ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေျပာတဲ့ မင္းတုန္းမင္းစကား

===========================

သကၠရာဇ္ ၁၂၃၆ ခုနွစ္ တေပါင္းလဆန္း ၁၃ ရက္ (၁၈၇၅ ခုနွစ္၊ မတ္လ ၁၉ ရက္) ေန့တြင္ မင္းတုန္းမင္းျကီးသည္ ရတနာပံု ေနျပည္ေတာ္သတင္းစာကို ထုတ္ေဝခဲ့ပါသည္။ ထို့ျပင္ မင္းတုန္း မင္းျကီးက အမိန့္ေတာ္တစ္ရပ္ကိုလည္း ဤသို့ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါ သည္။

‘‘ငါမေကာင္းလွ်င္ ငါ့ကိုေရး၊ ငါ့မိဘုရားမေကာင္းလွ်င္ ငါ့မိဘုရား ကိုေရး၊ ငါ့သားသမီးမေကာင္းလွ်င္ ငါ့သားသမီးကိုေရး၊ လွြတ္တရားသူျကီး မေကာင္းလွ်င္ လွြတ္တရားသူျကီးကိုေရး၊ ျမို့ဝန္ မေကာင္းလွ်င္ ျမို့ဝန္ကိုေရး၊ မင္းတို့သတင္းစာတိုက္၌ အျပစ္မရွိေစရ။ နန္းေတာ္တြင္းသို့ သတင္းစာတိုက္မည္သူမဆို အဆီးအတားမရွိ ဝင္ထြက္ေစ’’ ဟူ၍ျဖစ္သည္။ ပေဒသရာဇ္ေခတ္ မွာပင္ ျမန္မာနိုင္ငံ၌ သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္အေျကာင္း ဘုရင္ ကိုယ္တိုင္ ေကာင္းစြာ နားလည္သေဘာေပါက္ထားသည္ကို သိနိုင္ ပါသည္။

၁၉၄ရ ခုနွစ္ ဧျပီလ ၁ရ ရက္ေန့ညတြင္ ျမန္မာ့နွစ္သစ္ကူး မိန့္ခြန္း အျဖစ္ အသံလွြင့္ရံုမွ ဗိုလ္ခ်ုပ္ေအာင္ဆန္းက တိုင္းျပည္သို့ အသံလွြင့္ မိန့္ခြန္းေျပာျကားခဲ့သည္။ ထိုမိန့္ခြန္းတြင္ သတင္းမီဒီယာ နွင့္ပတ္သက္ျပီး ဤသို့ေျပာျကားခဲ့ဖူးသည္။

‘‘ေနာက္ျပီး သတင္းစာေတြကို ကြ်န္ေတာ္ေျပာခ်င္တယ္။ သတင္းစာေတြဟာ ဒီအစိုးရလက္ထက္နဲ့ အရင္တုန္းက တျခား အစိုးရလက္ထက္နဲ့ ေသေသခ်ာခ်ာနွိုင္းယွဉ္ျကည့္ေစခ်င္တယ္။ ကြ်န္ေတာ္တို့ဟာ ဘယ္လိုအစိုးရဆိုတာလဲ၊ ဘာမွ အထူးေျပာေန စရာမလိုဘူး။ အဲဒီေတာ့ကာ ကြ်န္ေတာ္တို့ကို ေထာက္ခံအားေပး ေနတဲ့ သတင္းစာေတြလဲ အားေပးခ်င္ေပးျက၊ ဒီလိုမွမဟုတ္လို့ ကြ်န္ေတာ္တို့ကို ေဝဖန္ျပီးေတာ့ အတိုက္အခံ လုပ္ခ်င္ျကတဲ့ သတင္းစာေတြဆိုရင္လဲ သေဘာအတိုင္းဘဲ။ ဒီလိုမွ မဟုတ္လို့ ကြ်န္ေတာ္တခါတုန္းကေျပာလို့ အင္မတန္ဘဲ မေက်မနပ္ျဖစ္တာ လိုဘဲ ‘‘ဆိတ္လစိ’’ လုပ္ခ်င္ျကတဲ့ သတင္းစာေတြလဲ လုပ္ခ်င္လုပ္ ျကပါ။ သို့ေပမဲ့ အျကည္အညို တစ္ဦးနဲ့တစ္ဦး ပ်က္ေစတဲ့စကား မ်ိုး၊ တိုင္းျပည္ဆူပူလႈပ္ရွားေအာင္ လံႈ့ေဆာ္တဲ့ စကားမ်ိုး၊ ဖက္စစ္ အစီအမံလို လံုးဝတခါတည္း လိမ္လည္လွည့္ျဖားျပီး ေရးသားတဲ့ အေရးအသားမ်ိုးဆိုရင္ ကြ်န္ေတာ္တို့ သည္းခံမွာမဟုတ္ဘူးဆိုတာ တိတိလင္းလင္းဘဲ သတိေပးပါရေစ’’ ဟုမိန့္ျကားခဲ့ပါသည္။

ဗိုလ္ခ်ုပ္ဆိုလိုသည္မွာ သတင္းစာသည္ အစိုးရအေပၚ ေထာက္ခံနိုင္သလို၊ မေထာက္ခံဘဲလည္းေနနိုင္သည္။ သို့ေသာ္ အစိုးရကို အျကည္အညိုပ်က္ေစရန္နွင့္ တိုင္းျပည္ဆူပူ လႈပ္ရွား ေစရန္ေရးသားခြင့္မရွိဟူ၍ျဖစ္သည္။ သတင္းပညာတြင္ ကိုယ္က်င့္တရားနွင့္ စံမ်ားရွိပါသည္။ သတင္းသမားတိုင္း၊ သတင္း ပညာျဖင့္ အသက္ေမြးသူတိုင္း စိန္ေခၚ ခံေနရသည့္ ျပႆနာလည္းျဖစ္ သည္။ မီဒီယာကိုယ္က်င့္တရား (Media Ethics) ဆိုသည္မွာ မီဒီယာ သမားတိုင္း လိုက္နာေစာင့္ထိန္း ျကရမည့္ ဥပေဒ (code of ethics) ျဖစ္သလို၊ စည္းမ်ဉ္း (canons of journalism) ဟူ၍လည္း ဆိုနိုင္သည္။ ထိုဥပေဒမ်ား၊ စည္းမ်ဉ္းမ်ား အားလံုးကို သတင္းျဖင့္ အသက္ေမြး ေနသူအားလံုး (ပံုနွိပ္မီဒီယာ၊ ရုပ္သံလွြင့္မီဒီယာ၊ အြန္လိုင္း မီဒီယာ) အားလံုး အဖြဲ့အစည္းနွင့္ ျဖစ္ေစ တစ္ဦးခ်င္းျဖစ္ေစ လိုက္နာေစာင့္ ထိန္းျကရမည့္တာဝန္ လည္းရွိသည္။

‘‘သတင္းမီဒီယာတိုင္း အမ်ားယံုျကည္လက္ခံနိုင္မႈရွိရမည္။ နာမည္နွင့္ဂုဏ္ကို ထိန္းသိမ္းနိုင္စြမ္းရွိရမည္’’ ဟူ၍ CBC News မွ အယ္ဒီတာခ်ုပ္ တိုနီဘားမန္းကဖြင့္ဆိုခဲ့ဖူးပါသည္။

ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ၁၉၆၂ ခုနွစ္ ဧျပီလ ၁ရ ရက္ေန့၌ က်င္းပခဲ့ သည့္ သတင္းစာဆရာမ်ားအသင္းညီလာခံတြင္ စာနယ္ဇင္း က်င့္ဝတ္ ၁၁ ခ်က္ကို ခ်မွတ္ခဲ့ပါသည္။ ထိုက်င့္ဝတ္မ်ားမွာ

၁။ စာနယ္ဇင္းတို့သည္ အမ်ားျပည္သူတို့ သိရွိရန္အလို့ငွာ ထုတ္ ျပန္ေသာ သတင္းတိုင္း၌ အခ်က္အလက္ တိက်မွန္ကန္ေစ ရန္ အစြမ္းကုန္ စိစစ္ရမည္။ ပံုနွိပ္ေဖာ္ျပျခင္းမျပုမီ သတင္း အားလံုးကို တတ္စြမ္းနိုင္သမွ် စစ္ေဆးရမည္။ မည္သည့္ သတင္းအခ်က္ အလက္ ကို မွ် မိမိတို့လိုရာသို့ဆြဲမေရးရ။ သို့တည္းမဟုတ္ လိုရင္း အခ်က္အလက္ မ်ားကို တမင္ သက္သက္ ထိန္ခ်န္ျခင္းမျပုရ။

၂။ ပုဂၢိုလ္မွန္သမွ်၌ မိမိ၏ဂုဏ္သိကၡာမပ်က္ေစေအာင္ ကာကြယ္ ပိုင္ခြင့္ရွိသည္ဟူေသာ အခ်က္ကို ရိုေသေလးစားရမည္။ ျပည္သူလူထု အက်ိုးအတြက္ ေရွ့ရႈရသည့္အခါမွတစ္ပါး သူတစ္ပါး၏ ပုဂၢလိကအခြင့္အေရးကို ထိကပါးေနွာင့္ယွက္ ေရးသားေဖာ္ျပျခင္းမွ ေရွာင္ျကဉ္ရမည္။

၃။ မတိက် မမွန္ကန္ေသာသတင္းကို ေရးသားေဖာ္ျပျခင္းျပု မိလွ်င္ ဆိုင္ရာ စာနယ္ဇင္းသည္ ထိုသတင္းကို ေဆာလ်င္စြာ ျပန္လည္ေျဖရွင္းေပးရမည္။ သတင္းမွန္ ေျဖရွင္းခ်က္ကို လည္း သတင္းမွားေဖာ္ျပခဲ့သည့္နည္းတူ ထင္ရွားေပၚလြင္ ေအာင္ ေဖာ္ျပေပးရမည္။ ၄။ သတင္းေရးသားရာ၌ ေရးသားသူ၏အာေဘာ္ လံုးဝမပါေစရ။ ေရးသူ၏အမည္နွင့္ ေရးသားေသာ သတင္းေဆာင္းပါးတို့၌ သာလွ်င္ သတင္းေရးသားသူသည္ ゞင္း၏အာေဘာ္ကို သတင္းေဆာင္းပါးတြင္ ထည့္သြင္းေရးသားနိုင္ခြင့္ရွိသည္။

၅။ သတင္းေပးသူ သို့မဟုတ္ သတင္းရရွိရာဌာနနွင့္ စပ္လ်ဉ္း၍ နႈတ္လံုရန္ တင္းတင္းျကပ္ျကပ္ထိန္းသိမ္းဆင္ျခင္ရမည္။ ယံုျကည္၍ ထုတ္ေဖာ္အသိေပးလိုက္သည့္ အေျကာင္းခ်င္းရာ မ်ားနွင့္ စပ္လ်ဉ္း၍ သတင္းစာဝတၱရားအတိုင္း သိပ္သည္း လွ်ို့ဝွက္ရမည္။

၆။ ရာဇဝတ္မႈခင္းသတင္းမ်ား ေရးသားေဖာ္ျပရာတြင္ စီရင္ ပိုင္ခြင့္ရွိေသာ တရားရံုးေတာ္က ျပစ္မႈထင္ရွား စီရင္ျခင္း မျပုေသးသမွ် ကာလပတ္လံုး တရားခံအား အျပစ္ကင္း စင္သူတစ္ဦးျဖစ္သည္ဟု သေဘာပိုက္ရမည္။

၇။ စာနယ္ဇင္းဆရာမ်ားသည္ မည္ကဲ့သို့ေသာ တံစိုး လက္ေဆာင္မ်ိုးကိုမွ် ခံယူျခင္းမျပုရ။ ကိုယ္က်ိုးငဲ့ကြက္ျခင္း အားျဖင့္လည္း မိမိ၏ တရားမွ်တမႈနွင့္ ဘက္မလိုက္မႈကို မထိခိုက္ေစရ။

၈။ စာနယ္ဇင္းမ်ားသည္ တမင္ျကံရြယ္တြက္ဆလ်က္ ဘာသာေရး၊ လူမ်ိုးေရးမုန္းတီးမႈမ်ားကို လံႈ့ေဆာ္ျခင္းမျပုရ။ ဇာတိကို ေသာ္ゞင္း၊ ကိုးကြယ္ရာဘာသာကိုゞင္း အေျကာင္းျပု၍ မတရား ေဝဖန္ေရးသားျခင္းမျပုရ။

၉။ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာနိုင္ငံေတာ္ ျပိုကြဲေစျခင္း၊ ျပည္ေထာင္စု ျမန္မာနိုင္ငံေတာ္၏ နယ္နိမိတ္နွင့္ အခ်ုပ္အျခာအာဏာကို ထိပါးျခင္းဟူသည္တို့၌ အက်ံုးဝင္ေသာ နိုင္ငံေတာ္လံုျခံုမႈကို ထိခိုက္ေစမည့္ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ားကို လံုးဝေရးသား ေဖာ္ျပျခင္းမျပုရ။

၁ဝ။ သတင္း၊ ဓာတ္ပံု၊ ေဆာင္းပါးအသြင္ျဖင့္ ထည့္သြင္းေသာ ကုန္သြယ္ေျကာ္ျငာမ်ားကို ပံုနွိပ္ေဖာ္ျပရာတြင္ (ေျကာ္ျငာ) ျဖစ္ ေျကာင္း သိသာထင္ရွားေအာင္ ေဖာ္ျပရမည္။

၁၁။ ေအာက္ပါအခ်က္မ်ားနွင့္ ျငိစြန္းေသာ သတင္းျဖစ္ေစ၊ ေဆာင္းပါးျဖစ္ေစ၊ မည္သည့္ အေျကာင္းအရာကိုမဆို ပံုနွိပ္ ထုတ္ေဝျခင္းမျပုရ။ (က) အက်င့္သိကၡာ ပ်က္ျပားေစမည့္ ေရးသားမႈမ်ား၊ ညစ္ညမ္းမႈမ်ား (ခ) သိမ္ဖ်င္း ရုန့္ရင္းေသာ စကားအသံုးအနႈန္းမ်ား (ဂ) မနာလို မစၦရိယစိတ္ျဖင့္ စြပ္စြဲခ်က္မ်ား (ဃ) မမွန္ကန္ေသာ အသေရပ်က္ေစေသာ ေျကျငာခ်က္မ်ား

သတင္းမီဒီယာနွင့္ သတင္းပညာအေျခခံသေဘာတရားမ်ား

ဘီလ္ ကိုးဗာ့ခ်္နွင့္ ေတာမ္ ရိုဆင္တိုင္းလ္တို့က "The Elements of Journalism" ဆိုသည့္စာအုပ္တြင္ သတင္းသမားတို့ အတြက္ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္ ၁ဝ ခ်က္ကို (လိုက္နာရမည့္ တာဝန္ မ်ားအေနျဖင့္) ေအာက္ပါအတိုင္း သတ္မွတ္ခဲ့သည္။

၁။ သတင္းပညာ၏ ပထမတာဝန္ဝတၱရားမွာ ‘‘အမွန္တရား’’ ျဖစ္ သည္

၂။ သတင္းသမား၏ ပထမဦးဆံုး သစၥာေစာင့္သိရမည့္သူမွာ ျပည္သူသာျဖစ္သည္

၃။ သတင္းသမား အဓိကထားရမည္မွာ မိမိတင္ျပေသာသတင္း မွန္ကန္ေျကာင္း အတည္ျပုနိုင္ေရးသာျဖစ္သည္

၄။ သတင္းျဖင့္အသက္ေမြးသူသည္ ေနွာင္ျကိုးမဲ့ လြတ္လပ္သူ ျဖစ္ရမည္

၅။ သတင္းရေရးအတြက္ မည္သူ၏ အထိန္းအခ်ုပ္မွ်မခံ၊ လြတ္လပ္စြာေစာင့္ျကည့္ေဝဖန္ေရးသားနိုင္စြမ္းရွိရမည္

၆။ ျပည္သူ့ထံမွအသံမ်ားကို တစ္ဆင့္ခံျပန္လည္ေျပာျကား ေပးသူ၊ ေဝဖန္ေထာက္ျပ ျပည္သူနွင့္အစိုးရအျကား အေပး အယူလုပ္နိုင္သူမ်ားျဖစ္ရမည္

၇။ မိမိတင္ျပေသာသတင္းသည္ စိတ္ဝင္စားမႈရွိေစရန္၊ က်ိုး ေျကာင္းခိုင္လံုမႈရွိေစရန္ အားထုတ္ရမည္

၈။ မိမိတင္ျပေသာသတင္းသည္ က်ယ္ျပန့္ရမည္၊ ဘက္မလိုက္ မွ်တမႈရွိရမည္

၉။ သတင္းျဖင့္အသက္ေမြးသူသည္ စိတ္ဓာတ္ခိုင္မာ၊ ကိုယ့္ လိပ္ျပာကိုယ္လံုေနသူမ်ိုးသာျဖစ္သင့္သည္

၁ဝ။ ျပည္သူ့အခြင့္အေရး တာဝန္သိသိ သစၥာရွိရွိ ကာကြယ္ေစာင့္ ေရွာက္ေပးေနသူမ်ားျဖစ္ရမည္ ဟူ၍ျဖစ္သည္။

သတင္းမီဒီယာဘက္လိုက္မႈမ်ား

သတင္းမီဒီယာဘက္လိုက္မႈ (Media Bias) သည္ သတင္း ေရးသားသူ ဂ်ာနယ္လစ္မ်ားနွင့္ သတင္းထုတ္ေဝသူတို့ လူထု မီဒီယာကို အသံုးခ်ျပီး ပကတိတရားကို ဖံုးကြယ္ကာ ဘက္လိုက္ တင္ျပမႈမ်ိုးကိုေခၚဆိုသည္။ ဘက္လိုက္မႈဆိုသည္မွာ သတ္မွတ္ ခ်က္တစ္ခုခုကို ေသြဖည္ျပီး လမ္းေျကာင္းေျပာင္းသြားျခင္းျဖစ္ သည္။ မီဒီယာဘက္လိုက္မႈဆိုသည္မွာ သတင္းသမားတို့လိုက္နာ ေစာင့္ထိန္းအပ္သည့္ ကိုယ္က်င့္တရားနွင့္ စံသတ္မွတ္ခ်က္မ်ားကို ခ်ိုးေဖာက္ျပီး လူပုဂၢိုလ္အရေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေရးသားသည့္ သတင္းေဆာင္းပါးမ်ားျဖင့္လည္းေကာင္း ဘက္လိုက္ျခင္းကို ေခၚဆိုသည္။

သတင္းဘက္လိုက္မႈတြင္ သတင္းထိန္ခ်န္မႈလည္းပါဝင္ သည္။ သတင္းဆိုသည္မွာ အားလံုးေဖာ္ျပရန္မဟုတ္ေသာ္လည္း အခ်ို့ေသာတိုင္းျပည္မ်ားတြင္ အစိုးရလွြမ္းမိုးမႈေျကာင့္ သတင္း အမွန္ကို အျပည့္အစံုတင္ျပ၍ မရနိုင္သည္မ်ားလည္း ရွိနိုင္သည္။ တစ္ခါတစ္ရံတြင္ ေဈးကြက္အေနအထားအရလည္း သတင္း ဘက္လိုက္မႈမ်ားရွိနိုင္သည္။ ဥပမာ သတင္းမီဒီယာကို ပိုင္ဆိုင္သူ ေျကာင့္၊ သတင္းပိုင္ဆိုင္သူနွင့္ ပတ္သက္မႈအေနအထားေျကာင့္၊ သတင္းဖတ္သူအေနအထားေျကာင့္၊ ေျကာ္ျငာသူဖိအားမ်ားေျကာင့္ လည္း သတင္းဘက္လိုက္မႈရွိနိုင္သည္။

သတင္းမီဒီယာဘက္လိုက္မႈနွင့္ပတ္သက္ျပီး သတင္းမီဒီယာ ေစာင့္ျကည့္ေရးအဖြဲ့ (Watchdog groups) မ်ားသည္ နိုင္ငံတကာ တြင္ ေခတ္စားလာသည္။ ထိုအဖြဲ့သည္ သတင္း မီဒီယာေလာက၏ ဘက္လက္ျပီးေရးသားေဖာ္ျပခ်က္မ်ားကို ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ တင္ျပေပးေနသည့္ အဖြဲ့အစည္းျဖစ္သည္။

ဘက္လိုက္မႈအမ်ိုးအစားမ်ား

သတင္းဘက္ဘက္မႈသည္ မ်ားေသာအားျဖင့္ နိုင္ငံေရးပါတီ မ်ား၊ ျပည္သူ့ကိုယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား၊ နိုင္ငံေရးဝါဒသေဘာ တရားမ်ားတြင္ သိသာျမင္သာ ေပၚထြက္လာတတ္သည္။ အျခား မီဒီယာဘက္လိုက္မႈမ်ားအေနျဖင့္

ေျကာ္ျငာဘက္လိုက္မႈ

ေျကာ္ျငာရွင္ ေက်နပ္နွစ္သက္မႈရေစရန္ သတင္းေဆာင္းပါး ကို သာသာထိုးထိုး ျမွောက္ပင့္ေရးသားျခင္းမ်ိုးျဖစ္သည္။

ကုမၸဏီအသင္းအဖြဲ့ဘက္လိုက္မႈ

ကုမၸဏီပိုင္ရွင္ ေက်နပ္ေစရန္ သတင္းေဆာင္းပါးကို ျမွောက္ ထိုးပင့္ေကာ္ေရးသားျခင္း

ေခတ္ေရစီးေျကာင္းအတိုင္းဘက္လိုက္မႈ

မင္းသား မင္းသမီး နာမည္ျကီးသူမ်ား သို့မဟုတ္ နာမည္မရ ေသးသူမ်ားကို မသိမသာထိုးတင္ေပးျခင္းမ်ိုး

လူျပိန္းျကိုက္ဘက္လိုက္မႈ

ျကံုေတာင့္ျကံုခဲသတင္းမ်ား ဥပမာ ေလယာဉ္ပ်က္က်သည့္ သတင္းနွင့္ သာမန္သတင္းမ်ား ဥပမာ ကားတိုက္သည့္ သတင္း မ်ားတြင္ သာမန္အျဖစ္အပ်က္ထက္ ထူးကဲစြာစိတ္ခံစားမႈမ်ား ထည့္သြင္းေရးသားျခင္းမ်ိုးမ်ားျဖစ္သည္။

အျခားဘက္လိုက္မႈမ်ားတြင္ လူမ်ိုးေရး၊ အသားအေရာင္၊ ဘာသာေရး၊ လိင္ခြဲျခားမႈ၊ အသက္အရြယ္၊ ပတ္ဝန္းက်င္၊ လူမ်ိုးစု မ်ားလည္း ပါဝင္ပတ္သက္နိုင္သည္။

သတင္းဘက္လိုက္မႈရွိ မရွိ တိုင္းတာျခင္းနွင့္ ပိုင္းျဖတ္ျခင္း

ရစ္ခ်တ္ အယ္လင္ နယ္ဆန္ဆိုသူက ၂ဝဝ၄ ခုနွစ္တြင္ Tracking Propaganda to the Source: Tools for Analyzing Media Bias ဆိုသည့္ စာအုပ္တစ္အုပ္ေရးခဲ့သည္။ သူက သတင္းမီဒီယာ ဘက္လိုက္မႈရွိ မရွိကို အခ်က္ ၁၂ ခ်က္ျဖင့္တိုင္းတာနိုင္ေျကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ထိုအခ်က္မ်ားမွာ

၁။ ထိုသတင္းသမား (ဂ်ာနယ္လစ္) ၏ နိုင္ငံေရးရာ၊ ယဉ္ေက်းမႈ ဆိုင္ရာ အျမင္သေဘာထား၊ အထူးသျဖင့္ ထိုသူသည္ မီဒီယာေလာကတြင္ အေျခက်ေနသည့္ လူ့မလိုင္လူတန္းစား၊ အျကံျပုနိုင္သည့္ ဝါရင့္သမၻာရင့္လား၊ သတင္းသမားေပါက္စ အလုပ္သင္ေက်ာင္းသားေလးလား

၂။ ထိုသတင္းသမား၏ ယခင္အသက္ေမြးဝမ္းေက်ာင္း အလုပ္ နွင့္ ဆက္နွြယ္ခဲ့မႈမ်ား

၃။ နိုင္ငံေရးနွင့္ပတ္သက္၍ျဖစ္ေစ၊ လုပ္ငန္းနွင့္ပတ္သက္၍ ျဖစ္ေစ သူ့အျမင္ သူ့အေတြးထုတ္ေဖာ္ခ်က္မ်ား၊ ထိုသူ၏ ရပ္တည္ခ်က္သေဘာထားအျမင္

၄။ ထိုသူ၏ေလ့လာမႈအား၊ စာဖတ္အား၊ ေကာက္ခ်က္ခ်နိုင္မႈ

၅။ သတင္းဇာတ္လမ္းတစ္ခုအေပၚ သံုးသပ္အား၊ အျကံျပု နိုင္စြမ္း

၆။ သတင္းျဖစ္စဉ္တစ္ခုအေပၚတြင္ နွိုင္းယွဉ္ သံုးသပ္နိုင္စြမ္း

၇။ အေကာင္းျမင္ သို့မဟုတ္ အဆိုးျမင္ ဘက္နွစ္ဘက္ ပိုင္းျဖတ္ သံုးသပ္နိုင္စြမ္း

၈။ မီဒီယာတြင္ ဆံုးျဖတ္သံုးသပ္နိုင္သူတစ္ေယာက္အေနျဖင့္ အတိုင္းအတာတစ္ခုအထိ သတ္မွတ္နိုင္စြမ္း

၉။ သတင္းလား ေျကာ္ျငာလား၊ အတင္းလား သတင္းလား ပိုင္းျဖတ္နိုင္စြမ္း

၁ဝ။ ဝါဒျဖန့္တာလား သတင္းလား၊ ျပည္သူအတြက္လား အစိုးရ အတြက္လား ခြဲျခားပိုင္းျဖတ္နိုင္စြမ္း

၁၁။ ကြ်မ္းက်င္ပညာရွင္၊ ေျပာေရးဆိုခြင့္ရွိပုဂၢိုလ္ စသူတို့၏ ေျပာဆိုေရးသားခ်က္မ်ားကို အဆိုးအေကာင္း၊ အက်ိုး အေျကာင္း ေကာင္းစြာယွဉ္ျပေဖာ္ထုတ္နိုင္စြမ္း

၁၂။ သူရရွိထားသည့္ ခံစားခြင့္၊ လစာမ်ား၊ သူနွင့္ ေနာက္ကြယ္ အဖြဲ့အစည္းမ်ားပတ္သက္မႈ၊ အေထာက္အပံ့ခံဟုတ္မဟုတ္ စသည္မ်ားသည္ သတင္းမီဒီယားသမားတစ္ေယာက္အေပၚ တြင္ ဘက္လိုက္မႈရွိ မရွိ ေကာက္ခ်က္ခ်နိုင္သည့္ အဓိက အခ်က္မ်ားျဖစ္သည္။

ဒီမိုကေရစီအစိုးရသည္ သတင္းမီဒီယာကို ကာကြယ္သူေလာ

ဥေရာပဒီမိုကေရစီတြင္ သတင္းမီဒီယာလုပ္ငန္းကို လြတ္လပ္ စြာလုပ္ပိုင္ခြင့္အတြက္ အကာအကြယ္ေပးရန္ဥပေဒမ်ား ျပ႒ဌာန္းေပး ထားသည္။ ဥပမာ ရုရွားဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံဥပေဒတြင္ ‘‘ျပည္သူ့ ဆက္ဆံေရးနွင့္ သတင္းလြတ္လပ္ခြင့္အတြက္အာမခံခ်က္အျပည့္ ေပးသည္။ သတင္းဆင္ဆာလုပ္မႈကို တားျမစ္သည္’’ ဟုအတိ အလင္း ဆိုထားသည္။ သို့ရာတြင္ သတင္းအခ်က္အလက္ေဒတာ မ်ားကို နိုင္ငံေတာ္၏ လွ်ို့ဝွက္ခ်က္အျဖစ္ ေစာင့္ထိန္းရမည္ဟုဆို ထားသည္။ အေမရိကန္နိုင္ငံတြင္လည္း သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ ခြင့္နွင့္ပတ္သက္ျပီး နိုင္ငံေတာ္တရားရံုးခ်ုပ္၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ အတိုင္းသာရွိေစရမည္ဟုဆိုထားပါသည္။ အေမရိကန္ဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံဥပေဒျပင္ဆင္ခ်က္တြင္ ‘‘လွြတ္ေတာ္သည္ လြတ္လပ္စြာ ေျပာဆိုခြင့္၊ လြတ္လပ္စြာပံုနွိပ္ထုတ္ေဝခြင့္နွင့္ ပတ္သက္ျပီး ပိတ္ပင္သည့္ ဥပေဒကို မျပ႒ဌာန္းရ’’ ဟုဖြင့္ဆိုထားသည္။ အေမရိကန္သမိုင္းတြင္ အစိုးရသည္ သတင္းလြတ္လပ္ခြင့္နွင့္ပတ္ သက္ျပီး နည္းမ်ိုးစံုျဖင့္ ပိတ္ပင္နိုင္ရန္ ျကိုးစားခဲ့ျကသည္။ အမ်ိုးသားလံုျခံုေရးနွင့္ စစ္ေရးက်ူးေက်ာ္မႈကိစၥမ်ားတြင္ သတင္း မီဒီယာ၏အခန္းက႑ဍကို လံုးဝကန့္သတ္နိုင္ရန္ ျကိုးစားခဲ့ျက သည္။

ရုပ္သံမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္နွင့္ စပြန္ဆာ

အေမရိကန္ဂ်ာနယ္လစ္ ေအေဂ် လိုင္းဘလင္းက ‘‘သတင္း မီဒီယာလြတ္လပ္မႈဆိုသည္မွာ ပိုင္ဆိုင္သူကသာ အာမခံခ်က္ေပးနိုင္ သည္’’ ‘ဟုဆိုပါသည္။ ဥပေဒက သတင္းမီဒီယာကို မည္မွ်အကာ အကြယ္ေပးသည္ဆိုေစ မီဒီယာကို အသံုးျပုနိုင္ရန္ ထြက္ေပါက္မွာ ေငြသာအဓိကျဖစ္ေနသည္။ သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္စြာလုပ္ပိုင္ခြင့္၊ ရွင္သန္ပိုင္ခြင့္အတြက္ အေရးအျကီးဆံုးမွာ ေငြသာျဖစ္ေနသည္။

သတင္းမီဒီယာရပ္တည္ပိုင္ခြင့္သည့္ ေျကာ္ျငာရွင္မ်ားနွင့္ မ်ားစြာဆက္စပ္ေနရသည္။ ရုပ္သံလွြင့္မီဒီယာတြင္ ေျကာ္ျငာရွင္မ်ား က သူတို့ထုတ္ကုန္မ်ားနွင့္ ဝန္ေဆာင္မႈအတြင္ အခ်ိန္နွင့္ထုတ္လွြင့္ ျပသခြင့္မ်ားကို ဝယ္ျကရသည္။ အားကစားျပိုင္ပြဲမ်ားကိုလည္း စပြန္ဆာေတြေပးျကရသည္။ McDonald, Samsung နွင့္ Visa တို့ သည္ ၂ဝဝ၈ ေဘက်င္းအိုလံပစ္အားကစားပြဲအတြက္ စပြန္ဆာမ်ား ျဖစ္ျကသည္။ ထိုအားကစားျပိုင္ပြဲစဉ္ကာလတစ္ေလွ်ာက္ မိမိတို့က စပြန္ဆာေပးထားသျဖင့္ မိမိတို့မွလြဲျပီး အျခား ကုမၸဏီ မ်ား ဝင္ေရာက္ေျကာ္ျငာျခင္းမျပုနိုင္ေစရန္ ထိန္းခ်ုပ္ေတာင္းဆိုပိုင္ခြင့္ မ်ားရွိသည္။ ဥပမာ Coca Cola အခ်ိုရည္သည္ အိုလံပစ္ပြဲကို စပြန္ဆာေပးလွ်င္ Pepsi Cola အခ်ိုရည္က ထိုအားကစားပြဲတြင္ ေျကာ္ျငာခြင့္ ဝင္ေရာက္ေရာင္းခ်ခြင့္မရွိသည့္သေဘာျဖစ္သည္။

ရုပ္သံမီဒီယာသို့ လံုေလာက္သည့္ေငြေျကးေထာက္ပံ့နိုင္ေရးမွာ ကမၻာတစ္ဝွမ္းရွိ မီဒီယာတိုင္းျကံုေတြ့ေနရသည့္ ျပႆနာတစ္ရပ္ ျဖစ္လာသည္။ အဓိကျပႆနာမွာ လူထုဆက္သြယ္ေရးလမ္း ေျကာင္းမ်ားပြင့္လာျပီး အြန္လိုင္းနွင့္ အျခားမီဒီယာလိုင္းမ်ား ေပါမ်ားလာျခင္းေျကာင့္ဟု သံုးသပ္ျကသည္။

ရုပ္သံမီဒီယာ၏စြမ္းပကားကို သံုးသပ္ျကည့္ျခင္း

နိုင္ငံတစ္နိုင္ငံတြင္ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းေကာ္ပိုေရးရွင္းျကီးမ်ား၊ သီးျခားခ်မ္းသာျကြယ္ဝသူမ်ားနွင့္ နိုင္ငံေတာ္ကသာ ရုပ္သံမီဒီယာ ကို ထိန္းခ်ုပ္ပိုင္ခြင့္မ်ား ရရွိထားျကသည္။ နိုင္ငံအမ်ားစုတြင္လည္း ရုပ္သံမီဒီယာလိုင္းျကီး သံုးလိုင္းေလာက္ကသာ ထိန္းခ်ုပ္ထားနိုင္ စြမ္းရွိျပီး လူနည္းစုထက္ လူမ်ားစုအျကိုက္ကိုသာ ဦးစားေပးထုတ္ လွြင့္ေနျကရသည္ဟုဆိုသည္။

မီဒီယာပိုင္ရွင္မ်ားသည္ သူတို့မီဒီယာအစြမ္းျဖင့္ နိုင္ငံေရးပါတီ မ်ား ေအာင္နိုင္ေရးကို စြမ္းေဆာင္ေပးလာျကေျကာင္းေတြ့ရသည္။ ၂ဝဝ၁ ခုနွစ္ အီတလီနိုင္ငံ ဝန္ျကီးခ်ုပ္ေရြးခ်ယ္ပြဲတြင္ မဲဆြယ္ လႈပ္ရွားပြဲမ်ားတြင္ ဆီလ္ဗီရို ဘာလူစကိုနီသည္ ေအာင္ျမင္မႈရရွိ သြားခဲ့သည္။ အီတလီနိုင္ငံတြင္ ရုပ္သံလိုင္းျကီးေလးလိုင္းရွိသည့္ အနက္ ဘာလူစကိုနီသည္ သံုးလိုင္းကို ကိုင္ထားနိုင္သူျဖစ္သည္။ ထိုလိုင္းသံုးလိုင္းသည္ အီတလီနိုင္ငံတြင္ လူဦးေရ၏ ၄ဝ ရာခိုင္နႈန္း ခန့္ ျကည့္ရႈအားေပးျခင္းခံရသည့္ ရုပ္သံလိုင္းမ်ားျဖစ္သည္။ ဘာလူစကိုနီသည္ သူ့ျပိုင္ဘက္မ်ားထက္ ရုပ္သံလိုင္းမ်ားတြင္ ၆ဝ ရာခိုင္နႈန္းေက်ာ္ေက်ာ္ လွြင့္ထုတ္ေဖာ္ျပျခင္းခံေနရသျဖင့္ ျပည္သူ မ်ား၏ အျမင္တြင္ပိုျပီး စြဲစရာျဖစ္လာသည္။ ထို့ေျကာင့္ ေအာင္ပြဲ ဆင္သြားရသည္ဟု အီတလီဂ်ာနယ္လစ္ ရာဖဲလ္ မာ့စ္ထရိုလိုနာဒို က ေဝဖန္ေထာက္ျပခဲ့သည္။

ရုပ္သံမီဒီယာနွင့္ လက္ဝါးျကီးအုပ္မႈျပႆနာ

ရုရွားနွင့္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုကဲ့သို့ေသာ နိုင္ငံျကီးမ်ား တြင္ မီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္ဆိုသည္မွာ ‘‘ျကီးေလေကာင္းေလ’’ တစ္နည္းအားျဖင့္ ‘‘အင္အားမ်ားေလ ေကာင္းေလ’’ ဆိုသည့္မူဝါဒ ကို လက္ကိုင္ထားေနျကဆဲျဖစ္ေျကာင္းေတြ့ရသည္။ ရုပ္သံလိုင္း အေသးစားေလးမ်ားကို မူအရခြင့္ျပုထားသည္မွန္ေသာ္လည္း ေနာက္ခံေငြေျကးအင္အားမေတာင့္တင္းသျဖင့္ မရပ္တည္နိုင္ျက သည္ကမ်ားသည္။ သို့ျဖစ္ရာ အင္အားျကီးသည့္မီဒီယာက အင္အားေသးသည့္မီဒီယာမ်ားကို ခ်ုပ္ကိုင္ျပီး သူတို့ထံမွအစီအစဉ္ ေကာင္းမ်ားကို လက္စေဖ်ာက္နိုင္သည္အထိ အတင့္ရဲလာျက သည္။ အင္အားေကာင္းသည့္မီဒီယာျကီးမ်ားသည္ ေငြဂုဏ္၊ ဓနဂုဏ္၊ အဆက္အသြယ္၊ အရွိန္အဝါမ်ားရွိသလို အစိုးရနွင့္လည္း ပလဲနံပသင့္သည္ကမ်ားသျဖင့္ သတင္းထုတ္လွြင့္မႈမ်ား၊ တင္ဆက္မႈမ်ားအေပၚ လက္ဝါးျကီးအုပ္ခြင့္အမ်ားဆံုးရရွိထား သူမ်ားဟုဆိုနိုင္သည္။ အက္စတိုးနီးယားနိုင္ငံကဲ့သို့ ေသးငယ္ သည့္နိုင္ငံမ်ိုးမ်ားတြင္ ဒီမိုကေရစီအနည္းငယ္သာရွိသည္ဆိုေစ မီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္ကို အျပည့္ေပးထားသည္က အံ့ဩစရာျဖစ္ သည္။

ရုပ္သံမီဒီယာတြင္ ျပိုင္ဘက္မ်ားျခင္းသည္ ထိန္းခ်ုပ္ရခက္ခဲ ေစနိုင္ပါသည္။ ခ်က္သမၼတနိုင္ငံမွ သတင္းသမားတစ္ဦးျဖစ္သူ ယန္း အာဘန္းက ‘‘အီလက္ထေရာနစ္မီဒီယာနဲ့ ေျကာ္ျငာေဈးကြက္ မွာ လက္ဝါးျကီးအုပ္မႈေတြ အေတာ္ေလးမ်ားလာျပီ’’ ဟု မွတ္ခ်က္ခ် ဖူးသည္။ CNN ကိုစတင္ထူေထာင္သူ တက္ တာနာကလည္း ေျကာ္ျငာေဈးကြက္တြင္ လက္ဝါးျကီးအုပ္ထိန္းခ်ုပ္လာမႈမ်ားနွင့္ ပတ္သက္ျပီး ‘‘ဘာနဲ့တူေနသလဲဆိုေတာ့ ပါလီမန္ေရြးေကာက္ပြဲကို ဝင္ခြင့္ရွိ မရွိ ဆံုးျဖတ္တာကတစ္ေယာက္၊ ျပီးေတာ့မွ ျပည္သူေတြ ေရြးေကာက္ျကလို့ေျပာသလိုျဖစ္ေနျပီ’’ ဟုေထာက္ျပသြားသည္။

သတင္းမီဒီယာေလာကတြင္ လက္ဝါးျကီးအုပ္မႈမျဖစ္ေစရန္ ကာကြယ္သည့္နည္းမွာ ဖြဲ့စည္းပံုဥပေဒျဖင့္ ထိန္းခ်ုပ္ရန္သာျဖစ္ သည္။ လစ္သူနီးယန္းနိုင္ငံဖြဲ့စည္းပံု အေျခခံဥပေဒတြင္ ‘‘ျပည္သူ လူထုအတြက္မီဒီယာကို စိစစ္တည္းျဖတ္ျခင္းအား တားျမစ္သည္။ နိုင္ငံေတာ္၊ နိုင္ငံေရးပါတီမ်ား၊ နိုင္ငံေရးအရျဖစ္ေစ၊ ျပည္သူ့ အဖြဲ့အစည္းမ်ားအတြင္း၌ျဖစ္ေစ၊ လူပုဂၢိုလ္တစ္ဦးခ်င္းအလိုက္ျဖစ္ ေစ သတင္းမီဒီယာကို လက္ဝါးျကီးအုပ္ ထိန္းခ်ုပ္မႈမျပုရ’’ ဟူ၍ ျပ႒ဌာန္းထားသည္။

သတင္းမီဒီယာ ဓမၼဓိ႒ဌာန္က်မႈ

သတင္းမီဒီယာေလာကတြင္ ဓမၼဓိ႒ဌာန္က်က်ေဖာ္ျပမႈကို (Objectivity) ဟုေခၚသည္။ သတင္းပညာျဖင့္အသက္ေမြးသည့္ သတင္းသမားမ်ား၏ ကိုယ္က်င့္တရားနွင့္ စံတြင္ ဓမၼဓိ႒ဌာန္က်မႈ ကိုလည္း ထည့္သြင္းထားရမည္ျဖစ္သည္။ ဓမၼဓိ႒ဌာန္က်မႈဆိုသည္ မွာ တရားမွ်တျခင္း (fairness) ၊ ကိုယ္က်ိုးမျကည့္ အမ်ားအက်ိုး ျကည့္ျခင္း (disinterestedness) ၊ အမွန္တရားကိုသာျကည့္ျခင္း (factuality) နွင့္ ဘက္မလိုက္ျခင္း (nonpartisanship) တို့ျဖစ္သည္။ သတင္းမီဒီယာေလာကတြင္ အထက္ပါအခ်က္မ်ားနွင့္တိုင္းတာျပီး ဓမၼဓိ႒ဌာန္က်မႈရွိ မရွိကို ပိုင္းျဖတ္နိုင္ပါသည္။

Objectivity သည္ naeutrality နွင့္လည္း သေဘာအတူတူပင္ ျဖစ္သည္။ လူမႈေဗဒပညာရွင္ မိုက္ကယ္ ရႈဆန္က ‘‘ဓမၼဓိ႒ဌာန္က်မႈ ကို လက္ခံလွ်င္ အမွန္တရားကို ယံုျကည္ရမည္။ တန္ဖိုးကို မယံု ျကည္ရ၊ အမွန္တရားနွင့္ တန္ဖိုးကို ခြဲျခားထားနိုင္ရမည္’’ ဟုဆို ထားပါသည္။ သတင္းအခ်က္အလက္တို့ကို ျပန္လည္ေဖာ္ထုတ္ တင္ျပရန္အတြက္ စုေဆာင္းရာတြင္ ျဖစ္ပ်က္သည့္ေနရာတြင္ အမွန္တကယ္ရွိခဲ့သည့္ မ်က္ျမင္သက္ေသကို အေျခခံျပီး၊ အဘက္ဘက္မွေကာက္ခ်က္ဆြဲကာ မွ်တစြာတင္ျပရမည္ဟုဆိုလို ျခင္းျဖစ္သည္။ မည္သည့္လူ့ေဘာင္အဖြဲ့အစည္းအတြက္မဆို သတင္းမီဒီယာဆိုသည္မွာ စတုတၳမ႑ဍိုင္သာျဖစ္သည္။ နိုင္ငံတစ္ နိုင္ငံအတြက္ မရွိမျဖစ္အေရးျကီးသလို တန္ဖိုးထားေလးစားအပ္ သည့္ အဖြဲ့အစည္းျကီးတစ္ခုအေနျဖင့္ ဂုဏ္ယူဝံ့ျကြားနိုင္ရမည္ျဖစ္ သည္။

သတင္းစာသို့မဟုတ္ ဂ်ာနယ္တစ္ေစာင္တြင္ မည္သည့္ အေျကာင္းအရာကို မ်က္နွာဖံုးတင္ရမည္၊ မည္သည့္အေျကာင္း အရာမ်ားကို ေကာက္စာအေနျဖင့္ေဖာ္ျပရမည္ဆိုသည္မွာ ဓမၼဓိ႒ဌာန္ က်က်ျဖစ္သင့္သည္ဟုဆိုသည္။ အက္ဒဝပ္ ဟားမင္းနွင့္ ေနာမ္ ေခ်ာင္းစကီးတို့က ဝါဒျဖန့္မႈကို ေရွ့တန္းတင္လွ်င္ ထိုသတင္းစာ သည္ ဓမၼဓိ႒ဌာန္မက်ဟု သံုးသပ္ျကသည္။

သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္နွင့္ နယ္စည္းမျခားသတင္းသမား

ကမၻာ့သတင္းစာအဖြဲ့ျကီး (The World Association of Newspapers) ၏ထုတ္ျပန္ခ်က္အရ နိုင္ငံေပါင္း ၁ဝဝ အတြင္း သတင္း မီဒီယာ ၁၈,ဝဝဝ ခန့္တြင္ သတင္းအယ္ဒီတာမ်ား တာဝန္ထမ္း ေဆာင္ေနျကသည္ဟုဆိုသည္။ ထိုအထဲတြင္ အင္တာနက္၊ web site နွင့္ blog မ်ားတြင္ တာဝန္ထမ္းေဆာင္ေနျကသူမ်ားလည္းပါ ဝင္သည္။ သတင္းမီဒီယာမွတစ္ဆင့္ သတင္းသမားမ်ားသည္ ျပည္သူကို ျပန္လည္ပညာေပးရန္အတြက္ အေျခခံလိုအပ္ခ်က္မွာ ‘‘သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္’’ ျဖစ္သည္။ ထို ကမၻာ့သတင္းစာ အဖြဲ့ျကီး၏ေဆာင္ပုဒ္ကိုက ‘‘သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္ဆို သည္မွာ ျပည္သူတို့လြတ္လပ္ခြင့္ပင္ျဖစ္သည္’’ ဟုဆိုထားသည္။

သတင္းသမားဆိုသည္မွာ အခြင့္ထူးခံလူတန္းစားမဟုတ္၊ သာမန္ထက္ပိုျပီး နဖူးတြင္ ခ်ိုေပါက္ေနသူမ်ားလည္းမဟုတ္၊ သီးသန့္ေပါက္ဖြားလာသူမ်ားမဟုတ္ေပ။ သူတို့သည္ သာမန္ လူထဲကလူမ်ားသာျဖစ္ျကသည္။ သတင္းသမားကို ေျကာက္စရာ မဟုတ္၊ ေခ်ာက္စရာမဟုတ္၊ ျမွောက္စရာမဟုတ္။ သူတို့သည္ ရနိုင္သည့္အခြင့္အလမ္းရွိသေလာက္ ျပည္သူထံသတင္းေရာက္ရန္ ျကိုးပမ္းလုပ္ေဆာင္ေနျကသူမ်ားျဖစ္သည္။

လြတ္လပ္ေသာသတင္းမီဒီယာဆိုသည္မွာ ဒီမိုကေရစီရွိရန္ လိုသည္။ သတင္းမီဒီယာသည္ အစိုးရအမွားကိုေထာက္ျပနိုင္ သည္။ အစိုးရအမႈထမ္းမ်ား အဂတိလိုက္စားျခင္းကို ေဝဖန္ေဖာ္ ထုတ္ျပနိုင္သည္။ လူသိရွင္ျကားေျပာနိုင္ခြင့္၊ ေဝဖန္နိုင္ခြင့္၊ ေထာက္ျပနိုင္ခြင့္ရွိသူမ်ားမွာ တိုင္းျပည္တစ္ျပည္တြင္ စတုတၳမ႑ဍိုင္ အျဖစ္တင္စားျကသည့္ မီဒီယာသာျဖစ္သည္။ ျပည္ကိုဖြင့္ဟေဖာ္ျပ ရမည္မွာ သတင္းသမားတို့တာဝန္ျဖစ္ျပီး၊ ဘာဆက္လုပ္သင့္သည္ ကို ဆံုးျဖတ္ရမည္မွာ ျပည္သူမ်ားသာျဖစ္ပါသည္။

ဥေရာပနွင့္ အေမရိကတြင္ သတင္းမီဒီယာလမ္းေျကာင္းသည္ ရုပ္ျမင္သံျကားလိုင္းဘက္သို့ သိသိသာသာကူးေျပာင္းေနျပီျဖစ္ သည္။ သတင္းမီဒီယာေလာကတြင္ အင္အားျကီးသူမ်ားက အင္အားေသးသည့္မီဒီယာေလးမ်ားကို ဝါးျမိုျပီး သတင္းမီဒီယာ လက္ဝါးျကီးအုပ္မႈမ်ား ထြန္းကားသည့္ေခတ္ျဖစ္လာသည္။ အခ်ို့ ေသာနိုင္ငံမ်ားတြင္ အစိုးရကိုယ္တိုင္ သို့မဟုတ္ အစိုးရလက္ေဝခံ ကုမၬဏီမ်ားကို သတင္းမီဒီယာမ်ားကို ထိန္းခ်ုပ္ျပီး ဝါဒျဖန့္ခ်ိေရး လက္နက္အျဖစ္ အသံုးျပုလာေျကာင္းလည္းေတြ့ရသည္။

သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္တြင္ ဆက္သြယ္ေရးမီဒီယာလမ္း ေျကာင္းမ်ားအပါအဝင္ သတင္းစာ၊ စာအုပ္၊ မဂၢဇင္း၊ ေရဒီယို၊ ရုပ္ျမင္သံျကားမီဒီယာမ်ား အစိုးရထိန္းခ်ုပ္မႈ သို့မဟုတ္ ဆင္ဆာ လုပ္ကာ စိစစ္ျဖတ္ေတာက္ျခင္းမွကင္းလြတ္ျခင္းကို ေခၚဆိုပါ သည္။ သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္သည္ လူပုဂၢိုလ္ တစ္ဦးခ်င္း ဆိုင္ရာ အေျခခံရပိုင္ခြင့္မ်ားနွင့္လည္း ဆက္စပ္ေနသည္။ မီဒီယာ လြတ္လပ္ခြင့္မရွိလွ်င္ လြတ္လပ္ေသာလူ့ေဘာင္အဖြဲ့ အစည္းတစ္ခု၊ ဒီမိုကေရစီနည္းက်အစိုးရတစ္ခုကို ထူေထာင္၍မရနိုင္ဟုဆိုသည္။ လြတ္လပ္စြာ သေဘာထားကြဲလြဲပိုင္ခြင့္ကို ဒီမိုကေရစီအစိုးရတိုင္း လက္ခံနိုင္ရမည္ျဖစ္သည္။ ျပည္သူမ်ားကလည္း တည္ျငိမ္ ေအးခ်မ္းစြာျဖင့္ ေျပာင္းလဲမႈမ်ားကို ေဖာ္ေဆာင္နိုင္သူမ်ားျဖစ္ရန္ လိုသည္။

သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္ဆိုသည္မွာ အျကြင္းမဲ့၊ အထိန္း ခ်ုပ္မဲ့၊ အကန့္အသတ္မဲ့ လြတ္လပ္ျခင္းကို မဆိုလိုေပ။ အစိုးရ တစ္ရပ္သည္ နိုင္ငံေတာ္တည္ျငိမ္ေရးနွင့္ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရး အတြက္ လိုအပ္လွ်င္ သတင္းမီဒီယာအေပၚကန့္သတ္ထိန္းခ်ုပ္ခြင့္ မ်ားရွိသည္။ ဥပမာ အေမရိကန္နိုင္ငံတြင္ ပထမကမၻာစစ္အတြင္း (၁၉၁၄-၁၉၁၈) နိုင္ငံေတာ္သစၥာေဖာက္မႈနွင့္ပတ္သက္ေသာ အေရးယူေဆာင္ရြက္မႈမ်ား၊ အစိုးရ၏လုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား၊ စစ္မႈမထမ္းမေနရ ဥပေဒထုတ္ျပန္ထားမႈမ်ား၊ အေမရိကန္အလံနွင့္ ပတ္သက္ျပီး သတင္းမီဒီယာမ်ားမွ မေဝဖန္ရန္ ကန့္သတ္ထားခဲ့ဖူး သည္။မည္သည့္နိုင္ငံတြင္မဆို သတင္းမီဒီယာ လြတ္လပ္ခြင့္ ဆိုသည္မွာ သူ့အတိုင္းအတာနွင့္သူ ေဘာင္တစ္ခုအတြင္းမွာသာ ေပးထားနိုင္ေသးေျကာင္းေတြ့ရသည္။

ျပည္ေထာင္စုသမၼတျမန္မာနိုင္ငံေတာ္ ဖြဲ့စည္းပံုအေျခခံဥပေဒ (၂ဝဝ၈ ခုနွစ္) ‘‘နိုင္ငံသား၊ နိုင္ငံသားမ်ား၏ မူလအခြင့္အေရးနွင့္ တာဝန္မ်ား’’ အခန္း၊ ပုဒ္မ-၃၅၄ တြင္

နိုင္ငံသားတိုင္းသည္ နိုင္ငံေတာ္လံုျခံုေရး၊ တရားဥပေဒစိုးမိုး ေရး၊ ရပ္ရြာေအးခ်မ္းသာယာေရး သို့မဟုတ္ ျပည္သူတို့၏ ကိုယ္က်င့္တရားအက်ိုးငွာ ျပ႒ဌာန္းထားသည့္ ဥပေဒမ်ားနွင့္ မဆန့္က်င္လွ်င္

(က) မိမိ၏ ယံုျကည္ခ်က္၊ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္မ်ားကို လြတ္လပ္စြာ ထုတ္ေဖာ္ေျပာဆိုခြင့္၊ ေရးသားျဖန့္ေဝခြင့္ ရွိေျကာင္း ျပ႒ဌာန္းေပးထားပါသည္။

ထို့ျပင္ အပိုဒ္ (ဃ) တြင္လည္း

တိုင္းရင္းသားလူမ်ိုးတစ္မ်ိုးနွင့္တစ္မ်ိုး သို့မဟုတ္ တိုင္းရင္း သားလူမ်ိုးအခ်င္းခ်င္းကိုလည္းေကာင္း၊ အျခားဘာသာ သာသနာ ကိုလည္းေကာင္း ထိခိုက္နစ္နာမႈမရွိေစဘဲ မိမိခ်စ္ခင္ျမတ္နိုးသည့္ စကား၊ စာေပ၊ ယဉ္ေက်းမႈ၊ ကိုးကြယ္သည့္ ဘာသာ သာသနာနွင့္ ဓေလ့ထံုးတမ္းမ်ားကို လြတ္လက္စြာေဆာင္ရြက္ပိုင္ခြင့္ရွိေျကာင္း လည္း ဖြင့္ဆိုထားပါသည္။

မီဒီယာတစ္ေခတ္ေျပာင္း

ကြန္ပ်ူတာ၊ အင္တာနက္၊ မိုဘိုင္းလ္နွင့္ သတင္းအခ်က္ အလက္ေခတ္သစ္ကိုထူေထာင္လိုက္ျကသည့္အခါ မီဒီယာေလာက တြင္လည္း ရိုက္ခတ္မႈမ်ား၊ ျပုျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ား အေတာ္ေလး ျပင္းထန္မႈရွိခဲ့ေျကာင္းေတြ့ရသည္။ ကြန္ပ်ူတာကုမၬဏီျကီးမ်ားနွင့္ လုပ္ငန္းစုျကီးမ်ား၊ နည္းပညာကုမၬဏီျကီးမ်ား၊ ဆက္သြယ္ေရး ဆိုင္ရာ ကြန္ရက္အဖြဲ့အစည္းျကီးမ်ား၊ သတင္းအခ်က္အလက္ ေထာက္ပံ့ေပးနိုင္သည့္ အဖြဲ့အစည္းမ်ား ပံုစံသစ္ျဖင့္ ထူေထာင္ဖြဲ့ စည္းလာျကသည္။ မီဒီယာေလာကတြင္ပင္ အြန္လိုင္းယဉ္ေက်းမႈ နွင့္ေပါင္းစပ္ျပီး သတင္းစာ၊ မဂၢဇင္း၊ သီခ်င္း၊ ရုပ္ရွင္၊ ေရဒီယို၊ ရုပ္ျမင္သံျကားနွင့္ အျခားေဖ်ာ္ေျဖေရးလုပ္ငန္းမ်ား အသြင္သစ္၊ အျမင္သစ္ျဖင့္ အြန္လိုင္းေခတ္ထဲေရာက္ကုန္ျကသည္။ မီဒီယာ ဆံုမွတ္သည္ (Computing, Communications, Content) ဆိုသည့္ "C" သံုးလံုးျဖင့္ေဖာ္ေဆာင္ရသည့္ေခတ္ျဖစ္လာသည္။

ေခတ္သစ္မီဒီယာဆံုမွတ္ကို ကြန္ပ်ူတာ၊ ဆက္သြယ္ေရးစနစ္၊ သတင္းအခ်က္အလက္တို့ျဖင့္ ေဖာ္ေဆာင္လာရာတြင္ နည္းပညာ နွင့္ ထုတ္လုပ္မႈအဆင့္တို့ကလည္း လိုက္ပါေျပာင္းလဲလာေျကာင္း ေတြ့ရသည္။ မီဒီယာသစ္ေျကာင့္ အစဉ္အလာလုပ္ကိုင္ခဲ့ျကသည့္ မီဒီယာပံုစံအေဟာင္းမ်ား ခ်ုပ္ျငိမ္းသြားမည္လားဟု စိုးရိမ္ေသာက ပြားစရာေတြလည္းျဖစ္လာသည္။ ဒစ္ဂ်စ္တယ္ေခတ္သည္ ပံုနွိပ္ ေခတ္ကို လွြမ္းမိုးလာေျကာင္းကိုေတာ့ မျငင္းနိုင္ေပ။ ယခင္မီဒီယာ ပံုစံေဟာင္းသည္ one-to-one နွင့္ many-to-many စနစ္ျဖစ္ျပီး၊ အင္တာနက္ေခတ္မီဒီယာသစ္က one-to-many ျဖစ္လာျခင္းသည္ မီဒီယာသမားတိုင္း သတိထားရမည့္အခ်က္ျဖစ္သည္။

နိုင္ငံတကာရွိ နာမည္ေက်ာ္ သတင္းစာျကီးမ်ားနွင့္ မဂၢဇင္း ျကီးမ်ားသည္ ယခုအခါ Web site မ်ားျဖင့္ အင္တာနက္ထဲတြင္ ဖတ္ရႈနိုင္သည့္ ေခတ္ျဖစ္လာသည္။ အခ်ိန္နွင့္တေျပးညီ ျဖစ္ပ်က္ ေနသည့္ သတင္းအခ်က္အလုပ္မ်ားကို မိနစ္ပိုင္းအတြင္း သိနိုင္ ဖတ္နိုင္လာသည့္ အစီအစဉ္သစ္မ်ားေျကာင့္ အခ်ိန္ကိုေစာင့္ျပီး ဖတ္ရသည့္ သတင္းစာမ်ား က်ဆံုးလာရသည္။

ေခတ္သစ္လူသားတို့သည္ သတင္းသိခ်င္လွ်င္ ပထမဦးဆံုး တီဗြီကိုဖြင့္ျကည့္ျကသည္။ CNN, BBC တို့က ေနာက္တစ္ေန့ သတင္းစာေစာင့္ဖတ္စရာမလိုေအာင္ အခ်ိန္ပိုင္း မိနစ္ပိုင္းအတြင္း အျဖစ္အပ်က္သစ္မ်ားကို တင္ဆက္ေပးေနသည္။ ၁၉၉ဝ ေနာက္ ပိုင္းတြင္ Web site ေတြေခတ္စားလာသည္။ ယခင္သတင္းစာနွင့္ ပံုနွိပ္မီဒီယာမ်ားတြင္ ေျကာ္ျငာေနျကသည့္ ေျကာ္ျငာရွင္ေတြက သတင္းစာထက္ စိတ္နွလံုးကိုသိမ္းျကံုးဖမ္းစားနိုင္စြမ္းရွိသည့္ မီဒီယာသစ္ကို မ်က္စျပစ္လာျကသည္။ အခ်ိန္တိုအတြင္း ထိေရာက္ ေသာေျကာ္ျငာကို အသက္ပါပါ ေျကာ္ျငာရသည့္စနစ္ကိုစိတ္ဝင္စား ျပီး ေျကာ္ျငာေတြပါ လိုင္းေျပာင္းကုန္ျကသည္။ ထို့ေျကာင့္ ေျကာ္ျငာ နွင့္ရပ္တည္ေနျကရသည့္ သတင္းနွင့္ မဂၢဇင္းဂ်ာနယ္မ်ား ရပ္ဆိုင္း ကုန္သည္အထိျဖစ္ခဲ့ရသည္။ မရပ္ဆိုင္းခ်င္သည့္ သတင္းမီဒီယာ မ်ား အြန္လိုင္းေပၚတက္ကုန္ျကသည္။ အြန္လိုင္းသတင္းသည္ upodate အျဖစ္ဆံုးဆိုသည့္အသိကို ျပည္သူထဲထည့္ေပးလိုက္ သျဖင့္ မီဒီယာအေဟာင္းမ်ား က်ဆံုးခန္းကိုရင္ဆိုင္လာရသည္။

သတင္းမီဒီယာသမားတို့၏တာဝန္နွင့္ အရည္အခ်င္းမ်ား

သတင္းမီဒီယာသမားတို့သည္

- ျဖစ္ရပ္မွန္ကို တင္ျပရဲသူမ်ားျဖစ္ရမည္

- အစိုးရနွင့္ျပည္သူျကား ေပါင္းကူးဆက္စပ္ေပးတတ္သူမ်ားျဖစ္ ရမည္

- သတင္းအခ်က္အလက္သစ္မ်ားကိုသာ ျပည္သူသို့ အသိေပး တင္ျပရမည္ - ျပည္သူကို ပညာေပးနိုင္ရမည္၊ ေဖ်ာ္ေျဖမႈေပးနိုင္ရမည္၊ နွစ္သိမ့္ ေက်နပ္မႈေပးနိုင္ရမည္

- ျပည္သူ့အက်ိုးစီးပြားကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္သူမ်ားျဖစ္ရမည္ သတင္းမီဒီယာသမားတစ္ေယာက္၏ ကိုယ္ခံအရည္အခ်င္း မွာ

- နယ္ေျမေဒသကြ်မ္းက်င္ရမည္

- မိတ္ေဆြအေပါင္းအသင္းေပါမ်ားရမည္

- မွတ္သားတတ္ရမည္

- ဝီရိယရွိရမည္

ထို့ျပင္ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ျပည့္စံုစြာရရွိနိုင္ေရး အတြက္ ‘‘ဘ’’ ေျခာက္လံုး လက္ကိုင္သံုးနိုင္သူမ်ားျဖစ္ရန္လိုပါ သည္။ ဘ ေျခာက္လံုးဆိုသည္မွာ ‘‘ဘယ္သူ၊ ဘယ္မွာ၊ ဘယ္အခ်ိန္၊ ဘာျဖစ္၊ ဘယ္လို၊ ဘာေျကာင့္’’ ဟူ၍ေမးခြန္းေျခာက္မ်ိုးကို အစံု အလင္ မသိရမခ်င္း ျကိုးပမ္းတတ္သူမ်ားလည္းျဖစ္ရန္ လိုပါသည္။

သတင္းမီဒီယာသမားမ်ား သည္

၁။ သတင္းကို အရယူပါ၊ သတင္းအားလံုးရပါေစ၊ သတင္းကိုသာ ရပါေစ

၂။ သတင္းမကူးပါနွင့္၊ သူတပါး ပံုနွိပ္ျပီးေသာ သတင္းကို ဆက္၍ မစံုစမ္းဘဲ မကူးနွင့္

၃။ ေတြ့ဆံုေမးျမန္းရယူေသာ သတင္းကို ေတြ့ဆံုေမးျမန္းခံရသူက သေဘာတူခြင့္ျပုခ်က္မရလွ်င္ ပံုနွိပ္ျခင္း မျပုပါနွင့္

၄။ အခေျကးေငြရရွိေသာ ဝါဒျဖန့္ေျကာ္ျငာကို သတင္းအျဖစ္ မေရး ပါနွင့္ ဟူ၍ တိက်သည့္ေဆာင္ပုဒ္မ်ားကိုလည္း လိုက္နာျကရန္ လိုပါသည္။

အေဟာင္းပါ