာန ဤသတၱဝါအေပါင္းကို ကပ္ေရာက္မႈ 'ဥပယ'၊ ျပင္းစြာ စြဲဲလမ္းမႈ 'ဥပါဒါန္'၊ နစ္ျမဳပ္စူးဝင္မႈ 'အဘိနိေဝသ'တို႔သည္ သတၱဝါအေပါင္း ကို မ်ားေသာအားျဖင့္ ေႏွာင္ဖြဲဲ႕အပ္၏။ ဤအရိယာတပည့္သည္ကား စိတ္၏ တည္ရာ နစ္ျမဳပ္စူးဝင္ရာ ကိန္းေအာင္း ရာျဖစ္ေသာ ထိုကပ္ေရာက္မႈ 'ဥပယ'၊ ျပင္းစြာ စြဲဲလမ္းမႈ 'ဥပါဒါန္'ကို ''ငါ၏ အတၱတည္း''ဟု မကပ္ေရာက္၊ မစြဲဲလမ္း၊ မေဆာက္တည္။ ''ျဖစ္ခဲဲ့ေသာ္ ဆင္းရဲဲသာ ျဖစ္၏၊ ခ်ဳပ္ခဲဲ့ေသာ္ ဆင္းရဲဲသာ ခ်ဳပ္၏''ဟု ယုံမွားမႈ မရွိ၊ ေတြး ေတာမႈ မရွိ။ ဤအရာ၌ ထိုပုဂၢိဳလ္အား သူတစ္ပါးကို အားထား၍ ယုံၾကည္သည္ မဟုတ္၊ (ကိုယ္တိုင္) သိျခင္းသာ ျဖစ္၏။ ကစၥာန ဤမွ်ျဖင့္ မွန္ေသာအျမင္ 'သမၼာဒိ႒ိ' ျဖစ္၏။
ကစၥာန ''အလုံးစုံသည္ ရွိ၏''ဟူေသာ ဤအယူသည္ တစ္ခုေသာ အစြန္းေပတည္း၊ ''အလုံးစုံသည္ မရွိ''ဟူေသာ ဤအယူ သည္လည္း ႏွစ္ခုေျမာက္ျဖစ္ေသာ အစြန္းေပတည္း။ ကစၥာန ဤႏွစ္ပါးေသာ အစြန္းတို႔ကို မကပ္ေရာက္မူ၍ အလယ္ အလတ္ အားျဖင့္ ျမတ္စြာဘုရား သည္ တရားေဟာေတာ္မူ၏၊ မသိမႈ 'အဝိဇၨာ' အေၾကာင္းခံေၾကာင့္ ျပဳျပင္စီရင္မႈ 'သခၤါရ'တို႔ ျဖစ္ကုန္၏၊ ျပဳျပင္စီရင္မႈ 'သခၤါရ' အေၾကာင္းခံ ေၾကာင့္ သိမႈ 'ဝိညာဏ္' ျဖစ္၏။ပ။ ဤသို႔လွ်င္ အလုံးစုံေသာ ဆင္းရဲဲအစု ျဖစ္ေပၚ၏၊ မသိမႈ 'အဝိဇၨာ'၏သာလွ်င္ အရဟတၱမဂ္ျဖင့္ အႂကြင္းမဲဲ့ ခ်ဳပ္ျခင္းေၾကာင့္ ျပဳျပင္စီရင္မႈ 'သခၤါရ'တို႔ ခ်ဳပ္ကုန္၏၊ ျပဳျပင္စီရင္မႈ 'သခၤါရ'တို႔ ခ်ဳပ္ျခင္းေၾကာင့္ သိမႈ 'ဝိညာဏ္' ခ်ဳပ္၏။ပ။ ဤသို႔လွ်င္ အလုံးစုံေသာ ဆင္းရဲဲအစု ခ်ဳပ္၏ဟု (ေဟာေတာ္မူ၏)။
နာဂဇၨဳန ၏ မဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက)ဒႆန အျမင္ ၏ အေျခခံ ျဖစ္ေသာ ရွိ-မရွိ အစြန္းတရားမ်ား မွ ေရွာင္ဖယ္ေသာ ရပ္တည္ ခ်က္ သည္ အထက္ပါ ကစၥာနေဂါတၱသုတ္ လာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အျမင္ႏွင္႕ တစ္ထပ္တည္း ျဖစ္၏။ ထို႕ေၾကာင္႕ နာဂဇၨဳန ၏ မာဓ်မိက ဒႆန သည္ ေရွးဦးမူလ ဗုဒၶဓမၼ ကို ျပန္လည္ေဖၚထုတ္ေသာ အျမင္အျဖစ္ အခ်ိဳ႕ပညာရွင္တို႕ က သတ္မွတ္ ၾကျခင္းျဖစ္၏။ နာဂဇၨဳန၏ အလိုအရ အရွိသေဘာကို ဆုပ္ကိုင္ျခင္းသည္ ၿမဲခိုင္၏ဟူေသာ သႆတအစြန္းျဖစ္ၿပီး မရွိသေဘာ ကို ဆုပ္ကိုင္ျခင္းသည္ ေပ်ာက္ဆံုးပ်က္သုဥ္း၏ဟူေသာ ဥေစၦဒအစြန္း ျဖစ္၏။ ထို႕ေၾကာင္႕ ဓမၼတရားတို႕ ၏ ပကတိသဘာ၀ အမွန္ (သုညတာ) ကို ျမင္သူသည္ ရွိ-မရွိ အစြန္းတရားမ်ားမွ ေရွာင္ဖယ္ကင္းလြတ္ရာ၌သာရပ္တည္၏။[19]
အတၱ-အနတၱ အတၳိ-နတၳိ ဘာ၀-အဘာ၀ တို႕ ကို ေက်ာ္လြန္ေနေသာ သုညတာ
စဥ္ဆက္မျပတ္စီးဆင္းေနေသာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတရားသေဘာတို႕ ၏ ျဖစ္ေပၚမႈ ႏွင္႕ ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈ တစ္လွည္႕စီ ျဖစ္ပြားေန ေသာ ဓမၼသႏၱတိ အစဥ္တြင္ သီးျခားရပ္တည္ႏိုင္ေသာ ခိုင္မာၿမဲၿမံေသာ အႏွစ္သာရအားျဖင္႔ပကတိ တည္ရွိ ေနႏိုင္ေသာအရာ၀တၱဳ ဟူ၍ စိုးစိမွ် မရွိၿပီ။ ဤ ျဖစ္စဥ္ ၏ အစိတ္အပိုင္းမ်ား ကို လည္း ရွိ-မရွိ စေသာ ပံုေသကားက် ထပ္တူျပဳ သတ္မွတ္ ခ်က္မ်ား ျဖင္႔ ေဖၚညႊန္းရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ အေၾကာင္းတရား ႏွင္႕ အက်ိဳးတရားမ်ား ထပ္တူမညီ ေသာေၾကာင္႔ (၀ါ) တစ္သားတည္း မျဖစ္ျခင္းေၾကာင္႔ ၿမဲခိုင္တည္တံ႕ျခင္းသေဘာ ဟူ၍ မရွိ သလို အေၾကာင္းတရား ႏွင္႕ အက်ိဳးတရားမ်ား လံုး၀တစ္သီးတစ္ျခားမဟုတ္ပဲ ဆက္ႏြယ္ေနၾကေသာေၾကာင္႕ အလံုးစံုခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္းသေဘာ ဟူ၍လည္း မရွိႏိုင္ေပ။
စဥ္ဆက္မျပတ္စီးဆင္းေနေသာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတရားသေဘာတို႕ ၏ သေဘာအမွန္ ကို ျမင္ျခင္း သည္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ = အစြန္းအလြတ္အလယ္လမ္း အျမင္ ကို ရရွိျခင္း ျဖစ္သည္။ အစြန္းအလြတ္အလယ္လမ္း အျမင္ ကို ရရွိျခင္း သည္ အရာ၀တၱဳ ဟူသမွ် ဓမၼတရားဟူသမွ်တို႕ ၏ ပကတိၿငိမ္းေအးေနေသာ သဘာ၀ (သႏၱဓမၼ) ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳရျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ ယင္း ပကတိၿငိမ္းေအးေနေသာ သဘာ၀ (သႏၱဓမၼ) ၌ ျဖစ္ေပၚျခင္း ပ်က္စီးျခင္း တည္ၿမဲျခင္း ပ်က္သုဥ္းျခင္း လာေရာက္ျခင္း ထြက္ခြာျခင္း တစ္ခုတည္းသေဘာျဖစ္ျခင္း အမ်ားသေဘာျဖစ္ျခင္း စေသာ သေဘာတရားမ်ား လံုး၀ မရွိ ေၾကာင္း ကို လည္း နာဂဇၨဳန က ညႊန္ျပခဲ႕ပါ၏။[20]
သမၼဳတိသစၥာ ႏွင္႕ ပရမတၳသစၥာ တို႕၏ အနက္အဓိပၸါယ္သစ္
မာဓ်မိကဒႆန ၏ ေ၀ဖန္သံုးသပ္မႈ ဓမၼစက္ ေအာက္တြင္ ရွိရွိသမွ်ေသာ ေလာကီ ေလာကုတၱရာ သခၤတ အသခၤတ ပညတ္ ပရမတ္ တရား ဟူသမွ်တို႕ ၏ ကိုယ္ပိုင္ပကတိအႏွစ္သာရ သဘာ၀ ဆိတ္သုဥ္းပံု ကို ရွည္လွ်ားစြာ ျပဆိုခဲ႕ၿပီး ျဖစ္ရာ မာဓ်မိကဒႆန ၏ အျမင္ ကို အက်ဥ္းမွ် ဆ၀ါးႏိုင္ေလာက္ၿပီဟု ယူဆ ပါ၏။ ဤသို႕ျဖစ္လွ်င္ အရာခပ္သိမ္း သုညတာ ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ ေလာက သည္ အရွိသေဘာ စိုးစဥ္းမွ် မရွိပဲ ဘိတ္စတံုး နတၳိဟင္းလင္းလဟာ ျဖစ္ပါသေလာ ဟု ေမးပါလွ်င္ ထို သို႕ မဟုတ္ေၾကာင္း ကို လည္း သုညတာဓမၼ သည္ နတၳိက၀ါဒ အယူအဆ မဟုတ္ေၾကာင္း ျပဆို ခဲ႕ ၿပီးျဖစ္ပါ၏။
ဤသို႕ဆိုလွ်င္ မာဓ်မိကဒႆန ၏ အျမင္၌ အဟုတ္အမွန္ရွိေသာ တရားသည္ အဘယ္နည္း။ မွန္ကန္ျခင္း သစၥာတရား အသိမ်ား ကို မာဓ်မိကဒႆန အလို အရမည္သို႕ အနက္ဖြင္႔ဆိုမည္နည္း။ ဤ ေမးခြန္းမ်ား အတြက္ မာဓ်မိကဒႆန က သမၼဳတိသစၥာ ႏွင္႔ ပရမတၳသစၥာ ဟူ၍ သစၥာအသိ ႏွစ္မ်ိဳး ခြဲျခားျပသခဲ႕၏။ သစၥာအသိ ႏွစ္မ်ိဳး ခြဲျခား မသိသူ သည္ ဓမၼ ၏ အနက္မွန္ကို သိသူ မဟုတ္ေၾကာင္း ကိုလည္း ေဖၚျပခဲ႕၏။ သမၼဳတိသစၥာ သည္ အေျခခံျဖစ္၏ နည္းလမ္း ျဖစ္၏ ပရမတၳသစၥာ သည္ ပန္းတိုင္ျဖစ္၏ ပကတိအမွန္တရား ျဖစ္၏ ပရမတၳသစၥာ ဆီသို႕ဆိုက္ေရာက္ရန္အတြက္ သမၼဳတိသစၥာ ကို အသံုးမခ် ပဲ မေရာက္ႏိုင္ေၾကာင္း မာဓ်မိကဒႆန က ယူဆပါ၏။ [21]
မာဓ်မိကဒႆန သည္ သဗၺတၳိ၀ါဒ အဘိဓမၼာ ႏွင္႕ ကြဲျပားစြာ သမၼဳတိသစၥာ ႏွင္႕ ပရမတၳသစၥာ တို႕၏ အနက္အဓိပၸါယ္သစ္ ကို ဖြင္႕ဆိုခဲ႕၏။ သဗၺတၳိ၀ါဒ အဘိဓမၼာ အလိုအရ ပရမတၳသစၥာ သည္ ကာလသံုးပါးစလံုးတြင္ အစစ္အမွန္တည္ရွိ ေနေသာ ဓမၼတရားမ်ား (ခႏၶာ-အာယတန-ဓါတု-သစၥာ) ျဖစ္ၿပီး ယင္း ဓမၼတရားမ်ား အေပၚ နာမပညတ္တင္ သတ္မွတ္ထားေသာ အစု အေ၀း သေဘာမ်ား (လူ-သတၱ၀ါ-အရာ၀တၱဳ စသည္) မွာ သမၼဳတိသစၥာ ျဖစ္သည္ဟု ဆိုသည္။ မာဓ်မိကဒႆန အျမင္ အရ ခႏၶာ-အာယတန-ဓါတု-သစၥာ စေသာ ဓမၼတရားမ်ား ကို အစစ္အမွန္တည္ရွိ ေနေသာ သ-ဘာ၀ တရားမ်ား အျဖစ္ လက္မခံပဲ အတြင္းသားအႏွစ္သာရမရွိေသာ သုညတ တရားစုမ်ား အေနျဖင္႕သာလက္ခံေသာ ေၾကာင္႕ ယင္း တို႕ သည္လည္း သမၼဳတိသစၥာ ၏ နယ္ပယ္ အတြင္းသာ ၀င္ေရာက္ေနေပသည္။ အစုအေ၀း သေဘာမ်ား ကို ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာ လွ်င္ အစိတ္အပိုင္း သေဘာ မ်ား ကို ရသလို အစိတ္အပိုင္း သေဘာ မ်ား ကို ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာလွ်င္ေနာက္ဆံုးက်န္ရွိသည္မွာ အတြင္းသားအႏွစ္သာရမရွိေသာသေဘာ (သုညတာဘာ၀) သက္သက္ သာျဖစ္ေသာေၾကာင္႕ မာဓ်မိကဒႆန ၏ အျမင္၌ ယင္း သုညတာဘာ၀ သည္ပင္လွ်င္ ပရမတၳသစၥာ ျဖစ္ေလသည္။ တစ္နည္းအားျဖင္႕ ပရမတၳသစၥာ ဟူသည္ သမၼဳတိသစၥာတရားတို႕ မွ တစ္သီးတစ္ျခား တည္ရွိေနသည္မဟုတ္ပဲ သမၼဳတိသစၥာတရားတို႕ ၏ ပကတိသေဘာ (သမၼဳတိသစၥာ ၏ သမၼဳတိ ျဖစ္မႈ-သုညတာ ျဖစ္မႈ ) ပင္ျဖစ္ေလသည္။ သမၼဳတိသစၥာတရားတို႕ကို ဖယ္ၾကဥ္၍ ပရမတၳသစၥာ ကို မရႏိုင္ေပ။
ထို႕ေၾကာင္႕ မာဓ်မိကဒႆန သည္ သိမႈအလႊာ အမ်ိဳးမ်ိဳး ကို လက္ခံေသာ္လည္း အရွိတရား သေဘာတစ္မ်ိဳးတည္းကို သာ လက္ခံ၏။ ယင္း အရွိတရား သည္ တကၠိကေဗဒ အျမင္မ်ားမွ ေထြေထြရာရာ ႀကံဆဖန္တီးအပ္ေသာ ကာလ-အာကာသ-ေၾကာင္းက်ိဳး တရား တို႕ ကို ေက်ာ္လြန္၍ နိစၥထာ၀ရ သေဘာအားျဖင္႕ တည္ေနေသာ တစ္ခုတည္းေသာ အဒြိတၱ အရွိတရား မ်ိဳး လည္း မဟုတ္ သလို ကာလ-အာကာသ-ေၾကာင္းက်ိဳး တရား တို႕ ၏ ေဘာင္အတြင္းမွ မိမိ ကိုယ္ပိုင္ ပကတိအႏွစ္သာရအားျဖင္႕ စစ္စစ္မွန္မွန္ ရပ္တည္ ေနေသာ ဓမၼအေျခခံတရားမ်ား လည္း မဟုတ္ေခ်။ ပထမအယူအဆ သည္ ေ၀ဒႏၱဒႆန၏ အျမင္ ျဖစ္ၿပီး ဒုတိယ အယူအဆ သည္ ဂ်ိန္း ညာယ-၀ိေသသိက ႏွင္႔ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ အဘိဓမၼာဂိုဏ္းမ်ား (အထူးသျဖင္႕ သဗၺတၳိ၀ါဒ ဂိုဏ္း ) တို႕ ၏ အျမင္ ျဖစ္၏။
မာဓ်မိကဒႆန က လက္ခံ ေသာ အရွိတရားမွာ အရာခပ္သိမ္း၏ ပကတိအႏွစ္သာရဆိတ္သုဥ္းမႈ (သုညတာ ဓမၼ) သာလွ်င္ ျဖစ္ၿပီး ၎ သည္ အရာခပ္သိမ္း၏ စြဲမွီေပါင္းစပ္ျဖစ္ပြားရသည္႕ ပဋိစၥသမုပၸါဒ သေဘာ ႏွင္႕ တရားကိုယ္အားျဖင္႕ အတူတူ ပင္ျဖစ္ေလသည္။ ဤ သုညတာ ဓမၼ= ပဋိစၥသမုပၸါဒ သေဘာ သည္သာ မာဓ်မိကဒႆန က လက္ခံ ေသာ အရွိတရား (၀ါ) ပရမတၳသစၥာ ျဖစ္၏။ က်န္ေသာ ဓမၼတရား ဟူသမွ် ကို သမၼဳတိသစၥာ၏ နယ္ပယ္၌ ထည္႕သြင္းေရတြက္ ခဲ႕ပါသည္။
မာဓ်မိကဒႆန က အျမင္အရ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶသည္ ပထမအဆင္႕ အေနျဖင္႕ သမၼုတိသစၥာအရ အရွိတရားမ်ား ကို အေျခခံ အျဖစ္ေဟာသည္။ ဒုတိယအဆင္႔အေနျဖင္႕ ယင္းတို႕ ၏ မရွိမႈသေဘာ ကို ေဟာျပန္သည္။ တတိယ အဆင္႕ အေနျဖင္႕ ရွိျခင္း ႏွင္႕ မရွိျခင္းတို႕ သည္ အျပန္အလွန္ဆက္ႏြယ္ေနေသာ ရႈေထာင္႕ႏွစ္ခု အျဖစ္ ေဟာသည္။ ေနာက္ဆံုး စတုတၱ အဆင္႕ အေနျဖင္႕ ပရမတၳသစၥာတရား သည္ ရွိျခင္း မရွိျခင္း စေသာ ဆန္႕က်င္ပကၡ ၀ိဘာဂ တရားမ်ား ကို ေက်ာ္လြန္ေန သည္႕ အေနျဖင္႔ေဟာသည္။ ဤသို႕လွ်င္ ဗုဒၶဓမၼ သည္ သမၼဳတိသစၥာ မွ စတင္၍ အလႊာလႊာ အဆင္႕ဆင္႔ နက္ရိႈင္းလွ်က္ ေနာက္ဆံုး ပရမတၳသစၥာ ဆီသို႕ ဆိုက္ေရာက္ရေၾကာင္း မာဓ်မိကဒႆန က လက္ခံ ထားပါသည္။[22]
မာဓ်မိကဒႆနသည္ မူလ ဗုဒၶဓမၼ ၏ လက္ေတြ႕အက်ိဳးရလာဒ္အေျချပဳခ်ဥ္းကပ္နည္း ကို ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ သည္႕ လွဳပ္ရွားမႈ အျဖစ္ ျမင္ႏိုင္သည္။ ဓမၼ သည္ ၀ိမုတၱိတရား တည္းဟူေသာ တစ္ဖက္ကမ္းသို႕ ပို႕ေဆာင္ေပးမည္႕ ေလွေဖာင္ သဖြယ္ သာ ျဖစ္ၿပီး စြဲလန္းဆုပ္ကိုင္ ရန္အတြက္ မဟုတ္ေပ။ သုညတာဓမၼသည္ ပကတိသဘာ၀အရွိတရား အေပၚ စြဲလန္း ဆုပ္ကိုင္မႈမ်ား ကို ပယ္ႏုတ္ရန္အတြက္ လက္နက္ ကိရိယာသာ ျဖစ္သည္႕ အတြက္ သုညတာဓမၼ ကို လည္း အျမင္ တစ္ခု အေနႏွင္႕ မစြဲလန္း အပ္ေပ။ ေလတိုက္၍ ပြတ္တိုက္ေသာ သစ္ကိုင္းတို႕သည္ မိမိ တို႕ ေၾကာင္႕ျဖစ္ေပၚေသာ မီး က မိမိ တို႕ ကိုပါ ၀ါးမ်ိဳေလာင္ၿမိဳက္သကဲ႕သို႕ သုညတာဓမၼ သည္ ကိေလသာအရင္းအျမစ္ ျဖစ္ေသာ အ၀ိဇၨာ အာသ၀ ေမာဟ တရားမ်ား ကို ေလာင္ၿမိဳက္သည္႕ နည္းတူ မိမိ ကိုယ္ကို လည္း မခၽြင္းမခ်န္ ေလာင္ၿမိဳက္ေပ်ာက္ဆံုးေစ၏။ ေနာက္ဆံုး က်န္ရစ္သည္႕ အရာမွာ ေတြးစိတ္၏ (အ၀ိဇၨာ-တဏွာ-ဥပါဒါန္တို႕ျဖင္႕) ဖန္ဆင္းမႈဟူသမွ်တို႕ ၿငိမ္းခ်ဳပ္ေနသည္႕ (အတၱ-အနတၱ သုည-အသုည ဘာ၀-အဘာ၀ နိစၥ-အနိစၥ သုခ-ဒုကၡ စသည္႕) ဆန္႕က်င္ပကၡ၀ိဘာဂ မ်ား အားျဖင္႔ မညႊန္ျပ စေကာင္းေသာ လြတ္ေျမာက္ျခင္းသေဘာသက္သက္မွ် သာ ျဖစ္ေလသည္။[23]
References
Bhikkhu Bodhi (trans.) (2000) The Connected Discourses of the Buddha: A New Translation of the SaÅyutta Nikaya, The Teachings of the Buddha, Boston, MA: Wisdom Publications.
Kalupahana, David J. (1986) Nagarjuna: The Philosophy of the Middle Way, Albany, NY: State University of New York Press.
Garfield J (1995) The Fundamental Wisdom of the Middle Way, Oxford University Press
Hopkins, J (1989), Meditation on Emptiness, Boston, Wisdom Publication
La Vallée Poussin, Louis de (ed.) (1970) Mulamadhyamakakarikas (Madhyamikasutras) de Nagarjuna avec la Prasannapada, Commentaire de Candrakirti, Bibliotheca Buddhica, vol. IV. Osnabrück, Germany: Biblio Verlag (Reprint; originally, St. Pétersbourg: Académie Impériale des Sciences, 1913).
Lindtner, Christian (1982) Nagarjuniana: Studies in the Writings and Philosophy of Nagarjuna, Indiske Studier 4. Copenhagen: Akademisk Forlag.
—— (1997) Master of Wisdom: Writings of the Buddhist Master Nagarjuna, Tibetan Translation Series (rev. edn), Berkeley, CA: Dharma Publishing.
Mi-pham-rgya-mtsho, ‘Jam-mgon ‘Ju (2002) Introduction to the Middle Way: Chandrakirti’s Madhyamakavatara with Commentary by Jamgön Mipham, Translated by the Padmakara Translation Group, Boston, MA: Shambhala Publications.
Murti, T R V (1955), The Central Philosophy of Buddhism. London, Allen & Unwin
Napper, E. (1989), Dependent Arising and Emptiness, Boston, Wisdom Publication
Ramanan, V (1975). Nagarjuna’s Philosophy, New Delhi: Motilal Banarsidass
Streng, Frederick J. (1967) Emptiness: A Study in Religious Meaning, Nashville, TN: Abingdon Press.
Tsültrim Gyamtsho, Khenpo (2003) The Sun of Wisdom: Teachings on the Noble Nagarjuna’s Fundamental Wisdom of the Middle Way, Translated and edited by Ari Goldfield, Boston, MA: Shambhala Publications.
Williams, P. (1989). Mahayana Buddhism, The Doctrinal Foundations. London: Routledge
Wood, T (1994). Nagarjunian Disputations:A Philosophical Journey Through an Indian Looking Glass Honolulu: University of Hawaii Press
[1] MMK 15.1-2
[2] MMK 24.16-17
[3] “That which arises dependently is tranquil [or “extinct,” Santa] with regard to intrinsic nature (svabhavatah).”
(MMK 7.16ab)
[4] It will be unborn and unceasing and immovable.
If there is intrinsic nature, the world is devoid of various [temporal] stages.
(MMK 24.38)
[5] If there were existence by intrinsic nature,8 there would not [ever] be
nonexistence of this [thing that exists by intrinsic nature],
For alteration of intrinsic nature is never possible.
(MMK 15.8)
[6] Of what would there be alteration if intrinsic nature does exist? Neither the alteration of that [thing] itself nor of what is different [from it] is logical, Because a young man does not grow old [and] because an old man does not grow old.
If there is alteration of that [thing itself], milk itself would become curds. What other than milk will become curds?
(MMK 13.4-5-6)
[7] If intrinsic nature does not exist, of what will there be alteration? If intrinsic nature does exist, of what will there be alteration?
(MMK 15.9)
[8] Arising and ceasing are not possible for something empty.
Arising and ceasing are not possible for something nonempty.
(MMK 21.9)
[9] One who sees dependent origination sees these [Four Noble Truths], Suffering, the origin [of suffering], the cessation [of suffering], and the path [to its cessation]. (MMK 24.40)
What dependent origination is, that we call emptiness.That is designation dependently (prajñaptir upadaya). Just that is the Middle
Way. (MMK 24.18)
[10] Everything works for one for whom emptiness works.Nothing works for one for whom emptiness does not work. (MMK 24.14)
[11] Because there is not any dharma that is not dependently originated, therefore there is no dharma that is not empty. (MMK 24.19)
[12] Because origination, duration, and cessation are not established, the conditioned does not exist.
Since the conditioned has not been established, how will one establish the unconditioned? (MMK 7.33)
[13] Not ascertained from another, peaceful, not elaborated by conceptual elaborations,
Without dualistic thoughts (vikalpa), not something manifold: this is the definition of reality.
(MMK 18.9)
[14] If there were something nonempty, there would be something empty;
But there is not anything nonempty, [so] how will something empty exist?
(MMK 13.7)
[15] If there is no establishment of an entity, a nonentity is indeed not established,
For people call the alteration of an entity a nonentity.
(MMK 15.5)
[16] Emptiness was taught by the Victors as a remedy for all views,
But they declared to be incurable those for whom emptiness is a view.
(MMK 13.8)
[17] Emptiness wrongly seen destroys the slow-witted, Like a serpent wrongly grasped or a spell wrongly performed.(MMK 24.11)
[18] Like a magical illusion, like a dream, like a city of the gandharvas,
So origination, so duration, so cessation are spoken of.
(MMK 7.34)
[19] “It exists” is a grasping of permanence; “it does not exist” is a view of Annihilation.
Therefore one who sees clearly does not rely on existence and nonexistence.
(MMK 15.10)
For what exists by intrinsic nature does not [ever] not exist; thus it is permanent.
“Now it does not exist; [but] it existed previously” thus annihilation follows.
(MMK 15.11)
Whatever arises in dependence on something is, in the first place, not just that;
Nor is it different. Therefore it is neither annihilated nor permanent.
(MMK 18.10)
Not one thing, not something manifold, without annihilation, without permanence:
This is the nectar of the teaching of the Buddhas, the protectors of the world.
(MMK 18.11)
[20] He who taught dependent origination, [which is] without cessation, without origination,
Without annihilation, without permanence, not one thing, not something manifold.
(MMK1.A)
Without coming, without going, the quiescence of conceptual elaboration (prapañca), tranquil,[Is] the perfect Buddha. I pay homage to that best of speakers.
(MMK 1.B)
The weak-minded who see the existence and nonexistence of Entities
Do not see the tranquil quiescence of the visible,
(MMK 5.8)
[21] The Dharma teaching of the Buddhas is based on two truths: The worldly superficial truth and the truth in the ultimate sense.
(MMK 24.8)
Those who do not know the distinction between these two Truths
Do not know the profound reality in the Buddha’s teaching.
(MMK 24.9)
Without resorting to conventional expression, the ultimate truth cannot be taught.
Without arriving at ultimate truth, nirvaja cannot be attained.
(MMK 24.10)
[22] Everything is real, or not real, both real and not real, neither real nor not real: this is the progressive teaching of the Buddha.
(MMK 18.8)
“Self ” has been designated; “nonself,” too, has been taught.
“Neither [any] self nor any nonself,” has also been taught by the Buddhas.
(MMK 18.6)
“Empty” should not be said, nor should “nonempty,”
Both, or neither; but it is said for the sake of communication (prajñapti).
(MMK 22.11)
[23] The quiescence of all [dualistic] apprehensions (upalambha) [of objects] is
the tranquil quiescence of conceptual elaboration.
No dharma has been taught by the Buddha to anyone anywhere.
(MMK 25–24)
Because of the end of action (karman) and afflictive emotions (klefa), there
is liberation. Action and afflictive emotions are due to dualistic thoughts.
Those are due to conceptual elaboration, but conceptual elaboration ceases
in emptiness.
(MMK 18.5)
မာဓ်ာမိက(မဇၥၽမိက) ဂိုဏ္း (Madhyamika School of Buddhism)
0 comments:
Post a Comment
သင့္ Comment တစ္ခုသည္ ကုသိုလ္ေတာ္ အသိ ပိုရွိသြားႏိုင္ပါသည္