ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာပါ သမုိင္း အေထာက္အထားမ်ားႏွင့္ ေပါင္းေဖာ္ၾကည့္ရာ၀ယ္
***************************************************************************************
ေကာ့ဂြန္းဂူ ေက်ာက္စာတြင္ မိဖုရားတပါး ေခါင္းေဆာင္လ်က္ ေျမပုံ ဘုရားႏွင့္ ေက်ာက္႐ုပ္ပြား ဆင္းတုမ်ားစြာ ထုလုပ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရျပန္သျဖင့္ မင္းမိဖုရားမွ စ၍ ဗုဒၶသာသနာ၌ သက္ဝင္ ယုံၾကည္လ်က္ အားေပး ျပဳစုျခင္း ရွိသည္ဟု ဆုိရေပမည္။
ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာဟု သာမည ေခၚေဝၚသည့္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးထုိးခဲ့ေသာ ေက်ာက္စာ၊
ေခါင္းေလာင္းစာႏွင့္ ေၾကးျပားစာတို႔မွာ စင္စစ္အားျဖင့္ အလြန္ ေရွးက်သည့္ မွတ္တမ္းစာမ်ား မဟုတ္ပါ။ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ေခၚေလ့ ေခၚထရွိေသာ ပုဂံေခတ္ႏွင့္ အဝေခတ္ စာမ်ားသာ ျဖစ္၍ ႏွစ္ အပုိင္းအျခား အရ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ တရာစုမွ တဆယ့္ ရွစ္ရာစု ႏွစ္မ်ားထိ ယခင္ အႏွစ္ ႏွစ္ရာေက်ာ္မွ ကုိးရာေက်ာ္ အတြင္း ေရးသားခဲ့ေသာ စာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ေတြ႕ရွိရာ အရပ္တုိ႔မွာ ျမန္မာႏုိင္ငံ ေအာက္ပုိင္း မုတၲမ ပင္လယ္ေကြ႕ ဝန္းက်င္ ေဒသႏွင့္ ပုဂံတုိ႔မွ ျဖစ္ပါသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ေျပာရလွ်င္ (၁) မြန္တုိ႔၏ ေနရာျဖစ္ေသာ ရာမည ေဒသ ႏွင့္ (၂) မြန္ဘာသာကို တဆယ့္ႏွစ္ ရာစုဦး အထိ မွတ္တမ္းမ်ား ေရးသားရာ၌ သုံးစြဲခဲ့ေသာ ပုဂံ ၿမိဳ႕ေတာ္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ေတြ႕ရွိရာ အရပ္တုိ႔ကုိ အတိအက် ေဖာ္ျပပါမည္ (ခ်စ္သိန္း၊ ဦး၊ တည္းျပတ္ ျမန္မာျပန္သူ။ မြန္ေက်ာက္စာ ေပါင္းခ်ဳပ္၊ ရန္ကုန္၊ ယဥ္ေက်းမႈ ႒ာန၊ တကၠသုိလ္ စာပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၆၅။ ဤ စာအုပ္ကုိ ေနာင္ကုိးကာလွ်င္ အတုိမွတ္အရ မြန္ခ်ဳပ္ ဟုသာ ေဖာ္ျပပါမည္။)။ (မြန္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြဲလ်က္ ေဖာ္ျပေသာ ဂဏန္းတုိ႔မွာ စာအုပ္ပါ ေက်ာက္စာ အမွတ္စဥ္ ျဖစ္ပါသည္)။
ေကာ့ဂြန္း (ဘားအံနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၄)
ေက်ာက္ဆည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၈)
ေက်ာက္တုိင္ကန္႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၄ ၊ ၆၇)
က်ဳိက္မေရာ (ေမာ္လၿမိဳင္နယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂ ၊ ၆၃)
ကြၧန္းေတာ္ကြၧန္း (မိေခ်ာင္းရဲနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၅)
ေတာင္စြန္း႐ြာ (သထုံနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၁ ၊ ၉၂)
ထလု႐ြာ (က်ဳိက္လတ္နယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁)
ထန္းေတာႀကီး႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၅ ၊ ၈၆)
ပုဂံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆ ၊ ၇ - ၁၄ ၊ ၁၅ - ၁၇ ၊ ၁၈ - ၂၁ ၊ ၂၂ - ၃၉ ၊ ၄ဝ - ၃ ၊ ၄၄ - ၇ ၊ ၅၅ ၊ ၅၆ ၊ ၅၇ ၊ ၅၉ ၊ ၆ဝ ၊ ၁ဝ၅)
ပုသိမ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၉ ၊ ၁ဝ၁ ၊ ၁ဝ၂ ၊ ၁ဝ၃)
ပဲခူး (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၅ ၊ ၆၆ ၊ ၆၈ ၊ ၆၉ ၊ ၇ဝ ၊ ၇၁ ၊ ၇၂ ၊ ၇၃ ၊ ၇၄ ၊ ၇၅ ၊ ၇၆ ၊ ၇၇ ၊ ၈ဝ ၊ ၈၁ ၊ ၈၂ ၊ ၈၃ ၊ ၈၄ ၊ ၈၉ ၊ ၉၄ ၊ ၁ဝ၆)
ျပည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄ဝ ၊ ၅၁)
ဖေလး႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၅)
ဖုရားႀကီး႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၇)
ဖူးေခ်ာင္း႐ြာ (ကဝနယ္ ၊ ပဲခူးခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉ဝ)
ဗန္ေကာက္ (ယိုးဒယား) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၇ ၊ ၉၈)
ေမာ္လၿမိဳင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝဝ)
မုတၲမ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၆)
ျမင္းမငူ႐ြာ (ကဝနယ္ ၊ ပဲခူးခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၈)
ရန္ကုန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၈ ၊ ၇၉)
သထုံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ ၊ ၂ ၊ ၃ ၊ ၅၄)
အရက္သည္မ႐ြာ (ေတာင္စြန္းနယ္ သထုံခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၃)
အသုတ္ (ပုသိမ္ခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
အလူး႐ြာ (ေတာင္စြန္းနယ္ သထုံ ခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၂)
ယင္းသုိ႔ ေတြ႕ရွိၾကရေသာ ေက်ာက္စာတုိ႔မွာ အေရအတြက္ အားျဖင့္ အစုစု ၁၁၉ မ်က္ႏွာမွ် ရွိသည္တြင္ မြန္တုိ႔၏ မူလေဒသ မဟုတ္ေသာ ပုဂံ၌ ၄၈ မ်က္ႏွာမွ် ေတြ႕ရွိ ေနသည္ကုိ ထူးျခားခ်က္ တခု အေနျဖင့္ ေျပာျပလုိပါသည္။ တနည္း ေျပာရလွ်င္ ေတြ႕ရွိရသမွ် ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာတုိ႔၏ ငါးခ်ဳိး ႏွစ္ခ်ဳိးသည္ မြန္ေဒသ၏ အျပင္၌ ေတြ႕ေနရသည္ဟု ဆုိရပါမည္။ အခ်ိန္ကာလ အရ ပုိင္း၍ ေဒသ ခြဲၾကည့္မည္ ဆုိလွ်င္ ထုိ႔ထက္ပင္ အံ့ၾသရေပမည္။ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ႏွစ္ ရာစုဦး အထိ ေတြ႕ရေသာ ေခတ္ေဟာင္း မြန္ေက်ာက္စာ ဟူ၍ ၆ဝ ရွိသည္မွ ၄၇ ခုကုိ ပုဂံ၌ ေတြ႕ရ၏။ သုိ႔ေသာ္ ေခတ္လယ္ မြန္ေက်ာက္စာပုိင္းသုိ႔ ေရာက္ေသာအခါ အစုစု ၅၉ ခုတြင္ ပုဂံ၌ တခုသာ ေတြ႕ရပါေတာ့သည္။ ယင္းအခ်က္ တခ်က္မွ်ပင္လွ်င္ ယဥ္ေက်းမႈ ၾသဇာ၏ အတက္ အသက္ သမုိင္းကုိ အကဲျဖတ္ ႏုိင္ေလာက္စရာ ရွိပါသည္။ စင္စစ္အားျဖင့္ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ တရာစု ႏွစ္မ်ားက မြန္ေက်ာက္စာကုိ မြန္ေဒသ စစ္စစ္ျဖစ္ေသာ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ႏႈိင္းယွဥ္ခ်က္ အရ အလြန္႔ အလြန္ အေတြ႕ရ နည္းေနျခင္းမွာ အလြယ္ျဖင့္ ေတြးေတာ ၾကံဆ၍ မရႏိုင္ေသာ အေၾကာင္းျခင္းရာ တခုပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။
မြန္ ေက်ာက္စာတုိ႔ကုိ အဂၤလိပ္ ဘာသာ ျပန္ဆုိသူတို႔မွာ ဗလက္ဂဒန္ (Blagden. C.O., Mon Text Fd, & Tr. into English, Epigr phia Birm nic, J i & ii, Inscription Nos. 1-8 Rangoon, Government Printing, 1919 {I. ii, Reprinted 1960}.) ဒူ႐ြိဳင္ဆယ္ (Duroiselle, Ch rles Mon Text Ed, & Tr. into English, Epigr phia Birm nic, II, i & ii, An nda Plaques, Rangoon, Government Printing, 1920 {Reprinted Rangoon 1961-2}.) ႏွင့္ ဦးျမတို႔ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာ ဘာသာသုိ႔ ျပန္သူမ်ားမွာ ဦးေဖေမာင္တင္၊ ဦးလူေဖဝင္းႏွင့္ ဦးခ်စ္သိန္းတုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ ယခု စာတမ္း၌ ဤပုဂၢိဳလ္တို႔၏ ဘာသာျပန္ခ်က္မ်ားကို အမ်ားဆုံး သုံးစြဲျခင္း ျပဳပါသည္။ ထုိ ဘာသာျပန္တုိ႔ ရွိသျဖင့္သာ ယခု စာတမ္းကို ေရးသားႏုိင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာတုိ႔ကုိ အကၡရာ ပီျပင္ေအာင္ ၾကံစည္ ဖတ္ယူျခင္းႏွင့္ အနက္ျပန္ျခင္းတုိ႔ကုိ စတင္ႀကိဳးစား ေဆာင္႐ြက္သူမွာ ဗလက္ဂဒန္ပင္ ျဖစ္ၾကာင္း အမ်ားသိၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ ယခု စာတမ္းမွာ ယခင္ ဒုတိယ အႀကိမ္ေျမာက္ ၁၉၆၇ ခု၊ သုေတသန ကြန္ဖရင့္၌ ကြၧန္ေတာ္ ဖတ္ခဲ့ေသာ 'အဝေခတ္ ေက်ာက္စာပါ သမုိင္း အေထာက္အထားမ်ား' (ပညာပေဒသာ၊ တြဲ ၂၊ မွတ္ ၂၊ စာမ်က္ႏွာ ၂၄၃-၅၆) ကို ျဖည့္စြက္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာပါ ရက္စြဲႏွင့္ အျဖစ္အပ်က္မ်ားကုိ အစဦးစြာ ေဖာ္ျပလုိပါသည္။ ယင္းသုိ႕ ေဖာ္ျပရာ၌ ေက်ာက္စာေရးထုိးသည့္ ေခတ္ႏွင္ သက္ဆုိင္ေသာ ရက္စြဲ ျဖစ္ရပ္တုိ႔ကုိ ေလးစား ယုံၾကည္ျခင္း ရွိႏုိင္ေသာ္လည္း (ပုံစံ။ ။ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္တရာစု ေရာက္ခါမွာ ယခင္ အႏွစ္ တေထာင့္ေျခာက္ရာေက်ာ္က ေဂါတမဘုရား သက္ေတာ္ထင္ရွား ရွိစဥ္ ျမန္မာႏုိင္ငံဘက္သုိ႔ ေဒသစာရီ ျဖန္႔လ်က္ ဤအရပ္၌ ဤမည္ေသာ ဗ်ာဒိတ္စကားကုိ ျ႕ြမက္ၾကား ခဲ့သည္ဟု ေဖာ္ျပျခင္း၊ ထုိ႔အတူ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ ငါးရာစုသုိ႔ ေရာက္ခါမွ ပိဋကတ္ သုံးပုံကုိ လုိသျဖင့္ စစ္ျပဳလ်က္ သထုံ သာသနာကုိ ပုဂံသုိ႔ ပင့္ေဆာင္ျခင္း စသည္တုိ႔ကုိ) သတိျဖင့္ ခ်င့္ခ်ိန္လ်က္ ယူသင့္မွ ယူရေခ်မည္။ ထုိ႔အတူ အနီးဝန္းက်င္ကုိ ခြာလ်က္ ပင္လယ္ရပ္ျခားမွ ျဖစ္ရပ္တုိ႔ကုိ ေဖာ္ျပေသာ အခါ ထုိႏုိင္ငံတုိ႔၏ မူလ အေထာက္အထားတုိ႔ျဖင့္ ခ်ိန္ထုိးလ်က္ စစ္ေမးရန္ အမွန္ လုိအပ္ေပမည္။ သို႔ေသာ္ ေက်ာက္စာပါ ရက္စြဲ ျဖစ္စဥ္ကုိ ေတြ႕သည့္အတုိင္း ယခု ေဖာ္ျပပါမည္။ (လူေဖဝင္း၊ ဦး၊ တည္းျပတ္ ျမန္မာျပန္သူ။ ကလ်ာဏီ မြန္ေက်ာက္စာ။ ရန္ကုန္ ယဥ္ေက်းမႈ ဌာန ေ႐ႊသိန္း ပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၃၆၊ ၄၆ လမ္း၊ ၁၉၅၈။ ယင္းစာအုပ္ကုိ အတုိမွတ္အရ 'ကလ်ာ' ဟု ေဖာ္ျပပါမည္။ တြဲလ်က္ ေဖာ္ျပေသာ ဂဏန္းတုိ႔မွာ စာမ်က္ႏွာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထုိကလ်ာဏီသိမ္ ေက်ာက္စာမွာ ေအဒီ ၁၄၈ဝ ျပည့္ ေရးထုိးသည့္ မွတ္တမ္း ျဖစ္သည္။) (မြန္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြဲလ်က္ ေဖာ္ျပေသာ ဂဏန္းတုိ႔မွာ ျမန္မာဘာသာျပန္ {အပုိင္း ၂} မွ စာမ်က္ႏွာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။)
၅၈၁ ဘီစီ။ ေဂါတမ သထုံသုိ႔ ြ႔ြကလာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၇ ၊ ၈၉ ၊ ၉၂ ၊ ၉၈)
၅၄၄ ဘီစီ။ ေဂါတမ ပရိနိဗၺာန္ဝင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၁ ၊ ၉၆)
၃၂၆ ဘီစီ။ အေသာက မင္းျဖစ္ (ကလ်ာ ၄၉)
၃၂၂ ဘီစီ။အေသာက ဗုဒၶသာသနာဝင္ျဖစ္ကာ သာသနာျပဳေတာ့မည္ဟု လုပ္ငန္းစ (ကလ်ာ ၄၉ ၊ ၅ဝ-၁)
၃ဝ၈ ဘီစီ။တတိယ သဂၤါယနာတင္ (ကလ်ာ ၅ဝ) သုဝဏၰဘူမိသုိ႔ ေသာဏႏွင့္ ဥတၲရ မေထရ္ သာသနာျပဳ ေရာက္ (ကလ်ာ ၆၇၊ မြန္ခ်ဳပ္ ၇၉ ၊ ၈၈ ၊ ၉ဝ ၊ ၉၁ ၊ ၉၂ ၊ ၉၃ ၊ ၉၅ ၊ ၉၇)
၉ဝ ဘီစီ။သီဟုိဠ္၌ သန္႔စင္ေသာ မဟာဝိဟာရဂုိဏ္း ဟူ၍ သံဃာ တဂုိဏ္းတည္း ရွိေနရာမွ အဘယ ဝိဟာရဂုိဏ္း ဟူ၍ ဂုိဏ္းသစ္တုိး (ကလ်ာ ၆၇)
ေအဒီ ၂၆၇။သီဟုိဠ္တြင္ ေနာက္ထပ္ ေဇတဝန္ ဝိဟာရဂုိဏ္း ဟူ၍ တတိယ ဂုိဏ္းေပၚ (ကလ်ာ ၆၈)
၁ဝ၅၇။သထုံမင္း မေနာေဟာရ္ကုိ ပုဂံမင္း အႏု႐ုဒၶက ရန္စစ္ ျပဳလ်က္ အညာသုိ႔ သာသနာ ေဆာင္ၾကဥ္း (ကလ်ာ ၅၂)
၁ဝ၈၄။ပုဂံမွာ ထိလုိင္မင္သည္ ၿဂိႀတိ ဘုဝနာဓိ တ် ဓမၼရာဇာ ဘြဲ႕ႏွင့္ မင္းျဖစ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂ဝ ၊ ၅၆ ၊ ၅၆)
၁ဝ၈၆။ထိလုိင္မင္ ဘိသိက္ခံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၊ ၉၊ ၄၆၊ ၅၁၊ ၅၃)
၂၉ ဇူလုိင္ ၁ဝ၉၃။ထိလုိင္မင္က အဖ ေနနတ္ အမိ ဝါးတြင္း သေႏၶစြဲသူဟု မ်ဳိး႐ုိး ေၾကညာသည့္ ျပန္တမ္း အမိန္႔ေတာ္ထုတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၅ ၊ ၄၆)
၁၅ ဧၿပီ ၁ဝ၉၈။သထုံ က်ဳိက္တဲဘုရားႏွင့္ က်ဳိက္တလန္ ဘုရားမ်ား ျပင္ၿပီး။
၄ ႏုိဝင္ဘာ ၁၁ဝ၁။ထိလုိင္မင္ (ထိလုိင္မင္၏ နန္းတည္ေက်ာက္စာမွာ အပုိင္းပုိင္း ရွိေနသျဖင့္ ေက်ာက္စာ မ်က္ႏွာ ၂၇ မ်က္ႏွာ ရွိလ်က္ နန္းတည္ ျဖစ္စဥ္ ျဖစ္ရပ္တုိ႔ကုိ ေဖာ္ျပရာ၌ လ၊ ေန႔၊ ရက္ကို ေတြ႕ရေသာ္လည္း သကၠရဇ္ ေနရာ အားလုံး ခြၧတ္ယြင္း ပ်က္စီး ေနေသာေၾကာင့္ Sir Alfred Irwin: "Elements of the Burmese Calendar from A.D. 638 to 1752," The Indian Antiquary, November 1910, pp 289-315 ကုိ အသုံးျပဳလ်က္ ျပကၡဒိန္ကုိ ျပန္လည္ တြက္ယူျခင္းျဖင့္ နန္းသစ္ေဆာက္ေသာ သကၠရဇ္ကို သိလာရသည့္ျပင္ ခရစ္ႏွစ္၊ လ၊ ရက္၊ ေန႔မ်ားသုိ႔ ေျပာင္းယူႏုိင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။) က နန္းသစ္ တည္ေဆာက္ လုိသျဖင့္ ျပင္ဆင္ျခင္း၏ အစျဖစ္ေသာ ေရစဥ္ ေရေကာင္း ရရန္ အခမ္းအနား ခင္းက်င္းလ်က္ ျမစ္သုိ႔ ေရခပ္ဆင္းျခင္း။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆)
၅ ႏုိဝင္ဘာ ၁၁ဝ၁။ပုဂံနန္းသစ္ ေဆာက္ရာတြင္ သုံးစြဲရန္ အသင့္ စုပုံထားေသာ လက္နက္ ကရိယာတုိ႔ ေဆးေၾကာ။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇)
၂၅ ဇန္နဝါရီ ၁၁ဝ၂။ပုဂံနန္းသစ္ အတြက္ ေရာက္လာသည့္ တုိင္တုိ႔ကုိ ေဆးေၾကာ။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇)
၂၃ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၁ဝ၂။ပုဂံနန္းသစ္ အတြက္ ပႏၷက္႐ုိက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈)
၂၄ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၁ဝ၂။ပုဂံနန္းသစ္ အတြက္ ဗိႆႏုိး နတ္မင္းကို ပူေဇာ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈)
၂၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္ သီဟာသနပလႅင္ ေနရာကုိ ေဆးေၾကာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉)
၂ မတ္ ၁၁ဝ၂။ရွင္အရဟံ ေခါင္းေဆာင္ၿပီး နန္းသစ္ရာမွာ ပရိတ္႐ြတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉)
၂ မတ္ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္အတြက္ နဂါးမင္းကို ပသ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁)
၃ မတ္ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္တုိင္မ်ား အတြက္ ေအာက္ခံခုံ အျဖစ္ ေက်ာက္ျပားမ်ား ခ် (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
၅ မတ္ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္ ဥ႐ူတုိင္ကုိ ေ႐ႊရည္လိမ္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
၇ မတ္ ၁၁ဝ၂။ဥ႐ူတုိင္ထူ၊ နန္းရာ ဝန္းက်င္မွာ ေ႐ႊေငြ ေၾကးျပားမ်ား ျမႇဳပ္၊ မင္းကုိယ္တုိင္ အခမ္းအနားျဖင့္ လာေရာက္ၿပီး နန္းသစ္ကို ေဇယဘုမ္ဟု သမုတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၃ ၊ ၃၄)
၈ မတ္ ၁၁ဝ၂။ဥ႐ူတုိင္ ေလးဖက္မွာ ရတနာ အျပည့္ပါေသာ ေၾကးအုိးေလးလုံး ျမႇဳပ္၊ ရဟန္းေတာ္ေတြ ပရိတ္႐ြတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
၁၂ မတ္ ၁၁ဝ၂။ေဆာင္မႀကီး၏ က်န္တုိင္မ်ားထူ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၆)
၁၃ မတ္ ၁၁ဝ၂။ေလွခါးအိမ္မ်ား အတြက္ တုိင္စုိက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၆)
၂ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။တံခါးေပါက္မ်ား စလုပ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၇ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။တုိင္မ်ားတြင္ ထုတ္လွ်ဳိရန္ အေပါက္မ်ား စေဖာက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၉ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။တံခါးခုံမ်ား စလုပ္၊ ေဘးတုိင္မ်ားထူ၊ ေလွကားမ်ား တပ္ရန္ ျပင္ဆင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၁၁ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။ေလွကားမ်ားတပ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၁၆ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။ေခါစာခ် (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၂၅ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။ျပာသာဒ္စတင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈)
၆ ေမ ၁၁ဝ၂။တံခါးေပါက္မ်ား၌ ပူေဇာ္ပြဲျပင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈)
၉ ေမ ၁၁ဝ၂။သီဟာသနပလႅင္ ေဆာင္ဝယ္ လွပ တင့္တယ္ေစရန္ ပန္းခ်ီ ပန္းပုမ်ား ဆင္ရင္၊ သိရီနတ္သမီးကုိ ပူေဇာ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈-၄ဝ)
၁၁၁၂။ထိလုိင္မင္ ေသမတတ္နာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၆ ၊ ၅၇)
၁၁၆၄။သီဟုိဠ္တြင္ သာသနာ သန္႔စင္ေအာင္ သဃၤေဗာဓိ ပရကၠမ ဗာဟုမင္းက မဟာဝိဟာရဂုိဏ္း တခုတည္းကိုသာ အားေပးလ်က္ က်န္ဂုိဏ္းသားမ်ားကုိ ႏွိမ္နင္း (ကလ်ာ ၆၈)
၁၁၇ဝ။ပုဂံမွ ဥတၲရာဇီဝမေထရ္ သီဟုိဠ္ကြၧန္းသို႕ြ႔ြက။ ဆပဋ သာမေဏ လည္းပါ (ကလ်ာ ၅၂)
၁၁၈၁။ဆပဋသာမေဏမွ ဆပဋမေထရ္ ျဖစ္လာသည့္ ဆရာေတာ္သည္ အေပါင္းပါ မေထရ္ ေလးပါးတုိ႔ႏွင့္ သီဟုိဠ္မွ ပုဂံသုိ႔ ကူးလာ (ကလ်ာ ၅၃-၄)
၁၂၄၅။ဆပဋမေထရ္ႏွင့္ အတူ ြ႔ြကလာေသာ အာနႏၵာမေထရ္ ပုဂံ၌ အႏွစ္ ငါးဆယ့္ေလးႏွစ္ ေနၿပီးေနာက္ ပ်ံလြန္ (ကလ်ာ ၅၆)/p>
၁၄၃၆။ရာမ ရာဇ ဓိရာဇ္ ဘြဲ႕ခံ ဗညားရံ (၁၄၂၆-၄၆) မင္းက ေ႐ႊတိဂုံ ဘုရားကုိ ျပဳျပင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈ဝ)/p>
၁ဝ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၄၂။သီဝက သူြ႔ြကယ္ တည္ထားေသာ က်ဳိက္လတ္ၿမိဳ႕ ထလုဘုရား ဌာပနာတုိက္ပိတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၉)/p>
၂၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၅၅။ဗညားေထာဘြဲ႕ခံ ဘုရင္မ ရွင္ေစာပု (၁၄၅၃-၇၂) သည္ က်ဳိက္မေရာ ဘုရား တည္ၿပီးသျဖင့္ ဘုရားမွာ ေျမလွဴ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁)
၁၄၅၇။ဗညားေထာသည္ သမက္ေတာ္ ရာမာဓိပတိဘြဲ႕ခံ ဓမၼေစတီကုိ ျပည္ေရး႐ြာမႈ စီမံရန္လႊဲ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁)
၁၄၅၈။ရာမာဓိပတိသည္ ရာမည ေဒသတြင္ သာသနာ သန္႔စင္ေရး ေဆာင္႐ြက္ရန္ ၾကံ႐ြယ္ (ကလ်ာ ၅၉)
၁၄၆၁။ပဲခူးတြင္ က်ဳံးတန္တုိင္းမ်ား ခုိင္ခံ့ေအာင္ ကာကြယ္ေရး အစီအမံမ်ား အစျပဳ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂)
၇ ဧၿပီ ၁၄၆၂။ရာမာဓိပတိမင္း တည္ေဆာက္ေသာ မဟာရာမဝိဟာရၿပီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂)
၁၄၆၉။ဗညားေထာႏွင့္ ရာမာဓိပတိတုိ႔က ပ်က္ေနေသာ ေစတီ ခုႏွစ္ဆူကို ျပင္ေစ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၃)
၂ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇ဝ။ျပင္ဆင္ၿပီးစီးသည့္ ေစတီခုႏွစ္ဆူ၏ ကုသုိလ္ကုိ အမွ်ေဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၄၊ ၆၅)
(၁၄၇၂။ ရာမာဓိပတိ (၁၄၇၂-၉၂) မင္းအျဖစ္ ဆက္ခံ။)
၁၄၇၅။ရာမာဓိပတိသည္ သာသနာကုိ ျပဳျပင္လုိက သိမ္သမုတ္ျခင္းက စတင္ ေဆာင္႐ြက္ရမည္ဟု သေဘာေပါက္လ်က္ ေမာဂၢလန္ မဟာေထရ္ အမွဴးရွိေသာ သံဃာ ႏွစ္ဆယ့္ ႏွစ္ပါးတုိ႔ႏွင့္ တုိင္ပင္ (ကလ်ာ ၆၆ ၊ ၆၉)
၁၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆။ရာမာဓိပတိမင္းက က်ဳိက္ပြန္ဘုရား တည္ရန္ စီစဥ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၆)
၂၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆။သာသနာ ျပဳျပင္ေရး အတြက္ ေမာဂၢလန္ မေထရ္ႏွင့္ ရဟန္း ဆယ္ပါးသည္ ရာမဒူတ သင္းေဘာစီးလ်က္ ေယာဂ ျမစ္ဝမွ သီဟုိဠ္သို႔ စထြက္ (ကလ်ာ ၇၂)
၂၂ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆။သာသနာျပဳျပင္ေရး အတြက္ သီဝလိႏွင့္ ရဟန္း ဆယ္ပါးသည္ စိၾတဒူတ သင္းေဘာစီးလ်က္ ေယာဂျမစ္ဝမွ သီဟုိဠ္သုိ႔ စထြက္ (ကလ်ာ ၇၂)
၁၆ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၇၆။သီဝလီမဟာေထရ္တုိ႔ ကလမၺဴဆိပ္ေရာက္၊ ဘုဝေနကဗာဟု မင္းကို အေၾကာင္းၾကား (ကလ်ာ ၇၂)
၂၃ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၇၆။သီဝလီမေထရ္တုိ႔ကုိ ဘုဝေနက ဗာဟုမင္းက ႀကိဳယူ။ မေထရ္တို႔ အႏုရာဓၿမိဳ႕သုိ႔ ဘုရားဖူးရန္ ဆက္လက္ထြက္ခြာ (ကလ်ာ ၇၂)
၃ မတ္ ၁၄၇၆။ေမာဂၢလန္ မေထရ္ႏွင့္ ရဟန္း ဆယ္ပါးတုိ႔ စီးေသာ သင္းေဘာသည္ ေလလႈိင္းမိ၍ ဆင္းရဲ ၿငိဳျငင္စြာျဖင့္ ဝလႅိရာ ဆိပ္တြင္ ဆုိက္၊ ေဂါယုစီ ေခါင္းေဆာင္သည့္ သူပုန္တုိ႔ ေသာင္းက်န္းေသာ ေဒသျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ခရီး မဆက္ဝံ့သျဖင့္ ေခတၲ ဆုိင္းငံ့ေနရ (ကလ်ာ ၇၃)
၆ မတ္ ၁၄၇၆။က်ဳိက္ပြန္ဘုရား တည္ျခင္းစ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၆)
၇ ဧၿပီ ၁၄၇၆။ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ ခရီးဆက္ (ကလ်ာ ၇၃)
၁၃ ဧၿပီ ၁၄၇၆။ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ ဇယဝဋၿမိဳ႕ေရာက္၊ ဘုဝေနကဗာဟုက ႀကိဳယူ (ကလ်ာ ၇၃)
၆ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။သီဝလိအဖြဲ႕ႏွင့္ ေမာဂၢလန္ အဖြဲ႕ ပူးေပါင္းမိၿပီ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ စြယ္ေတာ္ကုိ ဖူးေမွ်ာ္ရန္ တုိက္ဖြင့္ေပး (ကလ်ာ ၇၃)
၁၆ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။ရာမညလာ ရဟန္းတုိ႔ကုိ လူဝတ္လဲ၍ သာမေဏ ဝတ္ေစၿပီးမွ မေထရ္ငါးပါးကုိ ဦးစြာ ရဟန္းခံ၍ ေပး (ကလ်ာ ၇၄)
၁၇ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။ေနာက္ထပ္ ဆယ္ပါး ရဟန္းခံ (ကလ်ာ ၇၅)
၁၈ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။ေနာက္ထပ္ ဆယ္ပါး ရဟန္းခံ (ကလ်ာ ၇၅)
၁၉ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။မူလဆရာေတာ္ ႏွစ္ဆယ့္ႏွစ္ပါးတုိ႔၏ ႏွစ္ဆယ့္ႏွစ္ဦးတုိ႔ ရဟန္းခံ (ကလ်ာ ၇၅)
၃ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၆။သီဟုိဠ္မွ ျပန္ခဲ့သည့္ ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ ေယာဂျမစ္ဝသုိ႔ ဝင္၊ တဂုံမွာ ေခတၲနားရန္ ရာမာဓိပတိက စီမံ (ကလ်ာ ၇၇)
၂၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၆။ေ႐ႊတိဂုံမွာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး လွဴရန္ ရာမာဓိပတိ ပဲခူးက ထြက္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၃ဝ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၆။တဂုံသို႔ ေရာက္ႏွင့္ၿပီးေသာ သီဟုိဠ္ျပန္ ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ကို ရာမာဓိပတိက ေ႐ႊတိဂုံကုန္းသုိ႔ ပင့္၍ ဆြမ္းကပ္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။အခ်ိန္ သုံးေထာင္ရွိ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကုိ ေ႐ႊတိဂုံမွာ ရာမာဓိပတိက ဆြဲလွဴ (ကလ်ာ ၇၇ ၊ ၈ဝ)
၃ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။တဂုံရွိ သံဃာကုန္ကုိ ရာမာဓိပတိက ဆြမ္းကပ္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၆ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။ရာမာဓိပတိ တဂုံမွ ပဲခူးသုိ႔ ျပန္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၁ဝ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။ရာမာဓိပတိ ပဲခူးသို႔ ေရာက္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၁၂ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။သီဟုိဠ္ျပန္ မေထရ္တုိ႔ ပဲခူးသို႔ ေရာက္လာသည္ကုိ မင္းက ႀကိဳယူ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂၂ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။သီဟုိဠ္ျပန္ မေထရ္တုိ႔ႏွင့္ တုိင္ပင္လ်က္ သိမ္သစ္ သမုတ္ရမည့္ ေနရာကုိ ေ႐ြးခ်ယ္ရာ နရသူရ အမတ္၏ ကြမ္းသီးျခံ၏ အနီးရွိ ေျမကြက္ကုိ ေတြ႕ရွိ၍ အႀကိဳက္ညီ သျဖင့္ ထုိေနရာ၌ သိမ္းသမုတ္ရန္ ျပင္ဆင္ (ကလ်ာ ၈၄)
၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။သိမ္သစ္ သမုတ္၍ ကလ်ာဏီသိမ္ဟု အမည္ေပး (ကလ်ာ ၈၄။ ၉၄၊ ၉၈)
၂၄ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။သိမ္သစ္မွာ ရဟန္းခံမည့္ သူမ်ားကုိ သုဝဏၰ ေသာဘဏ မေထရ္က ဥပဇၩယ္ျပဳ၍ အႀကိမ္ႀကိမ္ ရဟန္းခံပြဲမ်ား စလုပ္၊ ရဟန္းခံပြဲမ်ားမွာ အစုစု သုံးႏွစ္ၾကာ၊ ရဟန္းႀကီး အပါး ၈ဝဝ၊ ရဟန္းငယ္ ၁၄၂၆၅ ပါး ရဟန္းခံၿပီး (ကလ်ာ ၈၈ ၊ ၉၂) သာသနာ ျပဳျပင္ေရး အၾကံအစည္မွာ ေနာင္ တဆယ့္ရွစ္ႏွစ္ၾကာမွ ေအာင္ျမင္။
၂၇ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။ရာမညေဒသတဝန္း ေနရာမ်ားစြာ၌ သိမ္သစ္မ်ား သမုတ္ရန္ လုပ္ငန္းစ (ကလ်ာ ၉၅)
၃ဝ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။ရဟန္းသစ္ ၂၄၅ ပါးကုိ ရာမာဓိပတိက ဆြမ္းေကြၧး။ ေနာင္အခါ ရဟန္းသစ္ကုိ လက္ခံေသာ အခါ မည္သုိ႔ေသာ သေဘာမ်ား ျပည့္စုံပါေစဟု မင္းက သံဃာ အေပါင္းအား ပန္ၾကား (ကလ်ာ ၈၉)
၁၅ ဧၿပီ ၁၄၇၇။သီဟုိဠ္မင္း ဘုဝေနကဗာဟု၏ အျပန္လက္ေဆာင္ကုိ ေစာင့္ႀကိဳ ယူေနရေသာ စိၾတဒူတ သေဘၤာစီး သီဝလိ မေထရ္ ေခါင္းေဆာင္ေသာ အဖြဲ႕သည္ သေဘၤာထြက္စ မုန္တုိင္းမိၿပီး သေဘၤာပ်က္၍ ေဖာင္ျဖင့္ ေတာင္အိႏၵိယရွိ နာဂပ႗ဆိပ္သုိ႔ ေရာက္။ ထုိဆိပ္မွ ျပန္လည္ ထြက္ခြာေသာ အခါ တေပါင္းတည္း သေဘၤာေနရာ မရသျဖင့္ အကြဲကြဲ စီးရ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၄ ဧၿပီ ၁၄၇၇။တပါတည္း ထြက္လာေသာ စူဠဘယတိႆမေထရ္ နာဂရာဇ္ဝ ေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၈ ေမ ၁၄၇၇။သီဟုိဠ္ျပန္ မေထရ္ သုံးပါး နာဂရာဇ္ဝေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၁၂ ေမ ၁၄၇၇။အဆုိပါ မေထရ္သုံးပါး ကုသိမ္ (ပုသိမ္) ေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၁၅ ေမ ၁၄၇၇။စူဠဘယတိႆ ကုသိမ္ေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၂ ဇြန္ ၁၄၇၇။မေထရ္ေလးပါး ေပါင္းလ်က္ ပဲခူးေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၃ ၾသဂုတ္ ၁၄၇၇။ကလ်ာဏီေစတီ ဌာပနာ၍ ကလ်ာဏီ ေဗာဓိပင္စုိက္ (ကလ်ာ ၉၉)
၈ ဇူလုိင္ ၁၄၇၉။ရာမာဓိပတိက သမီးေတာ္ တလေမဝႏၵဝတီႏွင့္ သမက္ေတာ္ … ၿမိဳ႕စား … တုိ႔ကုိ ပဲခူး နဟာန ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၃)၊ သမီးေတာ္ … ႏွင့္ သမက္ေတာ္ ဒလၿမိဳ႕စား … တုိ႔ကုိ ပဲခူး ဘူမိစကၤမန ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၃)၊ သမီးေတာ္ တလမႀကီးႏွင့္ သမက္ေတာ္ စျမင္ ၿမိဳ႕စား … တုိ႕ကုိ ပဲခူး ဒိဝါဝိဟာရ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၄)၊ ပဲခူးစား ေယာဂရာဇ္ကုိ ပဲခူး မုစလိႏၵာ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၄) သမီးေတာ္ တလသင္ဇာ ႏွင့္ သမက္ေတာ္ သံလ်င္ၿမိဳ႕စား သမိန္ဝါရန္ တို႔ကုိ ပဲခူး သုပၸတိဌ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၁)၊ ၿမိဳင္ၿမိဳ႕စား အဲဂံဗိန္ကုိ ပဲခူး ဥပကသမာဂမ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၅)
ဘုရားပြင့္ရာ ဗုဒၶဂယာရွိ အထိမ္းအမွတ္ ေနရာမ်ားစြာ၏ အတုိင္းအတာမ်ား ႏွင့္ ကုိက္ညီေစလ်က္ ပဲခူးတြင္ အလားတူ အထိမ္းအမွတ္ ေနရာမ်ားကုိ သတ္မွတ္ေပး (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၅-၆) သားေတာ္ မဟာရာဇေဒဝ ပဲခူး အဇပါလေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၁)
၁၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၉။
သီဟုိဠ္မွ ျပန္လာေသာ ရဟန္းအခ်ဳိ႕ သေဘၤာပ်က္၍ ေတာင္အိႏၵိယသုိ႔ ေရာက္ရွိေနၾကၿပီးမွ မဂၤလ မေထရ္ႏွင့္ ရဟန္း ငါးပါးတုိ႔ ေကာမလဆိပ္မွ ရာမညသို႔ ျပန္ရန္ထြက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၁၅ ေအာက္တိုဘာ ၁၄၇၉။မဂၤလ မေထရ္တုိ႔ စီးေသာ သေဘၤာ နာဂရာဇ္ဝေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၅ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၉။မဂၤလ မေထရ္ တပါးသာ ကုသိမ္ေရာက္၊ က်န္ ငါးပါး လမ္းမွာလြန္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂၈ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၉။မဂၤလ မေထရ္ ပဲခူးေရာက္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂၄ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ။ရာမာဓိပတိ ရဟန္းတကာ ခံသည့္ ကလ်ာဏီသိမ္၌ ရဟန္း ၆ဝဝ ရဟန္းခံပြဲ စ (ကလ်ာ ၁ဝ၂ ၊ ၁ဝ၄)
၂၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ။ရဟန္း ၆ဝဝ ရဟန္းခံပြဲၿပီး (ကလ်ာ ၁ဝ၄)
၂၉ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ။ရဟန္းသစ္တုိ႔ကုိ ဆြမ္းေကြၧး၊ အထူးထူးေသာ လွဴဖြယ္ပစၥည္းတုိ႔ကုိ ေပးလွဴ (ကလ်ာ ၁ဝ၄)
၁၄၉၂။ဗညားရံ (၁၄၉၂-၁၅၃၆) မင္းျဖစ္
၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၉၃။မုတၲမ က်ဳိက္ဖ်င္ဘုရားတြင္ ဆြဲလွဴရန္ သမိန္လဂြန္းျဗဳက ေခါင္းေလာင္းသြန္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝဝ)
၁၇ ေအာက္တုိဘာ ၁၅ဝ၄။ဗညားရံ (၁၄၉၂-၁၅၂၆) လက္ထက္ မြန္တုိ႔ေဒသ တခုလုံး၏ စစ္ေသနာပတိ သီရိမေနာရာဇာႏွင့္ မယား သီရိသုဝဏၰဝတီတုိ႔ ဓာတ္ေတာ္ ဌာပနာ၍ ေစတီတည္ေၾကာင္း ေၾကးျပားမွာ မွတ္တမ္းတင္ (တည္ေသာ ေစတီ ေနရာမသိ၊ ေၾကးျပားမွာ ယခု ဗန္ေကာက္ျပတုိက္ရွိ) (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝဝ)
၁၄ ဇြန္ ၁၅၂၄။မၤသုံ၏ ပုသိမ္ ေရၾကည ေရေနာက္ ဘုရားမွာ က်ဳံေပ်ာ္႐ြာသား၊ သျမင္းကုန္း ႐ြာသားႏွင့္ သာေပါင္း ႐ြာသားတုိ႔ စုေဝး၍ ေၾကးဆင္းတု ႏွစ္ဆူ ဌာပနာသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၁)
၁၅၂၆။တကာ႐ြက္ပိ (၁၅၂၆ - ၃၉) မင္းျဖစ္
၁၅၂၇။ေမာ္လၿမိဳင္ က်ဳိက္သန္လန္ဘုရား၏ ေခါင္းေလာင္းတကာ သိဂၤသူရသည္ ေမာ္လၿမိဳင္ ၿမိဳ႕စားေဟာင္း ေခမာဝ ေသလြန္ သျဖင့္ ၿမိဳ႕စားေနရာကို ဆက္ခံရသူ ျဖစ္သည္။ (ကလ်ာ ၁ဝ၂)
၁၉ စက္တင္ဘာ ၁၅၃၃။ပုသိမ္ ကန္သုံးဆင့္၌ ကုသိုလ္ ေကာင္းမႈမ်ားစြာ ျပဳသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၅၃၃။ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕စား သိဂၤသူရသည္ က်ဳိက္သန္လန္ဘုရားမွာ ေၾကးေခါင္းေလာင္း ဆြဲလွဴ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၁)
၄ ေအာက္တုိဘာ ၁၅၃၃။ပုသိမ္ကန္သုံးဆင့္၌ ေနာက္ထပ္ ေကာင္းမႈမ်ားျပဳ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၁ဝ ဧၿပီ ၁၅၄၁။ပုသိမ္ ေ႐ႊမုေဌာဘုရားတြင္ ဂုနာမင္း၏ အလွဴေတာ္ ျဖစ္ေသာ ေျမႏွင့္ ကြၧန္စာရင္းကို ေက်ာက္စာ မွတ္တမ္းတင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၁၂ ဧၿပီ ၁၅၄၁။ဂုနာမင္းက ပုသိမ္ ေ႐ႊမုေဌာကုိ လွဴေသာ ေျမ၏ အပုိင္းအျခားကုိ သတ္မွတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၁၅၄၈။ဂုနာမင္း၏ အလွဴေတာ္မ်ား ေရစက္ခ် အမွ်ေဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၅)
၁၁ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၁။ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴသွ်င္ဟု ေက်ာ္ၾကားသည့္ သီရိပရမ မဟာဓမၼရာဇဓိရာဇ ေတာင္ငူကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၃ဝ ၾသဂုတ္ ၁၅၅၁။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ျပည္ၿမိဳ႕ကို ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၁၂ မတ္ ၁၅၅၂။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ဟံသာဝတီကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၁၂ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၄။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ဘိသိက္ခံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၂၂ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၆။ဆင္ျဖဴသွ်င္ အဝကိုေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၉ ႏုိဝင္ဘာ ၁၅၅၆။ဆင္ျဖဴသွ်င္ သွ်မ္းအေပါင္းကုိ သိမ္းသြင္းရန္ အညာဆန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၈ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၇။အဝမွ ဆက္၍ အညာဆန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၁ဝ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးမိတ္၊ သီေပါႏွင့္ ပတၲျမားတြင္းကို ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးမိတ္ အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္မွာ ဘုရားတည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၁ဝ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ သီေပါတြင္ ေစတီတဆူ တည္။ မုိးမိတ္မွာ ေစာ္ဘြားႀကီး၏ ေျမးကုိ ေစာ္ဘြားတင္။ သီေပါမွာ သံုးဆယ္မင္းသားကုိ ေစာ္ဘြားတင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၁၇ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးမိတ္က ဆက္ခ်ီ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၂ဝ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ထီးခ်ဳိင့္သို႔ ေရာက္ရန္ ျမစ္ (၏အေနာက္ဘက္ ကမ္း) ကို တန္တား ပစ္၍ စစ္သည္မ်ားႏွင့္ကူး (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၂၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ထီးခ်ဳိင့္မွ ဆက္ခ်ီ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၆ မတ္ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးညႇင္းကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂၆ မတ္ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးေကာင္းကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂ ဧၿပီ ၁၅၅၇။မုိးေကာင္း မုိးညႇင္းတုိ႔ကုိ ေစာ္ဘြား ဆက္လက္ခန္႔၊ အသွ်င္ေသလွ်င္ ကြၧန္ကုိသတ္၍ ထည့္လုိက္ရေသာ အေလ့ကုိ အမိန္႔ေတာ္ႏွင့္ ျမစ္တား (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၉ ဧၿပီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးေကာင္းမွ ျပန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂၃ ေမ ၁၅၅၇။ပုဂံ ေ႐ႊစည္းခုံမွာ ဆြဲလွဴရန္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး သြန္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၁၇၄၆။ဟံသာဝတီမွာ ဗညားဒလ (၁၇၄၆ - ၅၇) မင္းျဖစ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂၁ ဒီဇင္ဘာ ၁၇၄၈။ဟံသာဝတီမင္း၏ ညီေတာ္ အိမ္ေရွ႕မင္းက တုိင္မ ေလးဆယ္၊ အရံတုိင္ ကုိးဆယ္ရွိ ပဌာန္း ဇရပ္ေဆာက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၉)
၉ ဧၿပီ ၁၇၄၉။အိမ္ေရွ႕မင္းဇရပ္မွာ တင္ထားကုိးကြယ္ရန္ ဆင္းတုေတာ္ႀကီး ႏွစ္ဆူၿပီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၉ - ၁ဝ)
၁၈ ဇန္နဝါရီ ၁၇၅၃။အိမ္ေရွ႕မင္း ဇရပ္ နံရံတုိ႔မွာ ႐ုပ္အထူးထူး ဆြဲ၍ ၿပီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)
၁၇၅၄။ဇရပ္မွာ ျပႆဒ္ေဆာင္ ထပ္၍ တင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)
၂၉ ေအာက္တုိဘာ ၁၇၅၄။ဇရပ္မွာ ေၾကးေခါင္းေလာင္းႀကီးဆြဲ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)
ယင္းသုိ႔ သကၠရာဇ္ ရက္စြဲတုိ႔ကုိ စဥ္၍ ၾကည့္ေသာ အခါတြင္ ကာလ အပုိင္းအျခား အားျဖင့္ တဆယ့္ တရာစုမွ စ၍ တဆယ့္ ရွစ္ရာစု အထိ အႏွစ္ ခုႏွစ္ရာ ရွိသည္ကုိ ေတြ႕ရေသာ္လည္း စင္စစ္အားျဖင့္ ပုဂံ ထိလုိင္မင္ (၁ဝ၈၇ - ၁၁၁၃) ၏ေခတ္၊ ပဲခူး ရာမာဓိပတိ (၁၄၇၂ - ၉၂) ၏ေခတ္၊ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားသွ်င္ (၁၅၅၁ - ၈၁) ၏ေခတ္ႏွင့္ ဟံသာဝတီ ဗညားဒလ (၁၇၄၆ - ၅၇) ၏ေခတ္ဟု ဆုိရေသာ မင္းေလးပါးတုိ႔၏ ေခတ္ကုိသာ အသင့္အတင့္ ျပည့္စုံေအာင္ ေဖာ္ျပႏုိင္သည့္ အေထာက္အထားမ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။ တနည္း ေျပာရလွ်င္ အဆုိပါ အေထာက္အထားတို႔ကုိ အမွီျပဳလ်က္ ပုဂံ၏ တဆယ့္ တရာစုေႏွာင္း အေျခအေန၊ ပဲခူး၏ တဆယ့္ ငါးရာစုေႏွာင္း အေျခအေန၊ ပဲခူး၏ တဆယ့္ ေျခာက္ရာစု လယ္ယာ အေျခအေနႏွင့္ ပဲခူး၏ တဆယ့္ ရွစ္ရာစု လယ္ယာ အေျခအေနတုိ႔ကုိ အနည္းငယ္မွ် ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ျခင္းသာ ရွိပါသည္။
ဦးစြာ ပထမ ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာပါ တဆယ့္တရာစု၏ အေၾကာင္းမ်ားကုိ တင္ျပ လုိပါသည္။ ပုဂံ၏ အေၾကာင္းကုိ ပုိမုိ မ်ားျပားစြာ ေတြ႕ရွိသည္ မွန္ေသာ္လည္း သထုံ အဝင္အပါ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ အေၾကာင္းကုိ အသင့္အတင့္ ေျပာႏုိင္ပါေသးသည္။ သထုံ ေ႐ႊစာရံ ဘုရားတြင္ "ၾတာပ္" (မြန္ခ်ဳပ္ေက်ာက္စာအမွတ္ ၁၊ ၁-၂) ႏွင့္ "ပ႑ိတ္" (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာအမွတ္၂၊ ၃- ၅) ဟု အမည္ ေပးထားေသာ ေက်ာက္စာ ႏွစ္တုိင္ ရွိပါသည္။ တဆယ့္ တရာစု အလယ္က ေရးထုိးခဲ့ျခင္း ျဖစ္မည္ဟု သာမည အားျဖင့္ အကဲျဖတ္ ၾကပါသည္။ ထုိေက်ာက္စာတုိ႔ အရ သထုံသည္ ရန္သူတုိ႔ ပတ္လည္ ဝုိင္းလ်က္ ရွိေသာ္လည္း (၁) ၿမိဳ႕၏ လုံျခံဳေရး အတြက္ ျပင္ဆင္မႈမ်ား အဝင္အပါ တန္တုိင္း၏ ခုိင္ခံ့ျခင္း (၂) စီမံ ကြပ္ကဲသူသည္ ထြ႔ြက ဝီရိယ ရွိျခင္း၊ ဥပါယ္တမ်ဥ္ျဖင့္ ျပည့္စုံျခင္းႏွင့္ (၃) ရန္သူကို ခုခံ တုိက္ခုိက္ျခင္း ဟူေသာ ခံစစ္ျဖင့္ မေနမူ၍ သြားေရာက္ တုိက္ခုိက္ ဖမ္းဆီးျခင္း ဟူေသာ တုိက္စစ္ကုိပါ ဆင္ႏႊဲျခင္း စေသာ အခ်က္မ်ားေၾကာင့္ မြန္ 'သုံးႏုိင္ငံ' တြင္ သထုံ ေနရာမွာ 'ေဘးမရွိေသာ အရပ္' ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပသည္ကုိ ေတြ႕ရ၏။ စီမံ ကြပ္ကဲ အုပ္ခ်ဳပ္သူမွာ မကုတ ျဖစ္၍ လက္႐ုံးရည္ ႏွလုံးရည္ပါ ျပည့္စုံသည္ဟု ယူဆရပါသည္။ ျပင္ပမွ ေႏွာင့္ယွက္သူတို႔မွာ လဝႏွင့္ ဂြၧမ္းမ်ား ျဖစ္၍ ထုိရန္သူကုိ အခုိက္အတန္႔ အားျဖင့္ တားဆီး တြန္းလွန္ႏုိင္မည္ မွန္ေသာ္လည္း ရန္သူ အစစ္မွာ အမ်ဳိးသား စည္းလုံး ညီၫြတ္ျခင္း မရွိေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳ မိၾကဟန္ မတူေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွ ဆင္းလာေသာ ထုိးစစ္ (ကလ်ာ ၅၂) ကုိ ခုခံႏုိင္ျခင္း မရွိေၾကာင္း ေနာက္ဆုံး ေတြ႕ရွိရပါသည္။ သထုံ ကလ်ာဏီသိမ္ ေက်ာက္စာ အရ (မြန္ေက်ာက္စာ အမွတ္ ၃) သထုံတြင္ ဗုဒၶသာသနာ စည္ပင္ ထြန္းကားမည္ဟု ယူဆဖြယ္ ရွိပါသည္။ ေက်ာက္စာမွာ ဖတ္မရေသာ ေနရာ ကြက္လပ္ မ်ားသျဖင့္ ယခုလုိ မွန္းဆရျခင္း ျဖစ္၏။ သုိ႔ေသာ္ ဖတ္ရသမွ် ေျပာရလွ်င္ တႀကိမ္တခါက ရဟန္းတေထာင္ခံပြဲပင္ ျပဳလုပ္ဖူးသည္ဟု ေတြ႕ရ၏။ ရဟန္း မ်ားစြာကုိ တစုတည္း ဥပသမၸဒါ ကံေဆာင္ပြဲ လုပ္ေပးျခင္း သေဘာမွာ သာသနာ တည္စ၊ ထြန္းကားစ အခါကို ရည္ၫႊန္းလ်က္ ရွိပါသည္။ ေကာ့ဂြန္းဂူ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာ အမွတ္ ၄၊ သထုံ၌ ထုိေက်ာက္စာ၏ မိတၲဴ ရွိသည္) တြင္ မိဖုရားတပါး ေခါင္းေဆာင္လ်က္ ေျမပုံ ဘုရားႏွင့္ ေက်ာက္႐ုပ္ပြား ဆင္းတုမ်ားစြာ ထုလုပ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရျပန္သျဖင့္ မင္းမိဖုရားမွ စ၍ ဗုဒၶသာသနာ၌ သက္ဝင္ ယုံၾကည္လ်က္ အားေပး ျပဳစုျခင္း ရွိသည္ဟု ဆုိရေပမည္။ ေျမပုံ ဘုရားတုိ႔၌ ပါရွိေသာ မြန္ဘာသာေရး ဒါယကာ ဒါယိကာမတို႔၏ အမည္မ်ားကုိ ေဖာ္ျပပါမည္။
ခတ/ ေမာင္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇၁) (ျမ၊ ဦး။ ေရွးေဟာင္း အုတ္ခြက္ ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္မ်ား၊ ပထမတြဲ။ ရန္ကုန္၊ ေရွးေဟာင္းသုေတသန႐ုံး တကၠသုိလ္ ပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၆၁။ စာမ်က္ႏွာ ၇၁။ ဤက်မ္းကုိ ေနာင္ကုိးကားလွ်င္ အတုိမွတ္အရ အုတ္၊ ပ၊ ဟုသာ ေဖာ္ျပပါမည္။)
ျခယ္/ မယ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇ဝ)
ေဂါင္/ ကလန္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇ဝ)
စိေပ/ မိဖုရား (အုတ္၊ ပ၊ ၂၅)
ေစေထာယ္ေနာအ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၄)
စန္ဒုမာ/ သခင္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၁)
ဆႈမ္/ ငါ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၆)
တိရသ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၅)
ပါ/ မယ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၇)
ပယ္ပြမ္/ င (အုတ္၊ ပ၊ ၇၁)
ေပြာန္/ ကလန္ (အုတ္၊ ပ၊ ၅၈)
ဗညာေနာ/ သံဗ်င္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၄)
ဗသႏၷရာဇ္/ သံဗ်င္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂ဝ၊ ၂၂)
မန္ယေသာဟ္ဒၶရာဟ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၃)
မုတၲမမိဖုရား (မြန္ခ်ဳပ္ ၆)
ယသ/ မင္း (အုတ္၊ ပ၊ ၂၁ ၊ ၆၇)
ယိဓိ/ ထဝယ္စားသံဗ်င္ (အုတ္၊ ပ၊ ၅၉)
လာင္ယင္ေလန္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၇)
သုဓမၼာဟ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၃)
သင္ေဟာယ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇၁)
အနႏၵေဇယဘိၾကာန္/ ထားဝယ္ၿမိဳ႕စား (အုတ္၊ ပ၊ ၅၈၊ ၅၉)
အိတဲမိလအ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၆)
အုိဝ္/ ေမာင္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇ဝ)
ဤတြင္ ကလန္၊ သံပ်င္၊ ၿမိဳ႕စား၊ မင္း၊ မိဖုရားဆုိသည့္ မင္းပိုင္း စုိးပုိင္းက အမည္တုိ႔ကုိ လည္းေကာင္း၊ သခင္ အေခၚခံရသည့္ ရဟန္းတပါး၏ ဘြဲ႕ကုိ လည္းေကာင္း၊ ေမာင္၊ မယ္၊ င ဆုိေသာ ေရွ႕ဆက္မ်ား ပါသည့္ သာမန္ အရပ္သား သမီးတုိ႔၏ အမည္တုိ႔ကုိ လည္းေကာင္း ေတြ႕ရွိရပါသည္။ ကုသိုလ္ရွင္တုိ႔ အနက္ တဆယ့္တရာစု အတြင္းက အမ်ားဆုံး ၾကံဳေတြ႕ရေသာ မင္း၏ အမည္မွာ ၿဂီႀတိ ဘုဝနာ ဒိတ် ဓမၼရာဇာ ဘြဲ႕ခံ ထိလုိင္မင္ (က်န္စစ္သား) ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ အမ်ားျပည္သူတုိ႔က ေက်နပ္ ႏွစ္သက္သျဖင့္ ေ႐ြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ေသာ မင္းျဖစ္ဟန္ ရွိသည္။ နန္းရေသာ ႏွစ္မွာ ေအဒီ ၁ဝ၈၄ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၆) ျဖစ္၍ ဘိသိက္ခံသည့္ ႏွစ္မွာ ေအဒီ ၁ဝ၈၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၊ ၅၃) ျဖစ္၏။ မင္းျဖစ္၍ တဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ ရွိေသာအခါ အလီလီေသာ ေအာင္ျမင္မႈတုိ႔ေၾကာင္ ဘြဲ႕ကုိ ထပ္မံ တုိးပြားေစလ်က္ ၿဂီႀတိ ဘုဝနာ ဒိတ် ဓမၼရာဇာ ဓိရာဇပရ ေမသြရဗလစၾကာဝရ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၂၊ ၄၄၊ ၅၂၊ ၅၄) ဟူ၍ ျဖစ္လာပါသည္။ ထုိမင္းကား မင္းမ်ဳိး မဟုတ္ေသာ္လည္း မင္းျဖစ္လာသည့္ "ငတပါးမင္း" ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ သူ၏ မင္း မ်ဳိး႐ုိးအဆက္ကုိ ေျပာရာ၌ မင္းမ်ဳိးထက္ ႀကီးက်ယ္သည္ကုိ အလုိရွိသျဖင့္ အဖကား ေနနတ္မ်ဳိး အမိကား ဝါးလုံး အတြင္းမွ ေပါက္ဖြားသူ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၅) ဟု ေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။ ဆုိလုိသည္မွာ အနိ႐ုဒၶ၏ အ႐ုိးအဆက္ႏွင့္ မည္သုိ႔မွ် မပတ္သက္ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ထက္ ထူးသည္ကား ဤမင္းသည္ ဘုရားသခင္၏ ဗ်ာဒိတ္အရ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၊ ၂၁) ပုဂၢိဳလ္ျဖစ္၍ အျခားမင္းတုိ႔ထက္ ဂုဏ္ထူးသည္ဟု အထပ္ထပ္ ေဖာ္ျပေနျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာသမုိင္း တေလွ်ာက္တြင္ "ငတပါးမင္း" တုိ႔သည္ အ႐ုိးအဆက္ မင္းျဖစ္သင့္သူကုိ ပယ္၍ မိမိတုိ႔ မင္း ျဖစ္လာၾကေသာ အခါ ဘုရားဗ်ာဒိတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂ဝ) စကားရွိ၍ မင္းျဖစ္လာသူဟု ဗ်ာဒိတ္တခု တီထြင္တတ္ေသာ အေလ့ရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။ ယင္းသုိ႔ ထီးနန္း မသက္ဆုိင္ဘဲ ရယူေသာ္လည္း ထိလုိင္မင္ သည္ "ေရွးမင္းတုိ႔၏ အမ်ဳိးႏြယ္ကုိ ခ်ီးျမႇင့္ ေစာင့္ေရွာက္" သည္ဟု (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၆) ေတြ႕ရသျဖင့္ ယခင္ အနိ႐ုဒၶ မင္းဆက္မွ မင္းညီ မင္းသားတုိ႔ကုိ ဖမ္းဆီး သတ္ျဖတ္ျခင္း မရွိသည့္ျပင္ ေကာင္းစြာ ေစာင့္ေရွာက္လ်က္ ထားသည္ဟု ယူရန္ရွိသည္။
ထိလုိင္မင္ ေရးထုိးသည့္ ေညာင္ဦး ေ႐ႊစည္းခံု ဘုရားတြင္ ေတြ႕ရေသာ ေက်ာက္စာႏွစ္တုိင္ ေပါင္း ရွစ္မ်က္ႏွာတြင္ တဆယ့္တရာစု၏ ေနာက္ပုိင္း ႏွစ္အစိတ္ အေျခအေနကုိ ဤသုိ႔ 'ျဖစ္လတံ့' ဟု ႀကိဳ၍ ေျပာထားဟန္ျဖင့္ မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ပါသည္။ မင္းျဖစ္သူသည္ ေကာင္းေသာ အက်င့္ရွိျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၉)၊ မေကာင္းေသာ စ႐ုိက္တုိ႔ကုိ သုတ္သင္ပစ္ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၉)၊ ျပည္တြင္း ျပည္ပရန္ကုိ ကာကြယ္ေပးျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ)၊ ႏုိင္ငံတကာႏွင့္ ဆက္ဆံေရး ေျပျပစ္ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၄)၊ အစားအစာ အဝတ္တန္ဆာတုိ႔ကုိ စြန္႔ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ)၊ စုိက္ပ်ဳိးေရး ျဖစ္ထြန္း ေအာင္ျမင္ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၅)၊ ဗုဒၶသာသနာကို စည္ပင္ ထြန္းကားေစျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၉)၊ တုိ႔ေၾကာင့္ ႏုိင္ငံတြင္း၌ ခုိးေသးဒျမ မရွိ၊ ၿငိမ္းခ်မ္း သာယာလ်က္ ႏုိင္ငံေတာ္လည္း က်ယ္ဝန္းသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉) ဟု သိရပါသည္။ စစ္သုံ႔ပန္း အျဖစ္ျဖင့္ အဖမ္းခံရ သျဖင့္ 'ေရစုန္' အရပ္သုိ႔ ပါသြားသူတုိ႔ကုိ 'ေရဆန္' အရပ္သုိ႔ ျပန္လာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ)၊ ၿပီးေနာက္ ပ်က္စီးေလၿပီးေသာ ၿမိဳ႕႐ြာတုိ႔ကုိလည္း ေရွးယခင္ကထက္ ေကာင္းမြန္ သာယာ စည္ပင္ေအာင္ ျပဳစုေပးေၾကာင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၃) ေတြ႕ရပါသည္။ ဤစကားတုိ႔မွာ ထုိအခါက ျပည္တြင္းစစ္ သေဘာမ်ဳိး ရွိခဲ့ၿပီးေနာက္ ထုိအႏၩရာယ္မွ လြန္ေျမာက္သျဖင့္ ျပည္သူ လူအမ်ား ခ်မ္းသာယာ ရေၾကာင္းကို ရည္ၫႊန္းေသာ စကားမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ျပည္႐ြာ စည္ပင္ေၾကာင္းကိုမူ ဤသုိ႔ ေဖာ္ျပပါသည္။
အထူးသျဖင့္ ထြန္ယက္ စုိက္ပ်ဳိးေသာ သူတုိ႔သည္လည္း တပါးမက မ်ားလွစြာေသာ မုေယာစပါးတုိ႔ကုိ က်ီက် တုိက္တာ၌ ျဖစ္ၾကကုန္ လတၲံ႕။ အိမ္တုိင္း အိမ္တုိင္းရွိ လူအေပါင္းတုိ႔သည္ ရတနာတုိ႔ျဖင့္ မ်ားစြာ ြ႔ြကယ္ဝ ခ်မ္းသာၾကကုန္ လတၲံ႕။ အုိးစေလာင္း ေရာင္းစားေသာ အုိမင္း မစြမ္း ဆင္းရဲေသာ မိန္းမတုိ႔သည္ (ပင္လွ်င္) အဖုိးမ်ားစြာ ရသျဖင့္ သူတို႔သည္ ြ႔ြကယ္ဝ ခ်မ္းသာၾကကုန္ လတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၅)။
ဤ စကားစု၌လည္း စုိက္ပ်ဳိးေရး ျဖစ္ထြန္းျခင္းကုိ အေၾကာင္းျပဳလ်က္ ျပည္႐ြာ တုိးတက္ျခင္းကုိ ရည္ၫႊန္းပါသည္။ အုိးစေလာင္းမွ် ေရာင္းစားရေသာ အမယ္အုိ သူဆင္းရဲမပင္လွ်င္ မေၾကာင့္မၾက စားေသာက္ ေနထုိင္ႏုိင္ေသာ ေခတ္အခါဟု ေဖာ္ျပ ေနပါသည္။ ျပည္သူတုိ႔ကုိ ပူပန္ ဆင္းရဲျခင္း မရွိေစရ ဟူေသာ ပဓါန သေဘာျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္ကုိ ထင္ရွားေအာင္ ေဖာ္ျပရာ၌ -
တင့္တယ္ေသာ က်က္သေရရွိေသာ အရိမဒၵနျပည္၌ တုန္လႈပ္ ေခ်ာက္ခ်ားျခင္း၊ ေၾကာက္႐ြံ႕ျခင္းမွ ကင္းေသာ အုပ္စုိး (နည္း) ကုိ အရွင္ ၿဂီႀတိ ဘုဝနာ ဒိတ် ဓမၼရာဇာ မင္းသည္ သြန္သင္ ဆုံးမ ျပသလတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၆)။
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ အုပ္စုိးေသာ အစုိးရကုိ ေၾကာက္႐ြံ႕ ေနရျခင္း လုံးဝ မရွိဟု ဆုိလုိပါသည္။ ဤအခ်က္မွာ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ေရွးကပင္ ထင္ရွားရွိခဲ့သည့္ အဆင့္ ျမင့္မားေသာ ႏုိင္ငံေရး အေတြးအေခၚ တရပ္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိသုိ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ အခါမ်ားတြင္သာ -
ေယာက္်ား မိန္းမ ကေလးသူငယ္ အေပါင္းတုိ႔သည္ အသက္ရွည္ၾက လတၲံ႕။ ဥပဒၵေဝါ ကင္းၾကကုန္ လတၲံ႕။ သူတုိ႔သည္ မ်ားစြာေသာ စားေသာက္ဖြယ္တုိ႔ကုိ စားေသာက္ၾက၍ ေမြ႕ေလ်ာ္ ေပ်ာ္ပါးၾကကုန္ လတၲံ႕၊ … ဆုိးေသာ အက်င့္ရွိေသာ မိန္းမတုိ႔သည္ ေကာင္းေသာ အက်င့္ကုိ က်င့္ရန္ … … … တုိက္တြန္း လတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာ ၁၉)။
ဤ ေနာက္ဆုံး အခ်က္မွာ ျပည့္တန္ဆာမ ပေပ်ာက္ေရးကုိ ႀကိဳးစား ေအာင္ျမင္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္ဟု ကြၧန္ေတာ္ ယူဆခ်င္ပါသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၄)။
ထိလုိင္မင္ သည္ မင္းအျဖစ္သုိ႕ ေရာက္ၿပီး၌ တဆယ့္ခုႏွစ္ႏွစ္ ၾကာေသာအခါ နန္းသစ္ တည္ေဆာက္သည္။ နန္းသစ္ တည္ေဆာက္ပုံကုိ အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပေသာ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆-၄ဝ) က်န္ရစ္ပါသည္။ အေဆာက္အအုံကုိ ၄ ႏုိဝင္ဘာ ၁၁ဝ၁ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆) မွ အစျပဳ၍ တည္ေဆာက္ရာ ၉ ေမ ၁၁ဝ၂ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈-၄ဝ) တြင္ လက္စသတ္ ၿပီးစီးသည္ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ ေျခာက္လမွ် အခ်ိန္ယူလ်က္ ေဆာက္ေသာ နန္းေတာ္မွာ ယခုေခတ္ အတုိင္းအတာႏွင့္ အကဲျဖတ္လွ်င္ ေသးႏုသည္ဟု ထင္စရာ ရွိပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပခ်က္တုိ႔ကုိ ၾကည့္လွ်င္ ခမ္းနား တင့္တယ္သည္ ဟုပင္ ဆုိရေပမည္။ နန္းေတာ္သစ္ တည္ေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္သည့္ ေက်ာက္စာတုိ႔မွ ပုဂံေခတ္ တဆယ့္ႏွစ္ရာစုဦး၏ ယုံၾကည္မႈ ပုံစံႏွင့္ လူမႈဓေလ့ကို ေကာင္းစြာ အကဲခတ္ ႏုိင္ေလာက္ေသာ အေထာက္အထားမ်ား ေတြ႕ရပါသည္။ အေဆာက္အအုံႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေခါင္းေဆာင္မ်ားမွာ ပုဏၰား ဟူးရား၊ ဗိသုကာ၊ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆) တုိ႔ပင္ ျဖစ္၏။ ပုဏၰား ဆရာတုိ႔ႏွင့္ တြဲဖက္၍ မြန္ ဗိသုကာႏွင့္ ျမန္မာ ဗိသုကာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁) တုိ႔က ေဆာင္႐ြက္ၾကရဟန္ ရွိပါသည္။ ထုိ႔အတူ သင့္ျမတ္ေသာ အခါ ေ႐ြးျခင္း၊ နတ္ပူေဇာ္ျခင္း စေသာ လုပ္ငန္းတုိ႔မွာလည္း ပုဏၰားတုိ႔ပင္ ဦးေဆာင္၏။ နန္းေတာ္ ေဆာက္ခ်ိန္တြင္ ဗိႆႏုိးနတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၈၊ ၂၈၊ ၃၃၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅၊ ၃၆၊ ၃၇ ႏွင့္ ၃၈) တဆယ့္ႏွစ္ႀကိမ္ တုိင္ေအာင္ ပူေဇာ္ ပသသည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ အျခား အျခားေသာ နတ္တုိ႔ကို ပသရန္ ဗလိနတ္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉) တႀကိမ္ ေကြၧးျခင္းကုိ ေတြ႕ရေသးသည္။ ဖုတ္ ၿပိတၲာ၊ တေစၧတုိ႔ကုိ ေခါခြက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၃၄၊ ၃၆၊ ၃၇၊ ၃၈) ျဖင့္ ေခါစာ ပစ္ျခင္းကုိ သုံးႀကိမ္ ေတြ႕ရ၏။ နဂါး (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁၊ ၃၁)ကို ႏွစ္ႀကိမ္ ပူေဇာ္သည္။ ဟိႏၵဴ ဝါဒအရ နတ္မင္း ႏွင့္ နတ္သမီး၊ နတ္သားတုိ႔ ပူေဇာ္ျခင္းႏွင့္ ေဝမနိက တုိ႔ကို ေကြၧးေမြးျခင္း ျပဳသည့္နည္းတူ တုိင္းရင္းသားဓေလ့ ျဖစ္ဟန္ရွိေသာ နဂါး ရွိခုိးျခင္းကိုလည္း ျပဳလုပ္ၾကေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။ ထုိ႔အတူ သွ်င္အရဟံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၅) ေခါင္းေဆာင္သည့္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္တုိ႔က ပရိတ္႐ြတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၁၊ ၃၁) ၾကရ၏။ အစုစု ရဟန္း ၄,၁ဝ၈ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၁) ပါး ပါဝင္သည္ဟု သိရသည္။ ရဟန္း ၁ဝ၈ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) ပါးက တူး႐ြင္း ကိုင္၍ ေျမကုိ စတင္ တူးေပးရေသးသည္။ သရဏသီလ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၁) ကုိလည္း ေပးရ၏။ ထုိ သီလ ေပး၍ ပရိတ္႐ြတ္ပြဲ၌ ခ႐ုသင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) တရာ့ရွစ္ခု အသင့္ထားသည္ဟု ေတြ႕ရျပန္ သျဖင့္ ထုိေခတ္က ရဟန္းတုိ႔သည္ သီလပြဲ အၿပီး၊ ပရိတ္ပြဲ အၿပီးတုိ႔၌ ေအာင္ျမင္ေၾကာင္း ခ႐ုသင္း မႈတ္ေလ့ ရွိသည္ဟု ယူဆရမည္ကဲ့သုိ႔ ရွိပါသည္။ အလွအပ တန္ဆာဆင္လ်က္ သီဆုိ သီးမႈတ္ ကခုန္ၾကရသူတုိ႔တြင္ ျမန္မာ၊ မြန္ႏွင့္ ပ်ဴဟု မွန္းဆရေသာ တိရ္စုလ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇) တုိ႔ အမ်ားအျပား ပါဝင္ပါသည္။
အေဆာက္အအုံ ေဆာက္ရာတြင္ တနည္းမဟုတ္ တနည္း ပါဝင္ အမႈထမ္းရသည့္ မင္းမႈထမ္းတုိ႔သည္ "အတြင္းအက်ႌကုိ အျပင္ အကႌ်ရွည္ ပုဆုိးျဖဴ၊ ေဗာင္းျဖဴ" (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄) ဝတ္ဆင္ရသည္ဟု သိရပါသည္။ ထုိအရာရွိတုိ႔၏ ရာထူး အမည္မ်ားမွာ
ကလန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅)
ပုဏၰား/ အိမ္ေဆာက္တတ္ေသာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈၊ ၃၈၊)
ပုဏၰား/ ေဝါထမ္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၈၊ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၃)
ပုဏၰား/ သႀကႍန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၃၊ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၆၊ ၃၆၊ ၃၇)
ပ႑ိတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၅၊ ၃၅)
ဗိသုကာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄)
ဗိုလ္ပါ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄)
ေမာ္ကြန္းထိန္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄)
ယင္သင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃၈၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅၊ ၃၅)
သမား (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၈)
သုခမိန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂၊ ၃၄)
သူႀကီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅)
သူရဲေကာင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄)
သံဗ်င္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃၂၊ ၃၂)
သံဗ်င္ႀကီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၄၊ ၃၅)
သံဗ်င္ငယ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅)
ဟူရား (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၈၊ ၂၈၊ ၂၈၊ ၂၉၊ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၂၊ ၃၂၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၆၊ ၃၆၊ ၃၇၊ ၃၇၊ ၃၈၊ ၃၈)
အႀကီးအကဲ / မြန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
ထုိအရာရွိမ်ားအနက္ အမည္ႏွင့္တကြ သိေသာ ပုဂၢိဳလ္တို႔မွာ -
ကလန္ေကင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
ကလန္သာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
ကလန္သိယ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
သံဗ်င္ ကသၤာသူရ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၅)
သံဗ်င္ငယ္ ေလင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
သံဗ်င္ဇယ္သဘင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၃ဝ)
သံဗ်င္ျပ ဇ်ာ လကၤာရ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၂၊ ၃၅)
သံဗ်င္ မဟာဆတၲိ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
သံဗ်င္ ရာဇသူရ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၅)
သံဗ်င္ ရိပုသဒၵေနာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
အရာရွိတုိ႔ႏွင့္ အတူ "ႏုနယ္ ပ်ဳိျမစ္ေသာ" (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁၊ ၃၃) အမ်ဳိးသမီးႏွင့္ လူႀကီး လူေကာင္းတုိ႔၏ သား (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၅) တုိ႔လည္း ပါဝင္ၾကရ၏။ ထိလုိင္မင္သည္ မတ္ ၁၁ဝ၂ တြင္ ကုိယ္တုိင္ တပ္ခင္းလ်က္ နန္းသစ္သို႔ ထြက္လာေသာ အခါ ဗျဇဘုမ္၊ မဟာဝိဇယႏွင့္ ဧရာဝနာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၃) အမည္ရွိေသာ ဆင္ျဖဴေတာ္ သုံးစီး ပါသည္။ နန္းသစ္ကုိ ေဇယဘုမ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄) ဟု သမုတ္ခဲ့သည္။
နန္းေတာ္မွာ ဗဟုိ ျပာႆဒ္ႀကီး တေဆာင္ကုိ ျပာႆဒ္ငယ္ ေလးေဆာင္ရံလ်က္ မုတ္ေလးဖက္ ခ်၍ ေဆာက္ပါသည္။ ဗဟုိ ျပာႆဒ္ႀကီးမွာ ထီးျဖဴ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) ႏွင့္တကြ သီဟာသန (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) ပလႅင္ထားရာ ခမ္းမေဆာင္ ျဖစ္၏။ ထုိခမ္းမကုိ အလွဆုံး ျဖစ္ေစရေအာင္ ပန္းခ်ီ ပန္းပုတုိ႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ရာ၌ ေအာက္ပါ အ႐ုပ္ႏွင့္ ပစၥည္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၉၊ ၄ဝ) တုိ႔ကုိ သုံးစြဲေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။
ကေနေသာအ႐ုပ္
ၾကပဒုမၼသီး
ၾကာပန္း
ၾကာပြင့္
ျခေသၤ့႐ုပ္
စည္တီးေနေသာ အ႐ုပ္
ဆင္ဦးေခါင္း
ပုလဲသြယ္
ဗ်ာလ
မကရ္း
မွန္စုလစ္
ရတနာ အမ်ဳိးမ်ဳိး
သာဓုေခၚေနေသာ နတ္႐ုပ္
သီရိ နတ္သမီး႐ုပ္
ဟသၤာ၊ ပုကလဲကုံးခ်ီ
ဟသၤာ၊ ပန္းကိုက္
ဥသွ်စ္သီး
ဦးေဆာက္ပန္း
တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ တခ်ဳိ႕အ႐ုပ္ ေ႐ႊရည္ျဖင့္ လူး၍ အခ်ဳိ႕ကုိ ေရာင္စုံ ျခယ္လွယ္မည္ ျဖစ္ပါသည္။ ကာလလာအုိး၊ ခ႐ုသင္း၊ ထီးျဖဴႏွင့္ ေနဇာျမက္တုိ႔မွာ ေနရာ မ်ားစြာ၌ မပါလွ်င္ မျဖစ္သည့္ အေရးႀကီးေသာ ပစၥည္းမ်ား ျဖစ္သည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ အျဖဴေရာင္မွာ မဂၤလာ ရွိေသာ သေဘာျဖင့္ ပုဆုိးျဖဴ၊ အကႌ်ျဖဴ၊ ေဗာင္းျဖဴ တုိ႔ကုိ ဝတ္ဆင္ၾကရ၏။ ေနာင္အခါ နန္းေတာ္တုိ႔၌ ရတနာ သုံးပါးႏွင့္ စပ္လွ်က္ အလွဴေပးျခင္း၊ တရားနာျခင္၊ ကုိးကြယ္ ဆည္းကပ္ရာ ႐ုပ္ပြား ဆင္းတုေတာ္ႏွင့္ ပိဋကတ္တုိ႔ကုိ ထားျခင္းျပဳေသာ ခမ္းမေဆာင္ တခု သီးျခား ရွိသကဲ့သုိ႔ ထုိအခါကလည္း ေဇတဝန္ေဆာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅) ရွိပါသည္။ ထုိအေဆာင္မွာ
စုလစ္ႀကီး၏ မုခ္အေရွ႕ဘက္၌ ထီးျဖဴမုိး၍ ပုဆုိးျဖဴျဖင့္ ပတ္လည္ ရစ္ပတ္ တန္ဆာ ဆင္အပ္ေသာ ေကာင္းစြာ ျပဳျပင္အပ္ေသာ ဘုရားေနရာ တခုကို ျပဳျပင္ထား၏။ ထုိေနရာ၌ အခင္းကို ခင္း၍ ထုိအခင္းထက္ ေ႐ႊဆင္းတု ဘုရားတဆူ၊ သခင္ဂဝံပတိ ဆင္းတုတဆူ၊ ဝိနည္း သုတ္ အဘိဓမၼာက်မ္း ပိဋကတ္ သုံးပုံတုိ႔ကုိ တည္ထား၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ)။
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ ဤအေထာက္အထား အားလုံးက ၫႊန္ျပေနေသာ အခ်က္ကား ပုဂံေခတ္ ျမန္မာတုိ႔၏ ကုိးကြယ္ ယုံၾကည္မႈသည္ ဗုဒၶဘာသာ တခုတည္း မဟုတ္ ဟူေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။
တဆယ့္ႏွစ္ရာစုဦး၏ အညာေဒသ ေက်းလက္ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရး လုပ္ငန္းတုိ႔ကိုလည္း ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ဆက္လက္ ေတြ႕ရွိရပါသည္။
ငတ္မြတ္ျခင္း ကင္း၍ ခ်မ္းသာ ြ႔ြကယ္ဝ ေပါမ်ားျခင္း အက်ဳိးငွာ ေရမရွိေသာ၊ လယ္ေျမ မရွိေသာ၊ ထြန္ယက္ စုိက္ပ်ဳိးျခင္း မရွိေသာ အရပ္တုိင္း၌ … … … ေရကုိ ၿမဲျမံစြာ ဆည္ေစ၏။ ေရကန္ကုိ တူးေစ၏။ စုိက္ပ်ဳိးရန္ လယ္ေျမကုိ ျဖစ္ေစ၏။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၂) (စာမ်က္ႏွာ ၄၄ ကိုလည္း ၾကည့္ပါ)။
စင္စစ္အားျဖင့္ ထုိေခတ္ အခါသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ အလယ္ပုိင္း မုိးေခါင္ေရရွား ရပ္ဝန္း၌ ဆည္ေျမာင္း လုပ္ငန္းျဖင့္ စုိက္ခင္း ပ်ဳိးခင္းမ်ား ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစား အားထုတ္လ်က္ ေအာင္ျမင္ ေနေသာ အခါပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ပုဂံဝန္းက်င္၌ အမည္ႏွင့္တကြ မွတ္တမ္း က်န္ရစ္ေသာ ေရကန္ ႏွစ္ခုမွာ ယခု ျမကန္ဟု ေခၚေနၾကသည့္ မဟာနိဗၺာန္ လက္ဆုယ္ခိရိယ္ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ပထမပုိင္း စာမ်က္ႏွာ ၇၅၊ စာေၾကာင္း ၁၁၊ ၁၂) ႏွင့္ ယခု အလံပုဂံ ေခၚ မဟာနိဗၺာန္ အလံဗဂါလိ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ပထမပုိင္း စာမ်က္ႏွာ ၈၂၊ စာေၾကာင္း ၁၆) တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ ကန္တူးျခင္း လုပ္ငန္းကို အိႏၵိယရွိ ဘုရားပြင့္ေတာ္မူရာ ဗုဒၶဂါယာသုိ႔ပင္ သြားေရာက္ ေဆာင္႐ြက္ၾကပုံကုိ -
တပါးမက မ်ားလွစြာေသာ ရတနာတုိ႔ကုိ ယူ၍၊ သေဘၤာျဖင့္ ပုိ႔ေစၿပီးလွ်င္ ျမတ္ေသာ ၿဂီဗ ျဇာသ္ (ဗုဒၶဂါယာရွိ ေဗာဓိပင္ေအာက္ ပလႅင္) ကုိ ျပဳလုပ္ ျပင္ဆင္ေစ၏။ (လယ္ေျမကုိလည္း) ဝယ္ေတာ္မူ၏။ ကန္လည္း တူးေတာ္မူ၏။ လယ္ေျမ၌ ေရဝပ္ေအာင္လည္း ျပဳလုပ္ေတာ္မူ၏။ တမံ တာ႐ုိးကုိလည္း ဆည္ေတာ္မူ၏။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၇)
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ အခ်ဳပ္သေဘာမွာ ဆည္ေျမာင္းျဖင့္ စုိက္ပ်ဳိးေရး လုပ္ငန္းကုိ တုိးခ်ဲ႕ ေအာင္ျမင္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိခ်င္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ -
ပန္းမ်ား … … အခါမဲ့ ပြင့္ၾကကုန္၏ … … အလုံးစုံေသာ သစ္ပင္ ဝါးပင္ … … တုိ႔သည္ ပြင့္ၾကကုန္၏၊ … … သစ္သီးတုိ႔သည္ ခ်ဳိၿမိန္ ေကာင္းျမတ္ေသာ အရသာ ရွိကုန္၏ … … ေျမႀကီး ၾသဇာတုိ႔သည္ တုိးတက္ ျဖစ္ေပၚ (၏) (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၉၊ ၅ဝ)။
ဟု ဆက္လက္ ဖတ္႐ႈရပါသည္။ ထုိမွတ္တမ္းကုိ ျပည္ၿမိဳ႕ ေ႐ႊဆံေတာ္ ကုန္းေပၚ၌ ထားခဲ့၍ ရက္စြဲမွာ ၂၉ ဇူလုိင္ ၁ဝ၉၃ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၅၊ ၄၆) ျဖစ္ပါသည္။ ထိလုိင္မင္ ေသလြန္ခါနီး ေရးထုိးသည့္ ရာဇကုမာရ ေက်ာက္စာ အေၾကာင္းကုိ အမ်ားသိ ျဖစ္၍ အေသးစိတ္ မေျပာလုိေတာ့ပါ။ ထုိ႔ျပင္ ရာဇကုမာရ တည္ေဆာက္သည့္ ျမင္းဂဗာ ဂူေျပာက္ႀကီးမွ မြန္စာမ်ား အေၾကာင္းကိုလည္း ထည့္သြင္း ေဆြးေႏြးခ်ိန္ မရေတာ့ပါ။ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ သထုံနယ္၌ ထုိေခတ္ မွတ္တမ္း အခ်ဳိ႕ကုိ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၅၂၊ ၅၃၊ ၅၄) ရွာေဖြ ေတြ႕ရွိပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ ထုိအမွတ္အသားတုိ႔မွာ လူမႈေရး မွတ္တမ္းမ်ား မဟုတ္ပါ။ ဘုရားပ်က္ကုိ ထိလုိင္မင္ အမိန္႔ျဖင့္ ျပင္ဆင္ရေၾကာင္း မွတ္သားထားျခင္း မ်ားသာ ျဖစ္၍ ျပင္ဆင္ၿပီးေသာ ရက္မွာ ၁၅ ဧၿပီ ၁ဝ၉၈ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၂၊ ၅၄) ျဖစ္၏။ အဆုိပါ ေက်ာက္စာတုိ႔၌ ျမန္မာႏုိင္ငံေရး အေတြးအေခၚမ်ား ပါရွိေနသည္ကုိကား သတိျပဳမိပါသည္။ မင္းလုပ္၍ အုပ္ခ်ဳပ္ ေနသူသည္ -
(၁) ဗ်ာဒိတ္ရ ဗ်ာဒိတ္ခံ ျဖစ္သည္၊ သံသရ မရွိႏွင့္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂ဝ)။
(၂) ထုိပုဂၢိဳလ္ကား တူသူ မရွိ၊ ၿပိဳင္ဘက္ ကင္းမဲ့၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၇)။
(၃) ထုိ႔ျပင္ ထုိပုဂၢိဳလ္သည္ ေနာက္အခါ ဘုရားဧကန္ ျဖစ္မည့္ ဘုရားေလာင္း ျဖစ္သည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၄)။
ယင္းသုံးခ်က္ကုိ ထင္ရွားေစျခင္းျဖင့္ ေနာက္ထပ္ အခ်က္ သုံးခ်က္ကုိ အလိုအေလ်ာက္ ေၾကညာၿပီး ျဖစ္သည္ဟု ထင္မိပါသည္။ ထုိသုံးခ်က္ကား၊
(၁) ၾကင္နာျခင္း ႏွင့္ ျပည္႐ြာကုိ အုပ္စုိးမည္။
(၂) ဘုန္းကံျခင္း မတူႏုိင္သျဖင့္ ေတာ္လွန္ ပုန္ကန္ရန္ စိတ္ျဖင့္ပင္ မျပစ္မွား ထုိက္။
(၃) ထုိအျပင္ ဘုရားေလာင္း၏ ပရိသတ္ ျဖစ္ရျခင္းသည္ ေနာင္အခါ ဘုရား၏ ပရိသတ္ ျဖစ္ႏုိင္ေသာေၾကာင့္ နိဗၺာန္ေရာက္ရာ ေရာက္ေၾကာင္း၏ လမ္းစပင္ ျဖစ္၍ ယခု ၾကံဳေတြ႕ ေနရေသာ ဘဝ၌ မည္မွ်ပင္ ဆင္းရဲ ပင္ပန္းျခင္း ရွိေစကာမူ ယင္းကို ေက်နပ္ ႏွစ္သက္ ရွိေနရမည္။
ဟူ၍ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ တနည္းအားျဖင့္ သာသနာ ယုံၾကည္မႈကုိ ႏုိင္ငံေရးတြင္ ယူငင္လ်က္ ၿငိမ္ဝပ္ ပိျပားေရး အတြက္ အသုံးျပဳျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။
မြန္ ေက်ာက္စာမ်ား အေနျဖင့္ တဆယ့္ႏွစ္ရာစုက လြန္ခဲ့လွ်င္ အဆက္ျပတ္လ်က္ တဆယ့္ငါး ရာစုသုိ႔ ေရာက္ခါမွ တဖန္ မ်ားျပားစြာ ျပန္လည္ ေတြ႕ရေတာ့သည္။ ယင္းသုိ႔ ျဖစ္ရျခင္းမွာ ႏုိင္ငံေရးအရ ၿငိမ္းခ်မ္း သာယာျခင္း ေလ်ာ့နည္းေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟု သာမည ဆုိႏုိင္ပါသည္။ ယခု ေတြ႕ရွိရသမွ်တြင္ တဆယ့္ငါးရာစု၏ အေစာဆုံး မြန္ေက်ာက္စာမွာ က်ဳိက္လတ္ၿမိဳ႕ရွိ ထလုဘုရားတည္ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာ အမွတ္ ၆၁-က၊ ခ) ျဖစ္ပါသည္။ ထုိဘုရားကို သူြ႔ြကယ္ သီဝကသည္ ၁ဝ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၄၂ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၉) ေန႔က ဌာပနာတုိက္ ပိတ္၍ တည္ထားခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ဘျဒာသန ေခၚ ထုိင္ေတာ္မူရာမွ ေျခေတာ္အစုံကုိ ထုတ္လ်က္ တြဲေလာင္း ခ်ထားသည့္ ႐ုပ္ပြားေတာ္ ရွိရာ က်ဳိက္မေရာႏွင့္ ဘုရင္မ ရွင္ေစာပု (ဗညားေထာ ၁၄၅၃ - ၇၂) ၏ ၂၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၅၅ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆ဝ) ကုသိုလ္ေတာ္ မွတ္တမ္းတင္ ေက်ာက္စာပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ရွင္ေစာပုသည္ ျပည္ေရး႐ြာမႈကုိ စီမံရန္ သမက္ေတာ္ ဓမၼေစတီ ေခၚ ရာမာဓိပတိ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁) ကုိ လႊဲေျပာင္း တာဝန္ ေပးထားဟန္ ရွိပါသည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ ဆုိေသာ္ သမုိင္း စာေစာင္တုိ႔၌ ရွင္ေစာပုသည္ ၁၄၇၂ ခုႏွစ္ အထိ ထီးနန္း စုိးစံသည္ဟု အဆုိ ရွိေသာ္လည္း ပဲခူး ရေသ့ၿမိဳ႕ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၆၄) ၌ ရာမာဓိပတိသည္ မင္းအျဖစ္ႏွင့္ မဟာရာမ ဝိဟာရ ေက်ာင္းကုိ ေဆာက္လုပ္၍ ေက်ာင္းတင္ပြဲကုိ ၇ ဧၿပီ ၁၄၆၂ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂) တြင္ ျပဳလုပ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ ၿပီးမွ ေယာက္ခမႏွင့္ သမက္ တြဲ၍ ေစတီ တည္ၾကရာ ၂ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇ဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၄) တြင္ ၿပီးစီးသည္ဟု သိရပါသည္။
ရာမာဓိပတိ (၁၄၇၂ - ၉၂) မင္းလက္ထက္ မွတ္တမ္းမ်ားမွာ အားလုံးပင္ သာသနာ ႀကီးပြားေရး သာသနာ ျပဳျပင္ေရးတုိ႔ႏွင့္ စပ္ဆုိင္ေသာ အေၾကာင္းတုိ႔သာ မွတ္တမ္း တင္ခဲ့သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ တနည္း ေျပာရလွ်င္ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ တဆယ့္ငါးရာစု၏ ေနာက္ဆုံးႏွစ္ အစိတ္တြင္ ႀကီးက်ယ္ေသာ သာသနာ ျပဳျပင္ေရးကို မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ သာသနာကုိ ထိေရာက္ေအာင္ ျပဳျပင္လုိလ်င္ ရဟန္း သံဃာတုိ႔ကုိ ျပဳျပင္ရမည္ဟု ရာမာဓိပတိ ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ယင္းသုိ႔ ျပဳရမည္ဟု ပုိင္ပုိင္ႏုိင္ႏုိင္ ဆုံးျဖတ္မိသည့္ ရက္မွာ ၂၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆ (ကလ်ာ ၇၂) ျဖစ္ပါသည္။ တဖက္မွလည္း ဘုရားေဟာင္း ေစတီပ်က္မ်ား ျပဳျပင္ျခင္း၊ ဘုရားသစ္ တည္ျခင္းတုိ႔ကုိ မိမိကုိယ္တုိင္လည္း မ်ားစြာ ျပဳလုပ္၏။ သားသမီးတုိ႔ကုိလည္း ၈ ဇူလုိင္ ၁၄၇၉ (မြန္ခ်ဳပ္ ၇ဝ၊ ၇၁၊ ၇၂၊ ၇၃၊ ၇၃၊ ၇၄၊ ၇၅) အမိန္႔ေတာ္ျဖင့္ မည္သည့္ ဘုရားကို မည္သူက ျပင္ေစဟု ေစခုိင္းခဲ့၏။
သာသနာ ျပဳျပင္ေရး ေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားကို ၂၉ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ (ကလ်ာ ၁ဝ၄) ရက္စြဲျဖင့္ ပဲခူး ကလ်ာဏီသိမ္ ေက်ာက္စာကုိ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေက်ာက္စာ ခုႏွစ္တုိင္ (တဆယ့္ေလးမ်က္ႏွာ) ေရးထုိးခဲ့၏။ ပါဠိ ဘာသာျဖင့္လည္း အေၾကာင္းအရာတူကုိ ေက်ာက္စာ သုံးတုိင္ (ေျခာက္မ်က္ႏွာ) ေရးခဲ့ေသးသည္။ အဆုိပါ မွတ္တမ္းတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ဗုဒၶသာသနာဝင္ကုိ စ၍ ေရးပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ ေအာက္ပုိင္း ျဖစ္ေသာ ရာမညေဒသသုိ႔ အေသာကမင္း လက္ထက္ သာသနာျပဳ ေရာက္ပုံကုိ ေျပာျပသည္။ တဆယ့္ငါးရာစု ကုန္ေလာက္ ေရာက္သည့္ အခါမွ ၃ဝဝ ဘီစီ ျဖစ္ေသာ ယခင္အႏွစ္ တေထာင့္ရွစ္ရာက ကိစၥကို ျပန္ေျပာင္း ေျပာေနသျဖင့္ ခြၧင္းခ်က္မရွိ လက္ခံႏုိင္ဖုိ႔ ခက္သည္။ ထုိ႔အတူ သထုံမွ သာသနာ သည္ ေအဒီ ၁ဝ၅၇ တြင္ ပုဂံကို ေရာက္ပုံကုိလည္း အျပည့္အစုံ လက္ခံႏုိင္ဖုိ႕ ခက္သည္။ သုိ႔ေသာ္ သုဝဏၰဘူမိ ဆုိသည္မွာ ယခု တုိက္ကုလား (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၁) ျဖစ္၍ ယကၡ ဦးေခါင္းတလုံးတြင္ ျခေသၤ့ႏွစ္ကုိယ္ တပ္ထားေသာ အ႐ုပ္ တုိက္ကုလားမွ အစ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိျခင္းမွာ စိတ္ပါ ဝင္စားဖြယ္ ျဖစ္ပါသည္။ ဆက္လက္၍ သာသနာဝင္ကုိ ေျပာျပသည္မွာ ပုဂံတြင္ ႀကီးပြားပုံကို လည္းေကာင္း၊ သီဟုိဠ္တြင္ ႀကီးပြားပုံကုိ လည္းေကာင္း ပုဂံႏွင့္ သီဟုိဠ္ တုိ႔၌ ဂုိဏ္းကြဲမ်ား ေပၚလာပုံကို လည္းေကာင္း၊ ဆက္လက္ တင္ျပသည့္ အျပင္ ရာမည ေဒသ၌လည္း ရာမာဓိပတိ လက္ထက္သုိ႔ ေရာက္ေသာ အခါ ကေမၺာဇဂုိဏ္းႏွင့္ သီဟုိဠ္ဂုိဏ္း ဟူ၍ ဂုိဏ္း ႏွစ္ဂုိဏ္း ရွိေနသည္တြင္ မည္သည့္ ဂုိဏ္းကုိမွ် ရာမာဓိပတိ အေနႏွင့္ မႏွစ္သက္ႏုိင္သည္ကုိ ေတြ႕ရ၏။ အထူးသျဖင့္ ရဟန္းခံေသာ သိမ္တုိ႔ကုိ သိမ္မေျမာက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၂) ဟု ယူဆလ်က္ ရဟန္းတုိ႔ကုိလည္း ရဟန္းမစစ္ဟု အထင္ေရာက္လ်က္ ရွိပါသည္။ အမွန္ကုိ ဆုိရေသာ္ မင္းျဖစ္သူသည္ ရဟန္း အေၾကာင္းကို လြန္စြာ သိသျဖင့္ ယင္းသို႔ ျဖစ္ရသည္ဟု ထင္ပါသည္။ ထုိမင္း၏ အေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပရာ၌ -
ပိဋကတ္ သုံးပုံႏွင့္ ေဗဒင္က်မ္းတုိ႔ကုိ အာဂုံေဆာင္ျခင္း၊ ဝိတက္က်မ္း၊ ဗ်ာက႐ုဏ္က်မ္း၊ ဆန္းက်မ္း၊ အလကၤာက်မ္း၊ ေဆးဗိေႏၵာက်မ္းတုိ႔၌ မ်ားစြာေသာ အၾကားအျမင္ ရွိေသာ အုတ္ ပုရံ၊ သစ္ ပိသုကာ အတတ္ အစရွိေသာ အတတ္တုိ႔၌ မ်ားစြာ တတ္ေျမာက္ေသာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၉၊ ၆ဝ)
မင္းျဖစ္သည္ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိမင္းက ရဟန္းမ်ား ရဟန္း စစ္ၾက၏ေလာဟု ကုကၠဳစၥ ရွိလာသျဖင့္သာ ယခုလုိ ႀကီးက်ယ္ေသာ သာသနာ ျပဳျပင္ေရး စတင္ ေပၚေပါက္လာရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ရာမဓိပတိသည္ သီဟုိဠ္၌ သာသနာကုိ စစ္ေဆးလ်က္ ဤသုိ႔ မွတ္ခ်က္ခ်၏
သီဟုိဠ္ကြၧန္း၌ သာသနာေတာ္ တည္သည္မွ စ၍ ယခုတုိင္ေအာင္ စင္ၾကယ္ေသာ မဟာ ဝိဟာရ ဝါသီ သံဃာ အဆက္အႏြယ္ အဆက္ဆက္ ျဖစ္ကုန္ေသာ ရဟန္း အေပါင္းသည္ ရွိ၏။ (ရာမညမွ ရဟန္း အခ်ဳိ႕သည္) သီဟုိဠ္ကြၧန္းသို႔ သြား၍ မဟာဝိဟာရ ဝါသီ သံဃာတုိ႔၏ အဆက္အႏြယ္ စင္ၾကယ္ေသာ ဂုိဏ္းကို ေ႐ြး၍ ျမတ္စြာဘုရား ေရသပ္ပယ္ေတာ္မူေသာ ကလ်ာဏီျမစ္၌ ဥဒကုေကၡပ သိမ္ဝယ္ ပဥၨင္း အျဖစ္ကုိ ေဆာင္ၿပီးလွ်င္ ထုိဥပသမၸဒါ သာသနာ မ်ဳိးေစ့ကုိ ရာမညေဒသ၌ စုိက္ပ်ဳိးသည္ ရွိေသာ္ အမ်ဳိးသားတုိ႔အား ပဥၨင္း အျဖစ္တည္း ဟူေသာ သာသနာ အၫြန္႔ကို ျဖစ္ေစကုန္အံ့။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၉)။
ထုိသုိ႔ ရည္႐ြယ္ရင္းျဖင့္ ရဟန္း ႏွစ္က်ိပ္ႏွစ္ပါးကုိ သီဟုိဠ္သုိ႔ ြ႔ြကသြားရန္ တုိက္တြန္းသျဖင့္ ၂၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၂) မွ စတင္ ထြက္ခြာ သြားၾကၿပီးေနာက္ လုိအပ္ေသာ ကိစၥကုိ ၿပီးေျမာက္ေအာင္ ေဆာင္႐ြက္ၿပီးေသာ အခါ အခ်ဳိ႕ ရဟန္းတုိ႔သည္ ပဲခူးသုိ႔ ၁၂ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈ဝ) ၌ ျပန္ေရာက္ၾကပါသည္။ သိမ္သစ္ (ကလ်ာဏီ) ကုိ ၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၄) တြင္ သမုတ္ၿပီးေနာက္ အစုစု ရဟန္းေပါင္း ၁၄,၂၆၅ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၈) ပါး ရဟန္း ခံၾကပါသည္။ ရဟန္း ဒကာမွာ ရာမဓိပတိမင္းပင္ ျဖစ္၍ ရဟန္းသစ္ ၆ဝဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၂) ကို ရဟန္းခံ ေပးပါသည္။ ထုိအခါ၌ ရဟန္းသစ္ကုိ လက္ခံေသာ အခါ သတိထားရန္ အခ်က္မ်ားကို ရာမာဓိပတိက တင္ျပပါသည္။
ဤမွ ေရွ႕အဖုိ႔၌၊ အလုံးစုံေသာ အရွင္ဘုရားတုိ႔သည္၊ ရဟန္းခံလုိေသာ သူတုိ႔ကုိ ရဟန္းျပဳ ေပးေစလုိသည္ ရွိေသာ္ သူတပါးျမင္၍ ၾကည္ညိဳဖြယ္ ရွိသူကိုသာလွ်င္ ရဟန္းျပဳ ေစပါေလာ့ (၁) မင္းမ်က္သင့္၍ သႍပူ ကပ္ခံရေသာ ပုဂၢိဳလ္ (၂) ေက်ာ္ေစာ ထင္ရွားေသ သူခုိးထားျပ ျဖစ္ကုန္ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ (၃) အဂၤါ ခ်ဳိ႕တဲ့ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ ေျချပတ္လက္ျပတ္ ကုန္းကြ ေကာက္ခြင္ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ အၾကင္ ပုဂၢိဳလ္သည္ သူတပါး ျမင္သည္ရွိေသာ္ ျပက္ရယ္ ျပဳေလာက္ေအာင္ ႐ုိေသျခင္း မရွိေလာက္ေအာင္ ျဖစ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ ထုိပုဂၢိဳလ္မ်ဳိးတုိ႔ကုိ ရဟန္းခံ၍ မေပးပါလင့္။ အကယ္၍ အရွင္ဘုရားတုိ႔၏ တပည့္ သားေျမးတုိ႔ကုိ ပဥၨင္း ခံေပးလုိပါမူ တိတ္တဆိတ္ ပဥၨင္းခံ၍ ေပးေတာ္မမူပါႏွင့္။ တပည့္ေတာ္အား အေၾကာင္းၾကားေတာ္ မူပါေလာ့။ ဤ ပဲခူးသိမ္စစ္၌ ေကာင္းမြန္ ၿမဲျမံစြာ စီရင္ေတာ္ မူၿပီးလွ်င္၊ ရဟန္းတုိ႔၏ ပရိကၡရာကို တပည့္ေတာ္ ေပးလွဴၿပီးလွ်င္ ပဥၨင္းခံ၍ ေပးေတာ္မူ လတၲံ႕။
ဤသို႕ မဟုတ္ဘဲ တိတ္တဆိတ္ ပဥၨင္းခံေပးေတာ္မူလွ်င္ ပဥၨင္းတကာျဖစ္ေသာ မိဘကုိလည္းေကာင္း၊ ေဆြမ်ဳိးတုိ႕ကုိ လည္းေကာင္း၊ ပဥၨင္းဒါယကာျဖစ္ေသာ ဥပါသကာကုိ လည္းေကာင္း ရာဇဒဏ္ ထားေတာ္ မူလတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉ဝ)။
ဤသုိ႔ဆုိေသာ မင္းႀကီးစကားမွာ ေကာင္းလွေသာ စကားမဟုတ္ဟု ထင္ျမင္မိပါသည္။ သံသရာမွ လြတ္ရာလြတ္ေၾကာင္း အားထုတ္သူတုိင္း ႐ုပ္အဆင္း ေျပျပစ္ တင့္တယ္ရန္ လုိသည္ဟု အာဏာထား ေနသည္မွာ ရယ္ဖြယ္မွ်သာ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ရဟန္းေလာင္းသည္ ပေဒသရာဇ္ ဆန္႔က်င္ေရးသမား မျဖစ္ရဟူေသာ သေဘာလည္း သက္ဝင္ေနပါသည္။
ရဟန္းေလာကမွ မေကာင္းသူတုိ႔ကုိ ႏွင္ထုတ္ရန္ ေအာက္ပါ အတုိင္း သတ္မွတ္ပါသည္။
အလုံးစုံေသာ သခင္ သဃၤာတုိ႔သည္လည္း၊ မိမိတို႔၏ တပည့္ သဃၤာတုိ႔အား သမားေဆးကုအမႈ ျပဳသူတုိ႔ကိုလည္း မျပဳစားေစလင့္၊ ဟူးရားဂဏန္း စန္းလဂ္ ဇာတာ တြက္စစ္သမႈ ျပဳသူတုိ႔ကိုလည္း၊ မျပဳပါေစလင့္။ ရွစ္ခု စားျခင္းျဖင့္ ေဟာေျပာျခင္း၊ ထဘီအနား အဝတ္အထည္ အဖ်ားတုိ႔၌ ေဆးေရး ပန္းထုိးျခင္း၊ နီပါးေရာင္ (စသည္) ဆုိးျခင္း၊ ထားႀကီး ထားငယ္ အသြယ္သြယ္ျဖင့္ ပန္းေဖာက္ ပန္းထြင္း အမႈျပဳျခင္း၊ အၾကင္ အလုပ္ တခုသည္ လူတုိ႔ အၿမဲလုပ္၍ အသက္ေမြး၏။ ထုိအလုပ္မ်ဳိးကုိ လုပ္ေသာ ရဟန္းမ်ဳိးကုိ အရွင္ဘုရားတုိ႔ ေျခရင္းဝယ္ မေနပါေစလင့္။ ရဟန္းတုိ႔သည္ လွည့္လည္၍ ဖြဲ႕ႏြဲ႕ ရွည္လ်ားေသာ ေတးသံျဖင့္ တရားေဟာ၍ ဝါခ်ည္တုိ႔ကုိ ျဖစ္ေစ၏ (ဝါ) လွဴဒါန္းေစ၏။ င႐ုတ္ခင္း ယာေတာသုိ႔ သြား၍ င႐ုတ္သီး င႐ုတ္ေကာင္းတုိ႔ကုိ ျဖစ္ေစ၏ (ဝါ) အလွဴခံ၏။ ထုိသုိ႔ေသာ ရဟန္းမ်ဳိးကို အရွင္ဘုရားတုိ႔ထံပါး ထားေတာ္ မမူပါလင့္၊ ပ်ဳိ အုိ တည္းဟူေသာ လူတုိ႔ႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ မင္းခ်င္း မင္းေစ မင္းနား ေနသူတုိ႔ႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ ေရာေႏွာသမႈ ေနထုိင္ျခင္း ျပဳေသာ ရဟန္းမ်ားကို အရွင္ဘုရားတို႔ ထံပါး မထားပါႏွင့္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉ဝ)။
ဤသုိ႔ ကန္႔သတ္ ေပးျခင္းကား သင့္ျမတ္ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ရာမာဓိပတိမင္းက အတိအက် သတ္မွတ္ေပးသည့္ အေရးအပါဆုံး အခ်က္ကား "တဂုိဏ္း တဂိုဏ္တည္းသာ ျဖစ္ပါေစေလာ့" (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၁) ဟူေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ယခင္က ရဟန္းဘဝျဖင့္ ဥစၥာစု၍ ခ်မ္းသာ ေနသူမ်ားကုိ ဥစၥာကုိ စြန္႔၊ သုိ႕မဟုတ္ "လူထြက္" (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၂) ဟု ခုိင္းပါသည္။ အဆုံးသတ္၌ -
ေနာင္အခါ ဟံသာဝတီျပည္ႀကီးကုိ အုပ္စုိးကုန္ေသာ သဒၵါြ႔ြကယ္ေသာ မင္းတုိ႔သည္ သာသနာေတာ္ကုိ အားေပးေတာ္ မူၾကကုန္ေလာ့၊ ငါတုိ႔ အစီရင္ အတုိင္း လုိက္၍ လုပ္ေဆာင္ေတာ္ မူၾကကုန္ေလာ့ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
ဟူ၍ မွာၾကား ခဲ့ပါသည္။ သူမွာခဲ့သည့္ အတုိင္းလည္း အနည္းဆုံး ေအဒီ ၁၇ဝဝ အထိ ဂုိဏ္းကြဲ မရွိဘဲ ညီၫြတ္ ေကာင္းမြန္လ်က္ ရွိေနေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။
ရာမာဓိပတိ၏ ေနာက္ထပ္ ႀကီးက်ယ္ေသာ ေကာင္းမႈမွာ ေ႐ႊတိဂုံဘုရားကို ျပဳျပင္ မြမ္းမံျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထုိသုိ႔ ေဆာင္႐ြက္ျခင္းကုိ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၇၊ ၇၉) မွတ္တမ္း ထားခဲ့ပါေသးသည္။ ေက်ာက္စာတြင္ ေရးထုိးသည့္ ရက္စြဲ မပါေသာ္လည္း ၁၄၈၅ (Pearn, B. R. History of Rangoon, ABM Press, 1939, p.9.) တြင္ ေရးထုိးခဲ့သည္ဟု ခန္႔မွန္းခဲ့ပါသည္။ ေ႐ႊတိဂုံဘုရား ဝန္းက်င္၌ ယခု ေတြ႕ေနရေသာ အေနအထားမွာ ရာမာဓိပတိတုိ႔ ေခတ္က ျပဳျပင္ခဲ့ေသာ လက္ရာမ်ား ျဖစ္မည္ဟု ခန္႔မွန္းႏုိင္ပါသည္။ ေက်ာက္စာ၌ -
ခ်ဳိင့္ဝွမ္းတုိ႔ကုိ ျပည့္ေအာင္ ဖုိ႔ေစ၏။ နက္လွေသာ ေခ်ာက္ကမ္းပါး ခ်ဳိင့္ဝွမ္းတုိ႔လည္း ျပည့္ေအာင္ ဖုိ႔ေစ၏။ ျမင့္ေမာက္ေသာ ေတာင္ကုန္းတုိ႔ကုိလည္း ညီညာစြာ တူးၿဖိဳ ညႇိေစ၏။ ဖုိ႔ေသာ ေျမ၌ကား ဂဝံ ေက်ာက္တုံး ေက်ာက္ခဲတုိ႔ကုိ ခံ၍ စီတက္ေစ၏၊ အျပင္ဘက္၌ အုတ္တို႔ျဖင့္ စီတက္ေစ၏။ … ပတ္ဝန္းက်င္ အျပည့္ တံတုိင္းခတ္၏။ ထုိတံတုိင္း၌လည္း အုန္းပင္ အျပည့္ စုိက္ေစ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈ဝ)
ဤသုိ႔ ျပဳျပင္ မြမ္းမံခဲ့ေသာ ေစတီ၌ ေျမ (Pearn, 22-4, 297-9 ႏွင့္ "သံလ်င္ ရာဇဝင္" JBRS, V, ii, p 52 တုိ႔၌ ၾကည့္ပါ။) မ်ား လွဴခဲ့ေသးသည္။ အလြန္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ ေျမတုိ႔ကုိ လွဴခဲ့ျခင္း ျဖစ္ရာ ေက်ာက္စာ၌ ထုိအေၾကာင္း မပါျခင္းမွာ အ့ံၾသစရာ ျဖစ္ပါသည္။ သွ်င္ေစာပု လွဴေသာ ေျမသည္ မ်ားလြန္းသျဖင့္ ဓမၼေစတီက ခ်ဳံ႕၍ လွဴျပန္ရာ ထုိခ်ဳံ႕လုိက္သည့္ ေျမပင္ ယခု မဟာရန္ကုန္ ဧရိယာထက္ က်ယ္ေသးသည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ သာသနာ ျပဳျပင္ေရးမ်ား ႏႈိးေဆာ္ ေဆာင္႐ြက္ ေနခ်ိန္ျဖစ္၍ ဗုဒၶသာသနာ၏ အေျခခံ ေပါက္ဖြားရာ အရပ္ေဒသတုိ႔၌ ဗုဒၶသာသနာ၏ အေျခအေနကုိလည္း ေလ့လာျခင္း ျပဳမည္ ဧကန္ ျဖစ္ပါသည္။ ပဲခူး မဟာေဗာဓိ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၈၂) ၌ ဗုဒၶဂါယာရွိ မဟာေဗာဓိပင္ကုိ မိစာၥဒိ႒ိ မင္းတပါး ဖ်က္ဆီးေၾကာင္း ေရးသားထား၏။ ေက်ာက္စာမွာ ဖတ္မရေသာ ကြက္လပ္ အတန္ငယ္ မ်ားပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ ဖတ္ရသမွ်တြင္ 'ေဓလီမင္း' ေတြ႕ေနရ သျဖင့္ မူဆလင္တုိ႔ ဝင္ေရာက္လာျခင္းကိုပင္ ရည္ၫႊန္း ေရးသားခဲ့သည္ဟု ထင္ပါသည္။ ျမတ္ေသာ အပင္ကုိ ဖ်က္ဆီးသျဖင့္ ထုိ ေဓလီမင္းသည္ ျပင္းထန္လွေသာ ေရာဂါျဖစ္၍ ေသသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၅) ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိ အျဖစ္အပ်က္မ်ားသည္ တဆယ့္သုံးရာစုက ျဖစ္ခဲ့ဟန္ တူပါသည္။
အေရွ႕ဘက္ ေမာ္လၿမိဳင္မွ အေနာက္ဘက္ ပုသိမ္ထိ ေျမေနရာ အတြင္းဝယ္ မြန္ေက်ာက္စာ အခ်ဳိ႕ကုိ ေနာက္ထပ္ ေတြ႕ရွိပါေသးသည္။ ရက္စြဲအားျဖင့္ တဆယ့္ငါးရာစု ေႏွာင္းႏွင့္ တဆယ့္ေျခာက္ရာစုဦး ကာလမွ ျဖစ္ပါသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၁-၁ဝ၅)။ ထုိေက်ာက္စာတုိ႔၌ ေကာင္းမႈျပဳ ၿပီးစီးသည့္ ရက္စြဲမွတပါး အျခားသမုိင္း အေထာက္အထား မရရွိေခ်။ ပုသိမ္ၿမိဳ႕ ကန္သုံးဆင့္ ေဒါက္တာ စံစီဖုိး ဥယ်ာဥ္ဝန္းက်င္၌ ဆက္လက္ ရွာေဖြရလွ်င္ သမုိင္း အေထာက္အထား မ်ားစြာ ရေပလိမ့္ဦးမည္လားဟု ေမွ်ာ္လင့္ပါသည္။
တဆယ့္ေျခာက္ရာစုလယ္၏ ႏုိင္ငံေရး သမုိင္းအတြက္ မ်ားစြာ အေထာက္အကူ ရေသာ ေခတ္လယ္ မြန္မွတ္တမ္းကုိ ေၾကးေခါင္းေလာင္းစာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၅-၈၊ (အမွတ္ ၁ဝ၅)) အျဖစ္ျဖင့္ ေတြ႕ရပါသည္။ ထုိေခါင္းေလာင္းကုိ သြန္းလုပ္ေသာ ေန႔မွာ ၂၃ ေမ ၁၅၅၇ ျဖစ္ပါသည္။ ေခါင္းေလာင္းစာတြင္ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ အမည္ခံေသာ မင္း၏ တုိက္ခုိက္ ေအာင္ျမင္ေသာ အရပ္ေဒသတုိ႔ႏွင့္ ထုိေဒသတုိ႔၌ သာသနာျပဳပုံကုိ ရက္စြဲမ်ား အတိအက် ေဖာ္ျပလ်က္ မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ပါသည္။ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္သည္ အစဦးဆုံး ေတာင္ငူကုိ တုိက္ခုိက္ သိမ္းယူသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ျပည္ကုိ တုိက္ယူသည္။ ၿပီးမွ ပဲခူးကုိ ၁၂ မတ္ ၁၅၅၂ မွာ ေအာင္ျမင္သည။ ယင္းသုိ႔ တုိက္ခုိက္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္မ်ား၌ ေပၚတူဂီ ေၾကးစား စစ္သားမ်ားႏွင့္ ဥေရာပလုပ္ လက္နက္တုိ႔ အရာေရာက္ပုံကား မွတ္တမ္း၌ ထည့္၍ ေရးသားျခင္း မျပဳပါ။ ျပည္ေရး႐ြာမႈကုိ ေဆာင္႐ြက္ပုံ ေဖာ္ျပသည့္ အခါ -
ဟံသာဝတီျပည္ႀကီးကုိ အုပ္စုိးေတာ္မူသည္မွ စ၍ ကုသုိလ္အေဟာင္း ပ်က္သည္ကုိလည္း ျပဳျပင္ေတာ္မူ၏။ ကုသိုလ္ အသစ္ကုိလည္း မ်ားစြာ ပြားေစေတာ္မူ၍ သာသနာေတာ္ကုိ ခ်ီးပင့္ေတာ္မူ၏။ ခုိးသူ တႏၩ အႏုိင္အထက္ ျပဳေသာ ဆူးေျငာင့္ကုိလည္း ကုန္ေအာင္ ပယ္ေတာ္မူ၏။ သတၲဝါတုိ႔အား တရားႏွင့္ ညီစြာ ျဖစ္ေစလုိ၍ နန္းေတာ္တြင္းဝယ္ ေခါင္းေလာင္း သြန္း၍ ဆြဲထားၿပီးလွ်င္ သတၲဝါတုိ႔အား တရားႏွင့္ အညီ ျဖစ္ေစေတာ္မူ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)။
သက္ဦးဆံပုိင္မင္းႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔ အလြယ္တကူ ဆက္သြယ္ႏုိင္ေအာင္ ေခါင္းေလာင္း တလုံး ဆြဲထားျခင္းမွာ အေရးပါေသာ ေဖာ္ျပခ်က္ တခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ အေတြးအေခၚ၌ မွတ္သားထုိက္ေသာ အေလ့အထ တခုပင္ ျဖစ္သည္။
ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္၏ ဆက္လက္ တုိက္ခုိက္ေသာ စစ္မ်ားကို မိစာၥဒိ႒ိမ်ား လက္ဝယ္ရွိေသာ ေဒသမ်ား၌ သာသနာ ျပဳလုိသျဖင့္ တုိက္ခုိက္ သိမ္းသြင္းသည္ဟု ေဖာ္ျပသည္။ ပေဒသရာဇ္ ဤသုိ႔ပင္ အေၾကာင္းျပၿမဲ ျဖစ္ပါသည္။ ေျမာက္ဘက္တလႊားကုိ သိမ္းယူရန္ ၉ ႏုိဝင္ဘာ ၁၅၅၆ ေန႔မွာ ခ်ီတက္ပါေတာ့သည္။ ေအာင္ျမင္ေသာ အရပ္တုိ႔၌ ဘုရားတည္သည္၊ ေက်ာင္းေဆာက္သည္။ ထီးခ်ဳိင့္ဘက္သုိ႔ ေရာက္ေအာင္ ဧရာဝတီ "ျမစ္ကုိ တန္တားပစ္၍ စစ္သည္အမ်ား ကူးေစ၏" (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇) ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိသုိ႔ ကူးသည့္ရက္မွာ ၁၇ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇ ျဖစ္သည္။ ေစာ္ဘြားမ်ားကို အသက္အုိးအိမ္ စည္းစိမ္မပ်က္ ဆက္လက္ ေျမႇာက္စားသည္။ ဤပုံစံမွာလည္း ပေဒသရာဇ္စနစ္ ေခတ္၏ လုပ္နည္းပုံစံ တခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ကုိးကြယ္ ယုံၾကည္မႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ -
သူေတာ္ေကာင္း တေယာက္ ေသလွ်င္ ကြၧန္ေယာက္်ား ကြၧန္မိန္းမကို သတ္၍ ထည့္ေသာ မိစာၥဒိ႒ိ အက်င့္ကုိ မက်င့္ရန္လည္း ဆုံးမ ကံျမစ္ေတာ္မူ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)။
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ ေျမာက္ေၾကာင္းခ်ီ ထုိးစစ္ကုိ ၉ ဧၿပီ ၁၅၅၇ တြင္ ႐ုပ္သိမ္းခဲ့သည္။ ဤမွတ္တမ္း တခုလုံးတြင္ စစ္ပြဲမ်ား အေၾကာင္း သိရသည္ထက္ လူမႈေရး အေလ့အလာ တခုကို ျပင္ဆင္ေၾကာင္း သိရသည္က ပုိ၍ အရာေရာက္သည္ဟု ထင္မိပါသည္။ စစ္မႈေရးရာႏွင့္ ပတ္သက္၍ကား (၁) ေျမာက္ဘက္ ထုိးစစ္ (၁၅၅၆-၇) ေျမာက္စြန္းအရပ္မွာ မုိးေကာင္း ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ျပင္ (၂) ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ေအာင္ျမင္ေသာ စစ္သူႀကီးတုိ႔ လုိက္နာသည္မွာ စစ္ကုိ ႏုိဝင္ဘာလ၌ စ၍ ဧၿပီလ မတုိင္မီ ၿပီးဆုံးရသည္ ဟူေသာ အခ်က္ကုိ သတိျပဳမိပါသည္။
ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ လက္ထက္ မွတ္တမ္းမ်ားေနာက္ ေခတ္လယ္ မြန္မွတ္တမ္းမ်ားသည္ အႏွစ္ ႏွစ္ရာခန္႔ အဆက္ျပတ္ သြားျပန္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ယခု စာတမ္း အတြက္ ေနာက္ဆုံး ေလ့လာရမည့္ မွတ္တမ္းမွာ ကာလကတၲားက မၾကာမီကမွ ျပန္လည္ ရရွိထားေသာ ၂၉ ေအာက္တုိဘာ ၁၇၅၄ တြင္ သြန္းလုပ္သည္ဟု ရက္စြဲပါေသာ ပဲခူး ေ႐ႊေမာေဓာ ေခါင္းေလာင္းစာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၉-၁၁ဝ) ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ေခါင္းေလာင္း သြန္းလုပ္ခ်ိန္က ပဲခူးတြင္ ဗညားဒလ ေခၚ ဆင္ဝန္ ဦးေအာင္လွသည္ ျဗဟုိင္းဓိရာဇာ ေသနာပတိ (၁၇၄၇-၅၇) ဘြဲ႕ယူ၍ မင္းလုပ္လ်က္ ရွိပါသည္။ အဆုိပါ ေခါင္းေလာင္းကုိ ဗညားဒလ၏ညီ ဥပရာဇာ (အိမ္ေရွ႕မင္း) က ႀကီးက်ယ္ေသာ ပဌာန္းဇရပ္ႀကီး ေဆာက္လုပ္ၿပီး ထုိဇရပ္၌ ခ်ိတ္ဆြဲရန္ သြန္းလုပ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဇရပ္မွာ လိမ္မာ ကြၧမ္းက်င္ေသာ ဆရာတုိ႔ျဖင့္ စီမံသျဖင့္ မ်ားစြာ လွပေပမည္။
ဇရပ္ အတြင္း အျပင္၌လည္း လူအေပါင္းတုိ႔ ျမင္လွ်င္ သတိသံေဝဂ ရရန္ ျဗဟၼာ့ဘုံ၊ နတ္ဘုံ၊ အပါယ္ေလးဘုံ၊ ငါးရာ့ငါးဆယ္ ဇာတ္နိပါတ္ ဇာတ္ႀကီး ဆယ္ဘြဲ႕ တုိ႔ကုိ အက်ဳိးအျပစ္ အတၴဳပၸတၲိ အစဥ္အတုိင္း ေ႐ႊမင္ ဟသၤျပဒါး အထူးထူးေသာ ေဆးျဖဴ ေဆးနက္တုိ႔ျဖင့္ တင့္တယ္ ဆန္းၾကယ္စြာ ပန္းခ်ီတုိ႔အား ေရးဆြဲေစ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)။
ပန္းခ်ီ လက္ရာမ်ား နည္းတူ ပန္းပု လက္ရာမ်ားလည္း အထူး ေကာင္းမြန္သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ဘုရား ဆင္းတုေတာ္မ်ားမွာ "ျပံဳးျခင္း၊ မ်က္စိဖြင့္ျခင္း အသြင္အျပင္တုိ႔သည္ သက္ေတာ္ ထင္ရွား ဘုရားသခင္ႏွင့္ တူလွေပ၏" ဟု ေဖာ္ျပားထားသည္ကို ေထာက္ခ်င့္၍ သိရပါသည္။ ဤမွ် လွပတင့္တယ္ ႀကီးက်ယ္ေသာ အေဆာက္အအုံသည္ ၆ ေမ ၁၇၅၇ (တင္၊ ဦး။ ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ႀကီး။ တ။ မႏၩေလး၊ မႏၩေလး တုိင္းသတင္းစာ ပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၂၆၊ မ်က္ ၂၄၇။) ညက ေလာင္ေသာ မီးတြင္ ပါသြားမည္ဟု မွတ္ယူရပါသည္။
ယခု စာတမ္းတြင္ ျပခဲ့ေသာ အခ်က္တုိ႔ကုိ ျပန္လွန္ သုံးသပ္လွ်င္ အၾကမ္းအားျဖင့္ ဤစာတမ္း၌ ေဆြးေႏြးေသာ မွတ္တမ္းတုိ႔မွာ ပုဂံ ထိလုိင္မင္ လက္ထက္ မွတ္တမ္း၊ ပဲခူး ရာမာဓိပတိ လက္ထက္ မွတ္တမ္း၊ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ လက္ထက္ မွတ္တမ္းႏွင့္ ပဲခူးတြင္ ေနာက္ဆုံး စုိးစံေသာ ဦးေအာင္လွ လက္ထက္ မွတ္တမ္းတုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ အဆုိပါ မွတ္တမ္းတုိ႔၌ ေရွးမင္းတုိ႔ -
(၁) ႏုိင္ငံျပဳစုပုံ
(၂) သာသနာျပဳပုံ
(၃) အေဆာက္အအုံမ်ား တည္ေဆာက္ပုံ
(၄) ပေဒသရာဇ္ စစ္တုိက္ပုံ
တုိ႔ကုိ အေသးစိတ္ ျမင္သာေအာင္ ေရးသား ခဲ့သည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ တခ်က္ ထူးျခားသည္မွာ ယခု ေလ့လာေသာ ေခတ္အဆက္ဆက္ မင္းအဆက္ဆက္တုိ႔သည္ မင္းမ်ဳိး မဟုတ္သည့္ ငတပါး မင္းမ်ားသာ ျဖစ္ေသာ -
(၁) ထိလုိင္မင္ (အမ်ားအေခၚ က်န္စစ္သား)
(၂) ရာမာဓိပတိ (အမ်ားအေခၚ ဓမၼေစတီ)
(၃) ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ (အမ်ားအေခၚ ဘုရင့္ေနာင္)
(၄) ျဗဟုိင္းဓိရာဇာ (အမ်ားအေခၚ ဗညားဒလ) ႏွင့္
(၅) အေလာင္းမင္းတရား
တုိ႔ ႏုိင္ငံႏွင့္ ျပည္သူ၏ အက်ဳိးကုိ အနည္းနည္း အဖုံဖုံ ႀကိဳးစား ေဆာင္႐ြက္ေၾကာင္းကို ေတြ႕ရွိၾကရပါသည္။ ထုိမင္း အားလုံးပင္ 'ငတပါးမင္း' မ်ား ျဖစ္၍ မွတ္တမ္းမ်ားကို စုေပါင္း ေလ့လာေသာ အခါ ထုိသူမ်ားသာ ထူးျခားစြာ ေရွ႕တန္းက ေပၚလာျခင္းမွာ တုိက္ဆုိင္မႈ မဟုတ္ပါ။ သူတို႔ ႀကိဳးစား ေဆာင္႐ြက္ျခင္း တကယ္ ထင္ရွား ရွိသျဖင့္ ေပၚလြင္ လာရျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ စင္စစ္အားျဖင့္ ထုိသူမ်ားမွာ တုိင္းျပည္တြင္ အေျခအေန အရ လုိအပ္သျဖင့္ ျပည္သူ လူထုထဲမွ ေပၚထြက္ လာသူမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဤသည္တုိ႔မွာ ကြၧန္ေတာ္တုိ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံ အတြက္ သမုိင္းက ေပးေသာ သင္ခန္းစာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။
***************************************************************************************
ေကာ့ဂြန္းဂူ ေက်ာက္စာတြင္ မိဖုရားတပါး ေခါင္းေဆာင္လ်က္ ေျမပုံ ဘုရားႏွင့္ ေက်ာက္႐ုပ္ပြား ဆင္းတုမ်ားစြာ ထုလုပ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရျပန္သျဖင့္ မင္းမိဖုရားမွ စ၍ ဗုဒၶသာသနာ၌ သက္ဝင္ ယုံၾကည္လ်က္ အားေပး ျပဳစုျခင္း ရွိသည္ဟု ဆုိရေပမည္။
ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာဟု သာမည ေခၚေဝၚသည့္ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေရးထုိးခဲ့ေသာ ေက်ာက္စာ၊
ေခါင္းေလာင္းစာႏွင့္ ေၾကးျပားစာတို႔မွာ စင္စစ္အားျဖင့္ အလြန္ ေရွးက်သည့္ မွတ္တမ္းစာမ်ား မဟုတ္ပါ။ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ေခၚေလ့ ေခၚထရွိေသာ ပုဂံေခတ္ႏွင့္ အဝေခတ္ စာမ်ားသာ ျဖစ္၍ ႏွစ္ အပုိင္းအျခား အရ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ တရာစုမွ တဆယ့္ ရွစ္ရာစု ႏွစ္မ်ားထိ ယခင္ အႏွစ္ ႏွစ္ရာေက်ာ္မွ ကုိးရာေက်ာ္ အတြင္း ေရးသားခဲ့ေသာ စာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ေတြ႕ရွိရာ အရပ္တုိ႔မွာ ျမန္မာႏုိင္ငံ ေအာက္ပုိင္း မုတၲမ ပင္လယ္ေကြ႕ ဝန္းက်င္ ေဒသႏွင့္ ပုဂံတုိ႔မွ ျဖစ္ပါသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ေျပာရလွ်င္ (၁) မြန္တုိ႔၏ ေနရာျဖစ္ေသာ ရာမည ေဒသ ႏွင့္ (၂) မြန္ဘာသာကို တဆယ့္ႏွစ္ ရာစုဦး အထိ မွတ္တမ္းမ်ား ေရးသားရာ၌ သုံးစြဲခဲ့ေသာ ပုဂံ ၿမိဳ႕ေတာ္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ေတြ႕ရွိရာ အရပ္တုိ႔ကုိ အတိအက် ေဖာ္ျပပါမည္ (ခ်စ္သိန္း၊ ဦး၊ တည္းျပတ္ ျမန္မာျပန္သူ။ မြန္ေက်ာက္စာ ေပါင္းခ်ဳပ္၊ ရန္ကုန္၊ ယဥ္ေက်းမႈ ႒ာန၊ တကၠသုိလ္ စာပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၆၅။ ဤ စာအုပ္ကုိ ေနာင္ကုိးကာလွ်င္ အတုိမွတ္အရ မြန္ခ်ဳပ္ ဟုသာ ေဖာ္ျပပါမည္။)။ (မြန္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြဲလ်က္ ေဖာ္ျပေသာ ဂဏန္းတုိ႔မွာ စာအုပ္ပါ ေက်ာက္စာ အမွတ္စဥ္ ျဖစ္ပါသည္)။
ေကာ့ဂြန္း (ဘားအံနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၄)
ေက်ာက္ဆည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၈)
ေက်ာက္တုိင္ကန္႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၄ ၊ ၆၇)
က်ဳိက္မေရာ (ေမာ္လၿမိဳင္နယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂ ၊ ၆၃)
ကြၧန္းေတာ္ကြၧန္း (မိေခ်ာင္းရဲနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၅)
ေတာင္စြန္း႐ြာ (သထုံနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၁ ၊ ၉၂)
ထလု႐ြာ (က်ဳိက္လတ္နယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁)
ထန္းေတာႀကီး႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၅ ၊ ၈၆)
ပုဂံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆ ၊ ၇ - ၁၄ ၊ ၁၅ - ၁၇ ၊ ၁၈ - ၂၁ ၊ ၂၂ - ၃၉ ၊ ၄ဝ - ၃ ၊ ၄၄ - ၇ ၊ ၅၅ ၊ ၅၆ ၊ ၅၇ ၊ ၅၉ ၊ ၆ဝ ၊ ၁ဝ၅)
ပုသိမ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၉ ၊ ၁ဝ၁ ၊ ၁ဝ၂ ၊ ၁ဝ၃)
ပဲခူး (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၅ ၊ ၆၆ ၊ ၆၈ ၊ ၆၉ ၊ ၇ဝ ၊ ၇၁ ၊ ၇၂ ၊ ၇၃ ၊ ၇၄ ၊ ၇၅ ၊ ၇၆ ၊ ၇၇ ၊ ၈ဝ ၊ ၈၁ ၊ ၈၂ ၊ ၈၃ ၊ ၈၄ ၊ ၈၉ ၊ ၉၄ ၊ ၁ဝ၆)
ျပည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄ဝ ၊ ၅၁)
ဖေလး႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၅)
ဖုရားႀကီး႐ြာ (ပဲခူးနယ္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၇)
ဖူးေခ်ာင္း႐ြာ (ကဝနယ္ ၊ ပဲခူးခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉ဝ)
ဗန္ေကာက္ (ယိုးဒယား) (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၇ ၊ ၉၈)
ေမာ္လၿမိဳင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝဝ)
မုတၲမ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၆)
ျမင္းမငူ႐ြာ (ကဝနယ္ ၊ ပဲခူးခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၈)
ရန္ကုန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၈ ၊ ၇၉)
သထုံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ ၊ ၂ ၊ ၃ ၊ ၅၄)
အရက္သည္မ႐ြာ (ေတာင္စြန္းနယ္ သထုံခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၃)
အသုတ္ (ပုသိမ္ခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
အလူး႐ြာ (ေတာင္စြန္းနယ္ သထုံ ခ႐ုိင္) (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၂)
ယင္းသုိ႔ ေတြ႕ရွိၾကရေသာ ေက်ာက္စာတုိ႔မွာ အေရအတြက္ အားျဖင့္ အစုစု ၁၁၉ မ်က္ႏွာမွ် ရွိသည္တြင္ မြန္တုိ႔၏ မူလေဒသ မဟုတ္ေသာ ပုဂံ၌ ၄၈ မ်က္ႏွာမွ် ေတြ႕ရွိ ေနသည္ကုိ ထူးျခားခ်က္ တခု အေနျဖင့္ ေျပာျပလုိပါသည္။ တနည္း ေျပာရလွ်င္ ေတြ႕ရွိရသမွ် ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာတုိ႔၏ ငါးခ်ဳိး ႏွစ္ခ်ဳိးသည္ မြန္ေဒသ၏ အျပင္၌ ေတြ႕ေနရသည္ဟု ဆုိရပါမည္။ အခ်ိန္ကာလ အရ ပုိင္း၍ ေဒသ ခြဲၾကည့္မည္ ဆုိလွ်င္ ထုိ႔ထက္ပင္ အံ့ၾသရေပမည္။ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ႏွစ္ ရာစုဦး အထိ ေတြ႕ရေသာ ေခတ္ေဟာင္း မြန္ေက်ာက္စာ ဟူ၍ ၆ဝ ရွိသည္မွ ၄၇ ခုကုိ ပုဂံ၌ ေတြ႕ရ၏။ သုိ႔ေသာ္ ေခတ္လယ္ မြန္ေက်ာက္စာပုိင္းသုိ႔ ေရာက္ေသာအခါ အစုစု ၅၉ ခုတြင္ ပုဂံ၌ တခုသာ ေတြ႕ရပါေတာ့သည္။ ယင္းအခ်က္ တခ်က္မွ်ပင္လွ်င္ ယဥ္ေက်းမႈ ၾသဇာ၏ အတက္ အသက္ သမုိင္းကုိ အကဲျဖတ္ ႏုိင္ေလာက္စရာ ရွိပါသည္။ စင္စစ္အားျဖင့္ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ တရာစု ႏွစ္မ်ားက မြန္ေက်ာက္စာကုိ မြန္ေဒသ စစ္စစ္ျဖစ္ေသာ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ႏႈိင္းယွဥ္ခ်က္ အရ အလြန္႔ အလြန္ အေတြ႕ရ နည္းေနျခင္းမွာ အလြယ္ျဖင့္ ေတြးေတာ ၾကံဆ၍ မရႏိုင္ေသာ အေၾကာင္းျခင္းရာ တခုပင္ ျဖစ္ေတာ့သည္။
မြန္ ေက်ာက္စာတုိ႔ကုိ အဂၤလိပ္ ဘာသာ ျပန္ဆုိသူတို႔မွာ ဗလက္ဂဒန္ (Blagden. C.O., Mon Text Fd, & Tr. into English, Epigr phia Birm nic, J i & ii, Inscription Nos. 1-8 Rangoon, Government Printing, 1919 {I. ii, Reprinted 1960}.) ဒူ႐ြိဳင္ဆယ္ (Duroiselle, Ch rles Mon Text Ed, & Tr. into English, Epigr phia Birm nic, II, i & ii, An nda Plaques, Rangoon, Government Printing, 1920 {Reprinted Rangoon 1961-2}.) ႏွင့္ ဦးျမတို႔ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာ ဘာသာသုိ႔ ျပန္သူမ်ားမွာ ဦးေဖေမာင္တင္၊ ဦးလူေဖဝင္းႏွင့္ ဦးခ်စ္သိန္းတုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ ယခု စာတမ္း၌ ဤပုဂၢိဳလ္တို႔၏ ဘာသာျပန္ခ်က္မ်ားကို အမ်ားဆုံး သုံးစြဲျခင္း ျပဳပါသည္။ ထုိ ဘာသာျပန္တုိ႔ ရွိသျဖင့္သာ ယခု စာတမ္းကို ေရးသားႏုိင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာတုိ႔ကုိ အကၡရာ ပီျပင္ေအာင္ ၾကံစည္ ဖတ္ယူျခင္းႏွင့္ အနက္ျပန္ျခင္းတုိ႔ကုိ စတင္ႀကိဳးစား ေဆာင္႐ြက္သူမွာ ဗလက္ဂဒန္ပင္ ျဖစ္ၾကာင္း အမ်ားသိၿပီး ျဖစ္ပါသည္။ ယခု စာတမ္းမွာ ယခင္ ဒုတိယ အႀကိမ္ေျမာက္ ၁၉၆၇ ခု၊ သုေတသန ကြန္ဖရင့္၌ ကြၧန္ေတာ္ ဖတ္ခဲ့ေသာ 'အဝေခတ္ ေက်ာက္စာပါ သမုိင္း အေထာက္အထားမ်ား' (ပညာပေဒသာ၊ တြဲ ၂၊ မွတ္ ၂၊ စာမ်က္ႏွာ ၂၄၃-၅၆) ကို ျဖည့္စြက္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာပါ ရက္စြဲႏွင့္ အျဖစ္အပ်က္မ်ားကုိ အစဦးစြာ ေဖာ္ျပလုိပါသည္။ ယင္းသုိ႕ ေဖာ္ျပရာ၌ ေက်ာက္စာေရးထုိးသည့္ ေခတ္ႏွင္ သက္ဆုိင္ေသာ ရက္စြဲ ျဖစ္ရပ္တုိ႔ကုိ ေလးစား ယုံၾကည္ျခင္း ရွိႏုိင္ေသာ္လည္း (ပုံစံ။ ။ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္တရာစု ေရာက္ခါမွာ ယခင္ အႏွစ္ တေထာင့္ေျခာက္ရာေက်ာ္က ေဂါတမဘုရား သက္ေတာ္ထင္ရွား ရွိစဥ္ ျမန္မာႏုိင္ငံဘက္သုိ႔ ေဒသစာရီ ျဖန္႔လ်က္ ဤအရပ္၌ ဤမည္ေသာ ဗ်ာဒိတ္စကားကုိ ျ႕ြမက္ၾကား ခဲ့သည္ဟု ေဖာ္ျပျခင္း၊ ထုိ႔အတူ ခရစ္ႏွစ္ တဆယ့္ ငါးရာစုသုိ႔ ေရာက္ခါမွ ပိဋကတ္ သုံးပုံကုိ လုိသျဖင့္ စစ္ျပဳလ်က္ သထုံ သာသနာကုိ ပုဂံသုိ႔ ပင့္ေဆာင္ျခင္း စသည္တုိ႔ကုိ) သတိျဖင့္ ခ်င့္ခ်ိန္လ်က္ ယူသင့္မွ ယူရေခ်မည္။ ထုိ႔အတူ အနီးဝန္းက်င္ကုိ ခြာလ်က္ ပင္လယ္ရပ္ျခားမွ ျဖစ္ရပ္တုိ႔ကုိ ေဖာ္ျပေသာ အခါ ထုိႏုိင္ငံတုိ႔၏ မူလ အေထာက္အထားတုိ႔ျဖင့္ ခ်ိန္ထုိးလ်က္ စစ္ေမးရန္ အမွန္ လုိအပ္ေပမည္။ သို႔ေသာ္ ေက်ာက္စာပါ ရက္စြဲ ျဖစ္စဥ္ကုိ ေတြ႕သည့္အတုိင္း ယခု ေဖာ္ျပပါမည္။ (လူေဖဝင္း၊ ဦး၊ တည္းျပတ္ ျမန္မာျပန္သူ။ ကလ်ာဏီ မြန္ေက်ာက္စာ။ ရန္ကုန္ ယဥ္ေက်းမႈ ဌာန ေ႐ႊသိန္း ပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၃၆၊ ၄၆ လမ္း၊ ၁၉၅၈။ ယင္းစာအုပ္ကုိ အတုိမွတ္အရ 'ကလ်ာ' ဟု ေဖာ္ျပပါမည္။ တြဲလ်က္ ေဖာ္ျပေသာ ဂဏန္းတုိ႔မွာ စာမ်က္ႏွာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ထုိကလ်ာဏီသိမ္ ေက်ာက္စာမွာ ေအဒီ ၁၄၈ဝ ျပည့္ ေရးထုိးသည့္ မွတ္တမ္း ျဖစ္သည္။) (မြန္ခ်ဳပ္ႏွင့္ တြဲလ်က္ ေဖာ္ျပေသာ ဂဏန္းတုိ႔မွာ ျမန္မာဘာသာျပန္ {အပုိင္း ၂} မွ စာမ်က္ႏွာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။)
၅၈၁ ဘီစီ။ ေဂါတမ သထုံသုိ႔ ြ႔ြကလာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၇ ၊ ၈၉ ၊ ၉၂ ၊ ၉၈)
၅၄၄ ဘီစီ။ ေဂါတမ ပရိနိဗၺာန္ဝင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၁ ၊ ၉၆)
၃၂၆ ဘီစီ။ အေသာက မင္းျဖစ္ (ကလ်ာ ၄၉)
၃၂၂ ဘီစီ။အေသာက ဗုဒၶသာသနာဝင္ျဖစ္ကာ သာသနာျပဳေတာ့မည္ဟု လုပ္ငန္းစ (ကလ်ာ ၄၉ ၊ ၅ဝ-၁)
၃ဝ၈ ဘီစီ။တတိယ သဂၤါယနာတင္ (ကလ်ာ ၅ဝ) သုဝဏၰဘူမိသုိ႔ ေသာဏႏွင့္ ဥတၲရ မေထရ္ သာသနာျပဳ ေရာက္ (ကလ်ာ ၆၇၊ မြန္ခ်ဳပ္ ၇၉ ၊ ၈၈ ၊ ၉ဝ ၊ ၉၁ ၊ ၉၂ ၊ ၉၃ ၊ ၉၅ ၊ ၉၇)
၉ဝ ဘီစီ။သီဟုိဠ္၌ သန္႔စင္ေသာ မဟာဝိဟာရဂုိဏ္း ဟူ၍ သံဃာ တဂုိဏ္းတည္း ရွိေနရာမွ အဘယ ဝိဟာရဂုိဏ္း ဟူ၍ ဂုိဏ္းသစ္တုိး (ကလ်ာ ၆၇)
ေအဒီ ၂၆၇။သီဟုိဠ္တြင္ ေနာက္ထပ္ ေဇတဝန္ ဝိဟာရဂုိဏ္း ဟူ၍ တတိယ ဂုိဏ္းေပၚ (ကလ်ာ ၆၈)
၁ဝ၅၇။သထုံမင္း မေနာေဟာရ္ကုိ ပုဂံမင္း အႏု႐ုဒၶက ရန္စစ္ ျပဳလ်က္ အညာသုိ႔ သာသနာ ေဆာင္ၾကဥ္း (ကလ်ာ ၅၂)
၁ဝ၈၄။ပုဂံမွာ ထိလုိင္မင္သည္ ၿဂိႀတိ ဘုဝနာဓိ တ် ဓမၼရာဇာ ဘြဲ႕ႏွင့္ မင္းျဖစ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂ဝ ၊ ၅၆ ၊ ၅၆)
၁ဝ၈၆။ထိလုိင္မင္ ဘိသိက္ခံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၊ ၉၊ ၄၆၊ ၅၁၊ ၅၃)
၂၉ ဇူလုိင္ ၁ဝ၉၃။ထိလုိင္မင္က အဖ ေနနတ္ အမိ ဝါးတြင္း သေႏၶစြဲသူဟု မ်ဳိး႐ုိး ေၾကညာသည့္ ျပန္တမ္း အမိန္႔ေတာ္ထုတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၅ ၊ ၄၆)
၁၅ ဧၿပီ ၁ဝ၉၈။သထုံ က်ဳိက္တဲဘုရားႏွင့္ က်ဳိက္တလန္ ဘုရားမ်ား ျပင္ၿပီး။
၄ ႏုိဝင္ဘာ ၁၁ဝ၁။ထိလုိင္မင္ (ထိလုိင္မင္၏ နန္းတည္ေက်ာက္စာမွာ အပုိင္းပုိင္း ရွိေနသျဖင့္ ေက်ာက္စာ မ်က္ႏွာ ၂၇ မ်က္ႏွာ ရွိလ်က္ နန္းတည္ ျဖစ္စဥ္ ျဖစ္ရပ္တုိ႔ကုိ ေဖာ္ျပရာ၌ လ၊ ေန႔၊ ရက္ကို ေတြ႕ရေသာ္လည္း သကၠရဇ္ ေနရာ အားလုံး ခြၧတ္ယြင္း ပ်က္စီး ေနေသာေၾကာင့္ Sir Alfred Irwin: "Elements of the Burmese Calendar from A.D. 638 to 1752," The Indian Antiquary, November 1910, pp 289-315 ကုိ အသုံးျပဳလ်က္ ျပကၡဒိန္ကုိ ျပန္လည္ တြက္ယူျခင္းျဖင့္ နန္းသစ္ေဆာက္ေသာ သကၠရဇ္ကို သိလာရသည့္ျပင္ ခရစ္ႏွစ္၊ လ၊ ရက္၊ ေန႔မ်ားသုိ႔ ေျပာင္းယူႏုိင္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။) က နန္းသစ္ တည္ေဆာက္ လုိသျဖင့္ ျပင္ဆင္ျခင္း၏ အစျဖစ္ေသာ ေရစဥ္ ေရေကာင္း ရရန္ အခမ္းအနား ခင္းက်င္းလ်က္ ျမစ္သုိ႔ ေရခပ္ဆင္းျခင္း။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆)
၅ ႏုိဝင္ဘာ ၁၁ဝ၁။ပုဂံနန္းသစ္ ေဆာက္ရာတြင္ သုံးစြဲရန္ အသင့္ စုပုံထားေသာ လက္နက္ ကရိယာတုိ႔ ေဆးေၾကာ။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇)
၂၅ ဇန္နဝါရီ ၁၁ဝ၂။ပုဂံနန္းသစ္ အတြက္ ေရာက္လာသည့္ တုိင္တုိ႔ကုိ ေဆးေၾကာ။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇)
၂၃ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၁ဝ၂။ပုဂံနန္းသစ္ အတြက္ ပႏၷက္႐ုိက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈)
၂၄ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၁ဝ၂။ပုဂံနန္းသစ္ အတြက္ ဗိႆႏုိး နတ္မင္းကို ပူေဇာ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈)
၂၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္ သီဟာသနပလႅင္ ေနရာကုိ ေဆးေၾကာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉)
၂ မတ္ ၁၁ဝ၂။ရွင္အရဟံ ေခါင္းေဆာင္ၿပီး နန္းသစ္ရာမွာ ပရိတ္႐ြတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉)
၂ မတ္ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္အတြက္ နဂါးမင္းကို ပသ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁)
၃ မတ္ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္တုိင္မ်ား အတြက္ ေအာက္ခံခုံ အျဖစ္ ေက်ာက္ျပားမ်ား ခ် (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
၅ မတ္ ၁၁ဝ၂။နန္းသစ္ ဥ႐ူတုိင္ကုိ ေ႐ႊရည္လိမ္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
၇ မတ္ ၁၁ဝ၂။ဥ႐ူတုိင္ထူ၊ နန္းရာ ဝန္းက်င္မွာ ေ႐ႊေငြ ေၾကးျပားမ်ား ျမႇဳပ္၊ မင္းကုိယ္တုိင္ အခမ္းအနားျဖင့္ လာေရာက္ၿပီး နန္းသစ္ကို ေဇယဘုမ္ဟု သမုတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၃ ၊ ၃၄)
၈ မတ္ ၁၁ဝ၂။ဥ႐ူတုိင္ ေလးဖက္မွာ ရတနာ အျပည့္ပါေသာ ေၾကးအုိးေလးလုံး ျမႇဳပ္၊ ရဟန္းေတာ္ေတြ ပရိတ္႐ြတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
၁၂ မတ္ ၁၁ဝ၂။ေဆာင္မႀကီး၏ က်န္တုိင္မ်ားထူ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၆)
၁၃ မတ္ ၁၁ဝ၂။ေလွခါးအိမ္မ်ား အတြက္ တုိင္စုိက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၆)
၂ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။တံခါးေပါက္မ်ား စလုပ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၇ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။တုိင္မ်ားတြင္ ထုတ္လွ်ဳိရန္ အေပါက္မ်ား စေဖာက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၉ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။တံခါးခုံမ်ား စလုပ္၊ ေဘးတုိင္မ်ားထူ၊ ေလွကားမ်ား တပ္ရန္ ျပင္ဆင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၁၁ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။ေလွကားမ်ားတပ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၁၆ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။ေခါစာခ် (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၇)
၂၅ ဧၿပီ ၁၁ဝ၂။ျပာသာဒ္စတင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈)
၆ ေမ ၁၁ဝ၂။တံခါးေပါက္မ်ား၌ ပူေဇာ္ပြဲျပင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈)
၉ ေမ ၁၁ဝ၂။သီဟာသနပလႅင္ ေဆာင္ဝယ္ လွပ တင့္တယ္ေစရန္ ပန္းခ်ီ ပန္းပုမ်ား ဆင္ရင္၊ သိရီနတ္သမီးကုိ ပူေဇာ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈-၄ဝ)
၁၁၁၂။ထိလုိင္မင္ ေသမတတ္နာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၆ ၊ ၅၇)
၁၁၆၄။သီဟုိဠ္တြင္ သာသနာ သန္႔စင္ေအာင္ သဃၤေဗာဓိ ပရကၠမ ဗာဟုမင္းက မဟာဝိဟာရဂုိဏ္း တခုတည္းကိုသာ အားေပးလ်က္ က်န္ဂုိဏ္းသားမ်ားကုိ ႏွိမ္နင္း (ကလ်ာ ၆၈)
၁၁၇ဝ။ပုဂံမွ ဥတၲရာဇီဝမေထရ္ သီဟုိဠ္ကြၧန္းသို႕ြ႔ြက။ ဆပဋ သာမေဏ လည္းပါ (ကလ်ာ ၅၂)
၁၁၈၁။ဆပဋသာမေဏမွ ဆပဋမေထရ္ ျဖစ္လာသည့္ ဆရာေတာ္သည္ အေပါင္းပါ မေထရ္ ေလးပါးတုိ႔ႏွင့္ သီဟုိဠ္မွ ပုဂံသုိ႔ ကူးလာ (ကလ်ာ ၅၃-၄)
၁၂၄၅။ဆပဋမေထရ္ႏွင့္ အတူ ြ႔ြကလာေသာ အာနႏၵာမေထရ္ ပုဂံ၌ အႏွစ္ ငါးဆယ့္ေလးႏွစ္ ေနၿပီးေနာက္ ပ်ံလြန္ (ကလ်ာ ၅၆)/p>
၁၄၃၆။ရာမ ရာဇ ဓိရာဇ္ ဘြဲ႕ခံ ဗညားရံ (၁၄၂၆-၄၆) မင္းက ေ႐ႊတိဂုံ ဘုရားကုိ ျပဳျပင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈ဝ)/p>
၁ဝ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၄၂။သီဝက သူြ႔ြကယ္ တည္ထားေသာ က်ဳိက္လတ္ၿမိဳ႕ ထလုဘုရား ဌာပနာတုိက္ပိတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၉)/p>
၂၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၅၅။ဗညားေထာဘြဲ႕ခံ ဘုရင္မ ရွင္ေစာပု (၁၄၅၃-၇၂) သည္ က်ဳိက္မေရာ ဘုရား တည္ၿပီးသျဖင့္ ဘုရားမွာ ေျမလွဴ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁)
၁၄၅၇။ဗညားေထာသည္ သမက္ေတာ္ ရာမာဓိပတိဘြဲ႕ခံ ဓမၼေစတီကုိ ျပည္ေရး႐ြာမႈ စီမံရန္လႊဲ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁)
၁၄၅၈။ရာမာဓိပတိသည္ ရာမည ေဒသတြင္ သာသနာ သန္႔စင္ေရး ေဆာင္႐ြက္ရန္ ၾကံ႐ြယ္ (ကလ်ာ ၅၉)
၁၄၆၁။ပဲခူးတြင္ က်ဳံးတန္တုိင္းမ်ား ခုိင္ခံ့ေအာင္ ကာကြယ္ေရး အစီအမံမ်ား အစျပဳ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂)
၇ ဧၿပီ ၁၄၆၂။ရာမာဓိပတိမင္း တည္ေဆာက္ေသာ မဟာရာမဝိဟာရၿပီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂)
၁၄၆၉။ဗညားေထာႏွင့္ ရာမာဓိပတိတုိ႔က ပ်က္ေနေသာ ေစတီ ခုႏွစ္ဆူကို ျပင္ေစ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၃)
၂ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇ဝ။ျပင္ဆင္ၿပီးစီးသည့္ ေစတီခုႏွစ္ဆူ၏ ကုသုိလ္ကုိ အမွ်ေဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၄၊ ၆၅)
(၁၄၇၂။ ရာမာဓိပတိ (၁၄၇၂-၉၂) မင္းအျဖစ္ ဆက္ခံ။)
၁၄၇၅။ရာမာဓိပတိသည္ သာသနာကုိ ျပဳျပင္လုိက သိမ္သမုတ္ျခင္းက စတင္ ေဆာင္႐ြက္ရမည္ဟု သေဘာေပါက္လ်က္ ေမာဂၢလန္ မဟာေထရ္ အမွဴးရွိေသာ သံဃာ ႏွစ္ဆယ့္ ႏွစ္ပါးတုိ႔ႏွင့္ တုိင္ပင္ (ကလ်ာ ၆၆ ၊ ၆၉)
၁၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆။ရာမာဓိပတိမင္းက က်ဳိက္ပြန္ဘုရား တည္ရန္ စီစဥ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၆)
၂၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆။သာသနာ ျပဳျပင္ေရး အတြက္ ေမာဂၢလန္ မေထရ္ႏွင့္ ရဟန္း ဆယ္ပါးသည္ ရာမဒူတ သင္းေဘာစီးလ်က္ ေယာဂ ျမစ္ဝမွ သီဟုိဠ္သို႔ စထြက္ (ကလ်ာ ၇၂)
၂၂ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆။သာသနာျပဳျပင္ေရး အတြက္ သီဝလိႏွင့္ ရဟန္း ဆယ္ပါးသည္ စိၾတဒူတ သင္းေဘာစီးလ်က္ ေယာဂျမစ္ဝမွ သီဟုိဠ္သုိ႔ စထြက္ (ကလ်ာ ၇၂)
၁၆ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၇၆။သီဝလီမဟာေထရ္တုိ႔ ကလမၺဴဆိပ္ေရာက္၊ ဘုဝေနကဗာဟု မင္းကို အေၾကာင္းၾကား (ကလ်ာ ၇၂)
၂၃ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၇၆။သီဝလီမေထရ္တုိ႔ကုိ ဘုဝေနက ဗာဟုမင္းက ႀကိဳယူ။ မေထရ္တို႔ အႏုရာဓၿမိဳ႕သုိ႔ ဘုရားဖူးရန္ ဆက္လက္ထြက္ခြာ (ကလ်ာ ၇၂)
၃ မတ္ ၁၄၇၆။ေမာဂၢလန္ မေထရ္ႏွင့္ ရဟန္း ဆယ္ပါးတုိ႔ စီးေသာ သင္းေဘာသည္ ေလလႈိင္းမိ၍ ဆင္းရဲ ၿငိဳျငင္စြာျဖင့္ ဝလႅိရာ ဆိပ္တြင္ ဆုိက္၊ ေဂါယုစီ ေခါင္းေဆာင္သည့္ သူပုန္တုိ႔ ေသာင္းက်န္းေသာ ေဒသျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ခရီး မဆက္ဝံ့သျဖင့္ ေခတၲ ဆုိင္းငံ့ေနရ (ကလ်ာ ၇၃)
၆ မတ္ ၁၄၇၆။က်ဳိက္ပြန္ဘုရား တည္ျခင္းစ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၆)
၇ ဧၿပီ ၁၄၇၆။ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ ခရီးဆက္ (ကလ်ာ ၇၃)
၁၃ ဧၿပီ ၁၄၇၆။ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ ဇယဝဋၿမိဳ႕ေရာက္၊ ဘုဝေနကဗာဟုက ႀကိဳယူ (ကလ်ာ ၇၃)
၆ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။သီဝလိအဖြဲ႕ႏွင့္ ေမာဂၢလန္ အဖြဲ႕ ပူးေပါင္းမိၿပီ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ စြယ္ေတာ္ကုိ ဖူးေမွ်ာ္ရန္ တုိက္ဖြင့္ေပး (ကလ်ာ ၇၃)
၁၆ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။ရာမညလာ ရဟန္းတုိ႔ကုိ လူဝတ္လဲ၍ သာမေဏ ဝတ္ေစၿပီးမွ မေထရ္ငါးပါးကုိ ဦးစြာ ရဟန္းခံ၍ ေပး (ကလ်ာ ၇၄)
၁၇ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။ေနာက္ထပ္ ဆယ္ပါး ရဟန္းခံ (ကလ်ာ ၇၅)
၁၈ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။ေနာက္ထပ္ ဆယ္ပါး ရဟန္းခံ (ကလ်ာ ၇၅)
၁၉ ဇူလုိင္ ၁၄၇၆။မူလဆရာေတာ္ ႏွစ္ဆယ့္ႏွစ္ပါးတုိ႔၏ ႏွစ္ဆယ့္ႏွစ္ဦးတုိ႔ ရဟန္းခံ (ကလ်ာ ၇၅)
၃ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၆။သီဟုိဠ္မွ ျပန္ခဲ့သည့္ ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ ေယာဂျမစ္ဝသုိ႔ ဝင္၊ တဂုံမွာ ေခတၲနားရန္ ရာမာဓိပတိက စီမံ (ကလ်ာ ၇၇)
၂၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၆။ေ႐ႊတိဂုံမွာ ေခါင္းေလာင္းႀကီး လွဴရန္ ရာမာဓိပတိ ပဲခူးက ထြက္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၃ဝ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၆။တဂုံသို႔ ေရာက္ႏွင့္ၿပီးေသာ သီဟုိဠ္ျပန္ ေမာဂၢလန္အဖြဲ႕ကို ရာမာဓိပတိက ေ႐ႊတိဂုံကုန္းသုိ႔ ပင့္၍ ဆြမ္းကပ္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။အခ်ိန္ သုံးေထာင္ရွိ ေခါင္းေလာင္းႀကီးကုိ ေ႐ႊတိဂုံမွာ ရာမာဓိပတိက ဆြဲလွဴ (ကလ်ာ ၇၇ ၊ ၈ဝ)
၃ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။တဂုံရွိ သံဃာကုန္ကုိ ရာမာဓိပတိက ဆြမ္းကပ္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၆ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။ရာမာဓိပတိ တဂုံမွ ပဲခူးသုိ႔ ျပန္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၁ဝ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။ရာမာဓိပတိ ပဲခူးသို႔ ေရာက္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၁၂ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆။သီဟုိဠ္ျပန္ မေထရ္တုိ႔ ပဲခူးသို႔ ေရာက္လာသည္ကုိ မင္းက ႀကိဳယူ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂၂ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။သီဟုိဠ္ျပန္ မေထရ္တုိ႔ႏွင့္ တုိင္ပင္လ်က္ သိမ္သစ္ သမုတ္ရမည့္ ေနရာကုိ ေ႐ြးခ်ယ္ရာ နရသူရ အမတ္၏ ကြမ္းသီးျခံ၏ အနီးရွိ ေျမကြက္ကုိ ေတြ႕ရွိ၍ အႀကိဳက္ညီ သျဖင့္ ထုိေနရာ၌ သိမ္းသမုတ္ရန္ ျပင္ဆင္ (ကလ်ာ ၈၄)
၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။သိမ္သစ္ သမုတ္၍ ကလ်ာဏီသိမ္ဟု အမည္ေပး (ကလ်ာ ၈၄။ ၉၄၊ ၉၈)
၂၄ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။သိမ္သစ္မွာ ရဟန္းခံမည့္ သူမ်ားကုိ သုဝဏၰ ေသာဘဏ မေထရ္က ဥပဇၩယ္ျပဳ၍ အႀကိမ္ႀကိမ္ ရဟန္းခံပြဲမ်ား စလုပ္၊ ရဟန္းခံပြဲမ်ားမွာ အစုစု သုံးႏွစ္ၾကာ၊ ရဟန္းႀကီး အပါး ၈ဝဝ၊ ရဟန္းငယ္ ၁၄၂၆၅ ပါး ရဟန္းခံၿပီး (ကလ်ာ ၈၈ ၊ ၉၂) သာသနာ ျပဳျပင္ေရး အၾကံအစည္မွာ ေနာင္ တဆယ့္ရွစ္ႏွစ္ၾကာမွ ေအာင္ျမင္။
၂၇ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။ရာမညေဒသတဝန္း ေနရာမ်ားစြာ၌ သိမ္သစ္မ်ား သမုတ္ရန္ လုပ္ငန္းစ (ကလ်ာ ၉၅)
၃ဝ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆။ရဟန္းသစ္ ၂၄၅ ပါးကုိ ရာမာဓိပတိက ဆြမ္းေကြၧး။ ေနာင္အခါ ရဟန္းသစ္ကုိ လက္ခံေသာ အခါ မည္သုိ႔ေသာ သေဘာမ်ား ျပည့္စုံပါေစဟု မင္းက သံဃာ အေပါင္းအား ပန္ၾကား (ကလ်ာ ၈၉)
၁၅ ဧၿပီ ၁၄၇၇။သီဟုိဠ္မင္း ဘုဝေနကဗာဟု၏ အျပန္လက္ေဆာင္ကုိ ေစာင့္ႀကိဳ ယူေနရေသာ စိၾတဒူတ သေဘၤာစီး သီဝလိ မေထရ္ ေခါင္းေဆာင္ေသာ အဖြဲ႕သည္ သေဘၤာထြက္စ မုန္တုိင္းမိၿပီး သေဘၤာပ်က္၍ ေဖာင္ျဖင့္ ေတာင္အိႏၵိယရွိ နာဂပ႗ဆိပ္သုိ႔ ေရာက္။ ထုိဆိပ္မွ ျပန္လည္ ထြက္ခြာေသာ အခါ တေပါင္းတည္း သေဘၤာေနရာ မရသျဖင့္ အကြဲကြဲ စီးရ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၄ ဧၿပီ ၁၄၇၇။တပါတည္း ထြက္လာေသာ စူဠဘယတိႆမေထရ္ နာဂရာဇ္ဝ ေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၈ ေမ ၁၄၇၇။သီဟုိဠ္ျပန္ မေထရ္ သုံးပါး နာဂရာဇ္ဝေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၁၂ ေမ ၁၄၇၇။အဆုိပါ မေထရ္သုံးပါး ကုသိမ္ (ပုသိမ္) ေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၁၅ ေမ ၁၄၇၇။စူဠဘယတိႆ ကုသိမ္ေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၂ ဇြန္ ၁၄၇၇။မေထရ္ေလးပါး ေပါင္းလ်က္ ပဲခူးေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၃ ၾသဂုတ္ ၁၄၇၇။ကလ်ာဏီေစတီ ဌာပနာ၍ ကလ်ာဏီ ေဗာဓိပင္စုိက္ (ကလ်ာ ၉၉)
၈ ဇူလုိင္ ၁၄၇၉။ရာမာဓိပတိက သမီးေတာ္ တလေမဝႏၵဝတီႏွင့္ သမက္ေတာ္ … ၿမိဳ႕စား … တုိ႔ကုိ ပဲခူး နဟာန ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၃)၊ သမီးေတာ္ … ႏွင့္ သမက္ေတာ္ ဒလၿမိဳ႕စား … တုိ႔ကုိ ပဲခူး ဘူမိစကၤမန ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၃)၊ သမီးေတာ္ တလမႀကီးႏွင့္ သမက္ေတာ္ စျမင္ ၿမိဳ႕စား … တုိ႕ကုိ ပဲခူး ဒိဝါဝိဟာရ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၄)၊ ပဲခူးစား ေယာဂရာဇ္ကုိ ပဲခူး မုစလိႏၵာ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၄) သမီးေတာ္ တလသင္ဇာ ႏွင့္ သမက္ေတာ္ သံလ်င္ၿမိဳ႕စား သမိန္ဝါရန္ တို႔ကုိ ပဲခူး သုပၸတိဌ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၁)၊ ၿမိဳင္ၿမိဳ႕စား အဲဂံဗိန္ကုိ ပဲခူး ဥပကသမာဂမ ေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၅)
ဘုရားပြင့္ရာ ဗုဒၶဂယာရွိ အထိမ္းအမွတ္ ေနရာမ်ားစြာ၏ အတုိင္းအတာမ်ား ႏွင့္ ကုိက္ညီေစလ်က္ ပဲခူးတြင္ အလားတူ အထိမ္းအမွတ္ ေနရာမ်ားကုိ သတ္မွတ္ေပး (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၅-၆) သားေတာ္ မဟာရာဇေဒဝ ပဲခူး အဇပါလေစတီ တည္ခုိင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၁)
၁၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၇၉။
သီဟုိဠ္မွ ျပန္လာေသာ ရဟန္းအခ်ဳိ႕ သေဘၤာပ်က္၍ ေတာင္အိႏၵိယသုိ႔ ေရာက္ရွိေနၾကၿပီးမွ မဂၤလ မေထရ္ႏွင့္ ရဟန္း ငါးပါးတုိ႔ ေကာမလဆိပ္မွ ရာမညသို႔ ျပန္ရန္ထြက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၁၅ ေအာက္တိုဘာ ၁၄၇၉။မဂၤလ မေထရ္တုိ႔ စီးေသာ သေဘၤာ နာဂရာဇ္ဝေရာက္ (ကလ်ာ ၇၉)
၂၅ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၉။မဂၤလ မေထရ္ တပါးသာ ကုသိမ္ေရာက္၊ က်န္ ငါးပါး လမ္းမွာလြန္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂၈ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၉။မဂၤလ မေထရ္ ပဲခူးေရာက္ (ကလ်ာ ၈ဝ)
၂၄ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ။ရာမာဓိပတိ ရဟန္းတကာ ခံသည့္ ကလ်ာဏီသိမ္၌ ရဟန္း ၆ဝဝ ရဟန္းခံပြဲ စ (ကလ်ာ ၁ဝ၂ ၊ ၁ဝ၄)
၂၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ။ရဟန္း ၆ဝဝ ရဟန္းခံပြဲၿပီး (ကလ်ာ ၁ဝ၄)
၂၉ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ။ရဟန္းသစ္တုိ႔ကုိ ဆြမ္းေကြၧး၊ အထူးထူးေသာ လွဴဖြယ္ပစၥည္းတုိ႔ကုိ ေပးလွဴ (ကလ်ာ ၁ဝ၄)
၁၄၉၂။ဗညားရံ (၁၄၉၂-၁၅၃၆) မင္းျဖစ္
၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၉၃။မုတၲမ က်ဳိက္ဖ်င္ဘုရားတြင္ ဆြဲလွဴရန္ သမိန္လဂြန္းျဗဳက ေခါင္းေလာင္းသြန္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝဝ)
၁၇ ေအာက္တုိဘာ ၁၅ဝ၄။ဗညားရံ (၁၄၉၂-၁၅၂၆) လက္ထက္ မြန္တုိ႔ေဒသ တခုလုံး၏ စစ္ေသနာပတိ သီရိမေနာရာဇာႏွင့္ မယား သီရိသုဝဏၰဝတီတုိ႔ ဓာတ္ေတာ္ ဌာပနာ၍ ေစတီတည္ေၾကာင္း ေၾကးျပားမွာ မွတ္တမ္းတင္ (တည္ေသာ ေစတီ ေနရာမသိ၊ ေၾကးျပားမွာ ယခု ဗန္ေကာက္ျပတုိက္ရွိ) (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝဝ)
၁၄ ဇြန္ ၁၅၂၄။မၤသုံ၏ ပုသိမ္ ေရၾကည ေရေနာက္ ဘုရားမွာ က်ဳံေပ်ာ္႐ြာသား၊ သျမင္းကုန္း ႐ြာသားႏွင့္ သာေပါင္း ႐ြာသားတုိ႔ စုေဝး၍ ေၾကးဆင္းတု ႏွစ္ဆူ ဌာပနာသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၁)
၁၅၂၆။တကာ႐ြက္ပိ (၁၅၂၆ - ၃၉) မင္းျဖစ္
၁၅၂၇။ေမာ္လၿမိဳင္ က်ဳိက္သန္လန္ဘုရား၏ ေခါင္းေလာင္းတကာ သိဂၤသူရသည္ ေမာ္လၿမိဳင္ ၿမိဳ႕စားေဟာင္း ေခမာဝ ေသလြန္ သျဖင့္ ၿမိဳ႕စားေနရာကို ဆက္ခံရသူ ျဖစ္သည္။ (ကလ်ာ ၁ဝ၂)
၁၉ စက္တင္ဘာ ၁၅၃၃။ပုသိမ္ ကန္သုံးဆင့္၌ ကုသိုလ္ ေကာင္းမႈမ်ားစြာ ျပဳသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၅၃၃။ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕စား သိဂၤသူရသည္ က်ဳိက္သန္လန္ဘုရားမွာ ေၾကးေခါင္းေလာင္း ဆြဲလွဴ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၁)
၄ ေအာက္တုိဘာ ၁၅၃၃။ပုသိမ္ကန္သုံးဆင့္၌ ေနာက္ထပ္ ေကာင္းမႈမ်ားျပဳ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၁ဝ ဧၿပီ ၁၅၄၁။ပုသိမ္ ေ႐ႊမုေဌာဘုရားတြင္ ဂုနာမင္း၏ အလွဴေတာ္ ျဖစ္ေသာ ေျမႏွင့္ ကြၧန္စာရင္းကို ေက်ာက္စာ မွတ္တမ္းတင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၁၂ ဧၿပီ ၁၅၄၁။ဂုနာမင္းက ပုသိမ္ ေ႐ႊမုေဌာကုိ လွဴေသာ ေျမ၏ အပုိင္းအျခားကုိ သတ္မွတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
၁၅၄၈။ဂုနာမင္း၏ အလွဴေတာ္မ်ား ေရစက္ခ် အမွ်ေဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၅)
၁၁ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၁။ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴသွ်င္ဟု ေက်ာ္ၾကားသည့္ သီရိပရမ မဟာဓမၼရာဇဓိရာဇ ေတာင္ငူကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၃ဝ ၾသဂုတ္ ၁၅၅၁။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ျပည္ၿမိဳ႕ကို ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၁၂ မတ္ ၁၅၅၂။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ဟံသာဝတီကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၁၂ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၄။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ဘိသိက္ခံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၂၂ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၆။ဆင္ျဖဴသွ်င္ အဝကိုေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)
၉ ႏုိဝင္ဘာ ၁၅၅၆။ဆင္ျဖဴသွ်င္ သွ်မ္းအေပါင္းကုိ သိမ္းသြင္းရန္ အညာဆန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၈ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၇။အဝမွ ဆက္၍ အညာဆန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၁ဝ ဇန္နဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးမိတ္၊ သီေပါႏွင့္ ပတၲျမားတြင္းကို ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးမိတ္ အေနာက္ေျမာက္ေထာင့္မွာ ဘုရားတည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၁ဝ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ သီေပါတြင္ ေစတီတဆူ တည္။ မုိးမိတ္မွာ ေစာ္ဘြားႀကီး၏ ေျမးကုိ ေစာ္ဘြားတင္။ သီေပါမွာ သံုးဆယ္မင္းသားကုိ ေစာ္ဘြားတင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၁၇ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးမိတ္က ဆက္ခ်ီ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၂ဝ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ ထီးခ်ဳိင့္သို႔ ေရာက္ရန္ ျမစ္ (၏အေနာက္ဘက္ ကမ္း) ကို တန္တား ပစ္၍ စစ္သည္မ်ားႏွင့္ကူး (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၂၈ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇။ထီးခ်ဳိင့္မွ ဆက္ခ်ီ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇)
၆ မတ္ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးညႇင္းကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂၆ မတ္ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးေကာင္းကုိ ေအာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂ ဧၿပီ ၁၅၅၇။မုိးေကာင္း မုိးညႇင္းတုိ႔ကုိ ေစာ္ဘြား ဆက္လက္ခန္႔၊ အသွ်င္ေသလွ်င္ ကြၧန္ကုိသတ္၍ ထည့္လုိက္ရေသာ အေလ့ကုိ အမိန္႔ေတာ္ႏွင့္ ျမစ္တား (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၉ ဧၿပီ ၁၅၅၇။ဆင္ျဖဴသွ်င္ မုိးေကာင္းမွ ျပန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂၃ ေမ ၁၅၅၇။ပုဂံ ေ႐ႊစည္းခုံမွာ ဆြဲလွဴရန္ ေခါင္းေလာင္းႀကီး သြန္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၁၇၄၆။ဟံသာဝတီမွာ ဗညားဒလ (၁၇၄၆ - ၅၇) မင္းျဖစ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)
၂၁ ဒီဇင္ဘာ ၁၇၄၈။ဟံသာဝတီမင္း၏ ညီေတာ္ အိမ္ေရွ႕မင္းက တုိင္မ ေလးဆယ္၊ အရံတုိင္ ကုိးဆယ္ရွိ ပဌာန္း ဇရပ္ေဆာက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၉)
၉ ဧၿပီ ၁၇၄၉။အိမ္ေရွ႕မင္းဇရပ္မွာ တင္ထားကုိးကြယ္ရန္ ဆင္းတုေတာ္ႀကီး ႏွစ္ဆူၿပီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၉ - ၁ဝ)
၁၈ ဇန္နဝါရီ ၁၇၅၃။အိမ္ေရွ႕မင္း ဇရပ္ နံရံတုိ႔မွာ ႐ုပ္အထူးထူး ဆြဲ၍ ၿပီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)
၁၇၅၄။ဇရပ္မွာ ျပႆဒ္ေဆာင္ ထပ္၍ တင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)
၂၉ ေအာက္တုိဘာ ၁၇၅၄။ဇရပ္မွာ ေၾကးေခါင္းေလာင္းႀကီးဆြဲ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)
ယင္းသုိ႔ သကၠရာဇ္ ရက္စြဲတုိ႔ကုိ စဥ္၍ ၾကည့္ေသာ အခါတြင္ ကာလ အပုိင္းအျခား အားျဖင့္ တဆယ့္ တရာစုမွ စ၍ တဆယ့္ ရွစ္ရာစု အထိ အႏွစ္ ခုႏွစ္ရာ ရွိသည္ကုိ ေတြ႕ရေသာ္လည္း စင္စစ္အားျဖင့္ ပုဂံ ထိလုိင္မင္ (၁ဝ၈၇ - ၁၁၁၃) ၏ေခတ္၊ ပဲခူး ရာမာဓိပတိ (၁၄၇၂ - ၉၂) ၏ေခတ္၊ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားသွ်င္ (၁၅၅၁ - ၈၁) ၏ေခတ္ႏွင့္ ဟံသာဝတီ ဗညားဒလ (၁၇၄၆ - ၅၇) ၏ေခတ္ဟု ဆုိရေသာ မင္းေလးပါးတုိ႔၏ ေခတ္ကုိသာ အသင့္အတင့္ ျပည့္စုံေအာင္ ေဖာ္ျပႏုိင္သည့္ အေထာက္အထားမ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။ တနည္း ေျပာရလွ်င္ အဆုိပါ အေထာက္အထားတို႔ကုိ အမွီျပဳလ်က္ ပုဂံ၏ တဆယ့္ တရာစုေႏွာင္း အေျခအေန၊ ပဲခူး၏ တဆယ့္ ငါးရာစုေႏွာင္း အေျခအေန၊ ပဲခူး၏ တဆယ့္ ေျခာက္ရာစု လယ္ယာ အေျခအေနႏွင့္ ပဲခူး၏ တဆယ့္ ရွစ္ရာစု လယ္ယာ အေျခအေနတုိ႔ကုိ အနည္းငယ္မွ် ေဖာ္ထုတ္ႏုိင္ျခင္းသာ ရွိပါသည္။
ဦးစြာ ပထမ ေရွးမြန္ ေက်ာက္စာပါ တဆယ့္တရာစု၏ အေၾကာင္းမ်ားကုိ တင္ျပ လုိပါသည္။ ပုဂံ၏ အေၾကာင္းကုိ ပုိမုိ မ်ားျပားစြာ ေတြ႕ရွိသည္ မွန္ေသာ္လည္း သထုံ အဝင္အပါ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ အေၾကာင္းကုိ အသင့္အတင့္ ေျပာႏုိင္ပါေသးသည္။ သထုံ ေ႐ႊစာရံ ဘုရားတြင္ "ၾတာပ္" (မြန္ခ်ဳပ္ေက်ာက္စာအမွတ္ ၁၊ ၁-၂) ႏွင့္ "ပ႑ိတ္" (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာအမွတ္၂၊ ၃- ၅) ဟု အမည္ ေပးထားေသာ ေက်ာက္စာ ႏွစ္တုိင္ ရွိပါသည္။ တဆယ့္ တရာစု အလယ္က ေရးထုိးခဲ့ျခင္း ျဖစ္မည္ဟု သာမည အားျဖင့္ အကဲျဖတ္ ၾကပါသည္။ ထုိေက်ာက္စာတုိ႔ အရ သထုံသည္ ရန္သူတုိ႔ ပတ္လည္ ဝုိင္းလ်က္ ရွိေသာ္လည္း (၁) ၿမိဳ႕၏ လုံျခံဳေရး အတြက္ ျပင္ဆင္မႈမ်ား အဝင္အပါ တန္တုိင္း၏ ခုိင္ခံ့ျခင္း (၂) စီမံ ကြပ္ကဲသူသည္ ထြ႔ြက ဝီရိယ ရွိျခင္း၊ ဥပါယ္တမ်ဥ္ျဖင့္ ျပည့္စုံျခင္းႏွင့္ (၃) ရန္သူကို ခုခံ တုိက္ခုိက္ျခင္း ဟူေသာ ခံစစ္ျဖင့္ မေနမူ၍ သြားေရာက္ တုိက္ခုိက္ ဖမ္းဆီးျခင္း ဟူေသာ တုိက္စစ္ကုိပါ ဆင္ႏႊဲျခင္း စေသာ အခ်က္မ်ားေၾကာင့္ မြန္ 'သုံးႏုိင္ငံ' တြင္ သထုံ ေနရာမွာ 'ေဘးမရွိေသာ အရပ္' ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပသည္ကုိ ေတြ႕ရ၏။ စီမံ ကြပ္ကဲ အုပ္ခ်ဳပ္သူမွာ မကုတ ျဖစ္၍ လက္႐ုံးရည္ ႏွလုံးရည္ပါ ျပည့္စုံသည္ဟု ယူဆရပါသည္။ ျပင္ပမွ ေႏွာင့္ယွက္သူတို႔မွာ လဝႏွင့္ ဂြၧမ္းမ်ား ျဖစ္၍ ထုိရန္သူကုိ အခုိက္အတန္႔ အားျဖင့္ တားဆီး တြန္းလွန္ႏုိင္မည္ မွန္ေသာ္လည္း ရန္သူ အစစ္မွာ အမ်ဳိးသား စည္းလုံး ညီၫြတ္ျခင္း မရွိေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္သည္ကို သတိျပဳ မိၾကဟန္ မတူေခ်။ ထုိ႔ေၾကာင့္ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွ ဆင္းလာေသာ ထုိးစစ္ (ကလ်ာ ၅၂) ကုိ ခုခံႏုိင္ျခင္း မရွိေၾကာင္း ေနာက္ဆုံး ေတြ႕ရွိရပါသည္။ သထုံ ကလ်ာဏီသိမ္ ေက်ာက္စာ အရ (မြန္ေက်ာက္စာ အမွတ္ ၃) သထုံတြင္ ဗုဒၶသာသနာ စည္ပင္ ထြန္းကားမည္ဟု ယူဆဖြယ္ ရွိပါသည္။ ေက်ာက္စာမွာ ဖတ္မရေသာ ေနရာ ကြက္လပ္ မ်ားသျဖင့္ ယခုလုိ မွန္းဆရျခင္း ျဖစ္၏။ သုိ႔ေသာ္ ဖတ္ရသမွ် ေျပာရလွ်င္ တႀကိမ္တခါက ရဟန္းတေထာင္ခံပြဲပင္ ျပဳလုပ္ဖူးသည္ဟု ေတြ႕ရ၏။ ရဟန္း မ်ားစြာကုိ တစုတည္း ဥပသမၸဒါ ကံေဆာင္ပြဲ လုပ္ေပးျခင္း သေဘာမွာ သာသနာ တည္စ၊ ထြန္းကားစ အခါကို ရည္ၫႊန္းလ်က္ ရွိပါသည္။ ေကာ့ဂြန္းဂူ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာ အမွတ္ ၄၊ သထုံ၌ ထုိေက်ာက္စာ၏ မိတၲဴ ရွိသည္) တြင္ မိဖုရားတပါး ေခါင္းေဆာင္လ်က္ ေျမပုံ ဘုရားႏွင့္ ေက်ာက္႐ုပ္ပြား ဆင္းတုမ်ားစြာ ထုလုပ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရျပန္သျဖင့္ မင္းမိဖုရားမွ စ၍ ဗုဒၶသာသနာ၌ သက္ဝင္ ယုံၾကည္လ်က္ အားေပး ျပဳစုျခင္း ရွိသည္ဟု ဆုိရေပမည္။ ေျမပုံ ဘုရားတုိ႔၌ ပါရွိေသာ မြန္ဘာသာေရး ဒါယကာ ဒါယိကာမတို႔၏ အမည္မ်ားကုိ ေဖာ္ျပပါမည္။
ခတ/ ေမာင္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇၁) (ျမ၊ ဦး။ ေရွးေဟာင္း အုတ္ခြက္ ႐ုပ္ပြားဆင္းတုေတာ္မ်ား၊ ပထမတြဲ။ ရန္ကုန္၊ ေရွးေဟာင္းသုေတသန႐ုံး တကၠသုိလ္ ပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၆၁။ စာမ်က္ႏွာ ၇၁။ ဤက်မ္းကုိ ေနာင္ကုိးကားလွ်င္ အတုိမွတ္အရ အုတ္၊ ပ၊ ဟုသာ ေဖာ္ျပပါမည္။)
ျခယ္/ မယ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇ဝ)
ေဂါင္/ ကလန္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇ဝ)
စိေပ/ မိဖုရား (အုတ္၊ ပ၊ ၂၅)
ေစေထာယ္ေနာအ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၄)
စန္ဒုမာ/ သခင္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၁)
ဆႈမ္/ ငါ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၆)
တိရသ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၅)
ပါ/ မယ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၇)
ပယ္ပြမ္/ င (အုတ္၊ ပ၊ ၇၁)
ေပြာန္/ ကလန္ (အုတ္၊ ပ၊ ၅၈)
ဗညာေနာ/ သံဗ်င္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၄)
ဗသႏၷရာဇ္/ သံဗ်င္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂ဝ၊ ၂၂)
မန္ယေသာဟ္ဒၶရာဟ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၃)
မုတၲမမိဖုရား (မြန္ခ်ဳပ္ ၆)
ယသ/ မင္း (အုတ္၊ ပ၊ ၂၁ ၊ ၆၇)
ယိဓိ/ ထဝယ္စားသံဗ်င္ (အုတ္၊ ပ၊ ၅၉)
လာင္ယင္ေလန္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၇)
သုဓမၼာဟ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၂၃)
သင္ေဟာယ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇၁)
အနႏၵေဇယဘိၾကာန္/ ထားဝယ္ၿမိဳ႕စား (အုတ္၊ ပ၊ ၅၈၊ ၅၉)
အိတဲမိလအ္ (အုတ္၊ ပ၊ ၆၆)
အုိဝ္/ ေမာင္ (အုတ္၊ ပ၊ ၇ဝ)
ဤတြင္ ကလန္၊ သံပ်င္၊ ၿမိဳ႕စား၊ မင္း၊ မိဖုရားဆုိသည့္ မင္းပိုင္း စုိးပုိင္းက အမည္တုိ႔ကုိ လည္းေကာင္း၊ သခင္ အေခၚခံရသည့္ ရဟန္းတပါး၏ ဘြဲ႕ကုိ လည္းေကာင္း၊ ေမာင္၊ မယ္၊ င ဆုိေသာ ေရွ႕ဆက္မ်ား ပါသည့္ သာမန္ အရပ္သား သမီးတုိ႔၏ အမည္တုိ႔ကုိ လည္းေကာင္း ေတြ႕ရွိရပါသည္။ ကုသိုလ္ရွင္တုိ႔ အနက္ တဆယ့္တရာစု အတြင္းက အမ်ားဆုံး ၾကံဳေတြ႕ရေသာ မင္း၏ အမည္မွာ ၿဂီႀတိ ဘုဝနာ ဒိတ် ဓမၼရာဇာ ဘြဲ႕ခံ ထိလုိင္မင္ (က်န္စစ္သား) ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ အမ်ားျပည္သူတုိ႔က ေက်နပ္ ႏွစ္သက္သျဖင့္ ေ႐ြးေကာက္ တင္ေျမႇာက္ေသာ မင္းျဖစ္ဟန္ ရွိသည္။ နန္းရေသာ ႏွစ္မွာ ေအဒီ ၁ဝ၈၄ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၆) ျဖစ္၍ ဘိသိက္ခံသည့္ ႏွစ္မွာ ေအဒီ ၁ဝ၈၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၊ ၅၃) ျဖစ္၏။ မင္းျဖစ္၍ တဆယ့္ႏွစ္ႏွစ္ခန္႔ ရွိေသာအခါ အလီလီေသာ ေအာင္ျမင္မႈတုိ႔ေၾကာင္ ဘြဲ႕ကုိ ထပ္မံ တုိးပြားေစလ်က္ ၿဂီႀတိ ဘုဝနာ ဒိတ် ဓမၼရာဇာ ဓိရာဇပရ ေမသြရဗလစၾကာဝရ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၂၊ ၄၄၊ ၅၂၊ ၅၄) ဟူ၍ ျဖစ္လာပါသည္။ ထုိမင္းကား မင္းမ်ဳိး မဟုတ္ေသာ္လည္း မင္းျဖစ္လာသည့္ "ငတပါးမင္း" ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ သူ၏ မင္း မ်ဳိး႐ုိးအဆက္ကုိ ေျပာရာ၌ မင္းမ်ဳိးထက္ ႀကီးက်ယ္သည္ကုိ အလုိရွိသျဖင့္ အဖကား ေနနတ္မ်ဳိး အမိကား ဝါးလုံး အတြင္းမွ ေပါက္ဖြားသူ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၅) ဟု ေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။ ဆုိလုိသည္မွာ အနိ႐ုဒၶ၏ အ႐ုိးအဆက္ႏွင့္ မည္သုိ႔မွ် မပတ္သက္ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ထက္ ထူးသည္ကား ဤမင္းသည္ ဘုရားသခင္၏ ဗ်ာဒိတ္အရ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၊ ၂၁) ပုဂၢိဳလ္ျဖစ္၍ အျခားမင္းတုိ႔ထက္ ဂုဏ္ထူးသည္ဟု အထပ္ထပ္ ေဖာ္ျပေနျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာသမုိင္း တေလွ်ာက္တြင္ "ငတပါးမင္း" တုိ႔သည္ အ႐ုိးအဆက္ မင္းျဖစ္သင့္သူကုိ ပယ္၍ မိမိတုိ႔ မင္း ျဖစ္လာၾကေသာ အခါ ဘုရားဗ်ာဒိတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂ဝ) စကားရွိ၍ မင္းျဖစ္လာသူဟု ဗ်ာဒိတ္တခု တီထြင္တတ္ေသာ အေလ့ရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။ ယင္းသုိ႔ ထီးနန္း မသက္ဆုိင္ဘဲ ရယူေသာ္လည္း ထိလုိင္မင္ သည္ "ေရွးမင္းတုိ႔၏ အမ်ဳိးႏြယ္ကုိ ခ်ီးျမႇင့္ ေစာင့္ေရွာက္" သည္ဟု (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၆) ေတြ႕ရသျဖင့္ ယခင္ အနိ႐ုဒၶ မင္းဆက္မွ မင္းညီ မင္းသားတုိ႔ကုိ ဖမ္းဆီး သတ္ျဖတ္ျခင္း မရွိသည့္ျပင္ ေကာင္းစြာ ေစာင့္ေရွာက္လ်က္ ထားသည္ဟု ယူရန္ရွိသည္။
ထိလုိင္မင္ ေရးထုိးသည့္ ေညာင္ဦး ေ႐ႊစည္းခံု ဘုရားတြင္ ေတြ႕ရေသာ ေက်ာက္စာႏွစ္တုိင္ ေပါင္း ရွစ္မ်က္ႏွာတြင္ တဆယ့္တရာစု၏ ေနာက္ပုိင္း ႏွစ္အစိတ္ အေျခအေနကုိ ဤသုိ႔ 'ျဖစ္လတံ့' ဟု ႀကိဳ၍ ေျပာထားဟန္ျဖင့္ မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ပါသည္။ မင္းျဖစ္သူသည္ ေကာင္းေသာ အက်င့္ရွိျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၉)၊ မေကာင္းေသာ စ႐ုိက္တုိ႔ကုိ သုတ္သင္ပစ္ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၉)၊ ျပည္တြင္း ျပည္ပရန္ကုိ ကာကြယ္ေပးျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ)၊ ႏုိင္ငံတကာႏွင့္ ဆက္ဆံေရး ေျပျပစ္ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၄)၊ အစားအစာ အဝတ္တန္ဆာတုိ႔ကုိ စြန္႔ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ)၊ စုိက္ပ်ဳိးေရး ျဖစ္ထြန္း ေအာင္ျမင္ျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၅)၊ ဗုဒၶသာသနာကို စည္ပင္ ထြန္းကားေစျခင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၉)၊ တုိ႔ေၾကာင့္ ႏုိင္ငံတြင္း၌ ခုိးေသးဒျမ မရွိ၊ ၿငိမ္းခ်မ္း သာယာလ်က္ ႏုိင္ငံေတာ္လည္း က်ယ္ဝန္းသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉) ဟု သိရပါသည္။ စစ္သုံ႔ပန္း အျဖစ္ျဖင့္ အဖမ္းခံရ သျဖင့္ 'ေရစုန္' အရပ္သုိ႔ ပါသြားသူတုိ႔ကုိ 'ေရဆန္' အရပ္သုိ႔ ျပန္လာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ)၊ ၿပီးေနာက္ ပ်က္စီးေလၿပီးေသာ ၿမိဳ႕႐ြာတုိ႔ကုိလည္း ေရွးယခင္ကထက္ ေကာင္းမြန္ သာယာ စည္ပင္ေအာင္ ျပဳစုေပးေၾကာင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၃) ေတြ႕ရပါသည္။ ဤစကားတုိ႔မွာ ထုိအခါက ျပည္တြင္းစစ္ သေဘာမ်ဳိး ရွိခဲ့ၿပီးေနာက္ ထုိအႏၩရာယ္မွ လြန္ေျမာက္သျဖင့္ ျပည္သူ လူအမ်ား ခ်မ္းသာယာ ရေၾကာင္းကို ရည္ၫႊန္းေသာ စကားမ်ား ျဖစ္ပါသည္။ ျပည္႐ြာ စည္ပင္ေၾကာင္းကိုမူ ဤသုိ႔ ေဖာ္ျပပါသည္။
အထူးသျဖင့္ ထြန္ယက္ စုိက္ပ်ဳိးေသာ သူတုိ႔သည္လည္း တပါးမက မ်ားလွစြာေသာ မုေယာစပါးတုိ႔ကုိ က်ီက် တုိက္တာ၌ ျဖစ္ၾကကုန္ လတၲံ႕။ အိမ္တုိင္း အိမ္တုိင္းရွိ လူအေပါင္းတုိ႔သည္ ရတနာတုိ႔ျဖင့္ မ်ားစြာ ြ႔ြကယ္ဝ ခ်မ္းသာၾကကုန္ လတၲံ႕။ အုိးစေလာင္း ေရာင္းစားေသာ အုိမင္း မစြမ္း ဆင္းရဲေသာ မိန္းမတုိ႔သည္ (ပင္လွ်င္) အဖုိးမ်ားစြာ ရသျဖင့္ သူတို႔သည္ ြ႔ြကယ္ဝ ခ်မ္းသာၾကကုန္ လတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၅)။
ဤ စကားစု၌လည္း စုိက္ပ်ဳိးေရး ျဖစ္ထြန္းျခင္းကုိ အေၾကာင္းျပဳလ်က္ ျပည္႐ြာ တုိးတက္ျခင္းကုိ ရည္ၫႊန္းပါသည္။ အုိးစေလာင္းမွ် ေရာင္းစားရေသာ အမယ္အုိ သူဆင္းရဲမပင္လွ်င္ မေၾကာင့္မၾက စားေသာက္ ေနထုိင္ႏုိင္ေသာ ေခတ္အခါဟု ေဖာ္ျပ ေနပါသည္။ ျပည္သူတုိ႔ကုိ ပူပန္ ဆင္းရဲျခင္း မရွိေစရ ဟူေသာ ပဓါန သေဘာျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္သည္ကုိ ထင္ရွားေအာင္ ေဖာ္ျပရာ၌ -
တင့္တယ္ေသာ က်က္သေရရွိေသာ အရိမဒၵနျပည္၌ တုန္လႈပ္ ေခ်ာက္ခ်ားျခင္း၊ ေၾကာက္႐ြံ႕ျခင္းမွ ကင္းေသာ အုပ္စုိး (နည္း) ကုိ အရွင္ ၿဂီႀတိ ဘုဝနာ ဒိတ် ဓမၼရာဇာ မင္းသည္ သြန္သင္ ဆုံးမ ျပသလတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၆)။
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ အုပ္စုိးေသာ အစုိးရကုိ ေၾကာက္႐ြံ႕ ေနရျခင္း လုံးဝ မရွိဟု ဆုိလုိပါသည္။ ဤအခ်က္မွာ ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ေရွးကပင္ ထင္ရွားရွိခဲ့သည့္ အဆင့္ ျမင့္မားေသာ ႏုိင္ငံေရး အေတြးအေခၚ တရပ္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိသုိ႔ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ အခါမ်ားတြင္သာ -
ေယာက္်ား မိန္းမ ကေလးသူငယ္ အေပါင္းတုိ႔သည္ အသက္ရွည္ၾက လတၲံ႕။ ဥပဒၵေဝါ ကင္းၾကကုန္ လတၲံ႕။ သူတုိ႔သည္ မ်ားစြာေသာ စားေသာက္ဖြယ္တုိ႔ကုိ စားေသာက္ၾက၍ ေမြ႕ေလ်ာ္ ေပ်ာ္ပါးၾကကုန္ လတၲံ႕၊ … ဆုိးေသာ အက်င့္ရွိေသာ မိန္းမတုိ႔သည္ ေကာင္းေသာ အက်င့္ကုိ က်င့္ရန္ … … … တုိက္တြန္း လတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာ ၁၉)။
ဤ ေနာက္ဆုံး အခ်က္မွာ ျပည့္တန္ဆာမ ပေပ်ာက္ေရးကုိ ႀကိဳးစား ေအာင္ျမင္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္ဟု ကြၧန္ေတာ္ ယူဆခ်င္ပါသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၄)။
ထိလုိင္မင္ သည္ မင္းအျဖစ္သုိ႕ ေရာက္ၿပီး၌ တဆယ့္ခုႏွစ္ႏွစ္ ၾကာေသာအခါ နန္းသစ္ တည္ေဆာက္သည္။ နန္းသစ္ တည္ေဆာက္ပုံကုိ အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပေသာ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆-၄ဝ) က်န္ရစ္ပါသည္။ အေဆာက္အအုံကုိ ၄ ႏုိဝင္ဘာ ၁၁ဝ၁ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆) မွ အစျပဳ၍ တည္ေဆာက္ရာ ၉ ေမ ၁၁ဝ၂ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈-၄ဝ) တြင္ လက္စသတ္ ၿပီးစီးသည္ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ ေျခာက္လမွ် အခ်ိန္ယူလ်က္ ေဆာက္ေသာ နန္းေတာ္မွာ ယခုေခတ္ အတုိင္းအတာႏွင့္ အကဲျဖတ္လွ်င္ ေသးႏုသည္ဟု ထင္စရာ ရွိပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ အေသးစိတ္ ေဖာ္ျပခ်က္တုိ႔ကုိ ၾကည့္လွ်င္ ခမ္းနား တင့္တယ္သည္ ဟုပင္ ဆုိရေပမည္။ နန္းေတာ္သစ္ တည္ေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္သည့္ ေက်ာက္စာတုိ႔မွ ပုဂံေခတ္ တဆယ့္ႏွစ္ရာစုဦး၏ ယုံၾကည္မႈ ပုံစံႏွင့္ လူမႈဓေလ့ကို ေကာင္းစြာ အကဲခတ္ ႏုိင္ေလာက္ေသာ အေထာက္အထားမ်ား ေတြ႕ရပါသည္။ အေဆာက္အအုံႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေခါင္းေဆာင္မ်ားမွာ ပုဏၰား ဟူးရား၊ ဗိသုကာ၊ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆) တုိ႔ပင္ ျဖစ္၏။ ပုဏၰား ဆရာတုိ႔ႏွင့္ တြဲဖက္၍ မြန္ ဗိသုကာႏွင့္ ျမန္မာ ဗိသုကာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁) တုိ႔က ေဆာင္႐ြက္ၾကရဟန္ ရွိပါသည္။ ထုိ႔အတူ သင့္ျမတ္ေသာ အခါ ေ႐ြးျခင္း၊ နတ္ပူေဇာ္ျခင္း စေသာ လုပ္ငန္းတုိ႔မွာလည္း ပုဏၰားတုိ႔ပင္ ဦးေဆာင္၏။ နန္းေတာ္ ေဆာက္ခ်ိန္တြင္ ဗိႆႏုိးနတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၈၊ ၂၈၊ ၃၃၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅၊ ၃၆၊ ၃၇ ႏွင့္ ၃၈) တဆယ့္ႏွစ္ႀကိမ္ တုိင္ေအာင္ ပူေဇာ္ ပသသည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ အျခား အျခားေသာ နတ္တုိ႔ကို ပသရန္ ဗလိနတ္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉) တႀကိမ္ ေကြၧးျခင္းကုိ ေတြ႕ရေသးသည္။ ဖုတ္ ၿပိတၲာ၊ တေစၧတုိ႔ကုိ ေခါခြက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၃၄၊ ၃၆၊ ၃၇၊ ၃၈) ျဖင့္ ေခါစာ ပစ္ျခင္းကုိ သုံးႀကိမ္ ေတြ႕ရ၏။ နဂါး (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁၊ ၃၁)ကို ႏွစ္ႀကိမ္ ပူေဇာ္သည္။ ဟိႏၵဴ ဝါဒအရ နတ္မင္း ႏွင့္ နတ္သမီး၊ နတ္သားတုိ႔ ပူေဇာ္ျခင္းႏွင့္ ေဝမနိက တုိ႔ကို ေကြၧးေမြးျခင္း ျပဳသည့္နည္းတူ တုိင္းရင္းသားဓေလ့ ျဖစ္ဟန္ရွိေသာ နဂါး ရွိခုိးျခင္းကိုလည္း ျပဳလုပ္ၾကေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။ ထုိ႔အတူ သွ်င္အရဟံ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၅) ေခါင္းေဆာင္သည့္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္တုိ႔က ပရိတ္႐ြတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၁၊ ၃၁) ၾကရ၏။ အစုစု ရဟန္း ၄,၁ဝ၈ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၁) ပါး ပါဝင္သည္ဟု သိရသည္။ ရဟန္း ၁ဝ၈ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) ပါးက တူး႐ြင္း ကိုင္၍ ေျမကုိ စတင္ တူးေပးရေသးသည္။ သရဏသီလ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၁) ကုိလည္း ေပးရ၏။ ထုိ သီလ ေပး၍ ပရိတ္႐ြတ္ပြဲ၌ ခ႐ုသင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) တရာ့ရွစ္ခု အသင့္ထားသည္ဟု ေတြ႕ရျပန္ သျဖင့္ ထုိေခတ္က ရဟန္းတုိ႔သည္ သီလပြဲ အၿပီး၊ ပရိတ္ပြဲ အၿပီးတုိ႔၌ ေအာင္ျမင္ေၾကာင္း ခ႐ုသင္း မႈတ္ေလ့ ရွိသည္ဟု ယူဆရမည္ကဲ့သုိ႔ ရွိပါသည္။ အလွအပ တန္ဆာဆင္လ်က္ သီဆုိ သီးမႈတ္ ကခုန္ၾကရသူတုိ႔တြင္ ျမန္မာ၊ မြန္ႏွင့္ ပ်ဴဟု မွန္းဆရေသာ တိရ္စုလ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇) တုိ႔ အမ်ားအျပား ပါဝင္ပါသည္။
အေဆာက္အအုံ ေဆာက္ရာတြင္ တနည္းမဟုတ္ တနည္း ပါဝင္ အမႈထမ္းရသည့္ မင္းမႈထမ္းတုိ႔သည္ "အတြင္းအက်ႌကုိ အျပင္ အကႌ်ရွည္ ပုဆုိးျဖဴ၊ ေဗာင္းျဖဴ" (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄) ဝတ္ဆင္ရသည္ဟု သိရပါသည္။ ထုိအရာရွိတုိ႔၏ ရာထူး အမည္မ်ားမွာ
ကလန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅)
ပုဏၰား/ အိမ္ေဆာက္တတ္ေသာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၈၊ ၃၈၊)
ပုဏၰား/ ေဝါထမ္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၈၊ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၃)
ပုဏၰား/ သႀကႍန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၃၊ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၆၊ ၃၆၊ ၃၇)
ပ႑ိတ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၅၊ ၃၅)
ဗိသုကာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄)
ဗိုလ္ပါ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄)
ေမာ္ကြန္းထိန္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄)
ယင္သင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃၈၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅၊ ၃၅)
သမား (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၈)
သုခမိန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂၊ ၃၄)
သူႀကီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅)
သူရဲေကာင္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄)
သံဗ်င္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃ဝ၊ ၃၂၊ ၃၂)
သံဗ်င္ႀကီး (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၄၊ ၃၅)
သံဗ်င္ငယ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၈၊ ၃ဝ၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅)
ဟူရား (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၆၊ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၇၊ ၂၈၊ ၂၈၊ ၂၈၊ ၂၉၊ ၂၉၊ ၃ဝ၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၂၊ ၃၂၊ ၃၂၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၄၊ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၆၊ ၃၆၊ ၃၇၊ ၃၇၊ ၃၈၊ ၃၈)
အႀကီးအကဲ / မြန္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
ထုိအရာရွိမ်ားအနက္ အမည္ႏွင့္တကြ သိေသာ ပုဂၢိဳလ္တို႔မွာ -
ကလန္ေကင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
ကလန္သာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
ကလန္သိယ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
သံဗ်င္ ကသၤာသူရ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၅)
သံဗ်င္ငယ္ ေလင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၂)
သံဗ်င္ဇယ္သဘင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂၇၊ ၃ဝ)
သံဗ်င္ျပ ဇ်ာ လကၤာရ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၁၊ ၃၂၊ ၃၅)
သံဗ်င္ မဟာဆတၲိ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
သံဗ်င္ ရာဇသူရ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ၊ ၃၅)
သံဗ်င္ ရိပုသဒၵေနာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅)
အရာရွိတုိ႔ႏွင့္ အတူ "ႏုနယ္ ပ်ဳိျမစ္ေသာ" (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၁၊ ၃၃) အမ်ဳိးသမီးႏွင့္ လူႀကီး လူေကာင္းတုိ႔၏ သား (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅၊ ၃၅၊ ၃၅) တုိ႔လည္း ပါဝင္ၾကရ၏။ ထိလုိင္မင္သည္ မတ္ ၁၁ဝ၂ တြင္ ကုိယ္တုိင္ တပ္ခင္းလ်က္ နန္းသစ္သို႔ ထြက္လာေသာ အခါ ဗျဇဘုမ္၊ မဟာဝိဇယႏွင့္ ဧရာဝနာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၃) အမည္ရွိေသာ ဆင္ျဖဴေတာ္ သုံးစီး ပါသည္။ နန္းသစ္ကုိ ေဇယဘုမ္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၄) ဟု သမုတ္ခဲ့သည္။
နန္းေတာ္မွာ ဗဟုိ ျပာႆဒ္ႀကီး တေဆာင္ကုိ ျပာႆဒ္ငယ္ ေလးေဆာင္ရံလ်က္ မုတ္ေလးဖက္ ခ်၍ ေဆာက္ပါသည္။ ဗဟုိ ျပာႆဒ္ႀကီးမွာ ထီးျဖဴ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) ႏွင့္တကြ သီဟာသန (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ) ပလႅင္ထားရာ ခမ္းမေဆာင္ ျဖစ္၏။ ထုိခမ္းမကုိ အလွဆုံး ျဖစ္ေစရေအာင္ ပန္းခ်ီ ပန္းပုတုိ႔ျဖင့္ တန္ဆာဆင္ရာ၌ ေအာက္ပါ အ႐ုပ္ႏွင့္ ပစၥည္း (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၉၊ ၄ဝ) တုိ႔ကုိ သုံးစြဲေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။
ကေနေသာအ႐ုပ္
ၾကပဒုမၼသီး
ၾကာပန္း
ၾကာပြင့္
ျခေသၤ့႐ုပ္
စည္တီးေနေသာ အ႐ုပ္
ဆင္ဦးေခါင္း
ပုလဲသြယ္
ဗ်ာလ
မကရ္း
မွန္စုလစ္
ရတနာ အမ်ဳိးမ်ဳိး
သာဓုေခၚေနေသာ နတ္႐ုပ္
သီရိ နတ္သမီး႐ုပ္
ဟသၤာ၊ ပုကလဲကုံးခ်ီ
ဟသၤာ၊ ပန္းကိုက္
ဥသွ်စ္သီး
ဦးေဆာက္ပန္း
တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ တခ်ဳိ႕အ႐ုပ္ ေ႐ႊရည္ျဖင့္ လူး၍ အခ်ဳိ႕ကုိ ေရာင္စုံ ျခယ္လွယ္မည္ ျဖစ္ပါသည္။ ကာလလာအုိး၊ ခ႐ုသင္း၊ ထီးျဖဴႏွင့္ ေနဇာျမက္တုိ႔မွာ ေနရာ မ်ားစြာ၌ မပါလွ်င္ မျဖစ္သည့္ အေရးႀကီးေသာ ပစၥည္းမ်ား ျဖစ္သည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ အျဖဴေရာင္မွာ မဂၤလာ ရွိေသာ သေဘာျဖင့္ ပုဆုိးျဖဴ၊ အကႌ်ျဖဴ၊ ေဗာင္းျဖဴ တုိ႔ကုိ ဝတ္ဆင္ၾကရ၏။ ေနာင္အခါ နန္းေတာ္တုိ႔၌ ရတနာ သုံးပါးႏွင့္ စပ္လွ်က္ အလွဴေပးျခင္း၊ တရားနာျခင္၊ ကုိးကြယ္ ဆည္းကပ္ရာ ႐ုပ္ပြား ဆင္းတုေတာ္ႏွင့္ ပိဋကတ္တုိ႔ကုိ ထားျခင္းျပဳေသာ ခမ္းမေဆာင္ တခု သီးျခား ရွိသကဲ့သုိ႔ ထုိအခါကလည္း ေဇတဝန္ေဆာင္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃၅) ရွိပါသည္။ ထုိအေဆာင္မွာ
စုလစ္ႀကီး၏ မုခ္အေရွ႕ဘက္၌ ထီးျဖဴမုိး၍ ပုဆုိးျဖဴျဖင့္ ပတ္လည္ ရစ္ပတ္ တန္ဆာ ဆင္အပ္ေသာ ေကာင္းစြာ ျပဳျပင္အပ္ေသာ ဘုရားေနရာ တခုကို ျပဳျပင္ထား၏။ ထုိေနရာ၌ အခင္းကို ခင္း၍ ထုိအခင္းထက္ ေ႐ႊဆင္းတု ဘုရားတဆူ၊ သခင္ဂဝံပတိ ဆင္းတုတဆူ၊ ဝိနည္း သုတ္ အဘိဓမၼာက်မ္း ပိဋကတ္ သုံးပုံတုိ႔ကုိ တည္ထား၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၃ဝ)။
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ ဤအေထာက္အထား အားလုံးက ၫႊန္ျပေနေသာ အခ်က္ကား ပုဂံေခတ္ ျမန္မာတုိ႔၏ ကုိးကြယ္ ယုံၾကည္မႈသည္ ဗုဒၶဘာသာ တခုတည္း မဟုတ္ ဟူေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။
တဆယ့္ႏွစ္ရာစုဦး၏ အညာေဒသ ေက်းလက္ ဖြံ႕ၿဖိဳးေရး လုပ္ငန္းတုိ႔ကိုလည္း ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ ဆက္လက္ ေတြ႕ရွိရပါသည္။
ငတ္မြတ္ျခင္း ကင္း၍ ခ်မ္းသာ ြ႔ြကယ္ဝ ေပါမ်ားျခင္း အက်ဳိးငွာ ေရမရွိေသာ၊ လယ္ေျမ မရွိေသာ၊ ထြန္ယက္ စုိက္ပ်ဳိးျခင္း မရွိေသာ အရပ္တုိင္း၌ … … … ေရကုိ ၿမဲျမံစြာ ဆည္ေစ၏။ ေရကန္ကုိ တူးေစ၏။ စုိက္ပ်ဳိးရန္ လယ္ေျမကုိ ျဖစ္ေစ၏။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၂) (စာမ်က္ႏွာ ၄၄ ကိုလည္း ၾကည့္ပါ)။
စင္စစ္အားျဖင့္ ထုိေခတ္ အခါသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ အလယ္ပုိင္း မုိးေခါင္ေရရွား ရပ္ဝန္း၌ ဆည္ေျမာင္း လုပ္ငန္းျဖင့္ စုိက္ခင္း ပ်ဳိးခင္းမ်ား ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစား အားထုတ္လ်က္ ေအာင္ျမင္ ေနေသာ အခါပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ပုဂံဝန္းက်င္၌ အမည္ႏွင့္တကြ မွတ္တမ္း က်န္ရစ္ေသာ ေရကန္ ႏွစ္ခုမွာ ယခု ျမကန္ဟု ေခၚေနၾကသည့္ မဟာနိဗၺာန္ လက္ဆုယ္ခိရိယ္ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ပထမပုိင္း စာမ်က္ႏွာ ၇၅၊ စာေၾကာင္း ၁၁၊ ၁၂) ႏွင့္ ယခု အလံပုဂံ ေခၚ မဟာနိဗၺာန္ အလံဗဂါလိ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ပထမပုိင္း စာမ်က္ႏွာ ၈၂၊ စာေၾကာင္း ၁၆) တုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ ကန္တူးျခင္း လုပ္ငန္းကို အိႏၵိယရွိ ဘုရားပြင့္ေတာ္မူရာ ဗုဒၶဂါယာသုိ႔ပင္ သြားေရာက္ ေဆာင္႐ြက္ၾကပုံကုိ -
တပါးမက မ်ားလွစြာေသာ ရတနာတုိ႔ကုိ ယူ၍၊ သေဘၤာျဖင့္ ပုိ႔ေစၿပီးလွ်င္ ျမတ္ေသာ ၿဂီဗ ျဇာသ္ (ဗုဒၶဂါယာရွိ ေဗာဓိပင္ေအာက္ ပလႅင္) ကုိ ျပဳလုပ္ ျပင္ဆင္ေစ၏။ (လယ္ေျမကုိလည္း) ဝယ္ေတာ္မူ၏။ ကန္လည္း တူးေတာ္မူ၏။ လယ္ေျမ၌ ေရဝပ္ေအာင္လည္း ျပဳလုပ္ေတာ္မူ၏။ တမံ တာ႐ုိးကုိလည္း ဆည္ေတာ္မူ၏။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၇)
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ အခ်ဳပ္သေဘာမွာ ဆည္ေျမာင္းျဖင့္ စုိက္ပ်ဳိးေရး လုပ္ငန္းကုိ တုိးခ်ဲ႕ ေအာင္ျမင္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိခ်င္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ -
ပန္းမ်ား … … အခါမဲ့ ပြင့္ၾကကုန္၏ … … အလုံးစုံေသာ သစ္ပင္ ဝါးပင္ … … တုိ႔သည္ ပြင့္ၾကကုန္၏၊ … … သစ္သီးတုိ႔သည္ ခ်ဳိၿမိန္ ေကာင္းျမတ္ေသာ အရသာ ရွိကုန္၏ … … ေျမႀကီး ၾသဇာတုိ႔သည္ တုိးတက္ ျဖစ္ေပၚ (၏) (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၉၊ ၅ဝ)။
ဟု ဆက္လက္ ဖတ္႐ႈရပါသည္။ ထုိမွတ္တမ္းကုိ ျပည္ၿမိဳ႕ ေ႐ႊဆံေတာ္ ကုန္းေပၚ၌ ထားခဲ့၍ ရက္စြဲမွာ ၂၉ ဇူလုိင္ ၁ဝ၉၃ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၅၊ ၄၆) ျဖစ္ပါသည္။ ထိလုိင္မင္ ေသလြန္ခါနီး ေရးထုိးသည့္ ရာဇကုမာရ ေက်ာက္စာ အေၾကာင္းကုိ အမ်ားသိ ျဖစ္၍ အေသးစိတ္ မေျပာလုိေတာ့ပါ။ ထုိ႔ျပင္ ရာဇကုမာရ တည္ေဆာက္သည့္ ျမင္းဂဗာ ဂူေျပာက္ႀကီးမွ မြန္စာမ်ား အေၾကာင္းကိုလည္း ထည့္သြင္း ေဆြးေႏြးခ်ိန္ မရေတာ့ပါ။ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ သထုံနယ္၌ ထုိေခတ္ မွတ္တမ္း အခ်ဳိ႕ကုိ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၅၂၊ ၅၃၊ ၅၄) ရွာေဖြ ေတြ႕ရွိပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ ထုိအမွတ္အသားတုိ႔မွာ လူမႈေရး မွတ္တမ္းမ်ား မဟုတ္ပါ။ ဘုရားပ်က္ကုိ ထိလုိင္မင္ အမိန္႔ျဖင့္ ျပင္ဆင္ရေၾကာင္း မွတ္သားထားျခင္း မ်ားသာ ျဖစ္၍ ျပင္ဆင္ၿပီးေသာ ရက္မွာ ၁၅ ဧၿပီ ၁ဝ၉၈ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၂၊ ၅၄) ျဖစ္၏။ အဆုိပါ ေက်ာက္စာတုိ႔၌ ျမန္မာႏုိင္ငံေရး အေတြးအေခၚမ်ား ပါရွိေနသည္ကုိကား သတိျပဳမိပါသည္။ မင္းလုပ္၍ အုပ္ခ်ဳပ္ ေနသူသည္ -
(၁) ဗ်ာဒိတ္ရ ဗ်ာဒိတ္ခံ ျဖစ္သည္၊ သံသရ မရွိႏွင့္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၂ဝ)။
(၂) ထုိပုဂၢိဳလ္ကား တူသူ မရွိ၊ ၿပိဳင္ဘက္ ကင္းမဲ့၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၄၇)။
(၃) ထုိ႔ျပင္ ထုိပုဂၢိဳလ္သည္ ေနာက္အခါ ဘုရားဧကန္ ျဖစ္မည့္ ဘုရားေလာင္း ျဖစ္သည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၄)။
ယင္းသုံးခ်က္ကုိ ထင္ရွားေစျခင္းျဖင့္ ေနာက္ထပ္ အခ်က္ သုံးခ်က္ကုိ အလိုအေလ်ာက္ ေၾကညာၿပီး ျဖစ္သည္ဟု ထင္မိပါသည္။ ထုိသုံးခ်က္ကား၊
(၁) ၾကင္နာျခင္း ႏွင့္ ျပည္႐ြာကုိ အုပ္စုိးမည္။
(၂) ဘုန္းကံျခင္း မတူႏုိင္သျဖင့္ ေတာ္လွန္ ပုန္ကန္ရန္ စိတ္ျဖင့္ပင္ မျပစ္မွား ထုိက္။
(၃) ထုိအျပင္ ဘုရားေလာင္း၏ ပရိသတ္ ျဖစ္ရျခင္းသည္ ေနာင္အခါ ဘုရား၏ ပရိသတ္ ျဖစ္ႏုိင္ေသာေၾကာင့္ နိဗၺာန္ေရာက္ရာ ေရာက္ေၾကာင္း၏ လမ္းစပင္ ျဖစ္၍ ယခု ၾကံဳေတြ႕ ေနရေသာ ဘဝ၌ မည္မွ်ပင္ ဆင္းရဲ ပင္ပန္းျခင္း ရွိေစကာမူ ယင္းကို ေက်နပ္ ႏွစ္သက္ ရွိေနရမည္။
ဟူ၍ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ တနည္းအားျဖင့္ သာသနာ ယုံၾကည္မႈကုိ ႏုိင္ငံေရးတြင္ ယူငင္လ်က္ ၿငိမ္ဝပ္ ပိျပားေရး အတြက္ အသုံးျပဳျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။
မြန္ ေက်ာက္စာမ်ား အေနျဖင့္ တဆယ့္ႏွစ္ရာစုက လြန္ခဲ့လွ်င္ အဆက္ျပတ္လ်က္ တဆယ့္ငါး ရာစုသုိ႔ ေရာက္ခါမွ တဖန္ မ်ားျပားစြာ ျပန္လည္ ေတြ႕ရေတာ့သည္။ ယင္းသုိ႔ ျဖစ္ရျခင္းမွာ ႏုိင္ငံေရးအရ ၿငိမ္းခ်မ္း သာယာျခင္း ေလ်ာ့နည္းေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟု သာမည ဆုိႏုိင္ပါသည္။ ယခု ေတြ႕ရွိရသမွ်တြင္ တဆယ့္ငါးရာစု၏ အေစာဆုံး မြန္ေက်ာက္စာမွာ က်ဳိက္လတ္ၿမိဳ႕ရွိ ထလုဘုရားတည္ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာ အမွတ္ ၆၁-က၊ ခ) ျဖစ္ပါသည္။ ထုိဘုရားကို သူြ႔ြကယ္ သီဝကသည္ ၁ဝ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၄၂ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၉) ေန႔က ဌာပနာတုိက္ ပိတ္၍ တည္ထားခဲ့ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ဘျဒာသန ေခၚ ထုိင္ေတာ္မူရာမွ ေျခေတာ္အစုံကုိ ထုတ္လ်က္ တြဲေလာင္း ခ်ထားသည့္ ႐ုပ္ပြားေတာ္ ရွိရာ က်ဳိက္မေရာႏွင့္ ဘုရင္မ ရွင္ေစာပု (ဗညားေထာ ၁၄၅၃ - ၇၂) ၏ ၂၅ စက္တင္ဘာ ၁၄၅၅ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆ဝ) ကုသိုလ္ေတာ္ မွတ္တမ္းတင္ ေက်ာက္စာပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ရွင္ေစာပုသည္ ျပည္ေရး႐ြာမႈကုိ စီမံရန္ သမက္ေတာ္ ဓမၼေစတီ ေခၚ ရာမာဓိပတိ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၁) ကုိ လႊဲေျပာင္း တာဝန္ ေပးထားဟန္ ရွိပါသည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ ဆုိေသာ္ သမုိင္း စာေစာင္တုိ႔၌ ရွင္ေစာပုသည္ ၁၄၇၂ ခုႏွစ္ အထိ ထီးနန္း စုိးစံသည္ဟု အဆုိ ရွိေသာ္လည္း ပဲခူး ရေသ့ၿမိဳ႕ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၆၄) ၌ ရာမာဓိပတိသည္ မင္းအျဖစ္ႏွင့္ မဟာရာမ ဝိဟာရ ေက်ာင္းကုိ ေဆာက္လုပ္၍ ေက်ာင္းတင္ပြဲကုိ ၇ ဧၿပီ ၁၄၆၂ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၂) တြင္ ျပဳလုပ္ေၾကာင္း ေတြ႕ရေသာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါသည္။ ၿပီးမွ ေယာက္ခမႏွင့္ သမက္ တြဲ၍ ေစတီ တည္ၾကရာ ၂ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇ဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၄) တြင္ ၿပီးစီးသည္ဟု သိရပါသည္။
ရာမာဓိပတိ (၁၄၇၂ - ၉၂) မင္းလက္ထက္ မွတ္တမ္းမ်ားမွာ အားလုံးပင္ သာသနာ ႀကီးပြားေရး သာသနာ ျပဳျပင္ေရးတုိ႔ႏွင့္ စပ္ဆုိင္ေသာ အေၾကာင္းတုိ႔သာ မွတ္တမ္း တင္ခဲ့သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ တနည္း ေျပာရလွ်င္ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ တဆယ့္ငါးရာစု၏ ေနာက္ဆုံးႏွစ္ အစိတ္တြင္ ႀကီးက်ယ္ေသာ သာသနာ ျပဳျပင္ေရးကို မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ သာသနာကုိ ထိေရာက္ေအာင္ ျပဳျပင္လုိလ်င္ ရဟန္း သံဃာတုိ႔ကုိ ျပဳျပင္ရမည္ဟု ရာမာဓိပတိ ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ယင္းသုိ႔ ျပဳရမည္ဟု ပုိင္ပုိင္ႏုိင္ႏုိင္ ဆုံးျဖတ္မိသည့္ ရက္မွာ ၂၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆ (ကလ်ာ ၇၂) ျဖစ္ပါသည္။ တဖက္မွလည္း ဘုရားေဟာင္း ေစတီပ်က္မ်ား ျပဳျပင္ျခင္း၊ ဘုရားသစ္ တည္ျခင္းတုိ႔ကုိ မိမိကုိယ္တုိင္လည္း မ်ားစြာ ျပဳလုပ္၏။ သားသမီးတုိ႔ကုိလည္း ၈ ဇူလုိင္ ၁၄၇၉ (မြန္ခ်ဳပ္ ၇ဝ၊ ၇၁၊ ၇၂၊ ၇၃၊ ၇၃၊ ၇၄၊ ၇၅) အမိန္႔ေတာ္ျဖင့္ မည္သည့္ ဘုရားကို မည္သူက ျပင္ေစဟု ေစခုိင္းခဲ့၏။
သာသနာ ျပဳျပင္ေရး ေဆာင္႐ြက္ခ်က္မ်ားကို ၂၉ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၄၈ဝ (ကလ်ာ ၁ဝ၄) ရက္စြဲျဖင့္ ပဲခူး ကလ်ာဏီသိမ္ ေက်ာက္စာကုိ မြန္ဘာသာျဖင့္ ေက်ာက္စာ ခုႏွစ္တုိင္ (တဆယ့္ေလးမ်က္ႏွာ) ေရးထုိးခဲ့၏။ ပါဠိ ဘာသာျဖင့္လည္း အေၾကာင္းအရာတူကုိ ေက်ာက္စာ သုံးတုိင္ (ေျခာက္မ်က္ႏွာ) ေရးခဲ့ေသးသည္။ အဆုိပါ မွတ္တမ္းတြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ ဗုဒၶသာသနာဝင္ကုိ စ၍ ေရးပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ ေအာက္ပုိင္း ျဖစ္ေသာ ရာမညေဒသသုိ႔ အေသာကမင္း လက္ထက္ သာသနာျပဳ ေရာက္ပုံကုိ ေျပာျပသည္။ တဆယ့္ငါးရာစု ကုန္ေလာက္ ေရာက္သည့္ အခါမွ ၃ဝဝ ဘီစီ ျဖစ္ေသာ ယခင္အႏွစ္ တေထာင့္ရွစ္ရာက ကိစၥကို ျပန္ေျပာင္း ေျပာေနသျဖင့္ ခြၧင္းခ်က္မရွိ လက္ခံႏုိင္ဖုိ႔ ခက္သည္။ ထုိ႔အတူ သထုံမွ သာသနာ သည္ ေအဒီ ၁ဝ၅၇ တြင္ ပုဂံကို ေရာက္ပုံကုိလည္း အျပည့္အစုံ လက္ခံႏုိင္ဖုိ႕ ခက္သည္။ သုိ႔ေသာ္ သုဝဏၰဘူမိ ဆုိသည္မွာ ယခု တုိက္ကုလား (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၁) ျဖစ္၍ ယကၡ ဦးေခါင္းတလုံးတြင္ ျခေသၤ့ႏွစ္ကုိယ္ တပ္ထားေသာ အ႐ုပ္ တုိက္ကုလားမွ အစ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိျခင္းမွာ စိတ္ပါ ဝင္စားဖြယ္ ျဖစ္ပါသည္။ ဆက္လက္၍ သာသနာဝင္ကုိ ေျပာျပသည္မွာ ပုဂံတြင္ ႀကီးပြားပုံကို လည္းေကာင္း၊ သီဟုိဠ္တြင္ ႀကီးပြားပုံကုိ လည္းေကာင္း ပုဂံႏွင့္ သီဟုိဠ္ တုိ႔၌ ဂုိဏ္းကြဲမ်ား ေပၚလာပုံကို လည္းေကာင္း၊ ဆက္လက္ တင္ျပသည့္ အျပင္ ရာမည ေဒသ၌လည္း ရာမာဓိပတိ လက္ထက္သုိ႔ ေရာက္ေသာ အခါ ကေမၺာဇဂုိဏ္းႏွင့္ သီဟုိဠ္ဂုိဏ္း ဟူ၍ ဂုိဏ္း ႏွစ္ဂုိဏ္း ရွိေနသည္တြင္ မည္သည့္ ဂုိဏ္းကုိမွ် ရာမာဓိပတိ အေနႏွင့္ မႏွစ္သက္ႏုိင္သည္ကုိ ေတြ႕ရ၏။ အထူးသျဖင့္ ရဟန္းခံေသာ သိမ္တုိ႔ကုိ သိမ္မေျမာက္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၂) ဟု ယူဆလ်က္ ရဟန္းတုိ႔ကုိလည္း ရဟန္းမစစ္ဟု အထင္ေရာက္လ်က္ ရွိပါသည္။ အမွန္ကုိ ဆုိရေသာ္ မင္းျဖစ္သူသည္ ရဟန္း အေၾကာင္းကို လြန္စြာ သိသျဖင့္ ယင္းသို႔ ျဖစ္ရသည္ဟု ထင္ပါသည္။ ထုိမင္း၏ အေၾကာင္းကို ေဖာ္ျပရာ၌ -
ပိဋကတ္ သုံးပုံႏွင့္ ေဗဒင္က်မ္းတုိ႔ကုိ အာဂုံေဆာင္ျခင္း၊ ဝိတက္က်မ္း၊ ဗ်ာက႐ုဏ္က်မ္း၊ ဆန္းက်မ္း၊ အလကၤာက်မ္း၊ ေဆးဗိေႏၵာက်မ္းတုိ႔၌ မ်ားစြာေသာ အၾကားအျမင္ ရွိေသာ အုတ္ ပုရံ၊ သစ္ ပိသုကာ အတတ္ အစရွိေသာ အတတ္တုိ႔၌ မ်ားစြာ တတ္ေျမာက္ေသာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၅၉၊ ၆ဝ)
မင္းျဖစ္သည္ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိမင္းက ရဟန္းမ်ား ရဟန္း စစ္ၾက၏ေလာဟု ကုကၠဳစၥ ရွိလာသျဖင့္သာ ယခုလုိ ႀကီးက်ယ္ေသာ သာသနာ ျပဳျပင္ေရး စတင္ ေပၚေပါက္လာရျခင္း ျဖစ္ပါသည္။
ရာမဓိပတိသည္ သီဟုိဠ္၌ သာသနာကုိ စစ္ေဆးလ်က္ ဤသုိ႔ မွတ္ခ်က္ခ်၏
သီဟုိဠ္ကြၧန္း၌ သာသနာေတာ္ တည္သည္မွ စ၍ ယခုတုိင္ေအာင္ စင္ၾကယ္ေသာ မဟာ ဝိဟာရ ဝါသီ သံဃာ အဆက္အႏြယ္ အဆက္ဆက္ ျဖစ္ကုန္ေသာ ရဟန္း အေပါင္းသည္ ရွိ၏။ (ရာမညမွ ရဟန္း အခ်ဳိ႕သည္) သီဟုိဠ္ကြၧန္းသို႔ သြား၍ မဟာဝိဟာရ ဝါသီ သံဃာတုိ႔၏ အဆက္အႏြယ္ စင္ၾကယ္ေသာ ဂုိဏ္းကို ေ႐ြး၍ ျမတ္စြာဘုရား ေရသပ္ပယ္ေတာ္မူေသာ ကလ်ာဏီျမစ္၌ ဥဒကုေကၡပ သိမ္ဝယ္ ပဥၨင္း အျဖစ္ကုိ ေဆာင္ၿပီးလွ်င္ ထုိဥပသမၸဒါ သာသနာ မ်ဳိးေစ့ကုိ ရာမညေဒသ၌ စုိက္ပ်ဳိးသည္ ရွိေသာ္ အမ်ဳိးသားတုိ႔အား ပဥၨင္း အျဖစ္တည္း ဟူေသာ သာသနာ အၫြန္႔ကို ျဖစ္ေစကုန္အံ့။ (မြန္ခ်ဳပ္ ၆၉)။
ထုိသုိ႔ ရည္႐ြယ္ရင္းျဖင့္ ရဟန္း ႏွစ္က်ိပ္ႏွစ္ပါးကုိ သီဟုိဠ္သုိ႔ ြ႔ြကသြားရန္ တုိက္တြန္းသျဖင့္ ၂၁ ဇန္နဝါရီ ၁၄၇၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၇၂) မွ စတင္ ထြက္ခြာ သြားၾကၿပီးေနာက္ လုိအပ္ေသာ ကိစၥကုိ ၿပီးေျမာက္ေအာင္ ေဆာင္႐ြက္ၿပီးေသာ အခါ အခ်ဳိ႕ ရဟန္းတုိ႔သည္ ပဲခူးသုိ႔ ၁၂ ေအာက္တုိဘာ ၁၄၇၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈ဝ) ၌ ျပန္ေရာက္ၾကပါသည္။ သိမ္သစ္ (ကလ်ာဏီ) ကုိ ၂၃ ႏုိဝင္ဘာ ၁၄၇၆ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၄) တြင္ သမုတ္ၿပီးေနာက္ အစုစု ရဟန္းေပါင္း ၁၄,၂၆၅ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၈) ပါး ရဟန္း ခံၾကပါသည္။ ရဟန္း ဒကာမွာ ရာမဓိပတိမင္းပင္ ျဖစ္၍ ရဟန္းသစ္ ၆ဝဝ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၂) ကို ရဟန္းခံ ေပးပါသည္။ ထုိအခါ၌ ရဟန္းသစ္ကုိ လက္ခံေသာ အခါ သတိထားရန္ အခ်က္မ်ားကို ရာမာဓိပတိက တင္ျပပါသည္။
ဤမွ ေရွ႕အဖုိ႔၌၊ အလုံးစုံေသာ အရွင္ဘုရားတုိ႔သည္၊ ရဟန္းခံလုိေသာ သူတုိ႔ကုိ ရဟန္းျပဳ ေပးေစလုိသည္ ရွိေသာ္ သူတပါးျမင္၍ ၾကည္ညိဳဖြယ္ ရွိသူကိုသာလွ်င္ ရဟန္းျပဳ ေစပါေလာ့ (၁) မင္းမ်က္သင့္၍ သႍပူ ကပ္ခံရေသာ ပုဂၢိဳလ္ (၂) ေက်ာ္ေစာ ထင္ရွားေသ သူခုိးထားျပ ျဖစ္ကုန္ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ (၃) အဂၤါ ခ်ဳိ႕တဲ့ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ ေျချပတ္လက္ျပတ္ ကုန္းကြ ေကာက္ခြင္ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ အၾကင္ ပုဂၢိဳလ္သည္ သူတပါး ျမင္သည္ရွိေသာ္ ျပက္ရယ္ ျပဳေလာက္ေအာင္ ႐ုိေသျခင္း မရွိေလာက္ေအာင္ ျဖစ္ေသာ ပုဂၢိဳလ္၊ ထုိပုဂၢိဳလ္မ်ဳိးတုိ႔ကုိ ရဟန္းခံ၍ မေပးပါလင့္။ အကယ္၍ အရွင္ဘုရားတုိ႔၏ တပည့္ သားေျမးတုိ႔ကုိ ပဥၨင္း ခံေပးလုိပါမူ တိတ္တဆိတ္ ပဥၨင္းခံ၍ ေပးေတာ္မမူပါႏွင့္။ တပည့္ေတာ္အား အေၾကာင္းၾကားေတာ္ မူပါေလာ့။ ဤ ပဲခူးသိမ္စစ္၌ ေကာင္းမြန္ ၿမဲျမံစြာ စီရင္ေတာ္ မူၿပီးလွ်င္၊ ရဟန္းတုိ႔၏ ပရိကၡရာကို တပည့္ေတာ္ ေပးလွဴၿပီးလွ်င္ ပဥၨင္းခံ၍ ေပးေတာ္မူ လတၲံ႕။
ဤသို႕ မဟုတ္ဘဲ တိတ္တဆိတ္ ပဥၨင္းခံေပးေတာ္မူလွ်င္ ပဥၨင္းတကာျဖစ္ေသာ မိဘကုိလည္းေကာင္း၊ ေဆြမ်ဳိးတုိ႕ကုိ လည္းေကာင္း၊ ပဥၨင္းဒါယကာျဖစ္ေသာ ဥပါသကာကုိ လည္းေကာင္း ရာဇဒဏ္ ထားေတာ္ မူလတၲံ႕ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉ဝ)။
ဤသုိ႔ဆုိေသာ မင္းႀကီးစကားမွာ ေကာင္းလွေသာ စကားမဟုတ္ဟု ထင္ျမင္မိပါသည္။ သံသရာမွ လြတ္ရာလြတ္ေၾကာင္း အားထုတ္သူတုိင္း ႐ုပ္အဆင္း ေျပျပစ္ တင့္တယ္ရန္ လုိသည္ဟု အာဏာထား ေနသည္မွာ ရယ္ဖြယ္မွ်သာ ျဖစ္ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ရဟန္းေလာင္းသည္ ပေဒသရာဇ္ ဆန္႔က်င္ေရးသမား မျဖစ္ရဟူေသာ သေဘာလည္း သက္ဝင္ေနပါသည္။
ရဟန္းေလာကမွ မေကာင္းသူတုိ႔ကုိ ႏွင္ထုတ္ရန္ ေအာက္ပါ အတုိင္း သတ္မွတ္ပါသည္။
အလုံးစုံေသာ သခင္ သဃၤာတုိ႔သည္လည္း၊ မိမိတို႔၏ တပည့္ သဃၤာတုိ႔အား သမားေဆးကုအမႈ ျပဳသူတုိ႔ကိုလည္း မျပဳစားေစလင့္၊ ဟူးရားဂဏန္း စန္းလဂ္ ဇာတာ တြက္စစ္သမႈ ျပဳသူတုိ႔ကိုလည္း၊ မျပဳပါေစလင့္။ ရွစ္ခု စားျခင္းျဖင့္ ေဟာေျပာျခင္း၊ ထဘီအနား အဝတ္အထည္ အဖ်ားတုိ႔၌ ေဆးေရး ပန္းထုိးျခင္း၊ နီပါးေရာင္ (စသည္) ဆုိးျခင္း၊ ထားႀကီး ထားငယ္ အသြယ္သြယ္ျဖင့္ ပန္းေဖာက္ ပန္းထြင္း အမႈျပဳျခင္း၊ အၾကင္ အလုပ္ တခုသည္ လူတုိ႔ အၿမဲလုပ္၍ အသက္ေမြး၏။ ထုိအလုပ္မ်ဳိးကုိ လုပ္ေသာ ရဟန္းမ်ဳိးကုိ အရွင္ဘုရားတုိ႔ ေျခရင္းဝယ္ မေနပါေစလင့္။ ရဟန္းတုိ႔သည္ လွည့္လည္၍ ဖြဲ႕ႏြဲ႕ ရွည္လ်ားေသာ ေတးသံျဖင့္ တရားေဟာ၍ ဝါခ်ည္တုိ႔ကုိ ျဖစ္ေစ၏ (ဝါ) လွဴဒါန္းေစ၏။ င႐ုတ္ခင္း ယာေတာသုိ႔ သြား၍ င႐ုတ္သီး င႐ုတ္ေကာင္းတုိ႔ကုိ ျဖစ္ေစ၏ (ဝါ) အလွဴခံ၏။ ထုိသုိ႔ေသာ ရဟန္းမ်ဳိးကို အရွင္ဘုရားတုိ႔ထံပါး ထားေတာ္ မမူပါလင့္၊ ပ်ဳိ အုိ တည္းဟူေသာ လူတုိ႔ႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ မင္းခ်င္း မင္းေစ မင္းနား ေနသူတုိ႔ႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ ေရာေႏွာသမႈ ေနထုိင္ျခင္း ျပဳေသာ ရဟန္းမ်ားကို အရွင္ဘုရားတို႔ ထံပါး မထားပါႏွင့္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၉ဝ)။
ဤသုိ႔ ကန္႔သတ္ ေပးျခင္းကား သင့္ျမတ္ပါသည္။ ထုိ႔ျပင္ ရာမာဓိပတိမင္းက အတိအက် သတ္မွတ္ေပးသည့္ အေရးအပါဆုံး အခ်က္ကား "တဂုိဏ္း တဂိုဏ္တည္းသာ ျဖစ္ပါေစေလာ့" (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၁) ဟူေသာ အခ်က္ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ယခင္က ရဟန္းဘဝျဖင့္ ဥစၥာစု၍ ခ်မ္းသာ ေနသူမ်ားကုိ ဥစၥာကုိ စြန္႔၊ သုိ႕မဟုတ္ "လူထြက္" (မြန္ခ်ဳပ္ ၉၂) ဟု ခုိင္းပါသည္။ အဆုံးသတ္၌ -
ေနာင္အခါ ဟံသာဝတီျပည္ႀကီးကုိ အုပ္စုိးကုန္ေသာ သဒၵါြ႔ြကယ္ေသာ မင္းတုိ႔သည္ သာသနာေတာ္ကုိ အားေပးေတာ္ မူၾကကုန္ေလာ့၊ ငါတုိ႔ အစီရင္ အတုိင္း လုိက္၍ လုပ္ေဆာင္ေတာ္ မူၾကကုန္ေလာ့ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၄)
ဟူ၍ မွာၾကား ခဲ့ပါသည္။ သူမွာခဲ့သည့္ အတုိင္းလည္း အနည္းဆုံး ေအဒီ ၁၇ဝဝ အထိ ဂုိဏ္းကြဲ မရွိဘဲ ညီၫြတ္ ေကာင္းမြန္လ်က္ ရွိေနေၾကာင္း ေတြ႕ရပါသည္။
ရာမာဓိပတိ၏ ေနာက္ထပ္ ႀကီးက်ယ္ေသာ ေကာင္းမႈမွာ ေ႐ႊတိဂုံဘုရားကို ျပဳျပင္ မြမ္းမံျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ထုိသုိ႔ ေဆာင္႐ြက္ျခင္းကုိ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၇၊ ၇၉) မွတ္တမ္း ထားခဲ့ပါေသးသည္။ ေက်ာက္စာတြင္ ေရးထုိးသည့္ ရက္စြဲ မပါေသာ္လည္း ၁၄၈၅ (Pearn, B. R. History of Rangoon, ABM Press, 1939, p.9.) တြင္ ေရးထုိးခဲ့သည္ဟု ခန္႔မွန္းခဲ့ပါသည္။ ေ႐ႊတိဂုံဘုရား ဝန္းက်င္၌ ယခု ေတြ႕ေနရေသာ အေနအထားမွာ ရာမာဓိပတိတုိ႔ ေခတ္က ျပဳျပင္ခဲ့ေသာ လက္ရာမ်ား ျဖစ္မည္ဟု ခန္႔မွန္းႏုိင္ပါသည္။ ေက်ာက္စာ၌ -
ခ်ဳိင့္ဝွမ္းတုိ႔ကုိ ျပည့္ေအာင္ ဖုိ႔ေစ၏။ နက္လွေသာ ေခ်ာက္ကမ္းပါး ခ်ဳိင့္ဝွမ္းတုိ႔လည္း ျပည့္ေအာင္ ဖုိ႔ေစ၏။ ျမင့္ေမာက္ေသာ ေတာင္ကုန္းတုိ႔ကုိလည္း ညီညာစြာ တူးၿဖိဳ ညႇိေစ၏။ ဖုိ႔ေသာ ေျမ၌ကား ဂဝံ ေက်ာက္တုံး ေက်ာက္ခဲတုိ႔ကုိ ခံ၍ စီတက္ေစ၏၊ အျပင္ဘက္၌ အုတ္တို႔ျဖင့္ စီတက္ေစ၏။ … ပတ္ဝန္းက်င္ အျပည့္ တံတုိင္းခတ္၏။ ထုိတံတုိင္း၌လည္း အုန္းပင္ အျပည့္ စုိက္ေစ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈ဝ)
ဤသုိ႔ ျပဳျပင္ မြမ္းမံခဲ့ေသာ ေစတီ၌ ေျမ (Pearn, 22-4, 297-9 ႏွင့္ "သံလ်င္ ရာဇဝင္" JBRS, V, ii, p 52 တုိ႔၌ ၾကည့္ပါ။) မ်ား လွဴခဲ့ေသးသည္။ အလြန္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ ေျမတုိ႔ကုိ လွဴခဲ့ျခင္း ျဖစ္ရာ ေက်ာက္စာ၌ ထုိအေၾကာင္း မပါျခင္းမွာ အ့ံၾသစရာ ျဖစ္ပါသည္။ သွ်င္ေစာပု လွဴေသာ ေျမသည္ မ်ားလြန္းသျဖင့္ ဓမၼေစတီက ခ်ဳံ႕၍ လွဴျပန္ရာ ထုိခ်ဳံ႕လုိက္သည့္ ေျမပင္ ယခု မဟာရန္ကုန္ ဧရိယာထက္ က်ယ္ေသးသည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။
ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ သာသနာ ျပဳျပင္ေရးမ်ား ႏႈိးေဆာ္ ေဆာင္႐ြက္ ေနခ်ိန္ျဖစ္၍ ဗုဒၶသာသနာ၏ အေျခခံ ေပါက္ဖြားရာ အရပ္ေဒသတုိ႔၌ ဗုဒၶသာသနာ၏ အေျခအေနကုိလည္း ေလ့လာျခင္း ျပဳမည္ ဧကန္ ျဖစ္ပါသည္။ ပဲခူး မဟာေဗာဓိ ေက်ာက္စာ (မြန္ခ်ဳပ္ ေက်ာက္စာအမွတ္ ၈၂) ၌ ဗုဒၶဂါယာရွိ မဟာေဗာဓိပင္ကုိ မိစာၥဒိ႒ိ မင္းတပါး ဖ်က္ဆီးေၾကာင္း ေရးသားထား၏။ ေက်ာက္စာမွာ ဖတ္မရေသာ ကြက္လပ္ အတန္ငယ္ မ်ားပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ ဖတ္ရသမွ်တြင္ 'ေဓလီမင္း' ေတြ႕ေနရ သျဖင့္ မူဆလင္တုိ႔ ဝင္ေရာက္လာျခင္းကိုပင္ ရည္ၫႊန္း ေရးသားခဲ့သည္ဟု ထင္ပါသည္။ ျမတ္ေသာ အပင္ကုိ ဖ်က္ဆီးသျဖင့္ ထုိ ေဓလီမင္းသည္ ျပင္းထန္လွေသာ ေရာဂါျဖစ္၍ ေသသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၅) ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိ အျဖစ္အပ်က္မ်ားသည္ တဆယ့္သုံးရာစုက ျဖစ္ခဲ့ဟန္ တူပါသည္။
အေရွ႕ဘက္ ေမာ္လၿမိဳင္မွ အေနာက္ဘက္ ပုသိမ္ထိ ေျမေနရာ အတြင္းဝယ္ မြန္ေက်ာက္စာ အခ်ဳိ႕ကုိ ေနာက္ထပ္ ေတြ႕ရွိပါေသးသည္။ ရက္စြဲအားျဖင့္ တဆယ့္ငါးရာစု ေႏွာင္းႏွင့္ တဆယ့္ေျခာက္ရာစုဦး ကာလမွ ျဖစ္ပါသည္ (မြန္ခ်ဳပ္ ၈၁-၁ဝ၅)။ ထုိေက်ာက္စာတုိ႔၌ ေကာင္းမႈျပဳ ၿပီးစီးသည့္ ရက္စြဲမွတပါး အျခားသမုိင္း အေထာက္အထား မရရွိေခ်။ ပုသိမ္ၿမိဳ႕ ကန္သုံးဆင့္ ေဒါက္တာ စံစီဖုိး ဥယ်ာဥ္ဝန္းက်င္၌ ဆက္လက္ ရွာေဖြရလွ်င္ သမုိင္း အေထာက္အထား မ်ားစြာ ရေပလိမ့္ဦးမည္လားဟု ေမွ်ာ္လင့္ပါသည္။
တဆယ့္ေျခာက္ရာစုလယ္၏ ႏုိင္ငံေရး သမုိင္းအတြက္ မ်ားစြာ အေထာက္အကူ ရေသာ ေခတ္လယ္ မြန္မွတ္တမ္းကုိ ေၾကးေခါင္းေလာင္းစာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၅-၈၊ (အမွတ္ ၁ဝ၅)) အျဖစ္ျဖင့္ ေတြ႕ရပါသည္။ ထုိေခါင္းေလာင္းကုိ သြန္းလုပ္ေသာ ေန႔မွာ ၂၃ ေမ ၁၅၅၇ ျဖစ္ပါသည္။ ေခါင္းေလာင္းစာတြင္ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ အမည္ခံေသာ မင္း၏ တုိက္ခုိက္ ေအာင္ျမင္ေသာ အရပ္ေဒသတုိ႔ႏွင့္ ထုိေဒသတုိ႔၌ သာသနာျပဳပုံကုိ ရက္စြဲမ်ား အတိအက် ေဖာ္ျပလ်က္ မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ပါသည္။ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္သည္ အစဦးဆုံး ေတာင္ငူကုိ တုိက္ခုိက္ သိမ္းယူသည္။ ထုိ႔ေနာက္ ျပည္ကုိ တုိက္ယူသည္။ ၿပီးမွ ပဲခူးကုိ ၁၂ မတ္ ၁၅၅၂ မွာ ေအာင္ျမင္သည။ ယင္းသုိ႔ တုိက္ခုိက္ ေအာင္ျမင္ခဲ့သည္မ်ား၌ ေပၚတူဂီ ေၾကးစား စစ္သားမ်ားႏွင့္ ဥေရာပလုပ္ လက္နက္တုိ႔ အရာေရာက္ပုံကား မွတ္တမ္း၌ ထည့္၍ ေရးသားျခင္း မျပဳပါ။ ျပည္ေရး႐ြာမႈကုိ ေဆာင္႐ြက္ပုံ ေဖာ္ျပသည့္ အခါ -
ဟံသာဝတီျပည္ႀကီးကုိ အုပ္စုိးေတာ္မူသည္မွ စ၍ ကုသုိလ္အေဟာင္း ပ်က္သည္ကုိလည္း ျပဳျပင္ေတာ္မူ၏။ ကုသိုလ္ အသစ္ကုိလည္း မ်ားစြာ ပြားေစေတာ္မူ၍ သာသနာေတာ္ကုိ ခ်ီးပင့္ေတာ္မူ၏။ ခုိးသူ တႏၩ အႏုိင္အထက္ ျပဳေသာ ဆူးေျငာင့္ကုိလည္း ကုန္ေအာင္ ပယ္ေတာ္မူ၏။ သတၲဝါတုိ႔အား တရားႏွင့္ ညီစြာ ျဖစ္ေစလုိ၍ နန္းေတာ္တြင္းဝယ္ ေခါင္းေလာင္း သြန္း၍ ဆြဲထားၿပီးလွ်င္ သတၲဝါတုိ႔အား တရားႏွင့္ အညီ ျဖစ္ေစေတာ္မူ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၆)။
သက္ဦးဆံပုိင္မင္းႏွင့္ ျပည္သူတုိ႔ အလြယ္တကူ ဆက္သြယ္ႏုိင္ေအာင္ ေခါင္းေလာင္း တလုံး ဆြဲထားျခင္းမွာ အေရးပါေသာ ေဖာ္ျပခ်က္ တခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံ အေတြးအေခၚ၌ မွတ္သားထုိက္ေသာ အေလ့အထ တခုပင္ ျဖစ္သည္။
ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္၏ ဆက္လက္ တုိက္ခုိက္ေသာ စစ္မ်ားကို မိစာၥဒိ႒ိမ်ား လက္ဝယ္ရွိေသာ ေဒသမ်ား၌ သာသနာ ျပဳလုိသျဖင့္ တုိက္ခုိက္ သိမ္းသြင္းသည္ဟု ေဖာ္ျပသည္။ ပေဒသရာဇ္ ဤသုိ႔ပင္ အေၾကာင္းျပၿမဲ ျဖစ္ပါသည္။ ေျမာက္ဘက္တလႊားကုိ သိမ္းယူရန္ ၉ ႏုိဝင္ဘာ ၁၅၅၆ ေန႔မွာ ခ်ီတက္ပါေတာ့သည္။ ေအာင္ျမင္ေသာ အရပ္တုိ႔၌ ဘုရားတည္သည္၊ ေက်ာင္းေဆာက္သည္။ ထီးခ်ဳိင့္ဘက္သုိ႔ ေရာက္ေအာင္ ဧရာဝတီ "ျမစ္ကုိ တန္တားပစ္၍ စစ္သည္အမ်ား ကူးေစ၏" (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၇) ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိသုိ႔ ကူးသည့္ရက္မွာ ၁၇ ေဖေဖာ္ဝါရီ ၁၅၅၇ ျဖစ္သည္။ ေစာ္ဘြားမ်ားကို အသက္အုိးအိမ္ စည္းစိမ္မပ်က္ ဆက္လက္ ေျမႇာက္စားသည္။ ဤပုံစံမွာလည္း ပေဒသရာဇ္စနစ္ ေခတ္၏ လုပ္နည္းပုံစံ တခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ကုိးကြယ္ ယုံၾကည္မႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ -
သူေတာ္ေကာင္း တေယာက္ ေသလွ်င္ ကြၧန္ေယာက္်ား ကြၧန္မိန္းမကို သတ္၍ ထည့္ေသာ မိစာၥဒိ႒ိ အက်င့္ကုိ မက်င့္ရန္လည္း ဆုံးမ ကံျမစ္ေတာ္မူ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၈)။
ဟု ေတြ႕ရပါသည္။ ေျမာက္ေၾကာင္းခ်ီ ထုိးစစ္ကုိ ၉ ဧၿပီ ၁၅၅၇ တြင္ ႐ုပ္သိမ္းခဲ့သည္။ ဤမွတ္တမ္း တခုလုံးတြင္ စစ္ပြဲမ်ား အေၾကာင္း သိရသည္ထက္ လူမႈေရး အေလ့အလာ တခုကို ျပင္ဆင္ေၾကာင္း သိရသည္က ပုိ၍ အရာေရာက္သည္ဟု ထင္မိပါသည္။ စစ္မႈေရးရာႏွင့္ ပတ္သက္၍ကား (၁) ေျမာက္ဘက္ ထုိးစစ္ (၁၅၅၆-၇) ေျမာက္စြန္းအရပ္မွာ မုိးေကာင္း ျဖစ္သည္။ ထုိ႔ျပင္ (၂) ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ေအာင္ျမင္ေသာ စစ္သူႀကီးတုိ႔ လုိက္နာသည္မွာ စစ္ကုိ ႏုိဝင္ဘာလ၌ စ၍ ဧၿပီလ မတုိင္မီ ၿပီးဆုံးရသည္ ဟူေသာ အခ်က္ကုိ သတိျပဳမိပါသည္။
ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ လက္ထက္ မွတ္တမ္းမ်ားေနာက္ ေခတ္လယ္ မြန္မွတ္တမ္းမ်ားသည္ အႏွစ္ ႏွစ္ရာခန္႔ အဆက္ျပတ္ သြားျပန္ပါသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ယခု စာတမ္း အတြက္ ေနာက္ဆုံး ေလ့လာရမည့္ မွတ္တမ္းမွာ ကာလကတၲားက မၾကာမီကမွ ျပန္လည္ ရရွိထားေသာ ၂၉ ေအာက္တုိဘာ ၁၇၅၄ တြင္ သြန္းလုပ္သည္ဟု ရက္စြဲပါေသာ ပဲခူး ေ႐ႊေမာေဓာ ေခါင္းေလာင္းစာ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁ဝ၉-၁၁ဝ) ပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ေခါင္းေလာင္း သြန္းလုပ္ခ်ိန္က ပဲခူးတြင္ ဗညားဒလ ေခၚ ဆင္ဝန္ ဦးေအာင္လွသည္ ျဗဟုိင္းဓိရာဇာ ေသနာပတိ (၁၇၄၇-၅၇) ဘြဲ႕ယူ၍ မင္းလုပ္လ်က္ ရွိပါသည္။ အဆုိပါ ေခါင္းေလာင္းကုိ ဗညားဒလ၏ညီ ဥပရာဇာ (အိမ္ေရွ႕မင္း) က ႀကီးက်ယ္ေသာ ပဌာန္းဇရပ္ႀကီး ေဆာက္လုပ္ၿပီး ထုိဇရပ္၌ ခ်ိတ္ဆြဲရန္ သြန္းလုပ္ျခင္း ျဖစ္ပါသည္။ ဇရပ္မွာ လိမ္မာ ကြၧမ္းက်င္ေသာ ဆရာတုိ႔ျဖင့္ စီမံသျဖင့္ မ်ားစြာ လွပေပမည္။
ဇရပ္ အတြင္း အျပင္၌လည္း လူအေပါင္းတုိ႔ ျမင္လွ်င္ သတိသံေဝဂ ရရန္ ျဗဟၼာ့ဘုံ၊ နတ္ဘုံ၊ အပါယ္ေလးဘုံ၊ ငါးရာ့ငါးဆယ္ ဇာတ္နိပါတ္ ဇာတ္ႀကီး ဆယ္ဘြဲ႕ တုိ႔ကုိ အက်ဳိးအျပစ္ အတၴဳပၸတၲိ အစဥ္အတုိင္း ေ႐ႊမင္ ဟသၤျပဒါး အထူးထူးေသာ ေဆးျဖဴ ေဆးနက္တုိ႔ျဖင့္ တင့္တယ္ ဆန္းၾကယ္စြာ ပန္းခ်ီတုိ႔အား ေရးဆြဲေစ၏ (မြန္ခ်ဳပ္ ၁၁ဝ)။
ပန္းခ်ီ လက္ရာမ်ား နည္းတူ ပန္းပု လက္ရာမ်ားလည္း အထူး ေကာင္းမြန္သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ဘုရား ဆင္းတုေတာ္မ်ားမွာ "ျပံဳးျခင္း၊ မ်က္စိဖြင့္ျခင္း အသြင္အျပင္တုိ႔သည္ သက္ေတာ္ ထင္ရွား ဘုရားသခင္ႏွင့္ တူလွေပ၏" ဟု ေဖာ္ျပားထားသည္ကို ေထာက္ခ်င့္၍ သိရပါသည္။ ဤမွ် လွပတင့္တယ္ ႀကီးက်ယ္ေသာ အေဆာက္အအုံသည္ ၆ ေမ ၁၇၅၇ (တင္၊ ဦး။ ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇဝင္ေတာ္ႀကီး။ တ။ မႏၩေလး၊ မႏၩေလး တုိင္းသတင္းစာ ပုံႏွိပ္တုိက္၊ ၁၉၂၆၊ မ်က္ ၂၄၇။) ညက ေလာင္ေသာ မီးတြင္ ပါသြားမည္ဟု မွတ္ယူရပါသည္။
ယခု စာတမ္းတြင္ ျပခဲ့ေသာ အခ်က္တုိ႔ကုိ ျပန္လွန္ သုံးသပ္လွ်င္ အၾကမ္းအားျဖင့္ ဤစာတမ္း၌ ေဆြးေႏြးေသာ မွတ္တမ္းတုိ႔မွာ ပုဂံ ထိလုိင္မင္ လက္ထက္ မွတ္တမ္း၊ ပဲခူး ရာမာဓိပတိ လက္ထက္ မွတ္တမ္း၊ ဟံသာဝတီ ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ လက္ထက္ မွတ္တမ္းႏွင့္ ပဲခူးတြင္ ေနာက္ဆုံး စုိးစံေသာ ဦးေအာင္လွ လက္ထက္ မွတ္တမ္းတုိ႔ ျဖစ္ပါသည္။ အဆုိပါ မွတ္တမ္းတုိ႔၌ ေရွးမင္းတုိ႔ -
(၁) ႏုိင္ငံျပဳစုပုံ
(၂) သာသနာျပဳပုံ
(၃) အေဆာက္အအုံမ်ား တည္ေဆာက္ပုံ
(၄) ပေဒသရာဇ္ စစ္တုိက္ပုံ
တုိ႔ကုိ အေသးစိတ္ ျမင္သာေအာင္ ေရးသား ခဲ့သည္ကုိ ေတြ႕ရပါသည္။ တခ်က္ ထူးျခားသည္မွာ ယခု ေလ့လာေသာ ေခတ္အဆက္ဆက္ မင္းအဆက္ဆက္တုိ႔သည္ မင္းမ်ဳိး မဟုတ္သည့္ ငတပါး မင္းမ်ားသာ ျဖစ္ေသာ -
(၁) ထိလုိင္မင္ (အမ်ားအေခၚ က်န္စစ္သား)
(၂) ရာမာဓိပတိ (အမ်ားအေခၚ ဓမၼေစတီ)
(၃) ဆင္ျဖဴမ်ားရွင္ (အမ်ားအေခၚ ဘုရင့္ေနာင္)
(၄) ျဗဟုိင္းဓိရာဇာ (အမ်ားအေခၚ ဗညားဒလ) ႏွင့္
(၅) အေလာင္းမင္းတရား
တုိ႔ ႏုိင္ငံႏွင့္ ျပည္သူ၏ အက်ဳိးကုိ အနည္းနည္း အဖုံဖုံ ႀကိဳးစား ေဆာင္႐ြက္ေၾကာင္းကို ေတြ႕ရွိၾကရပါသည္။ ထုိမင္း အားလုံးပင္ 'ငတပါးမင္း' မ်ား ျဖစ္၍ မွတ္တမ္းမ်ားကို စုေပါင္း ေလ့လာေသာ အခါ ထုိသူမ်ားသာ ထူးျခားစြာ ေရွ႕တန္းက ေပၚလာျခင္းမွာ တုိက္ဆုိင္မႈ မဟုတ္ပါ။ သူတို႔ ႀကိဳးစား ေဆာင္႐ြက္ျခင္း တကယ္ ထင္ရွား ရွိသျဖင့္ ေပၚလြင္ လာရျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ စင္စစ္အားျဖင့္ ထုိသူမ်ားမွာ တုိင္းျပည္တြင္ အေျခအေန အရ လုိအပ္သျဖင့္ ျပည္သူ လူထုထဲမွ ေပၚထြက္ လာသူမ်ားပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ဤသည္တုိ႔မွာ ကြၧန္ေတာ္တုိ႔ ျမန္မာႏုိင္ငံ အတြက္ သမုိင္းက ေပးေသာ သင္ခန္းစာမ်ား ျဖစ္ပါသည္။
