စိတ္ဆိုတာအေၾကာင္းရွိမွ ျဖစ္တာ

                  ေနာက္ပိုင္းက်ေတာ့ ဗုဒၶအဘိဓမၼာအရ စိတ္ဆိုတာဟာ ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး၊ မီးျခစ္ဘူးထဲမွာမီးရွိမေနဘူး၊ သို႔ေသာ္ အေၾကာင္းဆံုတဲ့အခါ မီးေလး ေပၚလာသလိုပဲ၊ ဂီတာထဲမွာ အသံေတြရွိေနတာ မဟုတ္ဘူး၊ တီးခတ္လိုက္တယ္ ဆိုတဲ့ အေၾကာင္းဆံုတဲ့အခါ အသံေလး ေပၚလာတာလို႔၊အဲဒီ ဥပမာေလးေတြနဲ႔ ရွင္းၿပီး ေျပာတဲ့အခါက်ေတာ့ ေနာက္ပိုင္းမွာေတာ့ အဲဒီPsychology  ပါေမာကၡႀကီး သူတို႔ Psychology အယူအဆနဲ႔ ဗုဒၶအယူအဆ မတူညီဘူးဆိုတာေလးကို သူ သေဘာေပါက္သြားတယ္၊ ဘုန္းႀကီးက သူ႔ကို အထူးအားျဖင့္ ၀မ္းပန္းတသာႏႈတ္ဆက္ၿပီးေတာ့ ေျပာတယ္၊ သူကလည္း ၀မ္းပန္းတသာ ျဖစ္သြားတယ္။

                  ပထမေတာ့ ဒီလိုအသိုင္းအ၀ိုင္းမွာ ေမးလိုက္ေတာ့ သူအံ့အားသင့္သြားတယ္၊ေၾကာင္သြားတယ္ေပါ့၊ အသံ မရွိဘူးဆိုရင္ ဦးေႏွာက္ထဲမွာလည္း စိတ္မရွိဘူးဆိုတဲ့အေျဖျဖစ္သြားတာကိုး၊ တကယ္ေတာ့ မရွိဘူး၊ ဒါေပမယ့္ လူေတြက ထင္ေနတယ္၊ စိတ္ဟာ အၿမဲတမ္းကိုယ္ထဲမွာရွိေနတယ္၊ ဦးေႏွာက္ထဲမွာ ရွိေနတယ္၊ သို႔မဟုတ္ ႏွလံးသားထဲမွာရွိေနတယ္လို႔ ထင္ေနၾကတယ္။

                                                                             

နာမ္တရားျဖစ္ေပၚပံု

                  သို႔ေသာ္ ဗုဒၶရဲ႕ အဘိဓမၼာအရ စိတ္ဆိုတာ ရွိေနတဲ့ အရာ မဟုတ္ဘူး၊ ျဖစ္လာတဲ့အရာသာျဖစ္တယ္လို႔ ဒီလိုေျပာရတယ္၊ “အသိစိတ္ဆိုတဲ့ နာမ္တရားေလးဟာ ဒီ ႐ုပ္ထဲမွာ ရွိေနတာလား”လို႔ ဆိုရင္ ရွိေနတာ မဟုတ္ဘူးလို႔ သိရမယ္၊ ဒါျဖင့္ နာမ္တရားဟာ ဘယ္ပံုဘယ္နည္းနဲ႔ဒီလူေတြရဲ႕ သႏၱာန္မွာ ျဖစ္လာတာတုန္းလို႔ေမးရင္ ျမတ္စြာဘုရားက နာမ္တရားေတြျဖစ္ေပၚဖို႔ ဆိုင္ရာ ဆိုင္ရာ အေၾကာင္းေတြ ရွိတယ္လို႔ ေဟာထားတယ္။

                  ဒါေၾကာင့္ နာမ္တရား ျဖစ္ေပၚပံု ေလ့လာၾကည့္ရေအာင္၊ သူက ရွိေနတဲ့အရာ မဟုတ္ဘူး၊ျဖစ္လာတဲ့အရာသာ ျဖစ္တယ္၊ ၀ိသုဒိၼမဂ္မွာ စည္ကိုတီးလိုက္တဲ့အခါသံထြက္သလာသလိုပဲ၊  စည္ဆိုတဲ့ ႐ုပ္တရားနဲ႔ လက္ဆိုတဲ့ ႐ုပ္တရားခ်င္းထိေတြ႔မႈကို အေၾကာင္းျပဳၿပီးေတာ့ နာမ္ဆိုတာ ေပၚလာတာပါတဲ့။

                  နာမ္ဆိုတာ ေပးလာတဲ့တရား ျဖစ္လာတဲ့တရား၊ ရွိေနတဲ့ တရား မဟုတ္ဘူးလို႔ ဒီလိုေျပာတာ၊ရွိေနတယ္ဆိုတာ အထဲထဲမွာ သိုေလွာင္ထားတာမ်ိဳး၊ ဘယ္လိုနည္းန႔ဲ ရွိရွိ၊ ရွိေနတာမဟုတ္ဘူး၊ ‘substance’ အေနနဲ႔ မရွိဘူးလို႔ ေျပာတာ။

                  သို႔ေသာ္ နာမ္ျဖစ္ဖုိ႔ အေနအထား potentiality possibility ေတာ့ ရွိတာေပါ့၊အသံျဖစ္ေစႏိုင္တဲ့ အေနအထားရွိမွ အသံထြက္တယ္၊ အသံထြက္ႏိုင္တဲ့ အေနအထားမရွိရင္ အသံမထြက္ႏိုင္ဘူး၊ လက္နဲ႔စည္နဲ႔ တီးခတ္မွဆိုတဲ့ အေၾကာင္းတရားေတြ ေပါင္းဆံုလိုက္တဲ့အခါမွ စည္သံေလး ေပၚထြက္လာတယ္။

                                                                               

ေစာင္းသံဥပမာ

                  ေစာင္းတီးရင္လည္း ထို႔အတူပဲ၊ လက္နဲ႔ ေစာင္းႀကိဳးနဲ႔ ထိတာဟာ အေၾကာင္းတရား၊အေၾကာင္းတရား မဟုတ္ဘူးဆိုရင္ ေစာင္းထဲမွာ အသံသြင္းထားရမယ္၊ ဥပမာ- ကက္ဆက္နဲ႔ အသံသြင္းထားတာမ်ိဳးဆိုရင္တစ္သံတည္းပဲ တစ္မ်ိဳးတည္ပဲ ထြက္မွာ ျဖစ္တယ္၊ ပထမလုပ္ထားတဲ့ အသံအတိုင္းပဲ၊ ေနာက္ထပ္အသံစံုေအာင္ တီးလို႔ရမွာ မဟုတ္ဘူး၊ အဲဒီလို မဟုတ္ဘဲ ႀကိဳက္သလို အသံေတြမ်ိဳးစံုရေအာင္ တီးေနၾကတာေလ၊ ဒီသီခ်င္းသြားေလး တီးရင္ ဒီအသံထြက္တယ္၊ဟိုသီခ်င္းသြားေလး အလိုက္ တီးရင္ ဟိုအသံ ထြက္တယ္၊ အကယ္၍ သံေတြကို inatallလုပ္ထားတယ္ဆိုရင္ ရွိေနတဲ့ အသံပဲ ထြက္မွာျဖစ္တယ္၊ အမ်ိဳးစံု ထြက္ဖို႔မျဖစ္ႏိုင္ဘူး။

                                                                             

မီးျခစ္ထဲကမီးဥပမာ

                  ဒီလိုပဲ ဂက္(စ္)မီးျခစ္မွာလည္း မီးျခစ္ထဲမွာ ဂက္(စ္)ရွိဖို႔ လိုတယ္၊ ဘီးေလးနဲ႔ေအာက္ မွေက်ာက္နဲ႔ ဖိပြတ္လို႔ရွိရင္ မီးထြက္ႏိုင္တဲ့ အေျခအေနမ်ိဳး ရွိရမယ္၊ ဒီလုိကိရိယာ စံုစံုလင္လင္ရွိေနျခင္းကို potentiality possibility ျဖစ္ႏိုင္တဲ့အေနအထားလို႔ ေျပာတာ၊ အဲဒီလိျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အေနအထားမွာ ေနာက္ထပ္ အေၾကာင္းတစ္ခုေပါင္းစပ္ေပးလုိက္တယ္၊ ဖိၿပီးေတာ့ ပြတ္ျခစ္ျခင္းဆိုတဲ့ အေၾကာင္းတခု၊ ဖိၿပီးျခစfလုိက္တာနဲ႔ တစ္ၿပိဳင္နက္ မီးေလးပြင့္လာတယ္။

                                                                              

မ်ိဳးေစ့သတိၱဥပမာ

                  အဲဒီေတာ့ လူရဲ႕ သႏၱာန္မွာ စိတ္ေတြ ဘာေၾကာ့္ ျဖစ္ေနတုန္းဆိုရင္ ပင္ကိုယ္ကေနစိတ္ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အေၾကာင္းတရား ေတြရွိတယ္၊ ဥပမာ-မ်ိဳးေစ့ေလးကို ၾကည့္ရောအင္။

                  မ်ိဳးေစ့ေလးထဲမွာ အပင္ေပါက္ႏိုင္တဲ့ သတိၱေတြ ရွိမေနဘူးလား၊ သို႔ေသာ္ အပင္ရွိေနသလား၊ မရွိဘူး၊ မရွိဘူးဆိုတာ ေသခ်ာတယ္၊ မယံုရင္ ခြဲၾကည့္ေလ၊ ဘယ္ မ်ိဳးေစ့ထဲမွာမွ အပင္တို႔ အျမစ္တို႔ အရြက္တို႔ အသီးတို႔ဆိုတာ ရွိေနတာမွ မဟုတ္တာ၊ သို႔ေသာ္ေက်ာက္တံုးထဲမွာေတာ့ potentiality မရွိဘူး၊ ‘condition’ မစံုဘူး၊ အေၾကာင္းတရားမစံုဘူး၊ အပင္ေပါက္ႏိုင္တဲ့ energy စြမ္းရည္သတိၱ အေျခအေနကို က မရွိဘူး၊ မ်ိဳးေစ့ေလးကေတာ့ ေက်ာက္တံုးနဲ႔ မတူဘူး၊ ခုနက အျမစ္ထြက္ႏိုင္တဲ့ အေျခအေနေတြ၊အသီးထြက္ႏိုင္တဲ့ အေျခအေနေတြ၊ အပြင့္ ျဖစ္ႏိုင္တဲ့ အေျခအေနေတြ စြမး္ရည္ေတြသူ႔ထဲမွာ ရွိေနတယ္၊ ေက်ာက္တံုးထဲမွာေတာ့ မရွိဘူး။

                  အဲဒါမ်ဳိးလိုပဲ၊ လူရဲ႕ခႏၶာကိုယ္ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ႐ုပ္ေတြ၊ အဲဒီ႐ုပ္ေတြဟာ အေကာင္းတစ္ခုခုနဲ႔ေပါင္းစပ္လိုက္လို႔ ရွိရင္ နာမ္တရားျဖစ္ေပၚလာဖို႔ အေျခအေနေတြ ရွိေနတယ္လို႔ေျပာလို႔ ရမယ္ေပါ့၊ သို႔ေသာ္ နာမ္တရားေတြ အထဲထဲမွာ သိုမွီး ထားၿပီးေတာ့ ရွိေနတာမဟုတ္ဘူးဆိုတာကို သေဘာေပါက္ရမယ္။

                                                                        

ကိုယ္တိုင္သိျမင္ႏိုင္

                  ဗုဒၶရဲ႕ တရားေတာ္ေတြကို သႏိၵ႒ိေကာ ကိုယ္တိုင္ျမင္လို႔ ရတယ္၊ ဒါ ယံုရမယ္လို႔ျမတ္စြာဘုရားေဟာတာ မဟုတ္ဘူး၊ ဗုဒၶတရားေတ္မွာ သဒါၶ ဆိုတာ မလိုအပ္ဘူးလား၊ လိုအပ္တယ္၊ဘာအတြက္ လိုအပ္တာလဲဆိုလို႔ရွိရင္ သဒၶါ ဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္ ရွိမွ ဗုဒၶျမတ္စြာနဲ႔ေတြ႔မယ္၊ ေတြ႔တဲ့အခါက်ေတာ့ သဒၶါဆိုတဲ့ ယံုၾကည္ခ်က္က ဒီေလာက္ အဆံုးအျဖတ္မေပးဘူး၊ပညာ ဆိုတာက အဆံုးအျဖတ္ ေပးသြားတယ္၊ understanding ဆုိတဲ့ အမွန္သိသြားဖို႔ကပိုအေရးႀကီးတယ္၊ သဒၶါ ဆံုမိေအာင္ ဖန္တီးေပးတဲ့ အေၾကာင္းတရားေလာက္ပဲ ျဖစ္တယ္၊ ဒီယံုၾကည္မႈကိုအေျခခံတယ္၊ ယံုၾကည္မႈက ဆံုးျဖတ္တာလား ေမးရင္ ယုံၾကည္မႈက ဆံုးျဖတ္တာ မဟုတ္ဘူး၊ဆံုးဖျဖတ္ႏိုင္တာက ပညာပဲ၊ သူ႔ဟာနဲ႔ သူေနာ္။

                  ဒါေၾကာင့္မို႔ ဗုဒၶရဲ႕ တရားေတာ္က အမွန္သိဖုိ႔ပဲ အဓိကထားတယ္၊ ယံုဖုိ႔ အဓိကထားတာမဟုတ္ဘူး၊ ယံုဖို႔က ဒီေနရာေရာက္ေအာင္ ပို႔ေဆာင္ေပးတာမွ်သာ ျဖစ္တယ္၊ အမွန္သိဖို႔ဆိုတာ ပညာနဲ႔သာ သြားရတယ္။

ေကာက္ႏုတ္ခ်က္
~~~~~~~~

 အဂၢမဟာပ႑ိတအရွင္နႏၵမာလာဘိဝံသ(Ph.D) ဆရာေတာ္ႀကီး ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ

အဘိဓမၼာ ျမတ္ေဒသနာ(ပထမတြဲ - စာမ်က္ႏွာ ၁၅၅ - ၁၆၀)