မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ( Sanskrit: महायान ) ဆိုသည္မွာ ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ႏွစ္ခု အနက္တစ္ခုျဖစ္သည္။ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ သည္ (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟု အနက္ အဓိပၸါယ္ရသည္။ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို တရုပ္ဘာသာစကားတြင္ဒရွန္း (大乘, Dàshèng ) ဂ်ပန္ ဘာသာ စကားတြင္ ဒိုင္ဂ်ိဳ (大乗, Daijō ) ကိုရီးယား ဘာသာစကားတြင္ ေဒးဆြန္း (대승, Dae-seung ) ဗီယက္နမ္ ဘာသာ စကားတြင္ဒိုင္ သြာ (Đại Thừa ) တိဗက္ ဘာသာစကားတြင္သဂ္ပခ်န္ပို ('theg-pa chen-po) မြန္ဂိုလီးယား ဘာသာ စကားတြင္ ယီကီ ကိုလဂန္း (yeke kölgen) စသျဖင္႔ အသီးသီး ေခၚဆိုၾကေလသည္။
ဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ႏွစ္ခု တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ပထ၀ီနယ္နမိတ္ အက်ယ္အ၀န္းအရေသာ္ လည္းေကာင္း လူဦးေရအရေသာ္လည္းေကာင္း ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ ထက္ ပိုလြန္ႀကီးမား ေသာ ဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ျဖစ္ေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ပ်ံ႕ႏွံ႔လြမ္းမိုးေသာ ေဒသမ်ာမွာ ေတာင္အာရွ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ ဘူတန္ နီေပါ အိႏိၵယ အေရွ႕အာရွႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ တိဗက္ တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ တိုင္၀မ္ စေသာ ႏိုင္ငံမ်ား အျပင္ အေနာက္ဖက္သို႕လားေသာ္ ကက္စပီယန္ပင္လယ္အတြင္းသို႔ ေဗာ္လဂါျမစ္ႀကီးစီး၀င္ရာေဒသတြင္ ရွိေသာ ရုရွႏြယ္ဖြား ကယ္လမြတ္လူမ်ိဳးမ်ားေနထိုင္ရာအရပ္ထိေအာင္ ျပန္႔ႏွံ႔ထြန္းကားေနေသာ ဗုဒၶဘာသာ ဂိုဏ္းႀကီး ျဖစ္သည္။
မဟာယာန ၏ေ၀ါဟာရရင္းျမစ္
မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို ၾကာပန္းသုတၱန္ (သဒၶမၼပု႑ရိသသုတၱန္) တြင္ စတင္ ေတြ႕ ရွိေၾကာင္း ပညာရွင္တို႕ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ေဆရွီ ကာရာရွီးမား (Seishi Karashima) ၏ အလိုအရ ဘီစီ (၁) ရာစုခန္႔ က ျပာကရစ္ဘာသာျဖင္႔ေရးသားထားေသာ ၾကာပန္းသုတၱန္ (သဒၶမၼပု႑ရိသသုတၱန္) တြင္ ေတြ႕ ရေသာ စကားလံုးမွာ မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) မဟုတ္ပဲ မဟာဥာဏ (ႀကီးျမတ္ေသာဥာဏ္ပညာ) ဟူေသာ စကားလံုးသာျဖစ္ၿပီး တစ္ျဖည္းျဖည္းေရြ႕ေလ်ာကာ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႔ ေၾကာင္းဆိုပါသည္။[1]
မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ သည္ အျမတ္ဆံုးေသာ ေဗာဓိဥာဏ္ ကို ရည္စူး က်င္႔ႀကံ ေသာ ေဗာဓိသတၱ (ဗုဒၶ အေလာင္းေတာ္) မ်ား၏ က်င္႕ စဥ္ ကို ရည္ညြန္းေလသည္။ ေဗာဓိသတၱ (ဗုဒၶ အေလာင္းေတာ္) မ်ား၏ က်င္႕ စဥ္ ဟူသည္ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် သာ မဟုတ္ပဲ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါ အေပါင္း၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အေတြက္ ပါ ရည္စူး ကာ ပါရမီမ်ား ျဖည္႔က်င္႕ ေသာ လမ္းစဥ္ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟု ေခၚဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။
မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ႏွင္႔ အတူ ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရလည္း ရွိသည္။ ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟူသည္မွာ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် ရည္စူး က်င္႔ႀကံေသာ သာ၀ကလမ္းစဥ္ (သာ၀ကယာန) ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶလမ္းစဥ္ (ပေစၥကဗုဒၶယာန) တို႔ ကို ရည္ညြန္းေလသည္။
ေရွးအခါက ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ႏိုင္းယွဥ္ခြဲျခားလ်က္ ဟီနယာန ဗုဒၶဘာသာ ဟု ေရးသားေလ႔ ရွိၾကသည္ မွာ မမွန္ကန္ေခ်။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ သည္ သာ၀ကလမ္းစဥ္ (သာ၀ကယာန) ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶလမ္းစဥ္ (ပေစၥကဗုဒၶယာန) တို႔ အျပင္ သမၼာသမၺဳဒၶလမ္းစဥ္ (ဗုဒၶယာန) ကိုပါ ေဟာၾကားေသာ ေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ႏွင္႔ ထပ္တူျပဳ ျခင္းမွာ မွားယြင္းသည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အျမင္တြင္ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် ရည္စူး က်င္႔ႀကံေသာ ဘာသာေရးက်င္႔စဥ္မွန္သမွ်ကို ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟု သတ္မွတ္မည္သာျဖစ္ပါသည္။
ေဒါက္တာ ဟီရုမိုတို မိဇူမို ရဲ႕ အျမင္။ (ဟီနယာန မဟာယာန ကြာျခားမႈ ၆ခ်က္)
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ႀကီးျမတ္မႈကို ပန္းတိုင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ၊ဒႆနအျမင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ၊ က်င္႕စဥ္၏ ႀကီးျမတ္မႈ တို႔အားျဖင္႔လည္း အနက္၀ိၿဂိဳဟ္ျပဳၾကေသးသည္။
(၁) ပန္းတိုင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ မိမိအပါအ၀င္ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအလံုးတို႔၏ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရးကို ပန္းတိုင္အျဖစ္ ဦတည္ေသာေၾကာင္႔ျဖစ္သည္။
(၂) ဒႆနအျမင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ရုပ္နာမ္ ဓမၼ သခၤါရ ႏွင္႔ အသခၤတဓမၼတို႔၏ လကၡဏ၊ရသ၊ကိစၥ။သတၱိ၊ပကတိ၊ သဘာ၀၊ နိယာမ၊ ကာရဏ၊ နိႆတၱ၊ အနတၱ၊ သမၼဳတိ၊ပ႐မတၳ စသည္တို႔ကို ရႈပြားဆင္ျခင္၍၊ စူးစမ္း၍၊ ထြင္းေဖာက္၍ အႏၱိမသစၥာႏွင့္ မဟာသႏိၲသုခကို ေဖၚထုတ္ရာတြင္ အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈကို ပုဂၢလသုညတာတြင္ရပ္တန္႔မေနမူပဲ ဓမၼသဘာ၀အားလံုးတို႔၏အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈ (ဓမၼသုညတာ) သေဘာႏွင္႔ သိအပ္ေသာ ေဥယ်ဓမ္တရားဟူသမွ်၏အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈသေဘာ (အစၥႏၱသုညတာ) အထိ အျမင္ေပါက္ အသိဥာဏ္သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္မႈ ကို ျဖစ္ေစေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။
(၃) က်င္႕စဥ္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ေဗာဓိသတၱ၏ ပါရမီမဂ္လမ္းစဥ္ကို ေဟာၾကားသျဖင္႔ ဘုရားရွင္၏ အတုမရွိေသာ ရုပကာယေတာ္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ပုညသမၻာရတရားမ်ားျဖည္႔ဆည္းရျခင္း
ဘုရားရွင္၏ အတုမရွိေသာ နာမကာယေတာ္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ဥာဏသမၻာရတရားမ်ားျဖည္႔ဆည္းရျခင္း ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအားလံုးတို႔၏ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရး ကို ေခ်ခၽြတ္ရေသာအခါ၀ယ္ ေ၀ေနယ်တို႔၏ ၀ါသနာ စရိုက္ အလိုက္ သင္႔ေလွ်ာ္ေသာ က်င္႔စဥ္ အထူးထူးအျပားျပားကို ေဟာၾကားႏိုင္ျခင္းေၾကာင္႔ျဖစ္ေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ ေဒါက္တာ ဟီရုမိုတို မိဇူမို ၏ အျမင္အရ ဟီနယာန ႏွင္႔ မဟာယာန ကြာျခားမႈ ၆ခ်က္ကို ေအာက္ပါအတိုင္း အက်ဥ္းအားျဖင္႔ေတြ႔ရသည္။ အက်ယ္ဖြင္႔ဆိုမႈမ်ားကို ေနာက္ပိုင္းမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အယူအဆေရးရာမ်ားအပိုင္းတြင္ ရွင္းလင္းေဖာ္ျပမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ဟီနယာန
မဟာယာန
၁
ပန္းတိုင္=ရဟႏၱာျဖစ္ျခင္း
ပန္းတိုင္=ေဗာဓိသတၱမွသည္ ဘုရားျဖစ္ျခင္း
၂
ကံ-သံသရာကို အဆိုးျမင္ (ပ်င္းမုန္းၿငီးေငြ႕ျခင္း)
ကံ-သံသရာကို အေကာင္းျမင္ (ပါရမီျဖည္႔ျခင္း)
၃
တစ္ဦးခ်င္းလြတ္ေျမာက္မႈ သို႔ ဦးတည္
ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအမ်ားစု လြတ္ေျမာက္မႈ သို႔ ဦးတည္
၄
တရားေသ က်မ္းဂန္ ၀ါဒ
လြတ္လပ္ ဖန္တီးမႈ ၀ါဒ
၅
ပရိယတၱိ ဦးစားေပး
ပဋိပတၱိ ဦးစားေပး
၆
ရဟန္းဘ၀ ဦးစားေပး
ရဟန္းဘ၀ အျပင္ ဥပသကာေဗာဓိသတၱဘ၀ ဦးစားေပး
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ စတင္ျမစ္ဖ်ားခံရာ
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ စတင္ျဖစ္ထြန္းရာႏွင္႔ ပတ္သက္ ၍ သုေတသီပညာရွင္မ်ား ယခုတိုင္ သေဘာတူညီေသာ အျမင္ကို မရႏိုင္ၾကေသးပါ။ အေစာဆံုးေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အျမင္မ်ားအရ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟီနယာနဂုိဏ္းမ်ား ကြဲထြက္ေသာ အခ်ိန္ကာလတြင္ ယင္း ဟီနယာနဂုိဏ္းမ်ား ႏွင္႔ အၿပိဳင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဂုိဏ္း ျဖစ္ေၾကာင္းဆို ၾကေလသည္။ စင္စစ္အားျဖင္႔ ေထရ၀ါဒ ႏွင္႔ ႏိုင္းယွဥ္ပါက မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ မည္သည္႔ အခါကမွ အယူူ၀ါဒေရးရာ အရ တစည္းတစ္လံုးတည္း တည္ရွိခဲ႔ သည္မဟုတ္ေခ်။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ သီးျခားဂိုဏ္း တစ္ခု အျဖစ္ထက္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ အေရာင္အေသြးအမ်ိဳးမ်ိဳး ေလာကအျမင္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ပါ၀င္ေသာ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ တစ္ခု ဟု ဆုိပါက ပိုၿပီး မွန္ကန္ေပလိမ္႔မည္။
ေထရ၀ါဒ၏ သာသနာသမိုင္းဆိုင္ရာစာေပအေထာက္အထားမ်ားအရ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၁၀၀၊ ခရစ္မေပၚမီ ( ဘီ၊စီ ) ၃၈၇ အေရာက္တြင္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ဇိၨတိုင္းသား ရဟန္းတို႔သည္ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင္႔ မညီေသာ အဓမၼ၀တၱဳ ၁၀ ပါး ( ဒသ၀တၱဳက )အက်င္႔ က်င္႔ၾကံျပဳမူလာၾကသည္။ ထိုအခါ ဓမၼ၀ါဒီမေထရ္တို႔သည္ အဓမၼ၀ါဒီတို႔၏ ၀ိနည္းေဒသနာ ျပဳျပင္က်င္႔သုံးမူ႕ကို ပယ္႐ွားလိုေသာေၾကာင္႔လည္းေကာင္း၊ ဓမၼ၀ါဒီကို က်စ္လ်စ္ခိုင္မာေစလိုေသာေၾကာင္႔လည္းေကာင္း သံဂါယနာတင္ရန္ စီမံၾကရျပန္သည္။
ထိုသံဂါယနာတင္ပြဲကို ႐ွင္အာနႏၵာ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ သက္ေတာ္ ၁၈၀ ႐ွိ အ႐ွင္ေရ၀တမေထရ္၊ အ႐ွင္သဗၺကာမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သာဠမေထရ္၊ အ႐ွင္ခုဇၨေသာဘိတမေထရ္ အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္၊ အ႐ွင္သမၻဴလမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း၊ အ႐ွင္အႏု႐ုဒၶါ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ အ႐ွင္၀ိသဘဂါမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သုမနမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲအတြက္ ဦးေဆာင္ဦး႐ြက္ျပဳသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ထိုအထဲမွ အခ်ဳိ႕မေထရ္တို႔သည္ ဗုဒၶဘုရား႐ွင္ကို ေတြ႕ၾကဳံ ဖူးျမင္ခဲ႔ရသူမ်ားျဖစ္သည္ ဟု အဆိုရွိေလသည္။
အထက္ပါ မေထရ္တို႔အထဲက အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္ကို အမွဴးထား၍ ရဟႏၲာ ၇၀၀ တို႔သည္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ါဠိကာ႐ုံေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၌ ၈ လတိုင္တိုင္ ဒုတိယအႀကိမ္ သံဂါယနာတင္ပြဲကို က်င္းပၾကသည္။၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား သည္ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားခြဲ ထြက္ ခဲ႔ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္ ။မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ေရွ ႔ေဆာင္လမ္းျပမွူေၾကာင္႔ ဂိုဏ္းကြဲမ်ား ဆက္ကာဆက္ကာ ေပၚထြက္ခဲ႔သည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ ဂိုဏ္းကြဲ ၅ခု ထြက္ေပၚခဲ႔၍ ေထရ၀ါဒမွ ၁၁ ဂိုဏ္း ကြဲ ထြက္ျပန္သည္။ ဂိုဏ္းကြဲ အေသး အဖြဲ႔မ်ားကိုပါ ထည္႔သြင္းေရတြက္ပါက သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း ၃၀ အထက္ အကြဲ အျပဲေခတ္စားခဲ႔ သည္။
သို႔ရာတြင္ ေထရ၀ါဒမဟုတ္ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းခြဲမ်ား၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္မူ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားျဖစ္ေပၚလာရျခင္းမွာ ေ၀သာလီျပည္ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲ အၿပီး ဆယ္စုႏွစ္အနည္းငယ္အၾကာတြင္ ပါဋလိပုတ္ၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပခဲ႔ေသာ သံဃအစည္းအေ၀းႀကီးတြင္မဟာေဒ၀အမည္ရွိေသာ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးတင္ျပေသာ အခ်က္(၅)ခ်က္ေၾကာင္႔ျဖစ္သည္ ဟုဆို၏။ ယင္းအခ်က္မ်ားမွာ အဓိကအားျဖင္႔ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ တရားသိရွိမႈ ကိေလသာစင္ၾကယ္မႈတို႔ ႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ အခ်က္မ်ားသာျဖစ္၏။ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ တရားသိရွိမႈ ကိေလသာစင္ၾကယ္မႈတို႔ သည္ အကန္႕အသတ္ရွိေၾကာင္း မျပည္႕စံုေသးေၾကာင္း ျပန္လည္ေရြ႕ေလ်ာႏိုင္ေၾကာင္းတို႔ႏွင္႔ ပတ္သက္ေသာ ျငင္းခံုမႈမ်ား သံသယ ျဖစ္မႈမ်ား ႏွင္႕သက္ဆိုင္၏။ မဟာေဒ၀၏အခ်က္(၅)ခ်က္ ကို လက္ခံသူ သံဃာ အမ်ားစုက မိမိတို႔ကိုယ္ကို မဟာသံဃိကဂိုဏ္း အျဖစ္ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ႕ၾကၿပီး လက္မခံသူသံဃာတို႔က မိမိတို႔ကိုယ္ကို ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း (Sthaviravadins) အျဖစ္ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ႕ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္။ ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း သည္ ေထရ၀ါဒအေနျဖင္႔ ျဖစ္ေပၚလာမည္႔ ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းျဖစ္ေလသည္။ ဤမွတ္တမ္းမ်ား အရ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း သည္ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင္႔ မညီေသာ အဓမၼ၀တၱဳ ၁၀ ပါး ( ဒသ၀တၱဳက )အက်င္႔ကို က်င္႔သံုးေသာ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား ႏွင္႕ ပတ္သက္ျခင္မရွိသည္႔ အျပင္ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား၏ အယူအဆမ်ားကိုလည္း ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း နည္းတူ ဆန္႕က်င္သူမ်ားျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။[2]
မဟာသံဃိကဂိုဏ္း တြင္ ေရွးဦးမဟာယာနဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား (အထူးသျဖင္႔ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္အျဖစ္ယံုၾကည္ျခင္း) စတင္ေပၚေပါက္ေနၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႔သည္မဟုတ္ပါ။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာျဖစ္ေသာ မဟာ၀တၱဳ က်မ္း တြင္ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္ အသြင္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ ေထရ၀ါဒ၏ ကထာ၀တၳဳက်မ္းအလိုအရ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္အျဖစ္ယံုၾကည္ျခင္း အယူအဆသည္ ပိဋကတ္လာ ျမတ္စြာဘုရားသည္ ေလာကတြင္ ေမြးဖြားခဲ႔ေသာ္လည္း ေလာကႏွင္႔ကပ္ၿငိမႈမရွိဟူေသာ ေဟာၾကားခ်က္ကို တိုက္ရိုက္အနက္ေကာက္ယူဖြင္႔ဆိုရာမွ ေပၚေပါက္လာေသာ အယူအဆ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ အလိုအရ--
· ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ ေလာကမွလြန္ေျမာက္ေသာ ေလာကုတၱရာျဖစ္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ကာယ၀စီမေနာဟူသမွ် အၾကြင္းမဲ႔ သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ရူပကာယေတာ္သည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ရူပကာယေတာ္သည္ ဖ်ားနာျခင္းမရွိ
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ အာယုသက္တမ္းသည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ဘုန္းတန္ခိုးအာႏုေဘာ္သည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ ေ၀ေနယ်တို႔ကို ကယ္တင္ရာတြင္ ေမာပန္းမႈ မရွိ ရပ္တန္႔မႈမရွိ
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ စိတ္ေတာ္သည္ သမာဓိတြင္ အၿမဲတည္ေန အိပ္စက္ျခင္းမရွိ
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ စိတ္ေတာ္သည္ စိတၱကၡဏတြင္ အလံုးစံုကို သိျမင္ႏိုင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ သကၤန္း ႏွင္႔ ပရိကၡရာတို႔သည္ ေလာကုတၱရာျဖစ္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ စင္စစ္ အိုျခင္း နာျခင္း ေသျခင္း မရွိ
ဤသို႔ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ေလာကုတၱရာျဖစ္ျခင္းအယူအဆသည္ ေနာင္ကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ဓမၼကာယ-သေမၻာဂကာယဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား ျဖစ္ေပၚလာရန္ တင္ႀကိဳလမ္းခင္းခဲ႔သည္ဟု ဆိုရေပမည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သမိုင္းေၾကာင္း
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ သမိုင္းအခ်ိဳးအေကြ႕တြင္ ရုတ္တရက္ ေပၚေပါက္လာေသာ သီးျခားဂိုဏ္း တစ္ခု မဟုတ္ပဲ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာအတြင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းတစ္ေရြ႕ေရြ႕ တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာေသာ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ တစ္ခုသာျဖစ္ေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သုတၱန္တရားေတာ္မ်ား ႏွင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈ ႏွင္႔ အၿပိဳင္ ျဖစ္ေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား အေစာဆံုး အေထာက္အထား ကို ခ၇စ္ႏွစ္ (၁) ရာစုကာလ ဟု သတ္မွတ္ရေသာ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ စတင္ေတြ႕ ရွိရေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ သတ္မွတ္ၾကသည္။[3]ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ စတင္ေတြ႕ရေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ားမ်ား မွာ ေရွးဦးမူလ ဗုဒၶ၀ါဒအယူမ်ားႏွင္႔ မ်ားစြာ ကြာျခားျခင္းမရွိေသးပဲ ေဂါတမျမတ္စြာဘုရားရွင္၏ အတုကိုယူလွ်က္ ဘုရားျဖစ္ရန္ ဆုပန္က်င္႔ႀကံျခင္းဆိုင္ရာ အေၾကာင္းမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။ တစ္နည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဟူသည္မွာ ဗုဒၶဘာသာ အသစ္တစ္မ်ိဳးမဟုတ္မူပဲ ဗုဒၶဘာသာ၏ က်င္႔စဥ္ဟူသမွ်ကို တန္းကုန္ကမ္းကုန္႒ာန္ကုန္ေအာင္ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ရန္ ရည္သန္ျခင္းသာျဖစ္သည္ဟု ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ က ညႊန္ျပေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တြင္ သီးျခား ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္ မရွိျခင္း ကလည္း ေရွးဦး မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈသည္ သီးျခား ဂိုဏ္းခြဲထြက္ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းခြဲ တစ္ခုမဟုတ္ေၾကာင္း ေပၚလြင္ထင္ရွားေနေလသည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တြင္ က်င္႔သံုးေသာ ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္မ်ားမွာ တိဗက္ျပည္တြင္ မူလသဗၺတၱိ၀ါဒ ၀ိနည္း တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ စသည္တို႔တြင္ ဓမၼဂုတၱက ၀ိနည္း တို႔ ကို လိုက္နာက်င္႔ သံုးေနၾကေၾကာင္းေတြ႕ ႏိုင္ပါသည္။
ခရစ္ႏွစ္ (ရ) ရာစုတြင္ အိႏိၷယသို႔ ေရာက္ခဲ႔ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ယိခ်င္ ၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္လည္း ဟီနယာန-မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ားအားလံုး ေက်ာင္းတိုက္တစ္ခုအတြင္းတြင္ အတူတူ သီတင္းသံုး ေနထိုင္ၾကေၾကာင္း တူညီေသာ ၀ိနည္းက်င္႕၀တ္ ကိုသာ လိုက္နာက်င္႔သံုးၾကေၾကာင္း ဂရုဓမၼသီလ-သစၥာေလးပါး မဂၢင္ရွစ္ပါး တို႔ ကို က်င္႔သံုးၾကရာတြင္ အတူတူ ျဖစ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ႔သည္။မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ား မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား ကို ေလ႔လာသင္ယူျခင္း ေဗာဓိသတၱမ်ားကို ကိုးကြယ္ပူေဇာ္ျခင္း ျပဳၾကၿပီး ဟီနယာနရဟန္းမ်ားက မူ ထိုကဲ႕သို႕ ျပဳလုပ္ျခင္းမရွိၾကေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္ဟု ဆိုပါသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ အေစာဆံုးေတြ႕ရေသာ ေက်ာက္စာအေထာက္အထား မွာ ၅-၆ ရာစု ကာလျဖစ္သည္ကို္ေတြ႕ရ၏။ မထုရာ ေဒသတြင္ တူးေဖာ္ေတြ႔ရွိရေသာ ခရစ္ႏွစ္ (၁၈၀) ၀န္းက်င္ခန္႔ ဟုယူဆရေသာ အမိတာဘဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ တစ္ဆူတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ပတ္သက္ သည္႔ ေရွးအက်ဆံုးေတြ႔ရွိရေသာ ေက်ာက္စာအေရးအသားမ်ား ပါရွိ ေလသည္။(ဘုရင္ ဟုဗိရွက နန္းစံသက္ (၂၈) ႏွစ္တြင္ ထုလုပ္-ဟူေသာစာသားကို ျဗဟၼီ အကၡရာျဖင္႔ေရးထိုးထား သည္ကိုေတြ႕ရပါသည္(Mathura Museum)
ဗုဒၶဘာသာ သမိုင္းပညာရွင္ ဂရီဂိုရီ ရိႈပင္ (Gregory Schopen) ၏ သံုးသပ္ခ်က္အရဆို ရလွ်င္ ခရစ္ႏွစ္ (၅) ရာစု မတိုင္မီကာလ အထိ အိႏိၷယႏိုင္ငံတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အသြင္အျပင္မ်ား ထင္ရွားစြာ ေပၚလြင္ေနျခင္း မရွိေသးေပ။ ယင္းကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ စတင္ ေပၚေပါက္ လာခဲ႔ ၿပီဆိုလွ်င္ေတာင္ အိႏိၷယႏိုင္ငံ၏ ဗဟိုအခ်က္အခ်ာက်ေသာ ေနရာမ်ားတြင္ မျဖစ္ႏိုင္ပဲ မထင္မရွား ေ၀းလံေခါင္ဖ်ား ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္သာ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္ဟု ဂရီဂိုရီ ရိႈပင္ က ယူဆပါသည္။
အခ်ိဳ႕ေသာပညာရွင္မ်ားအလိုအရ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား သည္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ မ်ားျဖစ္ႏိုင္ၿပီး ဘီစီ (၁) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ ယင္းသုတၱန္မ်ားကို စုေဆာင္းခဲ႔ၾကသည္ဟု ခန္႔မွန္းသည္။ ေလာကေခမ အမည္ရွိေသာ ဂႏၶာရတိုင္းသား ကုရွန္ရဟန္းေတာ္ တစ္ပါးက တရုပ္ျပည္သို႕ ေရာက္ရွိခဲ႔ၿပီး ထိုအခါက တရုပ္ႏိုင္ငံ၏ မင္းေနျပည္ေတာ္ ျဖစ္ေသာ လိုယန္ (Luoyang) တြင္ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား ကို ဘာသာျပန္ဆိုခဲ႔သည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈ မွ ၁၈၉ အတြင္း ျပန္ဆိုခဲ႔ေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား မွာ အဓိက အားျဖင္႔ ေအာက္ပါတို႔ ပါ၀င္ေလသည္။
၁။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္
၂။ ၀ိမလကိတၱိ နိေဒၵသ သုတၱန္
၃။ မဟာ သုခ၀တီဗ်ဴဟာ သုတၱန္
၄။ အေကၡာဘတထာဂတဗ်ဴဟာ သုတၱန္
၅။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္
၆။ မဥၹဴသိရီပရိပုစၦာသုတၱန္
ရ။ သုရဂၤမသုတၱန္
၈။ ဘဒၵပါလသုတၱန္
၉။ အဇာတသတၱဳေကာတ်၀ိေနာဒနသုတၱန္
၁၀။ ကႆပ ပရိဗာတသုတၱန္
၁၁။ ေလာကာႏု၀ါတနသုတၱန္
၁၂။ အ၀ဋံသကသုတၱန္
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ျဖစ္ထြန္းမႈဆိုင္ရာအယူအဆမ်ား
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ထြန္းမႈႏွင္႔ ပတ္သက္ၿပီး မိမိ တို႔ ျမန္မာစာေပေလာကတြင္ အလြန္မွားယြင္းဆိုး၀ါးေနေသာ အျမင္မ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕လွ်က္ရွိသည္ကို ေတြ႕ ရသည္။ အခ်ဳပ္အားျဖင္႔ ဆိုရလွ်င္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ကို ေအာက္ပါအတိုင္း ရႈျမင္သံုးသပ္ေရးသားၾကေလသည္။
(၁) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ မူလဗုဒၶဘာသာ ကို မိမိတို႕ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သလို ျဖည္႕စြက္ျပင္ဆင္ႏုတ္ပယ္ ေရးသားထား ေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။
(၂) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ ၀ိနည္း ကို အေလးမထားေသာ ပရိယတၱိ-ပဋိပတၱိ-ပဋိေ၀ဓ သာသနာ (၃) ရပ္ မရွိေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။
(၃) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ အဆင္႔ျမင္႕ သမထ-၀ိပႆနာ ဘာ၀နာက်င္႔စဥ္မ်ား မရွိမူပဲ ေအာက္တန္းစား ဆန္ေသာ အင္းအိုင္ခါးလွည္႕လက္ဖြဲ႕ အေဆာင္ယံုၾကည္မႈမ်ား နတ္ေဒ၀တာ ကိုးကြယ္မႈမ်ား ျဖင္႕သာျပည္႔ႏွက္ေနေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။
ဤ အေရးအသား အယူအဆမ်ားသည္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၏ ပကတိသဘာ၀ အမွန္ ႏွင္႔ ျဖစ္ထြန္းတိုးတက္မႈ သမိုင္း ေၾကာင္း ကို မ်က္ကြယ္ျပဳလွ်က္ ဂုိဏ္းဂဏစြဲ မ်ားျဖင္႔ ၀ါဒျဖန္႔ခ်ိလိုေသာ အေရးအသားမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ထြန္းမႈ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္းတစ္ခုလံုးႏွင္႔ ဆက္စပ္ေနေလသည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္း တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ အျခားေသာ ဘာသာေရးဂုိဏ္းမ်ား (အထူးသျဖင္႔ ဟိႏၵဴ ေ၀ဒႏၱဂုိဏ္း ႏွင္႔ ညာယ ၀ိေသသိက ဂုိဏ္း) တို႔ အၾကား ရုန္းကန္မႈမ်ား၏ ရလာဒ္ ျဖစ္သည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္း တြင္ လိုက္ပါစီးေမ်ာခဲ႕ ရေသာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အေနျဖင္႔ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ အသြင္အျပင္ ႏွင္႔ ျခားနားေျပာင္းလဲလာခဲ႔ သည္မွာ ဓမၼတာပင္ျဖစ္သည္။ တနည္းအားျဖင္႔ မူလဗုဒၶဘာသာ တြင္ မပါ၀င္ခဲ႔ ေသာ အယူအဆသစ္မ်ား မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ နယ္ပယ္ တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ႔ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ယင္း အယူအဆသစ္မ်ားမွာ မူလဗုဒၶဘာသာမွ ေသြဖည္ရန္မဟုတ္ပဲ ဆန္႕က်င္ဖက္ ဘာသာျခား ဘာသာေရး ဂိုဏ္းမ်ားအၾကား ဆက္လက္ရွင္သန္ႏိုင္ရန္ ရုန္းကန္ခဲ႔ရမႈ ၏ ေျခရာမ်ားသာျဖစ္သည္ကို ယေန႔ေခတ္ ပညာရွင္ သုေတသီမ်ား သိလာရၿပီျဖစ္ပါသည္။
ဘာသာေရးဂိုဏ္းမ်ားအၾကား ထိေတြ႕ကူးလူးဆက္ဆံမႈမ်ားေၾကာင္႕ ဟိႏၵဴ ေ၀ဒႏၱဂုိဏ္း ႏွင္႔ ညာယ ၀ိေသသိက ဂုိဏ္း ဆန္ေသာ အယူအဆမ်ား မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အတြင္းသို႔ စိမ္႔၀င္ေရာက္ရွိခဲ႕ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္၏။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္းအရ အလယ္ေခတ္တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ႔ေသာ တႏၱရေယာဂ က်င္႕စဥ္ အယူအဆမ်ား ေလာကီသိဒၶိဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား သည္ပင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္လာခဲ႔ေလသည္။ ထို႔ျပင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာတကၠသိုလ္ႀကီးမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔ျခင္းကလဲ ဤျဖစ္စဥ္ ကို အားေပးခဲ႔သည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ တရုပ္ျပည္ ဂ်ပန္ျပည္ တိဗက္ျပည္ တို႔သို႔ ပ်ံ႕ပြားခဲ႔ေသာ အခါတြင္လည္း အဆိုပါတိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အားေကာင္းစြာ ရွိေနႏွင္႕ေသာ ရုိးရာအေတြးအေခၚမ်ား ယံုၾကည္မႈထံုးဓေလ႕မ်ားႏွင္႔ ေရာယွက္ေပါင္းစပ္ရျပန္ရာ ပိုၿပီး ေျပာင္းလဲေသာ အသြင္ကို ေဆာင္ယူလာခဲ႔ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေလသည္။ ဤျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ဆက္လက္ ၍
အေသးစိတ္ေရးသားေဖၚျပသြားပါမည္။ ယခု ဆက္လက္၍ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ ျဖစ္ထြန္းမႈႏွင္႔ ပတ္သက္ၿပီး ပညာရွင္ တို႔၏ အယူအဆမ်ား က ေလ႕လာၾကည္႕ၾကပါစို႕။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ (Mahayana Buddhist Movement) ကို ေစတီပုထိုးမ်ား ကိုးကြယ္မႈ ႏွင္႔ ဆက္စပ္ကာ ေပၚေပါက္လာသည္ဟု အခ်ိဳ႕ ပညာရွင္မ်ားက မွန္းဆၾကသည္။ ဘီစီ (၃) ရာစု မွ ေအဒီ (၃) ရာစု အတြင္းကာလ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ တြင္ စီးပြားေရး တိုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေသာကာလျဖစ္သလို ဗုဒၶဘာသာ လည္း ပ်ံ႕ပြား ေနေသာကာလျဖစ္သည္႔ အားေလ်ာ္စြာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား အၾကား ေစတီပုထိုးမ်ား ကိုးကြယ္မႈ လည္း ေခတ္စားေနခဲ႔ေသာ ကာလျဖစ္ေလသည္။
ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကို မဟာပုရိသ အေနႏွင္႔ ကိုးကြယ္မႈမ်ား ရွိလာခဲ႔ၿပီး ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကို ရည္မွန္းလွ်က္ ဓါတ္ေတာ္ ေမြေတာ္မ်ား ကို ေစတီပုထိုးမ်ား တည္ထား ကိုးကြယ္မႈမ်ားလည္း ထြန္းကားခဲ႔သည္႕ အခ်ိန္လဲ ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါ ေစတီပုထိုးမ်ား၏ ပရ၀ုဏ္ အတြင္း၀ယ္ ရဟန္းေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးရာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားရွိခဲ႔ၿပီး ယင္း ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေစတီပုထိုးမ်ားကို ေစာင္႔ေရွာက္ထိန္္းသိမ္းျခင္း ေစတီပုထိုးမ်ားကို ၀တ္ျပဳပူေဇာ္ျခင္း တို႔ကို ဦးစီးရြက္ေဆာင္ရသူမ်ားျဖစ္ေလသည္။ အဆိုပါ ရဟန္းေတာ္မ်ားမွ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ စတင္ခဲ႔ေလသေလာ ဟု လည္း ပညာရွင္မ်ားေတြးေတာၾကည္႕ၾကသည္။
ေနာက္အယူအဆတစ္ခုမွာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ အိႏၵိယႏိုင္ငံ တြင္ေပၚေပါက္လာခ်ိန္မွာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာ တြင္ ဂိုဏ္းမ်ား အစိတ္စိတ္အမႊာမႊာ ကြဲထြက္ေနေသာကာလ ျဖစ္တန္ရာသည္။ ဥေရာပ မွ ခရစ္ယာန္ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲ ေရးလႈပ္ရွားမႈ ကဲ႔သို႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာလႈပ္ရွားမႈ သည္ တြင္ ဂိုဏ္းမ်ားအားလံုး ေပါင္းစည္းညီညြတ္ေရး ႏွင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ယံုၾကည္မႈ အႏွစ္သာရ ကို ျပန္လည္ေဖၚေဆာင္ရန္ အားထုတ္ႀကိဳးပမ္းမႈ တစ္အေနႏွင္႔ ျမင္ႏိုင္ပါသည္။ ေခတ္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ ႏွင္႔ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ ကို အားေပးေသာ ဘုရင္မ်ား၏ ထိုးႏွက္မႈ မ်ားကို ႀကံ႕ ႀကံ႕ခံႏိုင္ေသာ ၀ါဒသေဘာတရားေရးရာတစ္ရပ္ အေနႏွင္႔ ေပၚေပါက္ခဲ႔ဟန္တူပါသည္။
ထိုေခတ္ကာလ က ဟီနယာနဂိုဏ္းမ်ားသည္ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရးကိုပဲဦးတည္ခ်က္ထားကာ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ ေနၾကေသာေၾကာင္႔ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ ကင္းလြတ္ေနေလသည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ားမွာ ေနထိုင္ကာ တရားအားထုတ္ရင္း ပရိယတၱိစာေပေလ႕လာမႈမ်ားလုပ္ ေနခဲ႔ၾကေသာေၾကာင္႔ လူအမ်ားနဲ႔ ကင္းကြာလာခဲ႔ၾကေလသည္။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔ၾကေသာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ား ရဟန္းေတာ္မ်ားကမူ ေခတ္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ အဖြဲ႔အစည္းႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ရပ္တည္--ရဟန္းေတာ္မ်ားနည္းတူ ဥပသကာ ေတြ၏ အခန္းက႑ကိလည္းု ေရွ႕တန္းတင္ခဲ႔ ၾကေလ၏ (၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသသုတ္)…သို႔ေသာ္ ပညာတတ္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကသာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈကို ဦးေဆာင္မည္မွာ အေသအခ်ာပင္ျဖစ္ေလသည္။
ရက္ဂ်ီနယ္ေရး (Reginald Ray) ၏ အလိုအရ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာလႈပ္ရွားမႈသည္အရည၀ါသီေတာရ ေဆာက္တည္ ေသာ ရဟန္းမ်ားမွ စတင္ခဲ႔ဟန္ရွိေၾကာင္း တင္ျပခဲ႔၏[4] ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ာကို တရုပ္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုခဲ႕ေသာ ေလာကေခမ၏ ဘာသာျပန္ဆိုခ်က္မ်ားတြင္ တပအက်င္႔ ေယာဂအက်င္႔ ကမၼ႒ာန္းအက်င္႔မ်ား ကို အသားေပးေဖၚျပခဲ႔သည္ကိုေတြ႕ ရသည္။ တပအက်င္႔ ေယာဂအက်င္႔ ကမၼ႒ာန္းအက်င္႔မ်ား အားျဖင္႔ သာမန္ထက္ထူးကဲေသာတန္ခိုးရျခင္း တိမ္ျမဳပ္ေပ်ာက္ကြယ္ ေနေသာက်မ္းစာမ်ားေဖၚထုတ္ျခင္း ေဒ၀ေလာက ပရေလာကႏွင္႔ အဆက္အသြယ္ျပဳလွ်က္ အဆင္႔ျမင္႔တရား ဓမၼေဒသနာမ်ားကို အသိေရာက္ေပါက္ေျမာက္ႏိုင္ျခင္း တို႔ အားျဖင္႔ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ ကို တြင္က်ယ္ေစခဲ႔ လူအမ်ား လက္ခံယံုၾကည္မႈကိုတည္ေဆာက္ႏိုင္ခဲ႔ သည္ဟု ဆိုပါသည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ သည္ ဂါမ၀ါသီ ဂိုဏ္းမ်ားႏွင႔္ ၿပိဳင္ဆိုင္ခဲ႔ရဟန္တူေသာေၾကာင္႔ ေရွးေဟာင္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ေနေသာ အံ႕ဖြယ္သရဲတန္ခိုးသတၱိထူးမ်ားမွာ စာေပအလကၤာသေဘာအရ အလွတန္ဆာ ဆင္ရုံသက္သက္မဟုတ္ပဲ ဂိုဏ္ခ်င္း ဘာသာတရားခ်င္း အၿပိဳင္အဆိုင္ စည္းရုံးရဟန္ျဖစ္ေသာ ရုန္းကန္မႈ မ်ားကိုညြန္ျပ ေနခဲ႔ပံုရေလသည္။
ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ Gregory Schopen ၏အျမင္ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ တူရူႏွစ္ခုရွိေနေၾကာင္းေဖၚျပသည္။
မဟာယာန သည္ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းမ်ားႏွင္႔ အေစးမကပ္ခဲ႔ ေသာေၾကာင္႔ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား အတြင္း ေနထိုင္ေသာ မဟာယာန၀ါဒီရဟန္းေတာ္မ်ား-အမ်ားႏွင္႔မတူ အပယ္ခံ အႏွိမ္ခံျဖစ္ေနရျခင္းေတာရေဆာက္တည္ က်င္႔ႀကံေနေသာ အရည၀ါသီ မဟာယာန၀ါဒီရဟန္းေတာ္မ်ား-ဂါမ၀ါသီ ဂိုဏ္းမ်ားမွ လက္မခံျခင္း တို႔ ကို ေတြ႕ရသည္။ မဟာယာန၀ါဒႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ ေက်ာက္စာ အေထာက္အထားမ်ား ရာစုႏွစ္မ်ားစြာ မရွိခဲ႔ျခင္း က ဤ အခ်က္ကို သက္ေသထူေန သည္ဟု ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ က သံုးသပ္ထားပါသည္။
မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုလူဥပသကာတို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆ
မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုလူဥပသကာတို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို ျပင္သစ္လူမ်ိဳး ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္ ေအတ်န္းလာမုတ္(Étienne Lamotte) က တင္ျပခဲ႔၏။ လာမုတ္၏ အႏုမာန အရ ရဟန္းေတာ္တို႔၏ အတိမာန ႏွင္႔ ေထာင္လႊားမႈကို လူဥပသကာတို႔က တုန္ျပန္ျခင္းအားျဖင္႔ ေပၚေပါက္ခဲ႔ သည္ဟုဆိုပါသည္။ ဘုရားရွင္လြန္ၿပီးေနာက္
ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ အတြင္း ဗုဒၶဘာသာသည္ တိုးတက္ခဲ႔ေသာ္လည္း အတြင္း အပ အခက္အခဲေတြ ကို ရင္ဆိုင္ခဲ႔ရေလသည္။
ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားအေပၚ အျမင္မတူညီမႈ က်မ္းစာသစ္မ်ား ထပ္တိုးလိုေစျခင္း ၀ိနည္းကို ေလွ်ာ႔ေစျခင္း စေသာ ကြဲျပားမႈမ်ားျဖင္႔ ရုန္းကန္ခဲ႔ရာ၀ယ္ လူဥပသကာတို႔က ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ တရားေသ အနက္ဖြင္႔ဆိုခ်က္မ်ားကို ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္ရာမွ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈ စတင္ေၾကာင္း ေအတ်န္းလာမုတ္က ေတြးဆခဲ႔သည္။
ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို ဂ်ပန္လူမ်ိဳး ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္ အကိရ ဟိရကာ၀ (Akira Hirakawa) (1963; cf. Hirakawa 1990: 256–74).က တင္ျပခဲ႔ ပါသည္။ ဘုရားရွင္လြန္ၿပီးေနာက္ က်န္ရစ္ေသာ ဓါတ္ေတာ္ေမြေတာ္မ်ားကို ေစတီ ထူပါ မ်ားတည္ေဆာက္ ႒ာပနာၿပီး ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾကသည္။ ေစတီ ထူပါ တို႔ ကို လူဥပသကာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔က ေစာင္႕ေရွာက္ခဲ႔ၾကၿပီး ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံ၍ မဟာယာနဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား တိုးတက္ထြန္းကားလာခဲ႔ေၾကာင္း အကိရ ဟိရကာ၀ က ေကာက္ခ်က္ဆြဲလိုဟန္တူပါသည္။ ထို႕အျပင္ နာမည္ေက်ာ္၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသသုတၱန္ မွာ လူဥပသကာ၀ိမလကိတၱိ က အဆင္႔ျမင္႕မားေသာ မဟာယာနဆိုင္ရာ တရားအသိဥာဏ္ ကို ေဖၚက်ဴးခဲ႕ပံုကို ေထာက္ရႈၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔က ဦးေဆာင္မႈ ျပဳခဲ႔ေၾကာင္း မွန္းဆၾကသည္။
ဘဒၵကာရဗ်ာကရဏသုတၱန္ မွာ လူေဗာဓိသတၱက မဟာယာနတရားမက်င္႔သံုးေသာ ရဟန္းထက္ ပိုျမင္႔ျမတ္ေၾကာင္း ေရးသားထားခ်က္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ထူးျခားေသာ အျဖစ္အပ်က္ တစ္ရပ္ကို မွတ္တမ္းျပဳထားပံုမွာ
အေသာကဒတၱာ ဗ်ာကရဏသုတၱန္တြင္ အေသာကဒတၱာ အမည္ရွိ (၁၂) ႏွစ္အရြယ္ ဘုရင္႔ သမီးေတာ္ေလး က နန္းေတာထဲ၀င္လာေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ရွိခိုးဦးခ်ရန္ ျငင္းဆန္ခဲ႔ပံု ျခေသၤ႕ က ေတာေခြး မ်ား ကို အရုိအေသျပဳရန္မလိုအပ္သလို မဟာယာနလမ္းစဥ္ကို လိုက္နာသူက ဟီနယာန ရဟန္းမ်ားကိုအရုိအေသျပဳရန္ မလိုအပ္ပါေၾကာင္း ဖခင္ ဘုရင္ႀကီးကို ေလွ်ာက္ထားပံုမ်ား ပါ၀င္ေနသည္ကို ေထာက္ခ်င္႔္၍ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔က ရဟန္းေတာ္ တို႔ကို ဆန္႕က်င္ခဲ႔ဟန္ ကို ေတြ႕ရေပသည္။
သို႔ရာတြင္ ေခတ္ပညာရွင္မ်ားက ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို လက္သင္႔မခံလိုၾကေတာ႔ေခ်။ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ (Gregory Schopen) ၏ ေ၀ဖန္ခ်က္မွာ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို ျပင္းထန္စြာ ဆန္႕က်င္ထားခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရေသာေၾကာင္႔ျဖစ္ ေလသည္။ ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ထက္မဟာယာနလမ္းစဥ္ ကို ေဖာ္က်ဴးထားေသာ
က်မ္းစာမ်ား ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔ေၾကာင္း Gregory Schopen က ဆိုခဲ႕ပါသည္။
အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္
ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းတစ္ခုမွ သုတၱန္တစ္ခုျဖစ္ႏိုင္သည္ဟုယူဆရေသာ အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္
တြင္ လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား၏ အစ ကို ေတြ႕ရ၏။ ဤသုတၱန္သည္ မဟာယာနဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခု ဆိုေသာ္လည္း မ်ားစြာေရွးက်ဖြယ္ရွိေၾကာင္႔ ပညာရွင္တို႔ ခန္႔မွန္းၾကေလသည္။ ဤသုတၱန္သည္ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံ ဂီလ္ဂ်စ္ ေဒသမွ ေစတီကုန္းတစ္ခု တူးေဖၚရာမွ ေတြ႕ရွိေသာ သကၠဋသုတၱန္ျဖစ္ၿပီး
၆-၇ ရာစုခန္႔က ေရးသားခဲ႔ဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္။ မဟာယာနဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခု ႏွင္႔ သိပ္မတူလွပဲ အႀကိဳ မဟာယာန (Proto-Mahayana) ဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခုလို႔ဆိုႏိုင္သည္။ ဤသုတၱန္တြင္ လူဥပသကာမ်ား ကို ဒါနျပဳၾကရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းၾကရန္သြန္သင္ထားသည္ကို ေတြ႕ရ၏။ ဒါနျပဳျခင္းအားျဖင္႔ အနာဂတ္ဘ၀မ်ားအတြက္ အႏုဂါမိကဥစၥာ ျမဳပ္ႏွံၾကရန္တိုက္တြန္းထား ပံုမွာ ယခုေခတ္ကာလ ဘာသာေရး ေဟာေျပာမႈမ်ားႏွင္႔ျခားနားခ်က္ မရွိလွေခ်။
ဤသုတၱန္တြင္ပါေသာ ဇာတ္လမ္းမွာ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး တစ္ေယာက္သည္ ဘုရားရွင္ကို လွဴဒါန္းစရာမရွိေသာ ေၾကာင္႔ မိမိကိုယ္ကို သတ္ေသရန္ဆံုးျဖတ္ခဲ႔ရာတြင္ နတ္ေဒ၀တာတစ္ပါးက သူမကို လွဴဒါန္းစရာေပး ေလ၏။ ဘုရားရွင္က ဤသို႔ လွဴဒါန္းသည္မွာ ယခုမွမဟုတ္မူပဲ အတိတ္ကာလကလည္း ေရွးဘုရားရွင္မ်ားကို အခုလို လွဴဒါန္းခဲ႔ဖူးေၾကာင္း အတိတ္ကိုေဆာင္ ေဟာေျပာေလသည္။ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး အား ဘုရားရွင္က ေနာင္ပြင္႔မည္႔ ဘုရားေလာင္း အျဖစ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးေတာ္မူခဲ႔ သည္ဟု ဆိုပါသည္။
သုတၱန္ထဲမွ အဓိကက်ေသာ ဇာတ္ေဆာင္တစ္ဦးမွာ ဘုရားရွင္၏ မဟာသာ၀ကတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အရွင္နႏၵိမိတၱ ျဖစ္၏။
ဘုရားရွင္က အရွင္နႏၵိမိတၱ ကို အဇိတေသနမင္းထံ ကလ်ာဏမိတၱ အေနျဖင္႔ေစလြတ္ တရားေဟာေစခဲ႔ ရာတြင္ အရွင္ျမတ္က ဒါနျပဳၾကရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းၾကရန္ ဒါနျပဳျခင္းအားျဖင္႔ အနာဂတ္ဘ၀မ်ားအတြက္ အႏုဂါမိကဥစၥာ ျမဳပ္ႏွံၾကရန္တိုက္တြန္းေဟာေျပာခဲ႔၏။ ထိုအခါမွာ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး ကြယ္လြန္ၿပီး အဇိတေသနမင္းထံမွာ သားေတာ္အျဖစ္ ျဖင္႔ ျပန္လည္ေမြးဖြား ခဲ႔ေလသည္။
ေနာင္ကာလတြင္ အဇိတေသနမင္း ႏွင္႔ သားေတာ္ တို႔သည္ လူေဘာင္ကိုစြန္႕ခြာၿပီး သာသနာေတာ္မွာ ရဟန္းျပဳၾကေလ၏။ ရဟန္းခံေနစဥ္မွာပင္ သားေတာ္သည္ အာသေ၀ါကုန္ခမ္း ရဟႏၱာျဖစ္ခဲ႕ မ်ားစြာေသာ သုခ၀တီ ႏွင္႔ အဘိရတိ စေသာ ဗုဒၶေခတ္ (Buddha-Fields) တို႔ ကို အဘိညဥ္မ်က္စိအားျဖင္႔ ေတြ႕ျမင္ရ သည္ဟုဆို၏။
အရွင္နႏၵိမိတၱ ကိုလည္း ျမတ္စြာဘုရားက ေနာင္ပြင္႔လာမည္႕ဘုရားေလာင္းအျဖစ္ဗ်ာဒိတ္ေပးခဲ႔ေလ၏။
ဤသုတၱန္မွာ ေထရ၀ါဒအျမင္ႏွင္႔ ျခားနားေသာ အခ်က္ကို ထင္ရွားစြာေတြ႔ ႏိုင္ ရဟႏၱာျဖစ္ခဲ႕ၿပီးမွ ဘ၀မခ်ဳပ္ၿငိမ္းပဲ ဘုရားေလာင္းအျဖစ္ဗ်ာဒိတ္ေပးခံရျခင္း အယူအဆကို ထူးျခားစြာေတြ႕ရပါသည္။ ထို႔အျပင္ ရွင္ေတာ္ဘုရား၏ တန္ခိုး ႏွင္႔ ဗုဒၶ၏ နာမေတာ္ကို ရြတ္ဆိုပြားမ်ားျခင္းျဖင္႔ အပယ္မွလြတ္ကင္းႏိုင္ပံု မ်ားကိုပါ ဆက္လက္ေဖၚျပထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။
မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ အစဥ္အလာအတိုင္း ဤသုတၱန္ ကို ျဖန္ျဖဴးသူမ်ား ေကာင္းက်ိဳးခံစားရပံု ေ၀ဖန္တိုက္ခိုက္သူမ်ား အပယ္ငရဲသို႔ လားရပံု တို႔ပါ တစ္ဆက္တည္းေရးသား ေဖၚျပထားပါသည္။
ဤသုတၱန္တြင္ ရဟႏၱာအျဖစ္ထက္ ဘုရားအျဖစ္က ျမင္႔မားသာလြန္ပံု လူတိုင္း ဘုရားဆုကို ပန္ဆင္ႏိုင္ပံု ကို ေဖၚျပခဲ႔ ေသာေၾကာင္႔ အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္သည္ မဟာယာန ေ၀ါဟာရ မပါရွိေသာ္လည္း မဟာယာန အျမင္သို႔ စတင္ကူးေျပာင္းလာမႈ၏ အစ အျဖစ္ေတြ႔ရေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ သံုးသပ္ၾကသည္။
ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏သြင္ျပင္
ေအဒီ (၆) ရာစုတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ေပၚလြင္ထင္ရွားေသာ သီးျခားဂုိဏ္းႀကီးအျဖစ္ရပ္တည္ႏိုင္လာသည္႔ တိုင္ေအာင္ ၎ တည္ရွိေနေသာ ေဒသမ်ားမွာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းမ်ား အားမေကာင္းသည္႔ အရပ္ေဒသမ်ား သာျဖစ္ေနခဲ႔သည္ ကို ေတြ႕ရသည္။ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္း အစဥ္အလာကို ျပန္လည္ေဖၚထုတ္ရန္ႀကိဳးပမ္းေသာလုပ္ရပ္ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ပဋိပတၱိလုပ္ငန္းႏွင္႔ ဘုရားျဖစ္ေရးလမ္းစဥ္ကို ျပန္လည္ထြန္းညိွသူမ်ားျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။
ယင္းအခ်က္ႏွင္႕ပတ္သက္ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ား ျဖစ္ေသာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ၂ ခု = စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္႔ေလ႕လာေတြ႕ရွိႏိုင္ေလသည္။
စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ အစဥ္အလာ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒဆန္ေသာ သင္ၾကားမႈမ်ားသာေတြ႕ရသည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ား ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္ကိုလိုက္နာၾကရန္ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္း အားထုတ္ၾကရန္ သြန္သင္ဆံုးမခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရသည္။
မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ကို အေျခခံခ်ဲ႕ထြင္ထားဟန္ရွိၿပီး
ေဗာဓိသတၱ ရဟန္းမ်ားကို ရဟန္းေကာင္းမ်ားအျဖစ္ေဖၚျပ အမြမ္းတင္ထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ယင္းသုတၱန္တြင္
ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား အတြက္ ေတာရ ေဆာက္တည္က်င္႔သံုးရန္ညြန္ၾကားခ်က္မ်ား-အျပစ္အာပတ္မ်ား ကို ေဖၚျပထားပါသည္။ ထို႔အျပင္ ေခတ္ၿပိဳင္ ဗုဒၶဘာသာေလာက၏ ယိုယြင္းပ်က္စီးေနပံုမ်ားကို မီးေမာင္းထိုးျပထားခဲ႔ၿပီး ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ ႀကီးထြားေနဟန္ ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔၏ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ား ကို ေဖၚျပထားပါသည္။စ်ာန္မဂ္ဖိုလ္ကို ေဆာက္တည္က်င္႔သံုးေနေသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား ကို ေက်ာင္းတိုက္မွႏွင္ထုတ္ပံု ရိုက္ႏွက္ပံု ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ အပယ္ငရဲသို႔သာလားၾကရမည္႔အေၾကာင္း ကိုလည္း ေတြ႕ရ၏။
မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ ေရွးေဟာင္း ဇာတက (ဇာတ္ေတာ္) မ်ားကို ကိုးကား ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား က်င္႔သံုးရန္ ဘုရားေလာင္းက်င္႔၀တ္မ်ားကို ေဖၚညြန္းထား ခဲ႔သည္႕အျပင္ဗုဒၶအျဖစ္သည္ ရဟႏၱာအျဖစ္ထက္ အလြန္အက်ဴး သာလြန္ထူးျမတ္ေၾကာင္း ကို ေဖၚျပထားေလသည္။သက်မုနိ အေလာင္းလ်ာေဗာဓိသတၱ သည္ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ား ရွိသည္႔ ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ ႏွင္႕ မည္မွ်ျခားနားေၾကာင္းကို အသားေပးေဖၚျပထားေလသည္။
ေနာက္သုတၱန္တစ္ခုျဖစ္ေသာ သူရိယဂဗၻသုတၱန္ တြင္ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ားက်င္႕ႀကံေနေသာ ၀ိနည္းမေလးစားေသာ ရဟန္းဆိုးတို႕ ကို ႏွင္ထုတ္ရန္အတြက္ ဥပသကာမ်ားကို တိုက္တြန္းထားခဲ႔ေလသည္။ အကယ္ေရြ႕
ဥပသကာမ်ားက ရဟန္းဆိုးတို႕ ဖက္ကရပ္တည္ခဲ႔လွ်င္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား အေနျဖင္႔ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ထြက္သြားရန္ႏွင္႔ ေတာရေဆာက္တည္ၾကရန္ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။
ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ (Gregory Schopen) ၏ သံုးသပ္ခ်က္အျမင္အတိုင္းဆိုရပါလွ်င္ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္း သည္ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္းမရွိလွပဲ အလယ္ေခတ္ ေရာမေက်ာင္းေတာ္ကဲ႔သို႔ ပိုင္ဆိုင္မႈမ်ားျဖင္႔ၾကြယ္၀လွ်က္ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္ ေက်းကၽြန္မ်ားပါ အလုပ္အေကၽြးျပဳလွ်က္ ရွိ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းသည္ ကမၼ႒ာန္းတရား အလုပ္အားထုတ္ၾကေသာ ရဟန္းမ်ားကို မ်က္ႏွာသာေပးပံုမရပဲ လူၿပိန္းႀကိဳက္ ဘာသာတရားတစ္ခုအသြင္ ျဖစ္ေနေၾကာင္း သံုးသပ္ထားသည္။[5] ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္း သည္ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္း ကိစၥမ်ားထက္ ပရိယတၱိစာေပသင္ၾကားျခင္း ဥပသကာတို႔၏ ဘာသာေရးဆိုင္ရာလိုအပ္မ်ား ကို ၀န္ေဆာင္မႈေပးျခင္း စေသာကိစၥရပ္မ်ားတြင္သာ အခ်ိန္ေပးလွ်က္ရွိၿပီး ကမၼ႒ာန္းတရား အလုပ္အားထုတ္ၾကေသာ ရဟန္းမ်ားကို သာသနာေတာ္ထြန္းကားျပန္႔ပြားေရးအတြက္ တာ၀န္မေက်ပြန္ေသာ ရဟန္းမ်ား အျဖစ္သတ္မွတ္ခဲ႔ေသာကာလလည္းျဖစ္ေပသည္။
ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္လာေသာလူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ၏ အခန္းက႑
ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ မည္ေသာ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ သုတၱန္တစ္ခုတြင္မူ ရဟန္းမဟုတ္ေသာ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ၏ အခန္းက႑ကို ေရွ႕တန္းတင္ကာေဖၚျပလာသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ ဤေနရာတြင္ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ ဟူသည္မွာ သာမန္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဥပသကာမဟုတ္မူပဲ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္း ကိစၥမ်ားတြင္ ဘ၀ကိုႏွစ္ျမဳပ္လွ်က္ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ေနေသာ လူသူေတာ္စင္ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးကို ဆိုလိုဟန္တူေလသည္။ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱသည္ လူသားတစ္ဦးအေနျဖင္႔လူ႕ေဘာင္ေလာကတြင္ ေနထိုင္လွ်က္က ျမတ္ေသာျဗဟၼစရိယ အက်င္႔ကိုက်င္႔သံုးသူ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ စင္စစ္ အားျဖင္႔ ဇနီးမယားဟူေသာ မာတုဂါမသည္ သူ႕အတြက္ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္အတြက္ အဟန္႔အတားသဖြယ္ျဖစ္ရေၾကာင္း မိမိ၏ သားမယား အေပၚ စြဲလန္းႏွစ္သက္တြယ္တာမႈအစား ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအားလံုး အတြက္ တူညီေသာ ေမတၱာ ကရုဏာ ကိုသာထားရွိသင္႔ေၾကာင္း ကို ထိုသုတၱန္တြင္ ေဖၚျပထားေလသည္။[6]
လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱသည္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ခ်ဥ္းကပ္ကာ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္ ကို ေလ႔လာဆည္းပူးသင္ယူ ေလ႔က်င္႔လွ်က္ မိမိကိုယ္တိုင္လည္း ရဟန္းေတာ္ေဗာဓိသတၱတစ္ပါးအျဖစ္သို႔ေရာက္ရွိေအာင္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ရန္ လိုအပ္ေၾကာင္းဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ က ညြန္ျပထားေလသည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္သုိ႕ရဟန္းေတာ္ေဗာဓိသတၱတစ္ပါးအျဖစ္မွ သာ ေရာက္ရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ေပသည္။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္သည္ ေႏွာင္းကာလ မဟာယာနအယူအဆျဖစ္ေသာ ဧကယာနအယူအဆ (သတၱ၀ါအားလံုး သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္ အျဖစ္သုိ႕ေရာက္ရွိျခင္းလမ္းစဥ္) ႏွင္႔ မတူညီျခားနားေသာ အျမင္ရွိေၾကာင္းေတြ႕ ရ၏။ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္ သုိ႕ေရာက္ရွိျခင္းလမ္းစဥ္သည္ သတၱ၀ါအားလံုးအတြက္မဟုတ္မူပဲ ရွားပါးထူးခၽြန္ထက္ျမက္ေသာ လူနည္းစု အတြက္ သာျဖစ္သည္ဟု တင္ျပထားေလသည္။
ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ ေရးသားေဖၚျပခ်က္မ်ားအရ ေက်ာင္းအရာမ္တစ္ခုတြင္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားရွိသလို သာမန္ သာ၀ကလမ္းစဥ္ကို က်င္႔သံုးေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား ဓူတင္ေဆာင္ရဟန္းေတာ္မ်ားလည္း အတူတကြ သီတင္းသံုးေနခဲ႔ၾကေၾကာင္းေတြ႕ရ၏။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ တို႔ ေဖၚျပေသာ ေခတ္ၿပိဳင္ ဗုဒၶဘာသာ၏ ပံုရိပ္မ်ား ကြဲျပားေနပံုကို ေလ႔လာျခင္းအားျဖင္႔ မဟာယာနစတင္ေပၚေပါက္ခဲ႔ခ်ိန္မွာ မဟာယာန ႏွင္႔ မဟာယာနမဟုတ္ေသာ ရဟန္းမ်ား အတူတကြ ေနထိုင္ခဲ႔ၾကေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ရန္လိုေစာင္းေျမာင္းမႈ ႏွင္႔ အယူအဆေရးရာ ပဋိပကၡမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔ပံုကို ေထာက္ဆသိရွိႏိုင္ေလသည္။
မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစကာမူ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္၏ အျမင္မွာ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္သုိ႕ေရာက္ရန္အတြက္ လူ႔ေဘာင္ ေလာကမွ စြန္႔ခြာၿပီး ရဟန္းအသြင္ေဆာင္ယူလွ်က္ ေတာရေဆာက္တည္ၿပီး က်င္႕ႀကံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားရာ
သက်မုနိဗုဒၶရွင္ေတာ္၏ လမ္းစဥ္အတိုင္း ထပ္တူျဖစ္ေၾကာင္းေတြ႕ရေလသည္။
အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံတြင္ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ႔ေသာ ေရွးေဟာင္း မဟာသံဃိကဂိုဏ္းမွ သကၠဋဘာသာျဖင္႔ေရးသားထားေသာ မဟာယာနသုတၱန္တစ္ခု ျဖစ္ေသာ သဗၺဓမၼပရ၀ီထိနိေဒၵသသုတၱန္တြင္ ေဗာဓိသတၱက်င္႕စဥ္ကို မက်င္႔ေသာ မဟာယာနအမည္ခံ ရဟန္းမ်ားကို ျပစ္တင္ရႈတ္ခ်ထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ သဗၺဓမၼပရ၀ီထိနိေဒၵသသုတၱန္ သည္ သမိုင္းစဥ္အရ ေနာက္က်ေသာ သုတၱန္ျဖစ္ၿပီး ထိုသုတၱန္ေပၚေပါက္ခ်ိန္တြင္ အရည၀ါသီ ေတာရေဆာက္တည္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ေကာင္းမြန္ထင္လင္းစြာ ရပ္တည္ေနႏိုင္ဟန္ရွိေနေၾကာင္းေတြးဆႏိုင္ေလသည္။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ႏြယ္ေသာသကၠဋ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈကို ေစ႕ငုၾကည္႔မည္ဆိုပါက မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ႏြယ္ေသာသကၠဋ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား ကို ခ်န္လွပ္ထား ၍ ျဖစ္ေကာင္းသည္မဟုတ္ေပ။ ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ အသီသီးတြင္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ထားေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား ရွိေလသည္။ ေထရ၀ါဒဂုိဏ္း တြင္ အေလးအျမတ္ျပဳအပ္ေသာ ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္ ရွိသလို ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ မဟာသံဃိကဂိုဏ္းတြင္လည္း မဟာ၀တၱဳ သို႕မဟုတ္ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ အသီသီးတြင္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေလးနက္စူူးရွေသာ ၾကည္ညိဳသဒၶါ တရားအားျဖင္႔ သီကံုးေရးသားထားသည္ကိုေတြ႔ ရေလသည္။
မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ၏ ဗုဒၶရွင္ေတာ္တို႔ သည္ ေလာကကို ေက်ာ္လြန္ ၍ ျမင္႕မားေသာ အဆင္႔သို႔ ေရာက္ရွိၿပီးသူမ်ားျဖစ္ၾက ၍ ေလာကီသားတို႔ ကဲ႕ သို႕ ေမြးဖြားရွင္သန္စားေသာက္ေနထိုင္ျခင္းမွာ အစစ္အမွန္ မဟုတ္မူပဲ အေပၚယံဟန္ျပသေဘာသာျဖစ္သည္ဟူေသာ အယူအဆကိုလည္း ထင္ဟပ္ျပထားေလသည္။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေရးဖြဲ႕ေဖၚက်ဴးရာ ၌ သာမန္လူသားတို႔ အတြက္ မျဖစ္စဖူးထူးကဲလြန္းေသာ အံ႕ဖြယ္သူရဲ အျဖစ္အပ်က္မ်ားစြာျဖင္႔ ေ၀ေ၀ဆာဆာ တန္ဆာဆင္ေရးသားထား ေသာေၾကာင္႔ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ၏ တရားေတာ္ တို႔ႏွင္႔ လံုး၀ ကိုက္ညီေနေပသည္။ ဤ အယူအဆမ်ားသည္ကား ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္ ကို ပင္လြမ္းမိုးဟန္ရိွခ႔ဲ ၍ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ေလာကုတၱရာဗုဒၶ အယူ၀ါဒ၏ ေရွ႕ေျပးအယူအဆ (Proto-Mahayanic Idea) အျဖစ္ ပညာရွင္အမ်ား လက္ခံထားၾကေလသည္။
ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္နည္းတူ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ပဋိသေႏၵေနတာ္မူျခင္း၊ ဖြာျမင္ေတာ္မူျခင္း ေတာထြက္ေတာ္မူျခင္း ဘုရားအျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိ ၍ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကိုရရွိျခင္း တရားေဟာၾကားေတာ္မူျခင္း ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူျခင္း စသည္တို႔ ကို အပိုင္း (၃) ပိုင္းခြဲ ၍ ေရးသားထားေလသည္။ ပထမအခန္းသည္ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္လက္ထက္မွစတင္ ၍ နိယတဗ်ာဒိတ္ ပန္ဆင္ျခင္း ႏွင္႔ ေရွးဘုရားမ်ား လက္ထက္ေတာ္က ျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ ဒုတိယပိုင္းတြင္ ဘုရားေလာင္းနတ္သား တုသိတာနတ္ျပည္တြင္စံေတာ္မူသည္မွစတင္ ၍ မယ္ေတာ္မာယာ၏၀မ္းၾကာတိုက္၀ယ္ ပဋိသေႏၵေနတာ္မူျခင္း၊ ေတာထြက္ျခင္း မာရ္နတ္ႏွင္႔ စစ္သည္တို႔ကိုေအာင္ႏိုင္ေတာ္မူျခင္း ဘုရားအျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိ ၍ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ ကိုရရွိျခင္း တို႔ ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ ေနာက္ဆံုးပိုင္းတြင္ ဓမၼစၾကာတရားေဟာေတာ္မူပံု ႏွင္႔ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းတည္ေထာင္ပံု တို႔ ကို မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္။ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းတည္ေထာင္ပံု ကို ေဖၚျပထားေသာေၾကာင္႔ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ၀ိနည္းပိဋကတ္တြင သြတ္သြင္းထားခဲ႔ေသာ္လည္း ရဟန္းေတာ္မ်ားလိုက္နာရန္ ၀ိနည္းပညတ္မ်ားကိုမူ ေဖၚျပထားျခင္း အလ်င္းမရွိေခ်။
မဟာ၀တၱဳ ၏ စာေပဖြဲ႕စည္းမႈ သည္ ပါဠိစာေပမွ ဗုဒၶ၀ံသ ကဲ႔ သို႔ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈ မရွိပဲ ဇာတ္ေၾကာင္းမ်ား ရႈပ္ေထြးေန ေသာေၾကာင္႔ က်မ္း၀ကၤဘာဟုေခၚႏိုင္ ေလသည္။ ၀တၱဳေၾကာင္းမ်ား ကို ထပ္ခါတလဲလေဖၚျပထားၿပီးလွ်င္ အျခားေသာ အေၾကာင္းအရာ မ်ား ထူးေထြမ်ားျပားလွေသာ ဇာတကမ်ားျဖင္႔ ေမႊေႏွာက္ေရးသားစီရင္ ထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ ေရးသားပံုမွာလည္း ဂါထာတစ္လွည္႔ စကားေျပတစ္လွည္႔ ႏွင္႔ ေလ်ာ႔ရဲေသာဖြဲ႕စည္းမႈ ျဖစ္ေနေၾကာင္း ဖြားေတာ္မူခန္း ဒ႑ာရီကို ေလးႀကိမ္ခန္႔ေဖၚျပထားေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။သကၠဋ စာေပစစ္စစ္္မဟုတ္ပဲ ေရာေႏွာ သကၠဋ စာေပ ဆန္ သည္႔ ေရးဖြဲ႔မႈမ်ိဳးျဖစ္၍ မဟာ၀တၱဳ တြင္ ဓမၼစကၠပ၀တၱနသုတ္-မဟာေဂါ၀ိႏၵသုတ္ (ဒီဃနိကာယ္) ဒီဃနခသုတ္ (မဇၥၽိမနိကာယ္) မာရသံယုတ္ (သံယုတၱနိကာယ္) ဓမၼပဒ သဟႆ၀ဂ္ ခုဒၵကပါဌ သုတၱနိပါတ္ ၀ိမာန၀တၱဳ ဗုဒၶ၀ံသ စေသာ ေရွးပါဠိနိကာယ္ စာေပ၏ သဲလြန္စမ်ားေတြ႔ရသည္ ကိုေထာက္ခ်င္႔၍ မဟာ၀တၱဳသည္ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္မ်ားစတင္ကြဲျပားၿပီး မၾကာျမင္႔ေသး
ေသာ အခ်ိန္တြင္ ေရးဖြဲ႕ခဲ႔ဟန္ရွိေလသည္။
မဟာ၀တၱဳသည္ ဟီနယာနဂိုဏ္းလာ က်မ္းစာျဖစ္၍ ေထရ၀ါဒပါဠိပိဋကတ္တြင္ပါရွိေသာ အခ်က္အလက္ အေျမာက္အမ်ား ပါ၀င္လွ်က္ရွိေသာ္လည္း မဟာယာနဆန္ေသာ ေရးအဖြဲ႔မ်ားစြာကိုလည္းေတြ႕ ရ၏။ ဤသို႔ ေရာေႏွာေနရျခင္းမွာ မဟာ၀တၱဳ သည္ အႀကိဳမဟာယာနဂုိဏ္းမ်ားျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ႏွင္႔ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း တို႔၏ အတြင္းမွ ထြက္ေပၚလာေသာ က်မ္းျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ႏိုင္၏။ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ႏွင္႔ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ဗုဒၶအယူအဆသည္ လူသားဗုဒၶ အျဖစ္မွ ေဒ၀တာဆန္ေသာ ဗုဒၶအျဖစ္ စတင္ကူးေျပာင္းေနခဲ႔ေသာ ကာလျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္တန္ရာ၏။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေဗာဓိသတၱ တစ္ေယာက္ ေက်ာ္လြန္ျဖတ္သန္းရမည္႔ ဘူမိ (၁၀) ပါး ကိုလည္း က်ယ္၀န္းစြာေဖၚျပ ထား သည္ ကိုေတြ႕ရ၏။
ၾကည္ညိဳသဒၶါတရားကို ႏိုးထေစေသာ ေရွးေဟာင္းဟိႏၵဴပူရာဏ္က်မ္းမ်ားကဲ႔သို႔ ဗုဒၶ၏ ဂုဏ္ျဒပ္မ်ားကို အမြန္းတင္ထား သည္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ဗုဒၶသည္ အလြန္ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေတာ္မူေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶအား ရွိခိုးပူေဇာ္ျခင္းသည္ နိဗၺာန္သို႔ ပို႔ေဆာင္ႏိုင္သည္ ဟူ၍၎ ေစတီ ရုပ္ပြားတို႔ကို ပန္းမာလ္ နံ႔သာတို႔ျဖင္႔ လုပ္ေကၽြးပူေဇာ္ရျခင္းသည္ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ ကုသိုလ္အက်ိဳးတရားမ်ားကို ေပးစြမ္းႏိုင္သည္ ဟူ၍၎ ဗုဒၶ ၿပံဳးေတာ္မူရာမွ ထြက္ေပၚလာေသာေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ ဗုဒၶေခတ္ တစ္ခုလံုး ကို ထြန္းလင္းေစသည္ ဟူ၍၎ ဘုရားအေလာင္းေတာ္ ေဗာဓိသတၱ တို႔ သည္ လူသားမိဘႏွစ္ပါး၏ သံ၀ါသျပဳေပါင္းေဖၚမႈေၾကာင္႔ ေမြးဖြားလာရသည္ မဟုတ္ၾကပဲ မိမိတို႔ ျဖည္႔က်င္႔ဆည္းပူးခဲ႕ၾကေသာ ဘုန္း ကံ ပါရမီေတာ္ တို႔၏ အစြမ္းျဖင္႔သာ လူ႔ဘ၀ ကို ရခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားထားပံုမွာ အမွန္ပင္ မဟာယာနဆန္လွေပသည္။
မဟာ၀တၱဳသည္ ဟီနယာနဆန္ေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာဟုဆိုပါလွ်င္ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း (ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ လူေလာကသို႔ ဆင္းသက္ေပ်ာ္စံေတာ္မူျခင္း အေၾကာင္း) သည္ကား မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔ အထြဋ္အျမတ္ထား ဦးခိုက္ရာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းတစ္ဆူပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ဤက်မ္းတြင္ပါရွိေသာ ဗုဒၶ၏ ရုပ္ပံုလႊာသည္ ပကတိလူသားစစ္စစ္ ႏွင႔္ လံုး၀ မတူေတာ႔ပဲ ေကာင္းကင္ဘံုမွ တန္ခိုးေတာ္ရွင္ နတ္ေဒ၀ါတစ္ပါးအသြင္ ျဖစ္ေနေလသည္။ ဤက်မ္းသည္ ပါဠိနိကာယ္လာ သုတၱန္မ်ားကဲ႔သို႔ ဧ၀ံေမသုတံ စကားျဖင္႔ အစခ်ီထားေသာ္လည္း အဖြင္႔နိဒါန္း၌ ပင္ ဗုဒၶ၏ ရုပ္ပံုလႊာကို ေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ား တဖိတ္ဖိတ္တလက္လက္ ကြန္႔ျမဴးေတာက္ပေစလွ်က္ အလကၤာစာပန္းခ်ီ ေရးခ်ယ္ထားေလ၏။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ အနီးအပါးတြင္ ရဟန္းေတာ္ေပါင္း (၁၂၀၀၀) ခန္႔ႏွင္႔ ေဗာဓိသတၱေပါင္း (၃၂၀၀၀) ခန္႔တို႔က အၿမဲတေစ ၀န္းရံထားေလဟန္ ေဖၚျပ ေရးသားထားေလသည္။ ဗုဒၶ၏ အတိုင္းမသိ ေရင္ျဖည္ေတာ္မ်ားသည္ ေဒ၀ေလာက ျဗဟၼာေလာက မ်ားသို႔ အဆင္႔ဆင္႔ ထြင္းေဖါက္၍ နတ္ျဗဟၼာ အားလံုးကို လြန္ကဲေသာ ၾကည္ညိဳသဒၶါတရားမ်ား ျဖစ္ေပၚေစေၾကာင္း ႏွင္႔ ျဗဟၼဏတို႔ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္ၾကေသာ ဣႆရ (ဤရႊာရ)ဘုရားသခင္ႏွင္႔တစ္ကြ ေသာင္းတိုက္စၾက၀ဠာမ်ားမွ နတ္ျဗဟၼာတို႔ သည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ေျခေတာ္ရင္း၌ ၀ပ္တြားခယ ၾကရေလဟန္ ေရးသားသီကုံးထားေလသည္။
လလိတာ၀တၱာရက်မ္းလာ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ ျဖစ္ေတာ္စဥ္သည္ ပါဠိစာေပမွာ ဗုဒၶ၀ံသ ႏွင္႔ မ်ားစြာ ဆင္တူေသာ ေအာက္ပါ ျဖစ္ရပ္မ်ားျဖင္႔ ဖြဲ႔စည္းထားေလ၏။
o ဘုရားအေလာင္းေတာ္နတ္သား တုသိတာနတ္ျပည္၌ စံေနစဥ္ နတ္ေဒ၀တာတို႔က လူ႕ျပည္သို႕ ဆင္းသက္ ေတာ္မူ၍ ဘုရားအျဖစ္ ပြင္႔ေတာ္မူပါရန္ေတာင္းပန္ တိုက္တြန္းၾကပံု
o ဘုရားအေလာင္းေတာ္နတ္သား က ေလာကကို ၾကည္႔ျဖင္း(၅) ပါးျဖင္႕ ၾကည္႔ေတာ္မူၿပီး မယ္ေတာ္မာယာထံ ကိန္း၀ပ္ စံပယ္ရန္ဆံုးျဖတ္ပံု
o မယ္ေတာ္မာယာသည္ ဇမၺဴဒိတ္ကၽြန္းတြင္ၿပိဳင္စံမမီ ဆင္ေျပာင္တစ္ေသာင္းအားကို ေဆာင္ေသာ အက်င္႔သီလႏွင္႔ ျပည္႔စံုျဖဴစင္ေသာ တစ္ဦးတည္းေသာ မိန္းမျမတ္ျဖစ္ပံု
o မယ္ေတာ္မာယာသည္ အိပ္စက္ေနစဥ္ ဘုရားေလာင္းသည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ အသြင္ျဖင္႔ မယ္ေတာ္႕ ၀မ္းၾကာတိုက္ တြင္ ၀င္စံကိန္းေအာင္းေတာ္မူပံု
o ဘုရားေလာင္း သည္ မယ္ေတာ္႔ ၀မ္းၾကာတိုက္တြင္ စံေနစဥ္ အညစ္အေၾကးတို႔ မလိမ္းႀကံေစႏိုင္ရန္ နတ္တို႔က ရတနာျပႆဒ္အိမ္တစ္ခု ကို ဖန္ဆင္းေပးထားပံု
o ဤ ရတနာျပႆဒ္အိမ္၌ ဘုရားေလာင္း၏ ရူပကာယေတာ္ သည္ က်က္သေရမဂၤလာ အေပါင္းႏွင္႔ျပည္႕စံုစြာ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ စံေနေတာ္မူပံု
o ဘုရားေလာင္း၏ ရူပကာယေတာ္မွ ေပၚထြက္လာေသာ ေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ အသြင္ျဖင္႔ မယ္ေတာ္႕ ၀မ္းၾကာတိုက္ ကို ျဖတ္သန္း၍ ယူဇနာေပါင္းမ်ားစြာသို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔ထြန္းလင္းေနပံု
o ဘုရားေလာင္း၏ သေႏၶကို လြယ္ထားစဥ္ကာလ၌ မယ္ေတာ္သည္ အနာေရာဂါရွိသူတို႔၏ ဦးေခါင္းကို ထိလိုက္လွ်င္ အနာေရာဂါမ်ားေပ်ာက္ကင္းခ်မ္းသာၾကရပံု
o မယ္ေတာ္သည္ မိမိ၏ လက္ယာနံပါးကို ၾကည္႔ေသာအခါ ၾကည္လင္ေသာမွန္ျပင္၌ မိမိ မ်က္ႏွာကို ျပန္ျမင္ရဘိသကဲ႕သို႔ သားအိမ္တြင္းမွာ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ စံေနေတာ္မူေသာ ဘုရားေလာင္းကို ျမင္ရပံု
o ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ မယ္ေတာ္သည္ မတ္တပ္ရပ္လွ်က္ အေနအထားျဖင္႔သာ လက္ယာနံပါးမွ ဘုရားေလာင္းကို ဖြားျမင္ပံု
o ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ ေသာင္းတိုက္စၾက၀ဠာမ်ားမွ နတ္ျဗဟၼာတို႔ ေရာက္ရွိလာ၍ အလုပ္အေကၽြးျပဳစုၾကပံု
o ဘုရားအေလာင္းေတာ္ သည္ ေျမာက္ဖက္သို႔ ေျခ (၇) လွမ္း လွမ္းစဥ္ ေျခဖ၀ါးေအာက္မွ ၾကာပန္းမ်ား ဖူးပြင္႔လာၾကပံု
o မိမိသာလွ်င္ ေလာက၌ အႀကီးဆံုး အျမတ္ဆံုး ဟု ဘုရားေလာင္း က ႀကံဳး၀ါးေၾကြးေၾကာ္ပံု
o ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ ေျမလႈပ္ျခင္း စေသာ ျဖစ္ၿမဲဓမၼတာ အံ႕ဖြယ္ထူးကဲမႈမ်ား ျဖစ္ပြားပံု
ဘုရားေလာင္း ထီးနန္းစည္းစိမ္ ကိုခံစားေတာ္မူပံု၊ နိမိတ္ႀကီးေလးပါးျမင္၍ ေတာထြက္ေတာ္မူပံု၊ ဒုကၠရစရိယ က်င္႔ေတာ္မူပံု၊ ဘုရားအျဖစ္သို႔ေရာက္ေတာ္မူပံု၊ တရားဦးေဟာၾကားေတာ္မူပံု အစရွိသည္တို႔မွာ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ႏွင္႔ မ်ားစြာ မထူးလွေခ်။ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ တြင္ မပါ၀င္ေသာ အျခား ထူးျခားေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ား ( ဘုရားေလာင္း ကို ေက်ာက္ရုပ္ထုမ်ားက ရွိခိုးပံု၊ ဘုရားေလာင္း ကို ပညာသင္ေပးမည္႔ ဆရာ ေခ်ာ္လဲက်ပံု၊ ဘုရားေလာင္း ကို မည္သူမွ် မသင္ၾကားရပဲ ပညာရပ္မ်ား တတ္ေျမာက္ေနပံု) တို႔ ကို ပါ ထည္႔သြင္းေရးဖြဲ႔ထားေလသည္။
သို႔ရာတြင္ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ ဤမွ်ျဖင္႔ ေက်နပ္ႏွစ္သိမ္႔ပံုမရေသးပဲ “ ငါဘုရားအား ဆည္းကပ္ယံုၾကည္သူ အားလံုး ကို ငါဘုရားသည္ အတုမဲ႔ေသာေကာင္းက်ိဳးကို ေဆာင္ေတာ္မူ၏။ ငါဘုရားအား ဆည္းကပ္ယံုၾကည္သူ အားလံုး သည္ ငါဘုရား၏ မိတ္ေဆြမ်ားျဖစ္ၾကကုန္၏” စသျဖင္႔ ေဖၚက်ဴးေရးသားထားေလရာ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ထက္ပင္ ပိုမို၍ ဗုဒၶကိုးကြယ္ဆည္းကပ္မႈ (ဘတၱိ) ကို အေလးအနက္ထားဟန္ရွိေလသည္။ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ႏွင္႔ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ အခ်ိန္ကာလျခင္း မေရွးမေႏွာင္းေပၚေပါက္ခဲ႔ဟန္ျဖစ္ရကား ၎တို႔ထက္ ေရွးက်ေသာ ဗုဒၶ၀င္စာေပ အစဥ္အလာ တစ္ခု ကို မွီျငမ္းျပဳခဲ႔ ၾက ရဟန္တူေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက သံုးသပ္ၾကပါသည္။ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ သုတၱနိပါတ္ ကဲ႕ သို႔ေသာ ေရွးေဟာင္းပိဋကတ္စာေပမ်ားမွ တိုက္ရိုက္ ဆင္းသက္လွသည္႔ အလြန္လွပေျပျပစ္ေသာ ဂါထာမ်ားျဖင္႕ ဖြဲ႕စည္းထားသည္ျဖစ္ရာ ေရွးေဟာင္းပိဋကတ္စာေပမ်ား ၏ ဇစ္ျမစ္ ကို ေထာက္လွမ္းလိုေသာ သုေတသီတို႔ အတြက္ ရတနာသိုက္သဖြယ္လည္း ျဖစ္ေနပါ၏။
အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ မွ မဟာယာန အယူအဆမ်ား
ေအဒီ (၂) ရာစု ခန္႔တြင္ အိႏၷိယျပည္ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္က်မ္းမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔သည္။ မၾကာခင္ကာလတြင္ ယင္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္စာေပ မ်ားကို တရုပ္စာေပ သို႕ ဘာသာျပန္ဆိုခဲ႔ၾကသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ တိဗက္ဘာသာသို႕လည္းျပန္ဆိုခဲ႔သည္။ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ ဗုဒၶ၀စန အျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ ယံုၾကည္ခဲ႔ၾကသည္။ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား ကို ရွင္နာဂဇၨဳန က ပင္လယ္သမုဒၵရာေအာက္အရပ္ နဂါးျပည္မွ သယ္ေဆာင္ခဲ႔သည္ဟူေသာ ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ ေဖၚျပခ်က္မွတစ္ပါး ယင္းက်မ္းစာမ်ားကို မည္သူတို႔က မည္သုိ႕မည္ပံုစီရင္ခဲ႔သည္ကို မသိရေခ်။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားႏွင္႕ပတ္သက္ ၍ အထူးျပဳေလ႕လာခဲ႔ေသာပညာရွင္ အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ (Edward Conze) ၏ အလိုအရ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား သည္ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္အတြင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းတစ္ေရြ႕ေရြ႕ တိုးတက္ လာခဲ႔ေလသည္။ ဘီစီ (၁) ရာစု မွ ေအဒီ (၁) ရာစု အတြင္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား၏ အေျခခံ ကို စတင္ခဲ႔၏။ ေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း (၂၀၀) အတြင္း ၎ အေျခခံသုတၱန္ ကို ေကာင္းစြာတိုးခ်ဲ႔တည္ေဆာက္လာခဲ႔ေၾကာင္း ထို႔ေနာက္ ေအဒီ (၅) ရာစုအထိ ကာလသည္ ရွည္လ်ားေသာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားကို ျပန္လည္ အတိုခ်ဳံးခဲ႔ ဟန္ရွိေၾကာင္း အဖြင္႔ အ႒ကထာ ဋီကာက်မ္းမ်ားလည္း၀န္းရံေပၚေပါက္ခဲ႕ေၾကာင္း ေနာက္ဆံုးေခတ္ကာလ ျဖစ္ေသာ ေအဒီ (၆) ရာစု မွ ေအဒီ(၁၂) ရာစုထိ ကာလတြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား အတြင္းသို႔ တႏၱရေယာဂ ႏွင္႔ မႏၱရဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား ၀င္ေရာက္လာခဲ႔ပံုရေၾကာင္း အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ က အႏုမာန ျပဳခဲ႔ပါသည္။ အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ ၏ ေခတ္ပိုင္းျခားမႈ ကို ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႕ ရၿပီး ပညာရွင္အမ်ား လက္ခံ ၾကပါသည္။
(၁) ေရွးအက်ဆံုးျဖစ္ေသာ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ (ဂါထာ-၈၀၀၀) ႏွင္႔ ယင္း၏ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျဖစ္ေသာ ရတနဂုဏသံစယဂါထာ ေပၚထြန္းခဲ႔သည္။
(၂) ၎အေျခခံသုတၱန္ ကို ေကာင္းစြာတိုးခ်ဲ႔တည္ေဆာက္လာေသာအားျဖင္႔ ဂါထာတစ္သိန္းပါေသာ သတသာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ဂါထာ (၂၅၀၀၀) ပါေသာ ပဥၥ၀ိ ံသတိသာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ႏွင္႔ ဂါထာေပါင္း (၁၈၀၀၀) ပါ၀င္ေသာ အ႒ဒႆသာဟာရွရိကာပညာပါရမိတာသုတၱန္ တို႔ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႕၏။
(၃) စိန္သုတၱန္ (Diamond Sutra) ဟု နာမည္ေက်ာ္ၾကားေသာ ဂါထာ(၃၀၀) ပါ ၀ဇိရေဆဒိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ႏွင္႔ ပညာပါရမိတာသုတၱန္အားလံုး၏ အေျခခံ အ႒ကထာ သဖြယ္ျဖစ္ေသာ အဘိသမယလကၤာရ သွ်တၱရ က်မ္းႀကီး (ေဗာဓီသတၱေမေတၱယ် ျပဳစု) ေပၚေပါက္လာခဲ႕၏။
(၄) ေနာက္ဆံုးေခတ္တြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္စာေပ တစ္ခုလံုး ကို ဓါရဏီ မႏၱာန္ အေနျဖင္႕ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ထားေသာ ဂါထာ(၁၅၀) ခန္႔ ရွိေသာ အဒၶါဓါသတိကာပညာပါရမိတာသုတၱန္ အသြင္ျဖစ္ေပၚခဲ႔ေလ၏။[7]
မည္သို႕ပင္ျဖစ္ေစ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ (တရုပ္ဘာသာျပန္) သည္ကား အေစာဆံုးေတြ႕ ရေသာ မဟာယာနဆိုင္ရာ က်မ္းစာ တစ္ဆူျဖစ္ေပသည္။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား ႏွင္႔ အယူအဆေရးရာ အရ စတင္ကြဲျပားျခားနားမႈ မ်ားကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။ အယူအဆေရးရာ ျခားနားမႈမ်ား အနက္ (၁) သုညတ၀ါဒ ႏွင္႔ (၂) ေဗာဓိသတၱမဂ္လမ္းစဥ္ တို႔ မွာ အေပၚလြင္ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္ေလသည္။
ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား တြင္ သတၱ၀ါတို႔၏ အရွိတရား ကို ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ အျဖစ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေ၀ဖန္သည္။ ယင္း ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို စုရံုးျခင္း၊ ေ၀ဖန္ျခင္း၊ ဓာတ္ခြဲျခင္း၊ ပုဂၢိိဳလ္ခြဲျခင္း၊ ၀ါဒယွဥ္ျခင္း၊ စံုညီျပဳျခင္း၊ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ျခင္း စေသာ နည္းေပါင္းစံုျဖင္႔ ပုဂၢလအတၱ ႏွင္႔ အတၱနိယ ကို ပယ္ရွားႏိုင္ျခင္းသည္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား၏ ပန္းတိုင္ျဖစ္ေလသည္။ သတၱ၀ါတို႔၏ အရွိတရား ကို သမၼဳတိသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္ စသည္တို႔၏ အရွိတရားကို ပရမတၳသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္သည္။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားခဲ႕ေသာ သုညတ၀ါဒ အျမင္သည္ ပုဂၢလအတၱ ႏွင္႔ အတၱနိယ ကို ပယ္ရွားရာ တြင္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ားအလို ႏွင္႔ အျမင္ခ်င္းတူမွ်ေပသည္။ သို႔ရာတြင္ ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို ပကတိ သ-ဘာ၀ အရွိတရားမ်ား အေနႏွင္႔ေတာ႔ လက္မခံပါ။ ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ သည္ အေၾကာင္း အေျခအေနတရားမ်ား ကို မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ တရားမ်ားျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ယင္း ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ တြင္ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ျမဴမႈံမွ်ပင္မရွိ ဟူေရြ႕ ေဟာၾကားပါသည္။ သုညတ၀ါဒ အျမင္တြင္ အရာခပ္သိမ္းတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ကင္းဆိတ္ျခင္းတည္းယူေသာ သုညတလကၡဏာ သည္သာလွ်င္ ပရမတၳသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္ပါသည္။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားေသာ ပညာပါရမီဟူသည္ေရွးေခတ္ အဘိဓမၼာက်မ္းတို႔၏ ခႏၶာ၊အာယတန၊ ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို ပကတိ သဘာ၀ အရွိတရားမ်ားအျဖစ္သတ္မွတ္ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာၿပီး အရာခပ္သိမ္း၏ ပကတိသေဘာကို အသိေရာက္ေစေသာ ယထာဘူတဥာဏ္ (၀ါ) တရားသေဘာမ်ားကို ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ စိတ္ျဖာေသာ ဓမၼ၀၀တၳာန ဥာဏ္ မ်ိဳူး မဟုတ္မူပဲအရာခပ္သိမ္းတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ကင္းဆိတ္ျခင္း တည္းယူေသာ သုညတလကၡဏာကို အျမင္ေပါက္ျခင္းသာ အဓိကျဖစ္ေလသည္။
ေနာက္ထပ္ အေရးႀကီးလွေသာ အေရြ႕တစ္ခုမွာကား ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပန္းတိုင္ သည္ ရဟႏၱာ အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိၿပီး ဘ၀အသစ္ျဖစ္ေပၚမႈအၾကြင္းမဲ႕ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း (အႏုပါဒိေသသနိဗၺာန္) ပင္ျဖစ္ ေသာ္လည္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားခဲ႕ေသာ ေဗာဓိသတၱမဂ္လမ္းစဥ္ မွာမူ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပန္းတိုင္ ျဖစ္သည႔္ ရဟႏၱာ အျဖစ္ ကို ေသးသိမ္ က်ဥ္းေျမာင္းေသာ ပုဂၢလိကဆိုင္ရာ ပန္းတိုင္ အေနျဖင္႔ သတ္မွတ္ၿပီး အတုမရွိေသာ အႏုတၱရသမၼာသေမၺာဓိ ဥာဏ္ေတာ္ ကို ရရွိၿပီး ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအမ်ားကို ထုတ္ေဆာင္ ကယ္တင္ႏိုင္စြမ္းေသာ ဗုဒၶ အျဖစ္ ကို ပန္းတိုင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ ပါသည္။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္ သည္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားနည္းတူ ဧ၀ံ ေမ သုတံ (ကၽြႏု္ပ္ သို႕ၾကားနာ ခဲ႔ရဖူးပါသည္။) ဟူေသာ ၀ါက်ျဖင္႔ အစျပဳသည္ကိုေတြ ႔ရသည္။ သုတၱန္ ကို ေဟာၾကားရာ အရပ္ေဒသ တရားနာပရိသတ္ စသည္တို႔ ကို ေဖၚျပပံုမွာလည္း ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားနည္းတူပင္ျဖစ္ေလသည္။ သို႕ေသာ္လည္း ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားႏွင္႔ ႏိုင္းစာလွ်င္ အလြန္ရွည္လွ်ားဟန္ေပၚေလသည္။ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ထင္ရွားေသာ ရဟႏၱာ မေထရ္ ႀကီးတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အရွင္သုဘူတိ ကို လည္း ဗုဒၶရွင္ေတာ္ႏွင္႔ သုညတ၀ါဒ ေရးရာမ်ား ျပန္လွန္ေဆြးေႏြးသူ အေနႏွင္႔ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ ႔ ရေလသည္။ အရွင္သုဘူတိ သည္ သုညတာဓမၼ ႏွင္႔ ပတ္သက္ အသိေရာက္အျမင္ေပါက္သူ သာ၀ကမ်ားအနက္ အထူးျမတ္ဆံုးေသာ ဧတဒဂ္ပုဂၢိဳလ္ အေနႏွင္႔ သတ္မွတ္ခံရသူ လည္းျဖစ္ေပ၏။
ထို႔ အျပင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ကို ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အတုမရွိေသာ က်က္သေရ ဘုန္းတန္ခိုးတို႕ကိုလည္း အလြန္အက်ဴးေဖၚျပထားသည္ကို ဤသို႕ ေတြ႕ ရေလသည္။
“ကိုယ္ေတာ္ျမတ္သည္ သမာပတ္၀င္စားေတာ္မူရန္ ကိုယ္ကို ေျဖာင္႔မတ္စြာ ျပဳလွ်က္ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ ထိုင္ေတာ္မူ ၍ သမာပတ္အားလံုးကို အႀကံဳး၀င္ေသာ သမာပတ္အားလံုးတို႕၏ဘုရင္ သာဂရမုျဒာသမာဓိ ကို ၀င္စားေတာ္မူ၏။ ထို႔ေနာက္ထင္ေသာ သတိၾကည္လင္ေသာ စိတ္ေတာ္ျဖင္႔ သမာပတ္မွထေတာ္မူ ၍ ဒိဗၺစကၡဳအဘိဥာဏ္ျဖင္႕ ဤဗုဒၶေခတ္ တစ္ခုလံုးကို သိမ္းႀကံဳးၾကည္႕ရႈေတာ္မူစဥ္ ကိုယ္ေတာ္၏ အဂၤါႀကီးငယ္ အားလံုးႏွင္႔ အေရျပားေမြးတြင္းေတာ္တိုင္းမွ ေရာင္ျခည္ေတာ္ကို ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ေစေတာ္မူေစရာ ထိုေရာင္ျခည္ေတာ္ မ်ားသည္ စၾက၀ဠာမ်ား အားလံုးကို ထြန္းလင္းေတာက္ပေစကုန္၏။”
“ဤသို႔ ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ေစေသာေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ားကို ေတြ႕ျမင္ၾကကုန္ေသာ သတၱ၀ါအားလံုးတို႕သည္ ထိုေရာင္ျခည္ေတာ္အလင္းျဖင္႔ ဥာဏ္အျမင္ သန္႔ရွင္းျခင္းသို႔ ေရာက္ကုန္လွ်က္ အတုမရွိေသာ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကို ရရွိရန္ အဓိ႒ာန္ျပဳၾကေလကုန္၏။ ထို႔ေနာက္ ဗုဒၶသည္ ဖြင္႔ထားေသာ ခံတြင္းမွ လွ်ာေတာ္ကို ျမင္ေစလွ်က္ ၿပံဳးေတာ္မူေလရာ ရာေပါင္းမ်ားစြာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အသေခ်ၤယ် အပၸေမယ် ေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ လွ်ာေတာ္ျမတ္မွ ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ၾကကုန္၏။ ေရာင္ျခည္ေတာ္ တစ္ခုစီတြင္ အေရာင္တလက္လက္ထြက္ေနကုန္ေသာ လွပတင္႔တယ္ ရႈခ်င္ဘြယ္ ျဖစ္ကုန္ေသာ သင္းပ်ံ႕ေမႊးႀကိဳင္ ရနံ႕လိႈင္ ၍ ေရႊေရာင္ ေတာက္ေနေသာ ကာစိလိႏၵိက (ကာသိတိုင္းျဖစ္ပုဆိုး) ကဲ႕သို႕ ႏူးညံ႕ေပ်ာ႕ေျပာင္းကုန္ေသာ အေထာင္မကေသာ ပြင္႔ခ်ပ္တို႔ျဖင္႔ ေရႊေရာင္ကဲ႕သို႕ ၿပိဳးၿပိဳးျပက္ ေတာက္ပကုန္ေသာ ရတနာ ၾကာပြင္႔တို႔သည္ ေပၚထြက္လာၾကကုန္၏။”
“ ဤ ရတနာၾကာပြင္႔မ်ားေပၚ၀ယ္ တထာဂတနိမၼိတရုပ္ပြားေတာ္မ်ားသည္ ထိုင္ေတာ္မူၾကကုန္လွ်က္ ပါရမီေျခာက္ပါးတရားေတာ္ ကို ေဟာေတာ္မူၾကကုန္၏။ ထိုတရားေတာ္ကို ၾကာူနာၾကရကုန္ေသာ သတၱ၀ါ အေပါင္းတို႔သည္ အတုမရွိေသာ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကို ရရွိရန္ ဆုေတာင္ပတၱနာျပဳၾကေလ၏။ ရ်င္ေတာ္ဗုဒၶသည္ သီဟ၀ိဇမၻိစာ ဟူေသာ သမာပတ္ကို တစ္ခါထပ္ ၀င္စားေတာ္မူျပန္၏။ ဤခဏ ၌ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔တြင္ရွိၾကကုန္ေသာ ငရဲ တိရ စၦာန္ ႏွင္႔ၿပိတၱာ ဘံု အစရွိသည္တို႔ ၌ ဒုကၡခံစားေနရေသာ သတၱ၀ါမ်ား သည္ခ်မ္းသာရာရၾကကုန္ေလ၏။”
“နတ္လူအားလံုးတို႔သည္ မိမိတို႔၏ ေရွးေရွးဘ၀မ်ားကို ျပန္ေျပာင္းေအာက္ေမ႕ သတိရၾကကုန္လ်က္ ဗုဒၶထံေတာ္သို႕ ခ်ဥ္းကပ္ ၍ ရွိခိုးပူေဇာ္ၾကကုန္၏။ ထိုခဏ ၌ ပင္လွ်င္ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔တြင္ရွိၾကကုန္ေသာ ပဋိသေႏၶအားျဖင္႔ ကန္းေသာသူ ပင္းေသာသူ စိတ္မႏွံ႕ေသာသူ တို႔သည္ ျမင္ၾက ၾကားၾက လူေကာင္းပကတိ ျဖစ္လာၾကကုန္၏။”
အႆေဃာသ ၏ ဗုဒၶစရိတ ႏွင္႔ အ၀ဒါန စာေပမ်ား ထြန္းကားလာျခင္း
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ စတင္ ျမစ္ဖ်ားခံေပၚေပါက္ရာသည္ အရင္းအျမစ္အားျဖင္႔ အထက္တြင္ ေဖၚျပခဲ႕ၿပီးေသာ ဗုဒၶ၀င္စာေပမ်ား ျဖစ္ၾကသည္႔ မဟာ၀တၱဳ ႏွင္႔ လလိတာ၀တၱာရ က်မ္းမ်ား ျဖစ္ေသာ္လည္း ဤက်မ္းမ်ားတြင္ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္သည္ အစီအစဥ္တက်မရွိေသးပဲ ရႈပ္ေထြးမႈမ်ားရွိေနေသးသည္။ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္ ကို သပ္ရပ္တိက်စြာ ကဗ်ာဥာဏ္ကြန္႔ျမဴး၍ ေရးသားစီကံုး ခဲ႕သည္မွာ ဗုဒၶစရိတ က်မ္းျပဳဆရာ အႆေဃာသ ပင္ျဖစ္၏။
ဗုဒၶစရိတ က်မ္းျပဳဆရာ အႆေဃာသ သည္ကား သကၠဋစာေပ၏ အေျပာင္ေျမာက္ အထူးခၽြန္ဆံုးေသာ ကဗ်ာက၀ိမ်ား အနက္ ပါ၀င္ေၾကာင္း စာေပပညာရွင္မ်ား သေဘာတူသတ္မွတ္ၾက၏။ ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံ ၏ ေနမင္းႀကီးေလးဆူ (ကဗ်ာက၀ ိအႆေဃာသ၊ ဗုဒၶဒႆနိကပညာရွင္ နာဂဇၨဳန၊ သကၠဋသဒၵါပညာရွင္ပါဏိနီ ႏွင္႔ ေယာဂသုတၱက်မ္းျပဳဆရာ ပတဥၨလီ ) အနက္ ထည္႕သြင္းေရတြက္ခံရသူလည္းျဖစ္ပါ၏။ ေရွးေဟာင္းသကၠဋစာေပ၀ိဒူျဖစ္ေသာ ကာလီဒါသ ဆရာႀကီး အမ်ားဆံုး ကိုးကားရည္ညြန္းရသူ လည္းျဖစ္၏။
တိဗက္စာေပမွတ္တမ္းမ်ား အရ အႆေဃာသ သည္ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ ဟန္ရွိ၍ ကနိရွကဘုရင္ႀကီးႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္သည္။ ပါသြ ႏွင္႔ ၎၏တပည္႔ ပုဏၰယသ ကို အႆေဃာသ ၏ ဆရာမ်ား အျဖစ္ ယူဆၾကေလသည္။
အႆေဃာသ သည္ အစဥ္အလာ အားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ကို စတင္တည္ေထာင္သူမ်ားအေနႏွင္႔ နာဂဇၨဳန အရိယေဒ၀တို႔ ႏွင္႔အတူယွဥ္တြဲေဖၚျပ ျခင္းခံရသူလည္းျဖစ္၏။ အႆေဃာသ သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္း အားလံုးက ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳျခင္း ကို ခံရ ပညာရွင္ ျဖစ္ၿပီး မဟာယာနသေဒၶါပါဒ ကဲ႕ သို႔ ေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို ပင္ သူစီရင္ခဲ႔ သည္ဟု (မွားယြင္းစြာ) အမည္တပ္ျခင္းခံ ရေလာက္ေအာင္ပင္ မဟာယာနစာေပေလာကတြင္ ေက်ာ္ၾကားသူျဖစ္ပါ၏။
အႆေဃာသ၏ ဘ၀ဇစ္ျမစ္ စစ္စစ္ေပါက္ေပါက္ ကို သိရန္ခဲယဥ္းေသာ္လည္းသူသည္ အမ်ိဳးျမတ္ပညာတတ္ေသာ ျဗဟၼဏ အႏြယ္မွ ဆင္းသက္ေပါက္ဖြားခဲ႔ ေၾကာင္း သူ၏ ေမြးရပ္ေဒသ သာေကတ သို႔မဟုတ ဗာရာဏသီ စသျဖင္႔ေဖၚျပၾက ေၾကာင္း သူ႕ မိခင္၏အမည္မွာ သု၀ဏၰကၡီ ျဖစ္ေၾကာင္းတို႕ေလာက္သာ သိရွိႏိုင္ေလသည္ ။
အႆေဃာသ သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၀င္ျဖစ္မလာမီ က ျဗဟၼဏ စာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို အကုန္အစင္ ေလ႕လာသင္ၾကားခဲ႔ သည္႔အျပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၀င္ျဖစ္မလာမီ သဗၺတၱိ၀ါဒ ဂိုဏ္းသားတစ္ဦးျဖစ္ခဲ႔ဟန္တူ၏။ ေနာက္မွ ဗုဒၶျမတ္စြာ ကို အထူးေလးျမတ္ပူေဇာ္ၾကည္ညိဳေသာ ဗုဒၶ ဘကၱိ ကို မ်ားစြာ တိမ္းညြတ္ခဲ႔ သူျဖစ္ေလသည္။
တိဗက္က်မ္းမ်ားက အႆေဃာသ၏ ပညာဥာဏ္ကို ခ်ီးက်ဴးရာ၌ အႆေဃာသအတြက္ မေျဖရွင္းႏိုင္ေသာ အေမးပုစၦာ ျပႆနာ ဟူသည္မရွိ မေက်ာ္လႊားႏိုင္ေသာ ျပစ္တင္ေစာေၾကာမႈမ်ိဳးသည္မရွိ သစ္ေဆြးသစ္ေျခာက္ပင္မ်ားကို အားႀကီးေသာေလမုန္တိုင္းသည္ တစ္ခဏအတြင္း ခ်ိဳးဖဲ႕ဖ်က္ဆီးႏိုင္ဘိသကဲ႕သို႕ မိမိ၏ ဆန္႔က်င္ဖက္မ်ားကို အၿမဲတမ္း ေအာင္ႏိုင္ေလ႕ရွိသူ စသျဖင္႔ ခ်ီးက်ဴးထားခဲ႔သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။
အႆေဃာသ သည္ မိမိ ၏ အႏုပညာစြမ္းအား ျဖင္႔ ဓမၼဂီတမ်ားစြာ ေရးသားသီးကုံးလွ်က္ အနယ္နယ္ အရပ္ရပ္သို႔ လွည္႔လည္၍ လူအမ်ားေရွ႕ေမွာက္ သီဆိုေဖ်ာ္ေျဖခဲ႔ျခင္းျဖင္႔ ဂီတအႏုပညာမီဒီယာမွ ဗုဒၶသာသနာျပဳခဲ႔ ေၾကာင္းသိရ၏။ (ယခုေခတ္ ခရစ္ယာန္ဧ၀ံေဂလိ သာသနာျပဳမ်ားႏွင္႔ မ်ားစြာျခားနားမည္မဟုတ္ေခ်) ေအဒီ ၆၇၁ မွ ၆၉၅ ကာလအတြင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိခဲ႕ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ (I-Tsing) ၏ မွတ္တမ္းတြင္ အႆေဃာသ သည္ နာဂဇၨဳန အရိယေဒ၀တို႔ ႏွင္႔အတူ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔သူျဖစ္ေၾကာင္း ဤသို႔ေသာပါရမီရွင္ ပုဂၢိဳလ္ထူးမ်ားသည္ တစ္ေခတ္တြင္ တစ္ဦးစ ႏွစ္ဦးစသာေပၚထြန္းတတ္ေၾကာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံတစ္၀ွမ္းလံုးရွိ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္ အႆေဃာသ၏ ဓမၼဂီတမ်ား ကို က်ဴးရင္႔ပူေဇာ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းျပဳခဲ႔ ေလသည္။
အႆေဃာသ၏ ဓမၼစာေပလက္ရာမြန္မ်ားအနက္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ျဖစ္ေတာ္စဥ္ကို ေဖာ္ျပေရးဖြဲ႕ေသာ ဗုဒၶစရိတ အမည္ရွိ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုး အထင္ရွားဆံုးလက္ရာျဖစ္ခဲ႔ ၏။တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပေရးဖြဲ႕ေသာ ဗုဒၶစရိတ အမည္ရွိ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ ႀကီးမားက်ယ္၀န္းလွေသာ က်မ္းႀကီးျဖစ္ေၾကာင္း ျမတ္စြာဘုရား၏ အေရးအႀကီးဆံုးတရားေတာ္မ်ား ႏွင္႔ မင္းစည္းစိမ္စံစား ခံစားခ်ိန္မွစတင္၍ ကုသိနာရုံ အင္ၾကင္းေတာ၌ မဟာပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူသည္႔အခ်ိန္အထိ တစ္သက္တာကာလပတ္လံုး လုပ္ေဆာင္ခ်က္ မ်ားကို ေရးသားေဖၚျပထားေၾကာင္း ဗုဒၶစရိတ ကို အိႏိၵယႏိုင္ငံ တစ္၀ွမ္းလံုး ႏွင္႔ ဗုဒၶယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကားေသာ ေတာင္အာရွ ႏွင္႔ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွ တိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အႏွံ႕အျပား ရြတ္ဖတ္သီဆိုၾကေၾကာင္း ေဖၚျပထားခဲ႕ပါသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ အေနျဖင္႔ ဗုဒၶစရိတ တရုပ္ဘာသာျပန္ကို ဖတ္ဖူးဘြယ္ရွိၿပီး ဗုဒၶစရိတ သည္ တိဗက္ ႏွင္႔ တရုပ္ဘာသာျပန္မ်ားတြင္ အခန္း (၂၈) ခန္း ရွိ ၍ ယခုေတြ႕ရွိရေသာ သကၠဋမူရင္းတြင္ အခန္း(၁၇)ခန္းသာ ေတြ႕ ရွိရေသာေၾကာင္႔ မူလ ကဗ်ာ၏ ေနာက္ပိုင္းအခန္းမ်ား သကၠဋစာေပတြင္ ေပ်ာက္ဆံုးေနေၾကာင္းကို မွတ္သားမိပါ၏။
ပညာရွင္မ်ား အလိုအရ ေရွးအက်ဆံုး အခန္း (၁၃) ခန္းကို သာ အႆေဃာသ၏ လက္ရာ အျဖစ္ ယူဆၾကေလသည္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ အႆေဃာသ ကိုယ္တိုင္ေရးဖြဲ႕ခဲ႔ေၾကာင္း အခိုင္အမာအတည္ျပဳႏိုင္ေသာ ေရွးအက်ဆံုး အခန္း (၁၃) ခန္းကို ခ်င္႕ခ်ိန္ၾကည္ခဲ႕လွ်င္ပင္ အႆေဃာသ၏ ဗုဒၶစရိတ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ သကၠဋစာေပ သဒၵါနည္းစံနစ္မ်ားႏွင္႔ေကာင္းစြာညီညြတ္ အလကၤာ ဆန္းက်မ္းမ်ား အရလည္း အႏုပညာဂုဏ္ေျမာက္ေသာ အေရး အဖြဲ႔ျဖစ္ လွပဆန္းၾကယ္စြာ သီကံုးထားေသာ ဂါထာမ်ားတြင္ ေလးနက္ေသာ တရား အၿမိဳက္ကိုလည္း အခ်ိဳးညီညီ ေပါင္းစပ္ေပးခဲ႕ ေသာ အႏုကဗ်ာ စာေပလက္ရာမြန္တစ္ခု ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားေနပါသည္။
အႆေဃာသ သည္ ဗုဒၶစရိတ အျပင္ သုႏၵရနႏၵ (ညီေတာ္မင္းနန္ ရဟန္းျပဳျခင္းအေၾကာင္း) သာရိပုတၱပကာရဏ (ရွင္သာရိပုတၱရာ တရားသိျမင္ျခင္းေၾကာင္း) စေသာ ကဗ်ာ ျပဇာတ္ မ်ားလည္း ေရးခဲ႔ သိရပါသည္။ အေျခခံအားျဖင္႔
အႆေဃာသ၏ စာေပလက္ရာမ်ား သည္ ျဗဟၼဏ၀ါဒ အယူကို စြန္႕လွ်က္ ဗုဒၶသာသာနာေတာ္ထံကူးေျပာင္းခိုလႈံ လာပံုဇာတ္လမ္းမ်ား ကို ေရးဖြဲ႕ထားေသာေၾကာင္း သူ႕စာေပလက္ရာမ်ား၏ ဦးတည္ခ်က္သည္ ဗုဒၶဘာသာ သာသနာျပဳေရးအတြက္ဦးတည္ေၾကာင္းထင္ရွားေနပါသည္။
အႆေဃာသ ႏွင္႔ မေရွးမေႏွာင္းေသာ ကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာျဖစ္ေပၚရန္အတြက္ အေရးပါေသာ အ၀ဒါန (ပါဠိဘာသာ=အပါဒါန) အမည္ရွိေသာ စာေပပံုစံသစ္ တစ္မ်ိဳးေပၚေပါက္လာခဲ႔ပါသည္။ အ၀ဒါနစာေပသည္ ဟီနယာန တစ္၀က္ မဟာယာန တစ္၀က္ေရာယွက္ေနေသာ စာေပျဖစ္ သည္။ ေရွးဦးေခတ္ အ၀ဒါနစာေပသည္ကား ပါဠိပိဋကတ္ႏွင္႔ ဟီနယာနဂိုဏ္းကြဲမ်ား တြင္ ပါ၀င္၍ ေႏွာင္းေခတ္ အ၀ဒါနစာေပသည္ မဟာယာနသန္႕သန္႕ စာေပမ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားသတ္မွတ္ ၾကပါသည္။
အ၀ဒါန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ “အထူးတလည္ ေမာ္ကြန္းတင္ထိုက္ေသာ ျပဳမူလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား” သို႔တည္းမဟုတ္
“သူမတူေအာင္ စြမ္းစြမ္းတမံ ေဆာင္ရြက္ခ်က္” စေသာ အနက္အဓိပၸါယ္မ်ားရွိေပသည္။ အ၀ဒါနစာေပ သည္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္မွ ႀကီးျမတ္ေသာပုဂၢိဳလ္ထူးတို႔ အေၾကာင္းမွတ္တမ္းတင္ခ်က္မ်ားျဖစ္ တစ္ခါတစ္ရံ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား သမိုင္း ႏွင္႔ လူဥပသကာတို႔ ၏ ျဖစ္ရပ္မ်ားပါ ပါ၀င္ႏိုင္ေလသည္။
အ၀ဒါနစာေပသည္ ဘာသာေရးတန္ဖိုး ႏွင္႔ က်င္႔စဥ္မ်ား ကို လက္ေတြ႕ ဘ၀ပတ္၀န္းက်င္တြင္ က်င္႔သံုးေအာင္ ျမင္ခဲ႔ ၾကေသာ ပုဂၢိဳလ္ျမတ္မ်ား၏ ဘ၀အတၱဳပၸတၱိမ်ား ကို ခ်ီးက်ဴးဂုဏ္ျပဳေရးသားခ်က္မ်ားျဖစ္ၾက၏။ ကံ ကံ၏ အက်ိဳးတရားမ်ား ဆန္းၾကယ္စြာ ဆက္ႏြယ္ေနပံု ႏွင္႔ ျမင္႕ျမတ္ေသာဆုကို ပန္ဆင္ခဲ႔သူ ဆုႀကီးပန္ အေလာင္းအလ်ာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ အားထုတ္ ႀကိဳးပမ္းခ်က္မ်ား ကို အသားေပးေဖၚျပထား ေသာ စာေပပံုစံ ျဖစ္ေလသည္။ ေခတ္ေပၚ ၀တၱဳဇာတ္လမ္းမ်ားကဲ႕သို႔ပင္ အ၀ဒါနစာေပလာ ပုဂၢိဳလ္ျမတ္မ်ား၏ ဘ၀ အတၱဳပၸတၱိမ်ား သည္ ရသစံုလင္စြာ ေပးေသာ အႏုပညာ လက္ရာမ်ားျဖစ္ၾက၏။
အ၀ဒါနစာေပသည္ ဗုဒၶ၀င္စာေပ ဇာတကစာေပ နိပါတ္ေတာ္စာေပ ပိဋကတ္ေတာ္လာ ေထရီေထရာမ်ား၏ ဘ၀ အတၱဳပၸတၱိမ်ား အျပင္ ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယစာေပသိုက္ႀကီးထဲမွ ပံုျပင္ ဒ႑ာရီ ၀တၱဳမ်ား တြင္ ပါရွိေသာ အေၾကာင္းအရာ ေပါင္းစံု ကို ေရာေႏွာေပါင္းစပ္ေရးသား ထားေသာ စာေပလက္ရာမ်ားျဖစ္သည္။
အ၀ဒါနစာေပေခတ္စားခဲ႔ သည္ ကာလ ကို ဘီစီ (၂) ရာစု မွ ေအဒီ (၃) ရာစု အတြင္း ႏွစ္ေပါင္း (၅၀၀) ခန္႔ ရွိခဲ႕ေၾကာင္း
အိႏၵိယ ႏိုင္ငံျပင္ပ မွ ဗုဒၶဘာသာယဥ္ေက်းမႈ အလႊမ္းမိုးခံရေသာ အျခားအာရွ ႏိုင္ငံမ်ားသို႔လည္း အ၀ဒါနစာေပ ပ်ံ႕ႏွံ႕ ေရာက္ရွိခဲ႔ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ နံရံေဆးေရးပန္းခ်ီပါ ဇာတ္လမ္းမ်ားကို အ၀ဒါနစာေပ က မ်ားစြာလြမ္းမိုးခဲ႕ေၾကာင္း ကို သိရပါသည္။
အ၀ဒါနစာေပ၏ အတြင္းသာဖြဲ႕စည္းပံုသည္ ဇာတကစာေပပံုစံ ကဲ႕သို႔ ပင္ ပစၥဳပၸန္၀တၱဳ အတိတ္၀တၱဳ ဇာတ္ေပါင္းခန္း
(သမာ၀ဒါန) ဟူ၍ အပိုင္း (၃) ပိုင္းျဖင္႔ ဖြဲ႕စည္းထားေလသည္။ ဇာတ္ေပါင္းခန္း တြင္ အဓိက ေျပာဆိုသူျဖစ္ေသာ ဗုဒၶ ႏွင္႕ သာ၀ကတို႔ က အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္းမွ မည္သူမည္၀ါသည္ ပစၥဳပၸန္ဇာတ္လမ္းတြင္ မည္သူမည္၀ါ ျဖစ္လာေၾကာင္း ကို ထပ္တူျပဳဆက္စပ္ျပ ထားေလ၏။ အခ်ိဳ႕ အ၀ဒါနဇာတ္လမ္းမ်ားတြင္မူ အဓိကပုဂၢိဳလ္ျဖစ္သူ၏ အနာဂတ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးခ်က္ (ဗ်ာကရဏ) ကို ေဖၚျပ မည္သူမည္၀ါသည္ အနာဂတ္ကာလတြင္ မည္သို႔ေသာ ဘ၀ ကို ရရွိၿပီးေနာက္ မည္သို႔မည္ပံု တရားထူးရ၍ ကၽြတ္တမ္း၀င္လိမ္႔မည္ဟူေသာ ေဟာကိန္းမ်ား ပါရွိေလသည္။
အကယ္စင္စစ္အားျဖင္႔ အ၀ဒါနစာေပသည္ မေကာင္းမႈတို႕ သည္ မေကာင္းေသာအက်ိဳးကို ေပး၍ ေကာင္းမႈသည္ ေကာင္းက်ိဳးကိုေပးသည္ ဟူေသာ အေျခခံ ကမၼနိယာမ သေဘာတရားကို ျပရန္ ႏွင္႔ အတိတ္ ပစၥဳပၸန္ ႏွင္႔ အနာဂတ္ဘ၀ ျဖစ္စဥ္ သံသရာ ကို အေျခခံထားသည္႔ ကမၼ၀ါဒ ကို ေဟာၾကားသင္ျပရန္ ရည္ရြယ္ထားသည္္မွာ ထင္ရွားေလသည္။
ပါဠိပိဋကတ္ ခုဒၵကနိကာယ္တြင္ သြတ္သြင္းထားေသာ ေထရီ ေထရာ အပါဒါန္ က်မ္းမ်ားသည္ အ၀ဒါနစာေပေခတ္ ၏ ေရွးအက်ဆံုးေသာ လက္ရာမ်ား ျဖစ္ဖြယ္ရွိၿပီး ဘီစီ (၂) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ စုေဆာင္းခဲ႔ပံုရေလသည္။ ေထရီ ေထရာ အပါဒါန္ က်မ္းမ်ားသည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အႀကီးျမတ္ဆံုး ထိပ္တန္း မဟာသာ၀ကႀကီးမ်ား၏ အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္း ပါရမီျဖည္႔ဆည္းခဲ႔ၾကပံု ႏွင္႔ ပစၥပၸန္ဘ၀တြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶကို ဖူးေတြ႕ ရၿပီးေနာက္ အၿမိဳက္တရား ရပံုဇာတ္လမ္းမ်ား ျဖစ္ေလသည္။
ေနာက္ပိုင္းကာလ (ေအဒီ ၁ ရာစု မွ ၄ ရာစု အတြင္း) ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အ၀ဒါနသတက (ပုဂၢိဳလ္ထူး ၁၀၀ ဇာတ္လမ္းမ်ား) ကမၼသတက (ကံ-ကံ၏ အက်ိဳးျပ ပံု၀တၱဳ ၁၀၀) ႏ်င္႔ ဒိဗ်ာ၀ဒါန (နတ္ေဒ၀ေလာကမွ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား) တို႔သည္ကား ရဟန္းရွင္လူ ပုဂၢိဳလ္ အထူးထူးအေထြေထြ တို႔၏ ဇာတ္လမ္းမ်ား ပါ၀င္ေန ေလသည္။အ၀ဒါနသတက ႏွင္႔ ကမၼသတက ဇာတ္လမ္းမ်ား သည္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ သေဘာ ဆန္ေသာ အေရးအသားမ်ား ျဖစ္ေလသည္။
အ၀ဒါနသတက က်မ္းတြင္ ေရွးေဟာင္းေရာမေခတ္သံုး ဒဂၤါးတစ္မ်ိဳး (ဒီနာရ) ၏ အမည္ကို ေဖၚျပထားေသာေၾကာင္႔ ေအဒီ (၂) ရာစုထက္ မေစာႏိုင္ဟု ပညာရွင္မ်ားယူဆၾက၏။အ၀ဒါနသတက က်မ္းသည္ အ၀ဒါန (၁၀) ခုစီ ပါ၀င္ေသာ ၀ဂ္ (၁၀)ခု ပါရွိၿပီး ၀ဂ္တစ္ခုလွ်င္ အေၾကာင္းအရာတစ္မ်ိဳးစီ ေဖၚျပထား၏။ ပထမ ၀ဂ္ မွ စတုတၱ ၀ဂ္ အထိသည္ ဗုဒၶ ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶ တို႔ ႏွင္႔ ဆိုင္ ေသာ ပါရမီျဖည္႔ပံု ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ပါသည္။ ပဥၥမ၀ဂ္ မွာ ေပတ၀တၱဳ ကဲ႕သို႕ အထူးထူး အေထြေထြ ေသာ ၿပိတၱာမ်ိဳးစံုတို႔ ၏ ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ ၿပီး ဆ႒မ၀ဂ္မွာမူ လူ ႏွင္႕ တိရစၦာန္ တို႔ ဒါန သီလ မႈ မ်ားေၾကာင္႔ နတ္ျပည္လားၾက ရပံုမ်ား ေကာင္းမႈ ကုသိုလ္ကံ ၏ အက်ိဳးေပးပံုမ်ား ကို ဖြင္႔ဆိုထားေလသည္။ ဤက်မ္း၏ ေနာက္ဆံုး ၀ဂ္ ေလးခုမွာ ရဟႏၱာ တို႔ ႏွင္႕ သက္ဆိုင္ေသာ ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ေလသည္။
ဒိဗ်ာ၀ဒါန (နတ္ေဒ၀ေလာကမွ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား) မွာ မူ အလြန္ ရႈပ္ေထြးေသာ ဇာတ္လမ္းဇာတ္ကြက္မ်ားျဖင္႔ တန္ဆာဆင္ ေရးဖြဲ႔ထားေလသည္။ (ေအဒီ ၆ ရာစု မွ ၈ ရာစု အတြင္း) ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ ပါဠိဘာသာ အ႒ကထာက်မ္းမ်ားႏွင္႔ တရုပ္ဘာသာျပန္ အ၀ဒါနက်မ္းမ်ားတြင္ ဤ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား ကိုေတြ႕ရပါသည္။
ဟိႏၵဴကဗ်ာဆရာတို႔ က မဟာဘာရတ ရာမယန တို႔ ကဲ႕ သို႔ေသာ မဟာကဗ်ာက်မ္းႀကီးမ်ား ေရွးေဟာင္းပူရာဏ္က်မ္းလာ ဇာတ္လမ္းဇာတ္ကြက္မ်ား ကို မွီျငမ္း၍ ၎တို႔၏ သူရဲေကာင္းဇာတ္လိုက္မ်ားကို ဖန္ဆင္းသည္႔နည္းတူ အ၀ဒါနစာေပ ကို ေရးသားျပဳစုေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရေပသည္။ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ေပၚေပါက္ခဲ႕ေသာ ကုမာရလာတ ေရးသားေသာ ကပၸနာမ႑ိ ဋီကာ ႏွင္႔ ၄င္းေနာက္ ေပၚေပါက္ေသာ အရိယသူရ ဟာရိဘတၱ ေဂါပဒတၱ စသည္႔ ပညာရွိမ်ားျပဳစုခဲ႕ၾကေသာ ေဗာဓိသတၱာ၀ဒါနမာလာ ဇာတကမာလာ အစရွိေသာက်မ္းမ်ား သည္ ဘုရားေလာင္း၏ ေရွးဘ၀ ဇာတ္ေၾကာင္း မ်ား ကို ေရးဖြဲ႕ထားေသာ က်မ္းစာမ်ားျဖစ္ေလသည္။
ဤ က်မ္းစာမ်ား၏ အဓိကပစ္မွတ္မွာ သာမန္ျပည္သူလူထု၏ ဘာသာတရားအေပၚ ၾကည္ညိဳသဒၶါစိတ္ ကို တိုးတက္ ျဖစ္ထြန္းေစရန္ ျဖစ္သည္။ ဘုရားေလာင္း ႏွင္႔ သာ၀ကေလာင္းလ်ာတို႔၏ ပါရမီျဖည္႔က်င္႕ခဲ႔ ရေသာ အတိတ္ ဘ၀ ေပါင္းမ်ားစြာ ကို ေရးသားေဖၚျပျခင္းအားျဖင္႔ ျမတ္စြာဘုရားႏွင္႔ ရဟႏၱာသာ၀ကမ်ား အေပၚ အထူးေလးစား ၾကည္ညိဳစရာေကာင္းေအာင္ ေရးသားထားျခင္းျဖစ္ေလသည္။ ဤ ဇာတ္လမ္းမ်ား ကို အေျခခံ၍ ဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာ ပါရမီျဖည္႕က်င္႔ရေသာ လမ္းစဥ္ (မဟာယာန ပါရမိတာလမ္းစဥ္) ဆီ သို႔ ဦးတည္ခဲ႔သည္ဟု မွန္းဆႏိုင္ပါ၏။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ( Sanskrit: महायान ) ဆိုသည္မွာ ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ႏွစ္ခု အနက္တစ္ခုျဖစ္သည္။ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ သည္ (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟု အနက္ အဓိပၸါယ္ရသည္။ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို တရုပ္ဘာသာစကားတြင္ဒရွန္း (大乘, Dàshèng ) ဂ်ပန္ ဘာသာ စကားတြင္ ဒိုင္ဂ်ိဳ (大乗, Daijō ) ကိုရီးယား ဘာသာစကားတြင္ ေဒးဆြန္း (대승, Dae-seung ) ဗီယက္နမ္ ဘာသာ စကားတြင္ဒိုင္ သြာ (Đại Thừa ) တိဗက္ ဘာသာစကားတြင္သဂ္ပခ်န္ပို ('theg-pa chen-po) မြန္ဂိုလီးယား ဘာသာ စကားတြင္ ယီကီ ကိုလဂန္း (yeke kölgen) စသျဖင္႔ အသီးသီး ေခၚဆိုၾကေလသည္။
ဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ႏွစ္ခု တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ပထ၀ီနယ္နမိတ္ အက်ယ္အ၀န္းအရေသာ္ လည္းေကာင္း လူဦးေရအရေသာ္လည္းေကာင္း ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ ထက္ ပိုလြန္ႀကီးမား ေသာ ဗုဒၶဘာသာ ၏ အဓိက ဂိုဏ္းႀကီး ျဖစ္ေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ပ်ံ႕ႏွံ႔လြမ္းမိုးေသာ ေဒသမ်ာမွာ ေတာင္အာရွ ႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ ဘူတန္ နီေပါ အိႏိၵယ အေရွ႕အာရွႏိုင္ငံမ်ားျဖစ္ေသာ တိဗက္ တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ တိုင္၀မ္ စေသာ ႏိုင္ငံမ်ား အျပင္ အေနာက္ဖက္သို႕လားေသာ္ ကက္စပီယန္ပင္လယ္အတြင္းသို႔ ေဗာ္လဂါျမစ္ႀကီးစီး၀င္ရာေဒသတြင္ ရွိေသာ ရုရွႏြယ္ဖြား ကယ္လမြတ္လူမ်ိဳးမ်ားေနထိုင္ရာအရပ္ထိေအာင္ ျပန္႔ႏွံ႔ထြန္းကားေနေသာ ဗုဒၶဘာသာ ဂိုဏ္းႀကီး ျဖစ္သည္။
မဟာယာန ၏ေ၀ါဟာရရင္းျမစ္
မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို ၾကာပန္းသုတၱန္ (သဒၶမၼပု႑ရိသသုတၱန္) တြင္ စတင္ ေတြ႕ ရွိေၾကာင္း ပညာရွင္တို႕ သတ္မွတ္ၾကသည္။ ေဆရွီ ကာရာရွီးမား (Seishi Karashima) ၏ အလိုအရ ဘီစီ (၁) ရာစုခန္႔ က ျပာကရစ္ဘာသာျဖင္႔ေရးသားထားေသာ ၾကာပန္းသုတၱန္ (သဒၶမၼပု႑ရိသသုတၱန္) တြင္ ေတြ႕ ရေသာ စကားလံုးမွာ မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) မဟုတ္ပဲ မဟာဥာဏ (ႀကီးျမတ္ေသာဥာဏ္ပညာ) ဟူေသာ စကားလံုးသာျဖစ္ၿပီး တစ္ျဖည္းျဖည္းေရြ႕ေလ်ာကာ မဟာယာန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႔ ေၾကာင္းဆိုပါသည္။[1]
မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ သည္ အျမတ္ဆံုးေသာ ေဗာဓိဥာဏ္ ကို ရည္စူး က်င္႔ႀကံ ေသာ ေဗာဓိသတၱ (ဗုဒၶ အေလာင္းေတာ္) မ်ား၏ က်င္႕ စဥ္ ကို ရည္ညြန္းေလသည္။ ေဗာဓိသတၱ (ဗုဒၶ အေလာင္းေတာ္) မ်ား၏ က်င္႕ စဥ္ ဟူသည္ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် သာ မဟုတ္ပဲ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါ အေပါင္း၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အေတြက္ ပါ ရည္စူး ကာ ပါရမီမ်ား ျဖည္႔က်င္႕ ေသာ လမ္းစဥ္ျဖစ္ေသာ ေၾကာင္႕ မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟု ေခၚဆိုျခင္း ျဖစ္သည္။
မဟာယာန (ႀကီးျမတ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ႏွင္႔ အတူ ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရလည္း ရွိသည္။ ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟူသည္မွာ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် ရည္စူး က်င္႔ႀကံေသာ သာ၀ကလမ္းစဥ္ (သာ၀ကယာန) ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶလမ္းစဥ္ (ပေစၥကဗုဒၶယာန) တို႔ ကို ရည္ညြန္းေလသည္။
ေရွးအခါက ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ႏိုင္းယွဥ္ခြဲျခားလ်က္ ဟီနယာန ဗုဒၶဘာသာ ဟု ေရးသားေလ႔ ရွိၾကသည္ မွာ မမွန္ကန္ေခ်။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ သည္ သာ၀ကလမ္းစဥ္ (သာ၀ကယာန) ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶလမ္းစဥ္ (ပေစၥကဗုဒၶယာန) တို႔ အျပင္ သမၼာသမၺဳဒၶလမ္းစဥ္ (ဗုဒၶယာန) ကိုပါ ေဟာၾကားေသာ ေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာ ကို ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ႏွင္႔ ထပ္တူျပဳ ျခင္းမွာ မွားယြင္းသည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အျမင္တြင္ မိမိ တစ္ဦးတည္း ၏ လြတ္ေျမာက္ေရး အတြက္မွ် ရည္စူး က်င္႔ႀကံေသာ ဘာသာေရးက်င္႔စဥ္မွန္သမွ်ကို ဟီနယာန (ေသးငယ္ေသာယာဥ္) ဟု သတ္မွတ္မည္သာျဖစ္ပါသည္။
ေဒါက္တာ ဟီရုမိုတို မိဇူမို ရဲ႕ အျမင္။ (ဟီနယာန မဟာယာန ကြာျခားမႈ ၆ခ်က္)
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ႀကီးျမတ္မႈကို ပန္းတိုင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ၊ဒႆနအျမင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ၊ က်င္႕စဥ္၏ ႀကီးျမတ္မႈ တို႔အားျဖင္႔လည္း အနက္၀ိၿဂိဳဟ္ျပဳၾကေသးသည္။
(၁) ပန္းတိုင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ မိမိအပါအ၀င္ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအလံုးတို႔၏ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရးကို ပန္းတိုင္အျဖစ္ ဦတည္ေသာေၾကာင္႔ျဖစ္သည္။
(၂) ဒႆနအျမင္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ရုပ္နာမ္ ဓမၼ သခၤါရ ႏွင္႔ အသခၤတဓမၼတို႔၏ လကၡဏ၊ရသ၊ကိစၥ။သတၱိ၊ပကတိ၊ သဘာ၀၊ နိယာမ၊ ကာရဏ၊ နိႆတၱ၊ အနတၱ၊ သမၼဳတိ၊ပ႐မတၳ စသည္တို႔ကို ရႈပြားဆင္ျခင္၍၊ စူးစမ္း၍၊ ထြင္းေဖာက္၍ အႏၱိမသစၥာႏွင့္ မဟာသႏိၲသုခကို ေဖၚထုတ္ရာတြင္ အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈကို ပုဂၢလသုညတာတြင္ရပ္တန္႔မေနမူပဲ ဓမၼသဘာ၀အားလံုးတို႔၏အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈ (ဓမၼသုညတာ) သေဘာႏွင္႔ သိအပ္ေသာ ေဥယ်ဓမ္တရားဟူသမွ်၏အတၱ-အတၱနိယ ကင္းဆိတ္မႈသေဘာ (အစၥႏၱသုညတာ) အထိ အျမင္ေပါက္ အသိဥာဏ္သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္မႈ ကို ျဖစ္ေစေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္သည္။
(၃) က်င္႕စဥ္၏ ႀကီးျမတ္မႈ ဆိုသည္မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ေဗာဓိသတၱ၏ ပါရမီမဂ္လမ္းစဥ္ကို ေဟာၾကားသျဖင္႔ ဘုရားရွင္၏ အတုမရွိေသာ ရုပကာယေတာ္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ပုညသမၻာရတရားမ်ားျဖည္႔ဆည္းရျခင္း
ဘုရားရွင္၏ အတုမရွိေသာ နာမကာယေတာ္ကိုေရာက္ရွိရန္အတြက္ ဥာဏသမၻာရတရားမ်ားျဖည္႔ဆည္းရျခင္း ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအားလံုးတို႔၏ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရး ကို ေခ်ခၽြတ္ရေသာအခါ၀ယ္ ေ၀ေနယ်တို႔၏ ၀ါသနာ စရိုက္ အလိုက္ သင္႔ေလွ်ာ္ေသာ က်င္႔စဥ္ အထူးထူးအျပားျပားကို ေဟာၾကားႏိုင္ျခင္းေၾကာင္႔ျဖစ္ေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာပညာရွင္ ေဒါက္တာ ဟီရုမိုတို မိဇူမို ၏ အျမင္အရ ဟီနယာန ႏွင္႔ မဟာယာန ကြာျခားမႈ ၆ခ်က္ကို ေအာက္ပါအတိုင္း အက်ဥ္းအားျဖင္႔ေတြ႔ရသည္။ အက်ယ္ဖြင္႔ဆိုမႈမ်ားကို ေနာက္ပိုင္းမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အယူအဆေရးရာမ်ားအပိုင္းတြင္ ရွင္းလင္းေဖာ္ျပမည္ ျဖစ္ပါသည္။
ဟီနယာန
|
မဟာယာန
| |
၁
|
ပန္းတိုင္=ရဟႏၱာျဖစ္ျခင္း
|
ပန္းတိုင္=ေဗာဓိသတၱမွသည္ ဘုရားျဖစ္ျခင္း
|
၂
|
ကံ-သံသရာကို အဆိုးျမင္ (ပ်င္းမုန္းၿငီးေငြ႕ျခင္း)
|
ကံ-သံသရာကို အေကာင္းျမင္ (ပါရမီျဖည္႔ျခင္း)
|
၃
|
တစ္ဦးခ်င္းလြတ္ေျမာက္မႈ သို႔ ဦးတည္
|
ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအမ်ားစု လြတ္ေျမာက္မႈ သို႔ ဦးတည္
|
၄
|
တရားေသ က်မ္းဂန္ ၀ါဒ
|
လြတ္လပ္ ဖန္တီးမႈ ၀ါဒ
|
၅
|
ပရိယတၱိ ဦးစားေပး
|
ပဋိပတၱိ ဦးစားေပး
|
၆
|
ရဟန္းဘ၀ ဦးစားေပး
|
ရဟန္းဘ၀ အျပင္ ဥပသကာေဗာဓိသတၱဘ၀ ဦးစားေပး
|
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ စတင္ျမစ္ဖ်ားခံရာ
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ စတင္ျဖစ္ထြန္းရာႏွင္႔ ပတ္သက္ ၍ သုေတသီပညာရွင္မ်ား ယခုတိုင္ သေဘာတူညီေသာ အျမင္ကို မရႏိုင္ၾကေသးပါ။ အေစာဆံုးေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အျမင္မ်ားအရ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟီနယာနဂုိဏ္းမ်ား ကြဲထြက္ေသာ အခ်ိန္ကာလတြင္ ယင္း ဟီနယာနဂုိဏ္းမ်ား ႏွင္႔ အၿပိဳင္ ေပၚေပါက္လာေသာ ဂုိဏ္း ျဖစ္ေၾကာင္းဆို ၾကေလသည္။ စင္စစ္အားျဖင္႔ ေထရ၀ါဒ ႏွင္႔ ႏိုင္းယွဥ္ပါက မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ မည္သည္႔ အခါကမွ အယူူ၀ါဒေရးရာ အရ တစည္းတစ္လံုးတည္း တည္ရွိခဲ႔ သည္မဟုတ္ေခ်။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ သီးျခားဂိုဏ္း တစ္ခု အျဖစ္ထက္ က်ယ္ျပန္႔ေသာ အေရာင္အေသြးအမ်ိဳးမ်ိဳး ေလာကအျမင္ အမ်ိဳးမ်ိဳး ပါ၀င္ေသာ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ တစ္ခု ဟု ဆုိပါက ပိုၿပီး မွန္ကန္ေပလိမ္႔မည္။
ေထရ၀ါဒ၏ သာသနာသမိုင္းဆိုင္ရာစာေပအေထာက္အထားမ်ားအရ သာသနာေတာ္ႏွစ္ ၁၀၀၊ ခရစ္မေပၚမီ ( ဘီ၊စီ ) ၃၈၇ အေရာက္တြင္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ဇိၨတိုင္းသား ရဟန္းတို႔သည္ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင္႔ မညီေသာ အဓမၼ၀တၱဳ ၁၀ ပါး ( ဒသ၀တၱဳက )အက်င္႔ က်င္႔ၾကံျပဳမူလာၾကသည္။ ထိုအခါ ဓမၼ၀ါဒီမေထရ္တို႔သည္ အဓမၼ၀ါဒီတို႔၏ ၀ိနည္းေဒသနာ ျပဳျပင္က်င္႔သုံးမူ႕ကို ပယ္႐ွားလိုေသာေၾကာင္႔လည္းေကာင္း၊ ဓမၼ၀ါဒီကို က်စ္လ်စ္ခိုင္မာေစလိုေသာေၾကာင္႔လည္းေကာင္း သံဂါယနာတင္ရန္ စီမံၾကရျပန္သည္။
ထိုသံဂါယနာတင္ပြဲကို ႐ွင္အာနႏၵာ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ သက္ေတာ္ ၁၈၀ ႐ွိ အ႐ွင္ေရ၀တမေထရ္၊ အ႐ွင္သဗၺကာမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သာဠမေထရ္၊ အ႐ွင္ခုဇၨေသာဘိတမေထရ္ အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္၊ အ႐ွင္သမၻဴလမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း၊ အ႐ွင္အႏု႐ုဒၶါ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ အ႐ွင္၀ိသဘဂါမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သုမနမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲအတြက္ ဦးေဆာင္ဦး႐ြက္ျပဳသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ထိုအထဲမွ အခ်ဳိ႕မေထရ္တို႔သည္ ဗုဒၶဘုရား႐ွင္ကို ေတြ႕ၾကဳံ ဖူးျမင္ခဲ႔ရသူမ်ားျဖစ္သည္ ဟု အဆိုရွိေလသည္။
အထက္ပါ မေထရ္တို႔အထဲက အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္ကို အမွဴးထား၍ ရဟႏၲာ ၇၀၀ တို႔သည္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ါဠိကာ႐ုံေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၌ ၈ လတိုင္တိုင္ ဒုတိယအႀကိမ္ သံဂါယနာတင္ပြဲကို က်င္းပၾကသည္။၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား သည္ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားခြဲ ထြက္ ခဲ႔ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္ ။မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ေရွ ႔ေဆာင္လမ္းျပမွူေၾကာင္႔ ဂိုဏ္းကြဲမ်ား ဆက္ကာဆက္ကာ ေပၚထြက္ခဲ႔သည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ ဂိုဏ္းကြဲ ၅ခု ထြက္ေပၚခဲ႔၍ ေထရ၀ါဒမွ ၁၁ ဂိုဏ္း ကြဲ ထြက္ျပန္သည္။ ဂိုဏ္းကြဲ အေသး အဖြဲ႔မ်ားကိုပါ ထည္႔သြင္းေရတြက္ပါက သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း ၃၀ အထက္ အကြဲ အျပဲေခတ္စားခဲ႔ သည္။
ထိုသံဂါယနာတင္ပြဲကို ႐ွင္အာနႏၵာ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ သက္ေတာ္ ၁၈၀ ႐ွိ အ႐ွင္ေရ၀တမေထရ္၊ အ႐ွင္သဗၺကာမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သာဠမေထရ္၊ အ႐ွင္ခုဇၨေသာဘိတမေထရ္ အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္၊ အ႐ွင္သမၻဴလမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း၊ အ႐ွင္အႏု႐ုဒၶါ၏ တပည္႔သာ၀ကႀကီးမ်ားျဖစ္ေသာ အ႐ွင္၀ိသဘဂါမိမေထရ္၊ အ႐ွင္သုမနမေထရ္တို႔သည္လည္းေကာင္း ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲအတြက္ ဦးေဆာင္ဦး႐ြက္ျပဳသူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ထိုအထဲမွ အခ်ဳိ႕မေထရ္တို႔သည္ ဗုဒၶဘုရား႐ွင္ကို ေတြ႕ၾကဳံ ဖူးျမင္ခဲ႔ရသူမ်ားျဖစ္သည္ ဟု အဆိုရွိေလသည္။
အထက္ပါ မေထရ္တို႔အထဲက အ႐ွင္မဟာယသမေထရ္ကို အမွဴးထား၍ ရဟႏၲာ ၇၀၀ တို႔သည္ ေ၀သာလီျပည္ ၀ါဠိကာ႐ုံေက်ာင္းေတာ္ႀကီး၌ ၈ လတိုင္တိုင္ ဒုတိယအႀကိမ္ သံဂါယနာတင္ပြဲကို က်င္းပၾကသည္။၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား သည္ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားခြဲ ထြက္ ခဲ႔ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္ ။မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ေရွ ႔ေဆာင္လမ္းျပမွူေၾကာင္႔ ဂိုဏ္းကြဲမ်ား ဆက္ကာဆက္ကာ ေပၚထြက္ခဲ႔သည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ ဂိုဏ္းကြဲ ၅ခု ထြက္ေပၚခဲ႔၍ ေထရ၀ါဒမွ ၁၁ ဂိုဏ္း ကြဲ ထြက္ျပန္သည္။ ဂိုဏ္းကြဲ အေသး အဖြဲ႔မ်ားကိုပါ ထည္႔သြင္းေရတြက္ပါက သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း ၃၀ အထက္ အကြဲ အျပဲေခတ္စားခဲ႔ သည္။
သို႔ရာတြင္ ေထရ၀ါဒမဟုတ္ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းခြဲမ်ား၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္မူ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္း အျဖစ္သီး ျခားျဖစ္ေပၚလာရျခင္းမွာ ေ၀သာလီျပည္ဒုတိယသံဂါယနာတင္ပြဲ အၿပီး ဆယ္စုႏွစ္အနည္းငယ္အၾကာတြင္ ပါဋလိပုတ္ၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပခဲ႔ေသာ သံဃအစည္းအေ၀းႀကီးတြင္မဟာေဒ၀အမည္ရွိေသာ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးတင္ျပေသာ အခ်က္(၅)ခ်က္ေၾကာင္႔ျဖစ္သည္ ဟုဆို၏။ ယင္းအခ်က္မ်ားမွာ အဓိကအားျဖင္႔ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ တရားသိရွိမႈ ကိေလသာစင္ၾကယ္မႈတို႔ ႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ အခ်က္မ်ားသာျဖစ္၏။ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ တရားသိရွိမႈ ကိေလသာစင္ၾကယ္မႈတို႔ သည္ အကန္႕အသတ္ရွိေၾကာင္း မျပည္႕စံုေသးေၾကာင္း ျပန္လည္ေရြ႕ေလ်ာႏိုင္ေၾကာင္းတို႔ႏွင္႔ ပတ္သက္ေသာ ျငင္းခံုမႈမ်ား သံသယ ျဖစ္မႈမ်ား ႏွင္႕သက္ဆိုင္၏။ မဟာေဒ၀၏အခ်က္(၅)ခ်က္ ကို လက္ခံသူ သံဃာ အမ်ားစုက မိမိတို႔ကိုယ္ကို မဟာသံဃိကဂိုဏ္း အျဖစ္ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ႕ၾကၿပီး လက္မခံသူသံဃာတို႔က မိမိတို႔ကိုယ္ကို ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း (Sthaviravadins) အျဖစ္ ေခၚေ၀ၚသတ္မွတ္ခဲ႕ၾကသည္ဟုဆိုပါသည္။ ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း သည္ ေထရ၀ါဒအေနျဖင္႔ ျဖစ္ေပၚလာမည္႔ ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းျဖစ္ေလသည္။ ဤမွတ္တမ္းမ်ား အရ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း သည္ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင္႔ မညီေသာ အဓမၼ၀တၱဳ ၁၀ ပါး ( ဒသ၀တၱဳက )အက်င္႔ကို က်င္႔သံုးေသာ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား ႏွင္႕ ပတ္သက္ျခင္မရွိသည္႔ အျပင္ ၀ဇၨီတိုင္းသားရဟန္း မ်ား၏ အယူအဆမ်ားကိုလည္း ထာ၀ီရ၀ါဒဂိုဏ္း နည္းတူ ဆန္႕က်င္သူမ်ားျဖစ္သည္ဟု ဆိုပါသည္။[2]
မဟာသံဃိကဂိုဏ္း တြင္ ေရွးဦးမဟာယာနဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား (အထူးသျဖင္႔ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္အျဖစ္ယံုၾကည္ျခင္း) စတင္ေပၚေပါက္ေနၿပီျဖစ္ေသာ္လည္း မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႔သည္မဟုတ္ပါ။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာျဖစ္ေသာ မဟာ၀တၱဳ က်မ္း တြင္ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္ အသြင္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ ေထရ၀ါဒ၏ ကထာ၀တၳဳက်မ္းအလိုအရ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ၏ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ လူသားအျဖစ္ထက္ လြန္ကဲထူးျမတ္ေသာ မဟာတန္ခိုးရွင္အျဖစ္ယံုၾကည္ျခင္း အယူအဆသည္ ပိဋကတ္လာ ျမတ္စြာဘုရားသည္ ေလာကတြင္ ေမြးဖြားခဲ႔ေသာ္လည္း ေလာကႏွင္႔ကပ္ၿငိမႈမရွိဟူေသာ ေဟာၾကားခ်က္ကို တိုက္ရိုက္အနက္ေကာက္ယူဖြင္႔ဆိုရာမွ ေပၚေပါက္လာေသာ အယူအဆ ျဖစ္ႏိုင္ပါသည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ အလိုအရ--
· ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ ေလာကမွလြန္ေျမာက္ေသာ ေလာကုတၱရာျဖစ္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ကာယ၀စီမေနာဟူသမွ် အၾကြင္းမဲ႔ သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ရူပကာယေတာ္သည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ရူပကာယေတာ္သည္ ဖ်ားနာျခင္းမရွိ
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ အာယုသက္တမ္းသည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ ဘုန္းတန္ခိုးအာႏုေဘာ္သည္ အကန္႔အသတ္မရွိ အနႏၱသေဘာကိုေဆာင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ ေ၀ေနယ်တို႔ကို ကယ္တင္ရာတြင္ ေမာပန္းမႈ မရွိ ရပ္တန္႔မႈမရွိ
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ စိတ္ေတာ္သည္ သမာဓိတြင္ အၿမဲတည္ေန အိပ္စက္ျခင္းမရွိ
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ စိတ္ေတာ္သည္ စိတၱကၡဏတြင္ အလံုးစံုကို သိျမင္ႏိုင္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ သကၤန္း ႏွင္႔ ပရိကၡရာတို႔သည္ ေလာကုတၱရာျဖစ္
· ဗုဒၶဘုရားရွင္သည္ စင္စစ္ အိုျခင္း နာျခင္း ေသျခင္း မရွိ
ဤသို႔ ဗုဒၶဘုရားရွင္၏ေလာကုတၱရာျဖစ္ျခင္းအယူအဆသည္ ေနာင္ကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ဓမၼကာယ-သေမၻာဂကာယဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား ျဖစ္ေပၚလာရန္ တင္ႀကိဳလမ္းခင္းခဲ႔သည္ဟု ဆိုရေပမည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သမိုင္းေၾကာင္း
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ သမိုင္းအခ်ိဳးအေကြ႕တြင္ ရုတ္တရက္ ေပၚေပါက္လာေသာ သီးျခားဂိုဏ္း တစ္ခု မဟုတ္ပဲ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာအတြင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းတစ္ေရြ႕ေရြ႕ တိုးတက္ေျပာင္းလဲလာေသာ ဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ တစ္ခုသာျဖစ္ေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သုတၱန္တရားေတာ္မ်ား ႏွင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈ ႏွင္႔ အၿပိဳင္ ျဖစ္ေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား အေစာဆံုး အေထာက္အထား ကို ခ၇စ္ႏွစ္ (၁) ရာစုကာလ ဟု သတ္မွတ္ရေသာ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ စတင္ေတြ႕ ရွိရေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ သတ္မွတ္ၾကသည္။[3]ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ စတင္ေတြ႕ရေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ားမ်ား မွာ ေရွးဦးမူလ ဗုဒၶ၀ါဒအယူမ်ားႏွင္႔ မ်ားစြာ ကြာျခားျခင္းမရွိေသးပဲ ေဂါတမျမတ္စြာဘုရားရွင္၏ အတုကိုယူလွ်က္ ဘုရားျဖစ္ရန္ ဆုပန္က်င္႔ႀကံျခင္းဆိုင္ရာ အေၾကာင္းမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။ တစ္နည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဟူသည္မွာ ဗုဒၶဘာသာ အသစ္တစ္မ်ိဳးမဟုတ္မူပဲ ဗုဒၶဘာသာ၏ က်င္႔စဥ္ဟူသမွ်ကို တန္းကုန္ကမ္းကုန္႒ာန္ကုန္ေအာင္ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ရန္ ရည္သန္ျခင္းသာျဖစ္သည္ဟု ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ က ညႊန္ျပေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တြင္ သီးျခား ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္ မရွိျခင္း ကလည္း ေရွးဦး မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈသည္ သီးျခား ဂိုဏ္းခြဲထြက္ေသာ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းခြဲ တစ္ခုမဟုတ္ေၾကာင္း ေပၚလြင္ထင္ရွားေနေလသည္။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တြင္ က်င္႔သံုးေသာ ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္မ်ားမွာ တိဗက္ျပည္တြင္ မူလသဗၺတၱိ၀ါဒ ၀ိနည္း တရုပ္ ကိုရီးယား ဂ်ပန္ စသည္တို႔တြင္ ဓမၼဂုတၱက ၀ိနည္း တို႔ ကို လိုက္နာက်င္႔ သံုးေနၾကေၾကာင္းေတြ႕ ႏိုင္ပါသည္။
ခရစ္ႏွစ္ (ရ) ရာစုတြင္ အိႏိၷယသို႔ ေရာက္ခဲ႔ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ယိခ်င္ ၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္လည္း ဟီနယာန-မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ားအားလံုး ေက်ာင္းတိုက္တစ္ခုအတြင္းတြင္ အတူတူ သီတင္းသံုး ေနထိုင္ၾကေၾကာင္း တူညီေသာ ၀ိနည္းက်င္႕၀တ္ ကိုသာ လိုက္နာက်င္႔သံုးၾကေၾကာင္း ဂရုဓမၼသီလ-သစၥာေလးပါး မဂၢင္ရွစ္ပါး တို႔ ကို က်င္႔သံုးၾကရာတြင္ အတူတူ ျဖစ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ႔သည္။မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ား မွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပမ်ား ကို ေလ႔လာသင္ယူျခင္း ေဗာဓိသတၱမ်ားကို ကိုးကြယ္ပူေဇာ္ျခင္း ျပဳၾကၿပီး ဟီနယာနရဟန္းမ်ားက မူ ထိုကဲ႕သို႕ ျပဳလုပ္ျခင္းမရွိၾကေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္ဟု ဆိုပါသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ အေစာဆံုးေတြ႕ရေသာ ေက်ာက္စာအေထာက္အထား မွာ ၅-၆ ရာစု ကာလျဖစ္သည္ကို္ေတြ႕ရ၏။ မထုရာ ေဒသတြင္ တူးေဖာ္ေတြ႔ရွိရေသာ ခရစ္ႏွစ္ (၁၈၀) ၀န္းက်င္ခန္႔ ဟုယူဆရေသာ အမိတာဘဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ တစ္ဆူတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာႏွင္႔ပတ္သက္ သည္႔ ေရွးအက်ဆံုးေတြ႔ရွိရေသာ ေက်ာက္စာအေရးအသားမ်ား ပါရွိ ေလသည္။(ဘုရင္ ဟုဗိရွက နန္းစံသက္ (၂၈) ႏွစ္တြင္ ထုလုပ္-ဟူေသာစာသားကို ျဗဟၼီ အကၡရာျဖင္႔ေရးထိုးထား သည္ကိုေတြ႕ရပါသည္(Mathura Museum)
ဗုဒၶဘာသာ သမိုင္းပညာရွင္ ဂရီဂိုရီ ရိႈပင္ (Gregory Schopen) ၏ သံုးသပ္ခ်က္အရဆို ရလွ်င္ ခရစ္ႏွစ္ (၅) ရာစု မတိုင္မီကာလ အထိ အိႏိၷယႏိုင္ငံတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အသြင္အျပင္မ်ား ထင္ရွားစြာ ေပၚလြင္ေနျခင္း မရွိေသးေပ။ ယင္းကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ စတင္ ေပၚေပါက္ လာခဲ႔ ၿပီဆိုလွ်င္ေတာင္ အိႏိၷယႏိုင္ငံ၏ ဗဟိုအခ်က္အခ်ာက်ေသာ ေနရာမ်ားတြင္ မျဖစ္ႏိုင္ပဲ မထင္မရွား ေ၀းလံေခါင္ဖ်ား ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္သာ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္ဟု ဂရီဂိုရီ ရိႈပင္ က ယူဆပါသည္။
အခ်ိဳ႕ေသာပညာရွင္မ်ားအလိုအရ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား သည္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ မ်ားျဖစ္ႏိုင္ၿပီး ဘီစီ (၁) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ ယင္းသုတၱန္မ်ားကို စုေဆာင္းခဲ႔ၾကသည္ဟု ခန္႔မွန္းသည္။ ေလာကေခမ အမည္ရွိေသာ ဂႏၶာရတိုင္းသား ကုရွန္ရဟန္းေတာ္ တစ္ပါးက တရုပ္ျပည္သို႕ ေရာက္ရွိခဲ႔ၿပီး ထိုအခါက တရုပ္ႏိုင္ငံ၏ မင္းေနျပည္ေတာ္ ျဖစ္ေသာ လိုယန္ (Luoyang) တြင္ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား ကို ဘာသာျပန္ဆိုခဲ႔သည္။ ခရစ္ႏွစ္ ၁၇၈ မွ ၁၈၉ အတြင္း ျပန္ဆိုခဲ႔ေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား မွာ အဓိက အားျဖင္႔ ေအာက္ပါတို႔ ပါ၀င္ေလသည္။
၁။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္
၂။ ၀ိမလကိတၱိ နိေဒၵသ သုတၱန္
၃။ မဟာ သုခ၀တီဗ်ဴဟာ သုတၱန္
၄။ အေကၡာဘတထာဂတဗ်ဴဟာ သုတၱန္
၅။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္
၆။ မဥၹဴသိရီပရိပုစၦာသုတၱန္
ရ။ သုရဂၤမသုတၱန္
၈။ ဘဒၵပါလသုတၱန္
၉။ အဇာတသတၱဳေကာတ်၀ိေနာဒနသုတၱန္
၁၀။ ကႆပ ပရိဗာတသုတၱန္
၁၁။ ေလာကာႏု၀ါတနသုတၱန္
၁၂။ အ၀ဋံသကသုတၱန္
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ျဖစ္ထြန္းမႈဆိုင္ရာအယူအဆမ်ား
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ထြန္းမႈႏွင္႔ ပတ္သက္ၿပီး မိမိ တို႔ ျမန္မာစာေပေလာကတြင္ အလြန္မွားယြင္းဆိုး၀ါးေနေသာ အျမင္မ်ား ပ်ံ႕ႏွံ႕လွ်က္ရွိသည္ကို ေတြ႕ ရသည္။ အခ်ဳပ္အားျဖင္႔ ဆိုရလွ်င္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ကို ေအာက္ပါအတိုင္း ရႈျမင္သံုးသပ္ေရးသားၾကေလသည္။
(၁) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ မူလဗုဒၶဘာသာ ကို မိမိတို႕ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သလို ျဖည္႕စြက္ျပင္ဆင္ႏုတ္ပယ္ ေရးသားထား ေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။
(၂) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ ၀ိနည္း ကို အေလးမထားေသာ ပရိယတၱိ-ပဋိပတၱိ-ပဋိေ၀ဓ သာသနာ (၃) ရပ္ မရွိေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။
(၃) မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ အဆင္႔ျမင္႕ သမထ-၀ိပႆနာ ဘာ၀နာက်င္႔စဥ္မ်ား မရွိမူပဲ ေအာက္တန္းစား ဆန္ေသာ အင္းအိုင္ခါးလွည္႕လက္ဖြဲ႕ အေဆာင္ယံုၾကည္မႈမ်ား နတ္ေဒ၀တာ ကိုးကြယ္မႈမ်ား ျဖင္႕သာျပည္႔ႏွက္ေနေသာ အတုအေယာင္ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္သည္။
ဤ အေရးအသား အယူအဆမ်ားသည္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၏ ပကတိသဘာ၀ အမွန္ ႏွင္႔ ျဖစ္ထြန္းတိုးတက္မႈ သမိုင္း ေၾကာင္း ကို မ်က္ကြယ္ျပဳလွ်က္ ဂုိဏ္းဂဏစြဲ မ်ားျဖင္႔ ၀ါဒျဖန္႔ခ်ိလိုေသာ အေရးအသားမ်ားသာ ျဖစ္ေလသည္။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ထြန္းမႈ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္းတစ္ခုလံုးႏွင္႔ ဆက္စပ္ေနေလသည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္း တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ အျခားေသာ ဘာသာေရးဂုိဏ္းမ်ား (အထူးသျဖင္႔ ဟိႏၵဴ ေ၀ဒႏၱဂုိဏ္း ႏွင္႔ ညာယ ၀ိေသသိက ဂုိဏ္း) တို႔ အၾကား ရုန္းကန္မႈမ်ား၏ ရလာဒ္ ျဖစ္သည္။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္း တြင္ လိုက္ပါစီးေမ်ာခဲ႕ ရေသာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အေနျဖင္႔ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ အသြင္အျပင္ ႏွင္႔ ျခားနားေျပာင္းလဲလာခဲ႔ သည္မွာ ဓမၼတာပင္ျဖစ္သည္။ တနည္းအားျဖင္႔ မူလဗုဒၶဘာသာ တြင္ မပါ၀င္ခဲ႔ ေသာ အယူအဆသစ္မ်ား မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ နယ္ပယ္ တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ႔ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ယင္း အယူအဆသစ္မ်ားမွာ မူလဗုဒၶဘာသာမွ ေသြဖည္ရန္မဟုတ္ပဲ ဆန္႕က်င္ဖက္ ဘာသာျခား ဘာသာေရး ဂိုဏ္းမ်ားအၾကား ဆက္လက္ရွင္သန္ႏိုင္ရန္ ရုန္းကန္ခဲ႔ရမႈ ၏ ေျခရာမ်ားသာျဖစ္သည္ကို ယေန႔ေခတ္ ပညာရွင္ သုေတသီမ်ား သိလာရၿပီျဖစ္ပါသည္။
ဘာသာေရးဂိုဏ္းမ်ားအၾကား ထိေတြ႕ကူးလူးဆက္ဆံမႈမ်ားေၾကာင္႕ ဟိႏၵဴ ေ၀ဒႏၱဂုိဏ္း ႏွင္႔ ညာယ ၀ိေသသိက ဂုိဏ္း ဆန္ေသာ အယူအဆမ်ား မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အတြင္းသို႔ စိမ္႔၀င္ေရာက္ရွိခဲ႕ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္၏။ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ဘာသာေရးသမိုင္းအရ အလယ္ေခတ္တြင္ ေပၚေပါက္လာခဲ႔ေသာ တႏၱရေယာဂ က်င္႕စဥ္ အယူအဆမ်ား ေလာကီသိဒၶိဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား သည္ပင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ အတြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္လာခဲ႔ေလသည္။ ထို႔ျပင္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာတကၠသိုလ္ႀကီးမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔ျခင္းကလဲ ဤျဖစ္စဥ္ ကို အားေပးခဲ႔သည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာသည္ တရုပ္ျပည္ ဂ်ပန္ျပည္ တိဗက္ျပည္ တို႔သို႔ ပ်ံ႕ပြားခဲ႔ေသာ အခါတြင္လည္း အဆိုပါတိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အားေကာင္းစြာ ရွိေနႏွင္႕ေသာ ရုိးရာအေတြးအေခၚမ်ား ယံုၾကည္မႈထံုးဓေလ႕မ်ားႏွင္႔ ေရာယွက္ေပါင္းစပ္ရျပန္ရာ ပိုၿပီး ေျပာင္းလဲေသာ အသြင္ကို ေဆာင္ယူလာခဲ႔ သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္ေလသည္။ ဤျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ဆက္လက္ ၍
အေသးစိတ္ေရးသားေဖၚျပသြားပါမည္။ ယခု ဆက္လက္၍ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ စတင္ ျဖစ္ထြန္းမႈႏွင္႔ ပတ္သက္ၿပီး ပညာရွင္ တို႔၏ အယူအဆမ်ား က ေလ႕လာၾကည္႕ၾကပါစို႕။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ (Mahayana Buddhist Movement) ကို ေစတီပုထိုးမ်ား ကိုးကြယ္မႈ ႏွင္႔ ဆက္စပ္ကာ ေပၚေပါက္လာသည္ဟု အခ်ိဳ႕ ပညာရွင္မ်ားက မွန္းဆၾကသည္။ ဘီစီ (၃) ရာစု မွ ေအဒီ (၃) ရာစု အတြင္းကာလ သည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ တြင္ စီးပြားေရး တိုးတက္ဖြံ႕ၿဖိဳးေသာကာလျဖစ္သလို ဗုဒၶဘာသာ လည္း ပ်ံ႕ပြား ေနေသာကာလျဖစ္သည္႔ အားေလ်ာ္စြာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား အၾကား ေစတီပုထိုးမ်ား ကိုးကြယ္မႈ လည္း ေခတ္စားေနခဲ႔ေသာ ကာလျဖစ္ေလသည္။
ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေတာ္မူၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကို မဟာပုရိသ အေနႏွင္႔ ကိုးကြယ္မႈမ်ား ရွိလာခဲ႔ၿပီး ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကို ရည္မွန္းလွ်က္ ဓါတ္ေတာ္ ေမြေတာ္မ်ား ကို ေစတီပုထိုးမ်ား တည္ထား ကိုးကြယ္မႈမ်ားလည္း ထြန္းကားခဲ႔သည္႕ အခ်ိန္လဲ ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါ ေစတီပုထိုးမ်ား၏ ပရ၀ုဏ္ အတြင္း၀ယ္ ရဟန္းေတာ္မ်ား သီတင္းသံုးရာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားရွိခဲ႔ၿပီး ယင္း ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေစတီပုထိုးမ်ားကို ေစာင္႔ေရွာက္ထိန္္းသိမ္းျခင္း ေစတီပုထိုးမ်ားကို ၀တ္ျပဳပူေဇာ္ျခင္း တို႔ကို ဦးစီးရြက္ေဆာင္ရသူမ်ားျဖစ္ေလသည္။ အဆိုပါ ရဟန္းေတာ္မ်ားမွ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ စတင္ခဲ႔ေလသေလာ ဟု လည္း ပညာရွင္မ်ားေတြးေတာၾကည္႕ၾကသည္။
ေနာက္အယူအဆတစ္ခုမွာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ အိႏၵိယႏိုင္ငံ တြင္ေပၚေပါက္လာခ်ိန္မွာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာ တြင္ ဂိုဏ္းမ်ား အစိတ္စိတ္အမႊာမႊာ ကြဲထြက္ေနေသာကာလ ျဖစ္တန္ရာသည္။ ဥေရာပ မွ ခရစ္ယာန္ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲ ေရးလႈပ္ရွားမႈ ကဲ႔သို႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာလႈပ္ရွားမႈ သည္ တြင္ ဂိုဏ္းမ်ားအားလံုး ေပါင္းစည္းညီညြတ္ေရး ႏွင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ယံုၾကည္မႈ အႏွစ္သာရ ကို ျပန္လည္ေဖၚေဆာင္ရန္ အားထုတ္ႀကိဳးပမ္းမႈ တစ္အေနႏွင္႔ ျမင္ႏိုင္ပါသည္။ ေခတ္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ ႏွင္႔ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ ဘာသာ ကို အားေပးေသာ ဘုရင္မ်ား၏ ထိုးႏွက္မႈ မ်ားကို ႀကံ႕ ႀကံ႕ခံႏိုင္ေသာ ၀ါဒသေဘာတရားေရးရာတစ္ရပ္ အေနႏွင္႔ ေပၚေပါက္ခဲ႔ဟန္တူပါသည္။
ထိုေခတ္ကာလ က ဟီနယာနဂိုဏ္းမ်ားသည္ ဘ၀လြတ္ေျမာက္ေရးကိုပဲဦးတည္ခ်က္ထားကာ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ ေနၾကေသာေၾကာင္႔ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ ကင္းလြတ္ေနေလသည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ားမွာ ေနထိုင္ကာ တရားအားထုတ္ရင္း ပရိယတၱိစာေပေလ႕လာမႈမ်ားလုပ္ ေနခဲ႔ၾကေသာေၾကာင္႔ လူအမ်ားနဲ႔ ကင္းကြာလာခဲ႔ၾကေလသည္။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔ၾကေသာ လူပုဂၢိဳလ္မ်ား ရဟန္းေတာ္မ်ားကမူ ေခတ္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴျဗဟၼဏ အဖြဲ႔အစည္းႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ရပ္တည္--ရဟန္းေတာ္မ်ားနည္းတူ ဥပသကာ ေတြ၏ အခန္းက႑ကိလည္းု ေရွ႕တန္းတင္ခဲ႔ ၾကေလ၏ (၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသသုတ္)…သို႔ေသာ္ ပညာတတ္ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကသာ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈကို ဦးေဆာင္မည္မွာ အေသအခ်ာပင္ျဖစ္ေလသည္။
ရက္ဂ်ီနယ္ေရး (Reginald Ray) ၏ အလိုအရ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာလႈပ္ရွားမႈသည္အရည၀ါသီေတာရ ေဆာက္တည္ ေသာ ရဟန္းမ်ားမွ စတင္ခဲ႔ဟန္ရွိေၾကာင္း တင္ျပခဲ႔၏[4] ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ာကို တရုပ္ဘာသာသို႔ ျပန္ဆိုခဲ႕ေသာ ေလာကေခမ၏ ဘာသာျပန္ဆိုခ်က္မ်ားတြင္ တပအက်င္႔ ေယာဂအက်င္႔ ကမၼ႒ာန္းအက်င္႔မ်ား ကို အသားေပးေဖၚျပခဲ႔သည္ကိုေတြ႕ ရသည္။ တပအက်င္႔ ေယာဂအက်င္႔ ကမၼ႒ာန္းအက်င္႔မ်ား အားျဖင္႔ သာမန္ထက္ထူးကဲေသာတန္ခိုးရျခင္း တိမ္ျမဳပ္ေပ်ာက္ကြယ္ ေနေသာက်မ္းစာမ်ားေဖၚထုတ္ျခင္း ေဒ၀ေလာက ပရေလာကႏွင္႔ အဆက္အသြယ္ျပဳလွ်က္ အဆင္႔ျမင္႔တရား ဓမၼေဒသနာမ်ားကို အသိေရာက္ေပါက္ေျမာက္ႏိုင္ျခင္း တို႔ အားျဖင္႔ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ ကို တြင္က်ယ္ေစခဲ႔ လူအမ်ား လက္ခံယံုၾကည္မႈကိုတည္ေဆာက္ႏိုင္ခဲ႔ သည္ဟု ဆိုပါသည္။ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ သည္ ဂါမ၀ါသီ ဂိုဏ္းမ်ားႏွင႔္ ၿပိဳင္ဆိုင္ခဲ႔ရဟန္တူေသာေၾကာင္႔ ေရွးေဟာင္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ေနေသာ အံ႕ဖြယ္သရဲတန္ခိုးသတၱိထူးမ်ားမွာ စာေပအလကၤာသေဘာအရ အလွတန္ဆာ ဆင္ရုံသက္သက္မဟုတ္ပဲ ဂိုဏ္ခ်င္း ဘာသာတရားခ်င္း အၿပိဳင္အဆိုင္ စည္းရုံးရဟန္ျဖစ္ေသာ ရုန္းကန္မႈ မ်ားကိုညြန္ျပ ေနခဲ႔ပံုရေလသည္။
ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ Gregory Schopen ၏အျမင္ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ တူရူႏွစ္ခုရွိေနေၾကာင္းေဖၚျပသည္။
မဟာယာန သည္ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းမ်ားႏွင္႔ အေစးမကပ္ခဲ႔ ေသာေၾကာင္႔ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား အတြင္း ေနထိုင္ေသာ မဟာယာန၀ါဒီရဟန္းေတာ္မ်ား-အမ်ားႏွင္႔မတူ အပယ္ခံ အႏွိမ္ခံျဖစ္ေနရျခင္းေတာရေဆာက္တည္ က်င္႔ႀကံေနေသာ အရည၀ါသီ မဟာယာန၀ါဒီရဟန္းေတာ္မ်ား-ဂါမ၀ါသီ ဂိုဏ္းမ်ားမွ လက္မခံျခင္း တို႔ ကို ေတြ႕ရသည္။ မဟာယာန၀ါဒႏွင္႔ပတ္သက္ေသာ ေက်ာက္စာ အေထာက္အထားမ်ား ရာစုႏွစ္မ်ားစြာ မရွိခဲ႔ျခင္း က ဤ အခ်က္ကို သက္ေသထူေန သည္ဟု ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ က သံုးသပ္ထားပါသည္။
မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုလူဥပသကာတို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆ
မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုလူဥပသကာတို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို ျပင္သစ္လူမ်ိဳး ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္ ေအတ်န္းလာမုတ္(Étienne Lamotte) က တင္ျပခဲ႔၏။ လာမုတ္၏ အႏုမာန အရ ရဟန္းေတာ္တို႔၏ အတိမာန ႏွင္႔ ေထာင္လႊားမႈကို လူဥပသကာတို႔က တုန္ျပန္ျခင္းအားျဖင္႔ ေပၚေပါက္ခဲ႔ သည္ဟုဆိုပါသည္။ ဘုရားရွင္လြန္ၿပီးေနာက္
ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ အတြင္း ဗုဒၶဘာသာသည္ တိုးတက္ခဲ႔ေသာ္လည္း အတြင္း အပ အခက္အခဲေတြ ကို ရင္ဆိုင္ခဲ႔ရေလသည္။
ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားအေပၚ အျမင္မတူညီမႈ က်မ္းစာသစ္မ်ား ထပ္တိုးလိုေစျခင္း ၀ိနည္းကို ေလွ်ာ႔ေစျခင္း စေသာ ကြဲျပားမႈမ်ားျဖင္႔ ရုန္းကန္ခဲ႔ရာ၀ယ္ လူဥပသကာတို႔က ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ တရားေသ အနက္ဖြင္႔ဆိုခ်က္မ်ားကို ေ၀ဖန္ဆန္းစစ္ရာမွ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈ စတင္ေၾကာင္း ေအတ်န္းလာမုတ္က ေတြးဆခဲ႔သည္။
ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို ဂ်ပန္လူမ်ိဳး ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္ အကိရ ဟိရကာ၀ (Akira Hirakawa) (1963; cf. Hirakawa 1990: 256–74).က တင္ျပခဲ႔ ပါသည္။ ဘုရားရွင္လြန္ၿပီးေနာက္ က်န္ရစ္ေသာ ဓါတ္ေတာ္ေမြေတာ္မ်ားကို ေစတီ ထူပါ မ်ားတည္ေဆာက္ ႒ာပနာၿပီး ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾကသည္။ ေစတီ ထူပါ တို႔ ကို လူဥပသကာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔က ေစာင္႕ေရွာက္ခဲ႔ၾကၿပီး ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံ၍ မဟာယာနဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား တိုးတက္ထြန္းကားလာခဲ႔ေၾကာင္း အကိရ ဟိရကာ၀ က ေကာက္ခ်က္ဆြဲလိုဟန္တူပါသည္။ ထို႕အျပင္ နာမည္ေက်ာ္၀ိမလကိတၱိနိေဒၵသသုတၱန္ မွာ လူဥပသကာ၀ိမလကိတၱိ က အဆင္႔ျမင္႕မားေသာ မဟာယာနဆိုင္ရာ တရားအသိဥာဏ္ ကို ေဖၚက်ဴးခဲ႕ပံုကို ေထာက္ရႈၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔က ဦးေဆာင္မႈ ျပဳခဲ႔ေၾကာင္း မွန္းဆၾကသည္။
ဘဒၵကာရဗ်ာကရဏသုတၱန္ မွာ လူေဗာဓိသတၱက မဟာယာနတရားမက်င္႔သံုးေသာ ရဟန္းထက္ ပိုျမင္႔ျမတ္ေၾကာင္း ေရးသားထားခ်က္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ထူးျခားေသာ အျဖစ္အပ်က္ တစ္ရပ္ကို မွတ္တမ္းျပဳထားပံုမွာ
အေသာကဒတၱာ ဗ်ာကရဏသုတၱန္တြင္ အေသာကဒတၱာ အမည္ရွိ (၁၂) ႏွစ္အရြယ္ ဘုရင္႔ သမီးေတာ္ေလး က နန္းေတာထဲ၀င္လာေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ရွိခိုးဦးခ်ရန္ ျငင္းဆန္ခဲ႔ပံု ျခေသၤ႕ က ေတာေခြး မ်ား ကို အရုိအေသျပဳရန္မလိုအပ္သလို မဟာယာနလမ္းစဥ္ကို လိုက္နာသူက ဟီနယာန ရဟန္းမ်ားကိုအရုိအေသျပဳရန္ မလိုအပ္ပါေၾကာင္း ဖခင္ ဘုရင္ႀကီးကို ေလွ်ာက္ထားပံုမ်ား ပါ၀င္ေနသည္ကို ေထာက္ခ်င္႔္၍ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔က ရဟန္းေတာ္ တို႔ကို ဆန္႕က်င္ခဲ႔ဟန္ ကို ေတြ႕ရေပသည္။
သို႔ရာတြင္ ေခတ္ပညာရွင္မ်ားက ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို လူဥပသကာ တို႔ကစတင္ခဲ႔ေၾကာင္းအယူအဆကို လက္သင္႔မခံလိုၾကေတာ႔ေခ်။ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ (Gregory Schopen) ၏ ေ၀ဖန္ခ်က္မွာ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ားတြင္ ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ကို ျပင္းထန္စြာ ဆန္႕က်င္ထားခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရေသာေၾကာင္႔ျဖစ္ ေလသည္။ ေစတီ ထူပါ ကိုးကြယ္မႈ ထက္မဟာယာနလမ္းစဥ္ ကို ေဖာ္က်ဴးထားေသာ
က်မ္းစာမ်ား ကိုးကြယ္မႈ ကို အေျခခံၿပီး မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔ေၾကာင္း Gregory Schopen က ဆိုခဲ႕ပါသည္။
အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္
ေရွးေဟာင္း ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းတစ္ခုမွ သုတၱန္တစ္ခုျဖစ္ႏိုင္သည္ဟုယူဆရေသာ အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္
တြင္ လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား၏ အစ ကို ေတြ႕ရ၏။ ဤသုတၱန္သည္ မဟာယာနဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခု ဆိုေသာ္လည္း မ်ားစြာေရွးက်ဖြယ္ရွိေၾကာင္႔ ပညာရွင္တို႔ ခန္႔မွန္းၾကေလသည္။ ဤသုတၱန္သည္ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံ ဂီလ္ဂ်စ္ ေဒသမွ ေစတီကုန္းတစ္ခု တူးေဖၚရာမွ ေတြ႕ရွိေသာ သကၠဋသုတၱန္ျဖစ္ၿပီး
၆-၇ ရာစုခန္႔က ေရးသားခဲ႔ဟု ခန္႔မွန္းၾကသည္။ မဟာယာနဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခု ႏွင္႔ သိပ္မတူလွပဲ အႀကိဳ မဟာယာန (Proto-Mahayana) ဆိုင္ရာ သုတ္တစ္ခုလို႔ဆိုႏိုင္သည္။ ဤသုတၱန္တြင္ လူဥပသကာမ်ား ကို ဒါနျပဳၾကရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းၾကရန္သြန္သင္ထားသည္ကို ေတြ႕ရ၏။ ဒါနျပဳျခင္းအားျဖင္႔ အနာဂတ္ဘ၀မ်ားအတြက္ အႏုဂါမိကဥစၥာ ျမဳပ္ႏွံၾကရန္တိုက္တြန္းထား ပံုမွာ ယခုေခတ္ကာလ ဘာသာေရး ေဟာေျပာမႈမ်ားႏွင္႔ျခားနားခ်က္ မရွိလွေခ်။
ဤသုတၱန္တြင္ပါေသာ ဇာတ္လမ္းမွာ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး တစ္ေယာက္သည္ ဘုရားရွင္ကို လွဴဒါန္းစရာမရွိေသာ ေၾကာင္႔ မိမိကိုယ္ကို သတ္ေသရန္ဆံုးျဖတ္ခဲ႔ရာတြင္ နတ္ေဒ၀တာတစ္ပါးက သူမကို လွဴဒါန္းစရာေပး ေလ၏။ ဘုရားရွင္က ဤသို႔ လွဴဒါန္းသည္မွာ ယခုမွမဟုတ္မူပဲ အတိတ္ကာလကလည္း ေရွးဘုရားရွင္မ်ားကို အခုလို လွဴဒါန္းခဲ႔ဖူးေၾကာင္း အတိတ္ကိုေဆာင္ ေဟာေျပာေလသည္။ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး အား ဘုရားရွင္က ေနာင္ပြင္႔မည္႔ ဘုရားေလာင္း အျဖစ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးေတာ္မူခဲ႔ သည္ဟု ဆိုပါသည္။
သုတၱန္ထဲမွ အဓိကက်ေသာ ဇာတ္ေဆာင္တစ္ဦးမွာ ဘုရားရွင္၏ မဟာသာ၀ကတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အရွင္နႏၵိမိတၱ ျဖစ္၏။
ဘုရားရွင္က အရွင္နႏၵိမိတၱ ကို အဇိတေသနမင္းထံ ကလ်ာဏမိတၱ အေနျဖင္႔ေစလြတ္ တရားေဟာေစခဲ႔ ရာတြင္ အရွင္ျမတ္က ဒါနျပဳၾကရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို လွဴဒါန္းၾကရန္ ဒါနျပဳျခင္းအားျဖင္႔ အနာဂတ္ဘ၀မ်ားအတြက္ အႏုဂါမိကဥစၥာ ျမဳပ္ႏွံၾကရန္တိုက္တြန္းေဟာေျပာခဲ႔၏။ ထိုအခါမွာ သူေတာင္းစားအေမအိုႀကီး ကြယ္လြန္ၿပီး အဇိတေသနမင္းထံမွာ သားေတာ္အျဖစ္ ျဖင္႔ ျပန္လည္ေမြးဖြား ခဲ႔ေလသည္။
ေနာင္ကာလတြင္ အဇိတေသနမင္း ႏွင္႔ သားေတာ္ တို႔သည္ လူေဘာင္ကိုစြန္႕ခြာၿပီး သာသနာေတာ္မွာ ရဟန္းျပဳၾကေလ၏။ ရဟန္းခံေနစဥ္မွာပင္ သားေတာ္သည္ အာသေ၀ါကုန္ခမ္း ရဟႏၱာျဖစ္ခဲ႕ မ်ားစြာေသာ သုခ၀တီ ႏွင္႔ အဘိရတိ စေသာ ဗုဒၶေခတ္ (Buddha-Fields) တို႔ ကို အဘိညဥ္မ်က္စိအားျဖင္႔ ေတြ႕ျမင္ရ သည္ဟုဆို၏။
အရွင္နႏၵိမိတၱ ကိုလည္း ျမတ္စြာဘုရားက ေနာင္ပြင္႔လာမည္႕ဘုရားေလာင္းအျဖစ္ဗ်ာဒိတ္ေပးခဲ႔ေလ၏။
ဤသုတၱန္မွာ ေထရ၀ါဒအျမင္ႏွင္႔ ျခားနားေသာ အခ်က္ကို ထင္ရွားစြာေတြ႔ ႏိုင္ ရဟႏၱာျဖစ္ခဲ႕ၿပီးမွ ဘ၀မခ်ဳပ္ၿငိမ္းပဲ ဘုရားေလာင္းအျဖစ္ဗ်ာဒိတ္ေပးခံရျခင္း အယူအဆကို ထူးျခားစြာေတြ႕ရပါသည္။ ထို႔အျပင္ ရွင္ေတာ္ဘုရား၏ တန္ခိုး ႏွင္႔ ဗုဒၶ၏ နာမေတာ္ကို ရြတ္ဆိုပြားမ်ားျခင္းျဖင္႔ အပယ္မွလြတ္ကင္းႏိုင္ပံု မ်ားကိုပါ ဆက္လက္ေဖၚျပထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။
မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ အစဥ္အလာအတိုင္း ဤသုတၱန္ ကို ျဖန္ျဖဴးသူမ်ား ေကာင္းက်ိဳးခံစားရပံု ေ၀ဖန္တိုက္ခိုက္သူမ်ား အပယ္ငရဲသို႔ လားရပံု တို႔ပါ တစ္ဆက္တည္းေရးသား ေဖၚျပထားပါသည္။
ဤသုတၱန္တြင္ ရဟႏၱာအျဖစ္ထက္ ဘုရားအျဖစ္က ျမင္႔မားသာလြန္ပံု လူတိုင္း ဘုရားဆုကို ပန္ဆင္ႏိုင္ပံု ကို ေဖၚျပခဲ႔ ေသာေၾကာင္႔ အဇိတေသနဗ်ာကရဏနိေဒၵသ သုတၱန္သည္ မဟာယာန ေ၀ါဟာရ မပါရွိေသာ္လည္း မဟာယာန အျမင္သို႔ စတင္ကူးေျပာင္းလာမႈ၏ အစ အျဖစ္ေတြ႔ရေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ သံုးသပ္ၾကသည္။
ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏သြင္ျပင္
ေအဒီ (၆) ရာစုတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ေပၚလြင္ထင္ရွားေသာ သီးျခားဂုိဏ္းႀကီးအျဖစ္ရပ္တည္ႏိုင္လာသည္႔ တိုင္ေအာင္ ၎ တည္ရွိေနေသာ ေဒသမ်ားမွာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းမ်ား အားမေကာင္းသည္႔ အရပ္ေဒသမ်ား သာျဖစ္ေနခဲ႔သည္ ကို ေတြ႕ရသည္။ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ မူလဗုဒၶဘာသာ၏ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္း အစဥ္အလာကို ျပန္လည္ေဖၚထုတ္ရန္ႀကိဳးပမ္းေသာလုပ္ရပ္ျဖစ္ႏိုင္သည္။ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ပဋိပတၱိလုပ္ငန္းႏွင္႔ ဘုရားျဖစ္ေရးလမ္းစဥ္ကို ျပန္လည္ထြန္းညိွသူမ်ားျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။
ယင္းအခ်က္ႏွင္႕ပတ္သက္ ေရွးေဟာင္းမဟာယာနသုတၱန္မ်ား ျဖစ္ေသာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ၂ ခု = စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္႔ေလ႕လာေတြ႕ရွိႏိုင္ေလသည္။
စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ အစဥ္အလာ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒဆန္ေသာ သင္ၾကားမႈမ်ားသာေတြ႕ရသည္။ ရဟန္းေတာ္မ်ား ၀ိနည္းက်င္႔၀တ္ကိုလိုက္နာၾကရန္ ပဋိပတၱိလုပ္ငန္း အားထုတ္ၾကရန္ သြန္သင္ဆံုးမခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရသည္။
မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ စူဠ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ကို အေျခခံခ်ဲ႕ထြင္ထားဟန္ရွိၿပီး
ေဗာဓိသတၱ ရဟန္းမ်ားကို ရဟန္းေကာင္းမ်ားအျဖစ္ေဖၚျပ အမြမ္းတင္ထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ယင္းသုတၱန္တြင္
ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား အတြက္ ေတာရ ေဆာက္တည္က်င္႔သံုးရန္ညြန္ၾကားခ်က္မ်ား-အျပစ္အာပတ္မ်ား ကို ေဖၚျပထားပါသည္။ ထို႔အျပင္ ေခတ္ၿပိဳင္ ဗုဒၶဘာသာေလာက၏ ယိုယြင္းပ်က္စီးေနပံုမ်ားကို မီးေမာင္းထိုးျပထားခဲ႔ၿပီး ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ ႀကီးထြားေနဟန္ ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔၏ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ား ကို ေဖၚျပထားပါသည္။စ်ာန္မဂ္ဖိုလ္ကို ေဆာက္တည္က်င္႔သံုးေနေသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား ကို ေက်ာင္းတိုက္မွႏွင္ထုတ္ပံု ရိုက္ႏွက္ပံု ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ အပယ္ငရဲသို႔သာလားၾကရမည္႔အေၾကာင္း ကိုလည္း ေတြ႕ရ၏။
မဟာ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ မွာ ေရွးေဟာင္း ဇာတက (ဇာတ္ေတာ္) မ်ားကို ကိုးကား ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား က်င္႔သံုးရန္ ဘုရားေလာင္းက်င္႔၀တ္မ်ားကို ေဖၚညြန္းထား ခဲ႔သည္႕အျပင္ဗုဒၶအျဖစ္သည္ ရဟႏၱာအျဖစ္ထက္ အလြန္အက်ဴး သာလြန္ထူးျမတ္ေၾကာင္း ကို ေဖၚျပထားေလသည္။သက်မုနိ အေလာင္းလ်ာေဗာဓိသတၱ သည္ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ား ရွိသည္႔ ရဟန္းဆိုး ရဟန္းညစ္တို႔ ႏွင္႕ မည္မွ်ျခားနားေၾကာင္းကို အသားေပးေဖၚျပထားေလသည္။
ေနာက္သုတၱန္တစ္ခုျဖစ္ေသာ သူရိယဂဗၻသုတၱန္ တြင္ မွားယြင္းေသာ အက်င္႔စရိုက္မ်ားက်င္႕ႀကံေနေသာ ၀ိနည္းမေလးစားေသာ ရဟန္းဆိုးတို႕ ကို ႏွင္ထုတ္ရန္အတြက္ ဥပသကာမ်ားကို တိုက္တြန္းထားခဲ႔ေလသည္။ အကယ္ေရြ႕
ဥပသကာမ်ားက ရဟန္းဆိုးတို႕ ဖက္ကရပ္တည္ခဲ႔လွ်င္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းမ်ား အေနျဖင္႔ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ ထြက္သြားရန္ႏွင္႔ ေတာရေဆာက္တည္ၾကရန္ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။
ဂရီဂိုရီ ရႈိပင္ (Gregory Schopen) ၏ သံုးသပ္ခ်က္အျမင္အတိုင္းဆိုရပါလွ်င္ ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္း သည္ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္းမရွိလွပဲ အလယ္ေခတ္ ေရာမေက်ာင္းေတာ္ကဲ႔သို႔ ပိုင္ဆိုင္မႈမ်ားျဖင္႔ၾကြယ္၀လွ်က္ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္ ေက်းကၽြန္မ်ားပါ အလုပ္အေကၽြးျပဳလွ်က္ ရွိ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းသည္ ကမၼ႒ာန္းတရား အလုပ္အားထုတ္ၾကေသာ ရဟန္းမ်ားကို မ်က္ႏွာသာေပးပံုမရပဲ လူၿပိန္းႀကိဳက္ ဘာသာတရားတစ္ခုအသြင္ ျဖစ္ေနေၾကာင္း သံုးသပ္ထားသည္။[5] ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာအဖြဲ႔အစည္း သည္ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္း ကိစၥမ်ားထက္ ပရိယတၱိစာေပသင္ၾကားျခင္း ဥပသကာတို႔၏ ဘာသာေရးဆိုင္ရာလိုအပ္မ်ား ကို ၀န္ေဆာင္မႈေပးျခင္း စေသာကိစၥရပ္မ်ားတြင္သာ အခ်ိန္ေပးလွ်က္ရွိၿပီး ကမၼ႒ာန္းတရား အလုပ္အားထုတ္ၾကေသာ ရဟန္းမ်ားကို သာသနာေတာ္ထြန္းကားျပန္႔ပြားေရးအတြက္ တာ၀န္မေက်ပြန္ေသာ ရဟန္းမ်ား အျဖစ္သတ္မွတ္ခဲ႔ေသာကာလလည္းျဖစ္ေပသည္။
ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္လာေသာလူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ၏ အခန္းက႑
ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ မည္ေသာ ေရွးဦးမဟာယာနဗုဒၶဘာသာဆိုင္ရာ သုတၱန္တစ္ခုတြင္မူ ရဟန္းမဟုတ္ေသာ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ၏ အခန္းက႑ကို ေရွ႕တန္းတင္ကာေဖၚျပလာသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ ဤေနရာတြင္ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱ ဟူသည္မွာ သာမန္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဥပသကာမဟုတ္မူပဲ ကမၼ႒ာန္းတရားအလုပ္အားထုတ္ျခင္း ကိစၥမ်ားတြင္ ဘ၀ကိုႏွစ္ျမဳပ္လွ်က္ က်င္႔ႀကံအားထုတ္ေနေသာ လူသူေတာ္စင္ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးကို ဆိုလိုဟန္တူေလသည္။ လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱသည္ လူသားတစ္ဦးအေနျဖင္႔လူ႕ေဘာင္ေလာကတြင္ ေနထိုင္လွ်က္က ျမတ္ေသာျဗဟၼစရိယ အက်င္႔ကိုက်င္႔သံုးသူ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ စင္စစ္ အားျဖင္႔ ဇနီးမယားဟူေသာ မာတုဂါမသည္ သူ႕အတြက္ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္အတြက္ အဟန္႔အတားသဖြယ္ျဖစ္ရေၾကာင္း မိမိ၏ သားမယား အေပၚ စြဲလန္းႏွစ္သက္တြယ္တာမႈအစား ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအားလံုး အတြက္ တူညီေသာ ေမတၱာ ကရုဏာ ကိုသာထားရွိသင္႔ေၾကာင္း ကို ထိုသုတၱန္တြင္ ေဖၚျပထားေလသည္။[6]
လူဥပသကာ ေဗာဓိသတၱသည္ ရဟန္းေတာ္မ်ားကို ခ်ဥ္းကပ္ကာ ေဗာဓိသတၱ လမ္းစဥ္ ကို ေလ႔လာဆည္းပူးသင္ယူ ေလ႔က်င္႔လွ်က္ မိမိကိုယ္တိုင္လည္း ရဟန္းေတာ္ေဗာဓိသတၱတစ္ပါးအျဖစ္သို႔ေရာက္ရွိေအာင္ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္ရန္ လိုအပ္ေၾကာင္းဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ က ညြန္ျပထားေလသည္။ အဘယ္ေၾကာင္႔ဆိုေသာ္ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္သုိ႕ရဟန္းေတာ္ေဗာဓိသတၱတစ္ပါးအျဖစ္မွ သာ ေရာက္ရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ေပသည္။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္သည္ ေႏွာင္းကာလ မဟာယာနအယူအဆျဖစ္ေသာ ဧကယာနအယူအဆ (သတၱ၀ါအားလံုး သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္ အျဖစ္သုိ႕ေရာက္ရွိျခင္းလမ္းစဥ္) ႏွင္႔ မတူညီျခားနားေသာ အျမင္ရွိေၾကာင္းေတြ႕ ရ၏။ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္ သုိ႕ေရာက္ရွိျခင္းလမ္းစဥ္သည္ သတၱ၀ါအားလံုးအတြက္မဟုတ္မူပဲ ရွားပါးထူးခၽြန္ထက္ျမက္ေသာ လူနည္းစု အတြက္ သာျဖစ္သည္ဟု တင္ျပထားေလသည္။
ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ တြင္ ေရးသားေဖၚျပခ်က္မ်ားအရ ေက်ာင္းအရာမ္တစ္ခုတြင္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားရွိသလို သာမန္ သာ၀ကလမ္းစဥ္ကို က်င္႔သံုးေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား ဓူတင္ေဆာင္ရဟန္းေတာ္မ်ားလည္း အတူတကြ သီတင္းသံုးေနခဲ႔ၾကေၾကာင္းေတြ႕ရ၏။ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္ ႏွင္႔ရ႒ပါလပရိပုစၦာသုတၱန္ တို႔ ေဖၚျပေသာ ေခတ္ၿပိဳင္ ဗုဒၶဘာသာ၏ ပံုရိပ္မ်ား ကြဲျပားေနပံုကို ေလ႔လာျခင္းအားျဖင္႔ မဟာယာနစတင္ေပၚေပါက္ခဲ႔ခ်ိန္မွာ မဟာယာန ႏွင္႔ မဟာယာနမဟုတ္ေသာ ရဟန္းမ်ား အတူတကြ ေနထိုင္ခဲ႔ၾကေသာ္လည္း ေနာက္ပိုင္းကာလမ်ားတြင္ ရန္လိုေစာင္းေျမာင္းမႈ ႏွင္႔ အယူအဆေရးရာ ပဋိပကၡမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔ပံုကို ေထာက္ဆသိရွိႏိုင္ေလသည္။
မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစကာမူ ဥဂၢပရိပုစၦာသုတၱန္၏ အျမင္မွာ သမၼာသမၺဳဒၶဘုရားရွင္အျဖစ္သုိ႕ေရာက္ရန္အတြက္ လူ႔ေဘာင္ ေလာကမွ စြန္႔ခြာၿပီး ရဟန္းအသြင္ေဆာင္ယူလွ်က္ ေတာရေဆာက္တည္ၿပီး က်င္႕ႀကံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားရာ
သက်မုနိဗုဒၶရွင္ေတာ္၏ လမ္းစဥ္အတိုင္း ထပ္တူျဖစ္ေၾကာင္းေတြ႕ရေလသည္။
အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံတြင္ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ႔ေသာ ေရွးေဟာင္း မဟာသံဃိကဂိုဏ္းမွ သကၠဋဘာသာျဖင္႔ေရးသားထားေသာ မဟာယာနသုတၱန္တစ္ခု ျဖစ္ေသာ သဗၺဓမၼပရ၀ီထိနိေဒၵသသုတၱန္တြင္ ေဗာဓိသတၱက်င္႕စဥ္ကို မက်င္႔ေသာ မဟာယာနအမည္ခံ ရဟန္းမ်ားကို ျပစ္တင္ရႈတ္ခ်ထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ သဗၺဓမၼပရ၀ီထိနိေဒၵသသုတၱန္ သည္ သမိုင္းစဥ္အရ ေနာက္က်ေသာ သုတၱန္ျဖစ္ၿပီး ထိုသုတၱန္ေပၚေပါက္ခ်ိန္တြင္ အရည၀ါသီ ေတာရေဆာက္တည္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ေကာင္းမြန္ထင္လင္းစြာ ရပ္တည္ေနႏိုင္ဟန္ရွိေနေၾကာင္းေတြးဆႏိုင္ေလသည္။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ႏြယ္ေသာသကၠဋ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ တိုးတက္ျဖစ္ထြန္းမႈကို ေစ႕ငုၾကည္႔မည္ဆိုပါက မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ႏြယ္ေသာသကၠဋ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား ကို ခ်န္လွပ္ထား ၍ ျဖစ္ေကာင္းသည္မဟုတ္ေပ။ ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ အသီသီးတြင္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို မွတ္တမ္းတင္ထားေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းမ်ား ရွိေလသည္။ ေထရ၀ါဒဂုိဏ္း တြင္ အေလးအျမတ္ျပဳအပ္ေသာ ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္ ရွိသလို ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ မဟာသံဃိကဂိုဏ္းတြင္လည္း မဟာ၀တၱဳ သို႕မဟုတ္ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ အသီသီးတြင္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေလးနက္စူူးရွေသာ ၾကည္ညိဳသဒၶါ တရားအားျဖင္႔ သီကံုးေရးသားထားသည္ကိုေတြ႔ ရေလသည္။
မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ ေရွးေဟာင္း ဟီနယာနဂုိဏး္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ၏ ဗုဒၶရွင္ေတာ္တို႔ သည္ ေလာကကို ေက်ာ္လြန္ ၍ ျမင္႕မားေသာ အဆင္႔သို႔ ေရာက္ရွိၿပီးသူမ်ားျဖစ္ၾက ၍ ေလာကီသားတို႔ ကဲ႕ သို႕ ေမြးဖြားရွင္သန္စားေသာက္ေနထိုင္ျခင္းမွာ အစစ္အမွန္ မဟုတ္မူပဲ အေပၚယံဟန္ျပသေဘာသာျဖစ္သည္ဟူေသာ အယူအဆကိုလည္း ထင္ဟပ္ျပထားေလသည္။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ေရးဖြဲ႕ေဖၚက်ဴးရာ ၌ သာမန္လူသားတို႔ အတြက္ မျဖစ္စဖူးထူးကဲလြန္းေသာ အံ႕ဖြယ္သူရဲ အျဖစ္အပ်က္မ်ားစြာျဖင္႔ ေ၀ေ၀ဆာဆာ တန္ဆာဆင္ေရးသားထား ေသာေၾကာင္႔ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ၏ တရားေတာ္ တို႔ႏွင္႔ လံုး၀ ကိုက္ညီေနေပသည္။ ဤ အယူအဆမ်ားသည္ကား ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္ ကို ပင္လြမ္းမိုးဟန္ရိွခ႔ဲ ၍ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ေလာကုတၱရာဗုဒၶ အယူ၀ါဒ၏ ေရွ႕ေျပးအယူအဆ (Proto-Mahayanic Idea) အျဖစ္ ပညာရွင္အမ်ား လက္ခံထားၾကေလသည္။
ဗုဒၶ၀ံသပါဠိေတာ္နည္းတူ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ ျမတ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္မ်ားကို ပဋိသေႏၵေနတာ္မူျခင္း၊ ဖြာျမင္ေတာ္မူျခင္း ေတာထြက္ေတာ္မူျခင္း ဘုရားအျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိ ၍ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကိုရရွိျခင္း တရားေဟာၾကားေတာ္မူျခင္း ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူျခင္း စသည္တို႔ ကို အပိုင္း (၃) ပိုင္းခြဲ ၍ ေရးသားထားေလသည္။ ပထမအခန္းသည္ ဒီပကၤရာဘုရားရွင္လက္ထက္မွစတင္ ၍ နိယတဗ်ာဒိတ္ ပန္ဆင္ျခင္း ႏွင္႔ ေရွးဘုရားမ်ား လက္ထက္ေတာ္က ျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ ဒုတိယပိုင္းတြင္ ဘုရားေလာင္းနတ္သား တုသိတာနတ္ျပည္တြင္စံေတာ္မူသည္မွစတင္ ၍ မယ္ေတာ္မာယာ၏၀မ္းၾကာတိုက္၀ယ္ ပဋိသေႏၵေနတာ္မူျခင္း၊ ေတာထြက္ျခင္း မာရ္နတ္ႏွင္႔ စစ္သည္တို႔ကိုေအာင္ႏိုင္ေတာ္မူျခင္း ဘုရားအျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိ ၍ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ ကိုရရွိျခင္း တို႔ ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ ေနာက္ဆံုးပိုင္းတြင္ ဓမၼစၾကာတရားေဟာေတာ္မူပံု ႏွင္႔ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းတည္ေထာင္ပံု တို႔ ကို မွတ္တမ္းတင္ထားပါသည္။ သံဃာအဖြဲ႔အစည္းတည္ေထာင္ပံု ကို ေဖၚျပထားေသာေၾကာင္႔ မဟာ၀တၱဳ အ၀ဒါန က်မ္းသည္ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း၏ ၀ိနည္းပိဋကတ္တြင သြတ္သြင္းထားခဲ႔ေသာ္လည္း ရဟန္းေတာ္မ်ားလိုက္နာရန္ ၀ိနည္းပညတ္မ်ားကိုမူ ေဖၚျပထားျခင္း အလ်င္းမရွိေခ်။
မဟာ၀တၱဳ ၏ စာေပဖြဲ႕စည္းမႈ သည္ ပါဠိစာေပမွ ဗုဒၶ၀ံသ ကဲ႔ သို႔ ရွင္းလင္းျပတ္သားမႈ မရွိပဲ ဇာတ္ေၾကာင္းမ်ား ရႈပ္ေထြးေန ေသာေၾကာင္႔ က်မ္း၀ကၤဘာဟုေခၚႏိုင္ ေလသည္။ ၀တၱဳေၾကာင္းမ်ား ကို ထပ္ခါတလဲလေဖၚျပထားၿပီးလွ်င္ အျခားေသာ အေၾကာင္းအရာ မ်ား ထူးေထြမ်ားျပားလွေသာ ဇာတကမ်ားျဖင္႔ ေမႊေႏွာက္ေရးသားစီရင္ ထားသည္ကိုေတြ႕ရ၏။ ေရးသားပံုမွာလည္း ဂါထာတစ္လွည္႔ စကားေျပတစ္လွည္႔ ႏွင္႔ ေလ်ာ႔ရဲေသာဖြဲ႕စည္းမႈ ျဖစ္ေနေၾကာင္း ဖြားေတာ္မူခန္း ဒ႑ာရီကို ေလးႀကိမ္ခန္႔ေဖၚျပထားေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။သကၠဋ စာေပစစ္စစ္္မဟုတ္ပဲ ေရာေႏွာ သကၠဋ စာေပ ဆန္ သည္႔ ေရးဖြဲ႔မႈမ်ိဳးျဖစ္၍ မဟာ၀တၱဳ တြင္ ဓမၼစကၠပ၀တၱနသုတ္-မဟာေဂါ၀ိႏၵသုတ္ (ဒီဃနိကာယ္) ဒီဃနခသုတ္ (မဇၥၽိမနိကာယ္) မာရသံယုတ္ (သံယုတၱနိကာယ္) ဓမၼပဒ သဟႆ၀ဂ္ ခုဒၵကပါဌ သုတၱနိပါတ္ ၀ိမာန၀တၱဳ ဗုဒၶ၀ံသ စေသာ ေရွးပါဠိနိကာယ္ စာေပ၏ သဲလြန္စမ်ားေတြ႔ရသည္ ကိုေထာက္ခ်င္႔၍ မဟာ၀တၱဳသည္ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္မ်ားစတင္ကြဲျပားၿပီး မၾကာျမင္႔ေသး
ေသာ အခ်ိန္တြင္ ေရးဖြဲ႕ခဲ႔ဟန္ရွိေလသည္။
မဟာ၀တၱဳသည္ ဟီနယာနဂိုဏ္းလာ က်မ္းစာျဖစ္၍ ေထရ၀ါဒပါဠိပိဋကတ္တြင္ပါရွိေသာ အခ်က္အလက္ အေျမာက္အမ်ား ပါ၀င္လွ်က္ရွိေသာ္လည္း မဟာယာနဆန္ေသာ ေရးအဖြဲ႔မ်ားစြာကိုလည္းေတြ႕ ရ၏။ ဤသို႔ ေရာေႏွာေနရျခင္းမွာ မဟာ၀တၱဳ သည္ အႀကိဳမဟာယာနဂုိဏ္းမ်ားျဖစ္ေသာ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ႏွင္႔ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း တို႔၏ အတြင္းမွ ထြက္ေပၚလာေသာ က်မ္းျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္ႏိုင္၏။ ေလာကုတၱရာ၀ါဒီဂုိဏ္း ႏွင္႔ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း ဗုဒၶအယူအဆသည္ လူသားဗုဒၶ အျဖစ္မွ ေဒ၀တာဆန္ေသာ ဗုဒၶအျဖစ္ စတင္ကူးေျပာင္းေနခဲ႔ေသာ ကာလျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ျဖစ္တန္ရာ၏။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေဗာဓိသတၱ တစ္ေယာက္ ေက်ာ္လြန္ျဖတ္သန္းရမည္႔ ဘူမိ (၁၀) ပါး ကိုလည္း က်ယ္၀န္းစြာေဖၚျပ ထား သည္ ကိုေတြ႕ရ၏။
ၾကည္ညိဳသဒၶါတရားကို ႏိုးထေစေသာ ေရွးေဟာင္းဟိႏၵဴပူရာဏ္က်မ္းမ်ားကဲ႔သို႔ ဗုဒၶ၏ ဂုဏ္ျဒပ္မ်ားကို အမြန္းတင္ထား သည္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ဗုဒၶသည္ အလြန္ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေတာ္မူေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶအား ရွိခိုးပူေဇာ္ျခင္းသည္ နိဗၺာန္သို႔ ပို႔ေဆာင္ႏိုင္သည္ ဟူ၍၎ ေစတီ ရုပ္ပြားတို႔ကို ပန္းမာလ္ နံ႔သာတို႔ျဖင္႔ လုပ္ေကၽြးပူေဇာ္ရျခင္းသည္ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ ကုသိုလ္အက်ိဳးတရားမ်ားကို ေပးစြမ္းႏိုင္သည္ ဟူ၍၎ ဗုဒၶ ၿပံဳးေတာ္မူရာမွ ထြက္ေပၚလာေသာေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ ဗုဒၶေခတ္ တစ္ခုလံုး ကို ထြန္းလင္းေစသည္ ဟူ၍၎ ဘုရားအေလာင္းေတာ္ ေဗာဓိသတၱ တို႔ သည္ လူသားမိဘႏွစ္ပါး၏ သံ၀ါသျပဳေပါင္းေဖၚမႈေၾကာင္႔ ေမြးဖြားလာရသည္ မဟုတ္ၾကပဲ မိမိတို႔ ျဖည္႔က်င္႔ဆည္းပူးခဲ႕ၾကေသာ ဘုန္း ကံ ပါရမီေတာ္ တို႔၏ အစြမ္းျဖင္႔သာ လူ႔ဘ၀ ကို ရခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားထားပံုမွာ အမွန္ပင္ မဟာယာနဆန္လွေပသည္။
မဟာ၀တၱဳသည္ ဟီနယာနဆန္ေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာဟုဆိုပါလွ်င္ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း (ဗုဒၶျမတ္စြာ၏ လူေလာကသို႔ ဆင္းသက္ေပ်ာ္စံေတာ္မူျခင္း အေၾကာင္း) သည္ကား မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔ အထြဋ္အျမတ္ထား ဦးခိုက္ရာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းတစ္ဆူပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ဤက်မ္းတြင္ပါရွိေသာ ဗုဒၶ၏ ရုပ္ပံုလႊာသည္ ပကတိလူသားစစ္စစ္ ႏွင႔္ လံုး၀ မတူေတာ႔ပဲ ေကာင္းကင္ဘံုမွ တန္ခိုးေတာ္ရွင္ နတ္ေဒ၀ါတစ္ပါးအသြင္ ျဖစ္ေနေလသည္။ ဤက်မ္းသည္ ပါဠိနိကာယ္လာ သုတၱန္မ်ားကဲ႔သို႔ ဧ၀ံေမသုတံ စကားျဖင္႔ အစခ်ီထားေသာ္လည္း အဖြင္႔နိဒါန္း၌ ပင္ ဗုဒၶ၏ ရုပ္ပံုလႊာကို ေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ား တဖိတ္ဖိတ္တလက္လက္ ကြန္႔ျမဴးေတာက္ပေစလွ်က္ အလကၤာစာပန္းခ်ီ ေရးခ်ယ္ထားေလ၏။ ျမတ္ဗုဒၶ၏ အနီးအပါးတြင္ ရဟန္းေတာ္ေပါင္း (၁၂၀၀၀) ခန္႔ႏွင္႔ ေဗာဓိသတၱေပါင္း (၃၂၀၀၀) ခန္႔တို႔က အၿမဲတေစ ၀န္းရံထားေလဟန္ ေဖၚျပ ေရးသားထားေလသည္။ ဗုဒၶ၏ အတိုင္းမသိ ေရင္ျဖည္ေတာ္မ်ားသည္ ေဒ၀ေလာက ျဗဟၼာေလာက မ်ားသို႔ အဆင္႔ဆင္႔ ထြင္းေဖါက္၍ နတ္ျဗဟၼာ အားလံုးကို လြန္ကဲေသာ ၾကည္ညိဳသဒၶါတရားမ်ား ျဖစ္ေပၚေစေၾကာင္း ႏွင္႔ ျဗဟၼဏတို႔ ဆည္းကပ္ကိုးကြယ္ၾကေသာ ဣႆရ (ဤရႊာရ)ဘုရားသခင္ႏွင္႔တစ္ကြ ေသာင္းတိုက္စၾက၀ဠာမ်ားမွ နတ္ျဗဟၼာတို႔ သည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ေျခေတာ္ရင္း၌ ၀ပ္တြားခယ ၾကရေလဟန္ ေရးသားသီကုံးထားေလသည္။
လလိတာ၀တၱာရက်မ္းလာ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ ျဖစ္ေတာ္စဥ္သည္ ပါဠိစာေပမွာ ဗုဒၶ၀ံသ ႏွင္႔ မ်ားစြာ ဆင္တူေသာ ေအာက္ပါ ျဖစ္ရပ္မ်ားျဖင္႔ ဖြဲ႔စည္းထားေလ၏။
o ဘုရားအေလာင္းေတာ္နတ္သား တုသိတာနတ္ျပည္၌ စံေနစဥ္ နတ္ေဒ၀တာတို႔က လူ႕ျပည္သို႕ ဆင္းသက္ ေတာ္မူ၍ ဘုရားအျဖစ္ ပြင္႔ေတာ္မူပါရန္ေတာင္းပန္ တိုက္တြန္းၾကပံု
o ဘုရားအေလာင္းေတာ္နတ္သား က ေလာကကို ၾကည္႔ျဖင္း(၅) ပါးျဖင္႕ ၾကည္႔ေတာ္မူၿပီး မယ္ေတာ္မာယာထံ ကိန္း၀ပ္ စံပယ္ရန္ဆံုးျဖတ္ပံု
o မယ္ေတာ္မာယာသည္ ဇမၺဴဒိတ္ကၽြန္းတြင္ၿပိဳင္စံမမီ ဆင္ေျပာင္တစ္ေသာင္းအားကို ေဆာင္ေသာ အက်င္႔သီလႏွင္႔ ျပည္႔စံုျဖဴစင္ေသာ တစ္ဦးတည္းေသာ မိန္းမျမတ္ျဖစ္ပံု
o မယ္ေတာ္မာယာသည္ အိပ္စက္ေနစဥ္ ဘုရားေလာင္းသည္ ဆင္ျဖဴေတာ္ အသြင္ျဖင္႔ မယ္ေတာ္႕ ၀မ္းၾကာတိုက္ တြင္ ၀င္စံကိန္းေအာင္းေတာ္မူပံု
o ဘုရားေလာင္း သည္ မယ္ေတာ္႔ ၀မ္းၾကာတိုက္တြင္ စံေနစဥ္ အညစ္အေၾကးတို႔ မလိမ္းႀကံေစႏိုင္ရန္ နတ္တို႔က ရတနာျပႆဒ္အိမ္တစ္ခု ကို ဖန္ဆင္းေပးထားပံု
o ဤ ရတနာျပႆဒ္အိမ္၌ ဘုရားေလာင္း၏ ရူပကာယေတာ္ သည္ က်က္သေရမဂၤလာ အေပါင္းႏွင္႔ျပည္႕စံုစြာ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ စံေနေတာ္မူပံု
o ဘုရားေလာင္း၏ ရူပကာယေတာ္မွ ေပၚထြက္လာေသာ ေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ အသြင္ျဖင္႔ မယ္ေတာ္႕ ၀မ္းၾကာတိုက္ ကို ျဖတ္သန္း၍ ယူဇနာေပါင္းမ်ားစြာသို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔ထြန္းလင္းေနပံု
o ဘုရားေလာင္း၏ သေႏၶကို လြယ္ထားစဥ္ကာလ၌ မယ္ေတာ္သည္ အနာေရာဂါရွိသူတို႔၏ ဦးေခါင္းကို ထိလိုက္လွ်င္ အနာေရာဂါမ်ားေပ်ာက္ကင္းခ်မ္းသာၾကရပံု
o မယ္ေတာ္သည္ မိမိ၏ လက္ယာနံပါးကို ၾကည္႔ေသာအခါ ၾကည္လင္ေသာမွန္ျပင္၌ မိမိ မ်က္ႏွာကို ျပန္ျမင္ရဘိသကဲ႕သို႔ သားအိမ္တြင္းမွာ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ စံေနေတာ္မူေသာ ဘုရားေလာင္းကို ျမင္ရပံု
o ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ မယ္ေတာ္သည္ မတ္တပ္ရပ္လွ်က္ အေနအထားျဖင္႔သာ လက္ယာနံပါးမွ ဘုရားေလာင္းကို ဖြားျမင္ပံု
o ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ ေသာင္းတိုက္စၾက၀ဠာမ်ားမွ နတ္ျဗဟၼာတို႔ ေရာက္ရွိလာ၍ အလုပ္အေကၽြးျပဳစုၾကပံု
o ဘုရားအေလာင္းေတာ္ သည္ ေျမာက္ဖက္သို႔ ေျခ (၇) လွမ္း လွမ္းစဥ္ ေျခဖ၀ါးေအာက္မွ ၾကာပန္းမ်ား ဖူးပြင္႔လာၾကပံု
o မိမိသာလွ်င္ ေလာက၌ အႀကီးဆံုး အျမတ္ဆံုး ဟု ဘုရားေလာင္း က ႀကံဳး၀ါးေၾကြးေၾကာ္ပံု
o ဖြားျမင္ေတာ္မူခ်ိန္တြင္ ေျမလႈပ္ျခင္း စေသာ ျဖစ္ၿမဲဓမၼတာ အံ႕ဖြယ္ထူးကဲမႈမ်ား ျဖစ္ပြားပံု
ဘုရားေလာင္း ထီးနန္းစည္းစိမ္ ကိုခံစားေတာ္မူပံု၊ နိမိတ္ႀကီးေလးပါးျမင္၍ ေတာထြက္ေတာ္မူပံု၊ ဒုကၠရစရိယ က်င္႔ေတာ္မူပံု၊ ဘုရားအျဖစ္သို႔ေရာက္ေတာ္မူပံု၊ တရားဦးေဟာၾကားေတာ္မူပံု အစရွိသည္တို႔မွာ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ႏွင္႔ မ်ားစြာ မထူးလွေခ်။ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ တြင္ မပါ၀င္ေသာ အျခား ထူးျခားေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ား ( ဘုရားေလာင္း ကို ေက်ာက္ရုပ္ထုမ်ားက ရွိခိုးပံု၊ ဘုရားေလာင္း ကို ပညာသင္ေပးမည္႔ ဆရာ ေခ်ာ္လဲက်ပံု၊ ဘုရားေလာင္း ကို မည္သူမွ် မသင္ၾကားရပဲ ပညာရပ္မ်ား တတ္ေျမာက္ေနပံု) တို႔ ကို ပါ ထည္႔သြင္းေရးဖြဲ႔ထားေလသည္။
သို႔ရာတြင္ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ ဤမွ်ျဖင္႔ ေက်နပ္ႏွစ္သိမ္႔ပံုမရေသးပဲ “ ငါဘုရားအား ဆည္းကပ္ယံုၾကည္သူ အားလံုး ကို ငါဘုရားသည္ အတုမဲ႔ေသာေကာင္းက်ိဳးကို ေဆာင္ေတာ္မူ၏။ ငါဘုရားအား ဆည္းကပ္ယံုၾကည္သူ အားလံုး သည္ ငါဘုရား၏ မိတ္ေဆြမ်ားျဖစ္ၾကကုန္၏” စသျဖင္႔ ေဖၚက်ဴးေရးသားထားေလရာ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ထက္ပင္ ပိုမို၍ ဗုဒၶကိုးကြယ္ဆည္းကပ္မႈ (ဘတၱိ) ကို အေလးအနက္ထားဟန္ရွိေလသည္။ ပါဠိ ဗုဒၶ၀င္ ႏွင္႔ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ အခ်ိန္ကာလျခင္း မေရွးမေႏွာင္းေပၚေပါက္ခဲ႔ဟန္ျဖစ္ရကား ၎တို႔ထက္ ေရွးက်ေသာ ဗုဒၶ၀င္စာေပ အစဥ္အလာ တစ္ခု ကို မွီျငမ္းျပဳခဲ႔ ၾက ရဟန္တူေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက သံုးသပ္ၾကပါသည္။ လလိတာ၀တၱာရက်မ္း သည္ သုတၱနိပါတ္ ကဲ႕ သို႔ေသာ ေရွးေဟာင္းပိဋကတ္စာေပမ်ားမွ တိုက္ရိုက္ ဆင္းသက္လွသည္႔ အလြန္လွပေျပျပစ္ေသာ ဂါထာမ်ားျဖင္႕ ဖြဲ႕စည္းထားသည္ျဖစ္ရာ ေရွးေဟာင္းပိဋကတ္စာေပမ်ား ၏ ဇစ္ျမစ္ ကို ေထာက္လွမ္းလိုေသာ သုေတသီတို႔ အတြက္ ရတနာသိုက္သဖြယ္လည္း ျဖစ္ေနပါ၏။
အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ မွ မဟာယာန အယူအဆမ်ား
ေအဒီ (၂) ရာစု ခန္႔တြင္ အိႏၷိယျပည္ ေျမာက္ပိုင္းတြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္က်မ္းမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ႔သည္။ မၾကာခင္ကာလတြင္ ယင္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္စာေပ မ်ားကို တရုပ္စာေပ သို႕ ဘာသာျပန္ဆိုခဲ႔ၾကသည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ တိဗက္ဘာသာသို႕လည္းျပန္ဆိုခဲ႔သည္။ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ ဗုဒၶ၀စန အျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ ယံုၾကည္ခဲ႔ၾကသည္။ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား ကို ရွင္နာဂဇၨဳန က ပင္လယ္သမုဒၵရာေအာက္အရပ္ နဂါးျပည္မွ သယ္ေဆာင္ခဲ႔သည္ဟူေသာ ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ ေဖၚျပခ်က္မွတစ္ပါး ယင္းက်မ္းစာမ်ားကို မည္သူတို႔က မည္သုိ႕မည္ပံုစီရင္ခဲ႔သည္ကို မသိရေခ်။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားႏွင္႕ပတ္သက္ ၍ အထူးျပဳေလ႕လာခဲ႔ေသာပညာရွင္ အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ (Edward Conze) ၏ အလိုအရ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား သည္ ႏွစ္ေပါင္း တစ္ေထာင္အတြင္း တစ္ျဖည္းျဖည္းတစ္ေရြ႕ေရြ႕ တိုးတက္ လာခဲ႔ေလသည္။ ဘီစီ (၁) ရာစု မွ ေအဒီ (၁) ရာစု အတြင္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား၏ အေျခခံ ကို စတင္ခဲ႔၏။ ေနာက္ ႏွစ္ေပါင္း (၂၀၀) အတြင္း ၎ အေျခခံသုတၱန္ ကို ေကာင္းစြာတိုးခ်ဲ႔တည္ေဆာက္လာခဲ႔ေၾကာင္း ထို႔ေနာက္ ေအဒီ (၅) ရာစုအထိ ကာလသည္ ရွည္လ်ားေသာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားကို ျပန္လည္ အတိုခ်ဳံးခဲ႔ ဟန္ရွိေၾကာင္း အဖြင္႔ အ႒ကထာ ဋီကာက်မ္းမ်ားလည္း၀န္းရံေပၚေပါက္ခဲ႕ေၾကာင္း ေနာက္ဆံုးေခတ္ကာလ ျဖစ္ေသာ ေအဒီ (၆) ရာစု မွ ေအဒီ(၁၂) ရာစုထိ ကာလတြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား အတြင္းသို႔ တႏၱရေယာဂ ႏွင္႔ မႏၱရဆိုင္ရာ အယူအဆမ်ား ၀င္ေရာက္လာခဲ႔ပံုရေၾကာင္း အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ က အႏုမာန ျပဳခဲ႔ပါသည္။ အက္ဒ၀ပ္ ကြန္ဇီ ၏ ေခတ္ပိုင္းျခားမႈ ကို ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႕ ရၿပီး ပညာရွင္အမ်ား လက္ခံ ၾကပါသည္။
(၁) ေရွးအက်ဆံုးျဖစ္ေသာ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ (ဂါထာ-၈၀၀၀) ႏွင္႔ ယင္း၏ အႏွစ္ခ်ဳပ္ျဖစ္ေသာ ရတနဂုဏသံစယဂါထာ ေပၚထြန္းခဲ႔သည္။
(၂) ၎အေျခခံသုတၱန္ ကို ေကာင္းစြာတိုးခ်ဲ႔တည္ေဆာက္လာေသာအားျဖင္႔ ဂါထာတစ္သိန္းပါေသာ သတသာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ဂါထာ (၂၅၀၀၀) ပါေသာ ပဥၥ၀ိ ံသတိသာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ႏွင္႔ ဂါထာေပါင္း (၁၈၀၀၀) ပါ၀င္ေသာ အ႒ဒႆသာဟာရွရိကာပညာပါရမိတာသုတၱန္ တို႔ ျဖစ္ေပၚလာခဲ႕၏။
(၃) စိန္သုတၱန္ (Diamond Sutra) ဟု နာမည္ေက်ာ္ၾကားေသာ ဂါထာ(၃၀၀) ပါ ၀ဇိရေဆဒိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ႏွင္႔ ပညာပါရမိတာသုတၱန္အားလံုး၏ အေျခခံ အ႒ကထာ သဖြယ္ျဖစ္ေသာ အဘိသမယလကၤာရ သွ်တၱရ က်မ္းႀကီး (ေဗာဓီသတၱေမေတၱယ် ျပဳစု) ေပၚေပါက္လာခဲ႕၏။
(၄) ေနာက္ဆံုးေခတ္တြင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္စာေပ တစ္ခုလံုး ကို ဓါရဏီ မႏၱာန္ အေနျဖင္႕ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ထားေသာ ဂါထာ(၁၅၀) ခန္႔ ရွိေသာ အဒၶါဓါသတိကာပညာပါရမိတာသုတၱန္ အသြင္ျဖစ္ေပၚခဲ႔ေလ၏။[7]
မည္သို႕ပင္ျဖစ္ေစ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ (တရုပ္ဘာသာျပန္) သည္ကား အေစာဆံုးေတြ႕ ရေသာ မဟာယာနဆိုင္ရာ က်မ္းစာ တစ္ဆူျဖစ္ေပသည္။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား ႏွင္႔ အယူအဆေရးရာ အရ စတင္ကြဲျပားျခားနားမႈ မ်ားကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။ အယူအဆေရးရာ ျခားနားမႈမ်ား အနက္ (၁) သုညတ၀ါဒ ႏွင္႔ (၂) ေဗာဓိသတၱမဂ္လမ္းစဥ္ တို႔ မွာ အေပၚလြင္ အထင္ရွားဆံုးျဖစ္ေလသည္။
ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား တြင္ သတၱ၀ါတို႔၏ အရွိတရား ကို ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ အျဖစ္ ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာေ၀ဖန္သည္။ ယင္း ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို စုရံုးျခင္း၊ ေ၀ဖန္ျခင္း၊ ဓာတ္ခြဲျခင္း၊ ပုဂၢိိဳလ္ခြဲျခင္း၊ ၀ါဒယွဥ္ျခင္း၊ စံုညီျပဳျခင္း၊ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ျခင္း စေသာ နည္းေပါင္းစံုျဖင္႔ ပုဂၢလအတၱ ႏွင္႔ အတၱနိယ ကို ပယ္ရွားႏိုင္ျခင္းသည္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ား၏ ပန္းတိုင္ျဖစ္ေလသည္။ သတၱ၀ါတို႔၏ အရွိတရား ကို သမၼဳတိသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္ၿပီး ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္ စသည္တို႔၏ အရွိတရားကို ပရမတၳသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္သည္။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားခဲ႕ေသာ သုညတ၀ါဒ အျမင္သည္ ပုဂၢလအတၱ ႏွင္႔ အတၱနိယ ကို ပယ္ရွားရာ တြင္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ ႏွင္႔ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ားအလို ႏွင္႔ အျမင္ခ်င္းတူမွ်ေပသည္။ သို႔ရာတြင္ ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို ပကတိ သ-ဘာ၀ အရွိတရားမ်ား အေနႏွင္႔ေတာ႔ လက္မခံပါ။ ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ သည္ အေၾကာင္း အေျခအေနတရားမ်ား ကို မွီစြဲျဖစ္ပြားရေသာ တရားမ်ားျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ယင္း ခႏၶာ၊အာယတန၊ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ တြင္ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ျမဴမႈံမွ်ပင္မရွိ ဟူေရြ႕ ေဟာၾကားပါသည္။ သုညတ၀ါဒ အျမင္တြင္ အရာခပ္သိမ္းတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ကင္းဆိတ္ျခင္းတည္းယူေသာ သုညတလကၡဏာ သည္သာလွ်င္ ပရမတၳသစၥာ အျဖစ္သတ္မွတ္ပါသည္။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားေသာ ပညာပါရမီဟူသည္ေရွးေခတ္ အဘိဓမၼာက်မ္းတို႔၏ ခႏၶာ၊အာယတန၊ ဓါတု၊သစၥာ စိတ္ ေစတသိက္ ရုပ္တို႔ ကို ပကတိ သဘာ၀ အရွိတရားမ်ားအျဖစ္သတ္မွတ္ခြဲျခမ္းစိတ္ျဖာၿပီး အရာခပ္သိမ္း၏ ပကတိသေဘာကို အသိေရာက္ေစေသာ ယထာဘူတဥာဏ္ (၀ါ) တရားသေဘာမ်ားကို ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ စိတ္ျဖာေသာ ဓမၼ၀၀တၳာန ဥာဏ္ မ်ိဳူး မဟုတ္မူပဲအရာခပ္သိမ္းတို႔၏ ကိုယ္ပိုင္ ဂုဏ္သတၱိ ကိုယ္ပိုင္လကၡဏာ သဘာ၀ ကင္းဆိတ္ျခင္း တည္းယူေသာ သုညတလကၡဏာကို အျမင္ေပါက္ျခင္းသာ အဓိကျဖစ္ေလသည္။
ေနာက္ထပ္ အေရးႀကီးလွေသာ အေရြ႕တစ္ခုမွာကား ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပန္းတိုင္ သည္ ရဟႏၱာ အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိၿပီး ဘ၀အသစ္ျဖစ္ေပၚမႈအၾကြင္းမဲ႕ခ်ဳပ္ၿငိမ္းျခင္း (အႏုပါဒိေသသနိဗၺာန္) ပင္ျဖစ္ ေသာ္လည္း ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္ ေဟာၾကားခဲ႕ေသာ ေဗာဓိသတၱမဂ္လမ္းစဥ္ မွာမူ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပန္းတိုင္ ျဖစ္သည႔္ ရဟႏၱာ အျဖစ္ ကို ေသးသိမ္ က်ဥ္းေျမာင္းေသာ ပုဂၢလိကဆိုင္ရာ ပန္းတိုင္ အေနျဖင္႔ သတ္မွတ္ၿပီး အတုမရွိေသာ အႏုတၱရသမၼာသေမၺာဓိ ဥာဏ္ေတာ္ ကို ရရွိၿပီး ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါအမ်ားကို ထုတ္ေဆာင္ ကယ္တင္ႏိုင္စြမ္းေသာ ဗုဒၶ အျဖစ္ ကို ပန္းတိုင္အျဖစ္ သတ္မွတ္ ပါသည္။
ပညာပါရမိတာသုတၱန္ သည္ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားနည္းတူ ဧ၀ံ ေမ သုတံ (ကၽြႏု္ပ္ သို႕ၾကားနာ ခဲ႔ရဖူးပါသည္။) ဟူေသာ ၀ါက်ျဖင္႔ အစျပဳသည္ကိုေတြ ႔ရသည္။ သုတၱန္ ကို ေဟာၾကားရာ အရပ္ေဒသ တရားနာပရိသတ္ စသည္တို႔ ကို ေဖၚျပပံုမွာလည္း ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားနည္းတူပင္ျဖစ္ေလသည္။ သို႕ေသာ္လည္း ပါဠိပိဋကတ္မွ သုတၱန္မ်ားႏွင္႔ ႏိုင္းစာလွ်င္ အလြန္ရွည္လွ်ားဟန္ေပၚေလသည္။ ေရွးဦးဗုဒၶ၀ါဒ၏ ထင္ရွားေသာ ရဟႏၱာ မေထရ္ ႀကီးတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အရွင္သုဘူတိ ကို လည္း ဗုဒၶရွင္ေတာ္ႏွင္႔ သုညတ၀ါဒ ေရးရာမ်ား ျပန္လွန္ေဆြးေႏြးသူ အေနႏွင္႔ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ ႔ ရေလသည္။ အရွင္သုဘူတိ သည္ သုညတာဓမၼ ႏွင္႔ ပတ္သက္ အသိေရာက္အျမင္ေပါက္သူ သာ၀ကမ်ားအနက္ အထူးျမတ္ဆံုးေသာ ဧတဒဂ္ပုဂၢိဳလ္ အေနႏွင္႔ သတ္မွတ္ခံရသူ လည္းျဖစ္ေပ၏။
ထို႔ အျပင္ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ ကို ေဟာၾကားေတာ္မူေသာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အတုမရွိေသာ က်က္သေရ ဘုန္းတန္ခိုးတို႕ကိုလည္း အလြန္အက်ဴးေဖၚျပထားသည္ကို ဤသို႕ ေတြ႕ ရေလသည္။
“ကိုယ္ေတာ္ျမတ္သည္ သမာပတ္၀င္စားေတာ္မူရန္ ကိုယ္ကို ေျဖာင္႔မတ္စြာ ျပဳလွ်က္ ထက္၀ယ္ဖြဲ႔ေခြ ထိုင္ေတာ္မူ ၍ သမာပတ္အားလံုးကို အႀကံဳး၀င္ေသာ သမာပတ္အားလံုးတို႕၏ဘုရင္ သာဂရမုျဒာသမာဓိ ကို ၀င္စားေတာ္မူ၏။ ထို႔ေနာက္ထင္ေသာ သတိၾကည္လင္ေသာ စိတ္ေတာ္ျဖင္႔ သမာပတ္မွထေတာ္မူ ၍ ဒိဗၺစကၡဳအဘိဥာဏ္ျဖင္႕ ဤဗုဒၶေခတ္ တစ္ခုလံုးကို သိမ္းႀကံဳးၾကည္႕ရႈေတာ္မူစဥ္ ကိုယ္ေတာ္၏ အဂၤါႀကီးငယ္ အားလံုးႏွင္႔ အေရျပားေမြးတြင္းေတာ္တိုင္းမွ ေရာင္ျခည္ေတာ္ကို ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ေစေတာ္မူေစရာ ထိုေရာင္ျခည္ေတာ္ မ်ားသည္ စၾက၀ဠာမ်ား အားလံုးကို ထြန္းလင္းေတာက္ပေစကုန္၏။”
“ဤသို႔ ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ေစေသာေရာင္ျခည္ေတာ္မ်ားကို ေတြ႕ျမင္ၾကကုန္ေသာ သတၱ၀ါအားလံုးတို႕သည္ ထိုေရာင္ျခည္ေတာ္အလင္းျဖင္႔ ဥာဏ္အျမင္ သန္႔ရွင္းျခင္းသို႔ ေရာက္ကုန္လွ်က္ အတုမရွိေသာ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကို ရရွိရန္ အဓိ႒ာန္ျပဳၾကေလကုန္၏။ ထို႔ေနာက္ ဗုဒၶသည္ ဖြင္႔ထားေသာ ခံတြင္းမွ လွ်ာေတာ္ကို ျမင္ေစလွ်က္ ၿပံဳးေတာ္မူေလရာ ရာေပါင္းမ်ားစြာ ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ အသေခ်ၤယ် အပၸေမယ် ေရာင္ျခည္ေတာ္တို႔သည္ လွ်ာေတာ္ျမတ္မွ ကြန္႔ျမဴးပ်ံထြက္ၾကကုန္၏။ ေရာင္ျခည္ေတာ္ တစ္ခုစီတြင္ အေရာင္တလက္လက္ထြက္ေနကုန္ေသာ လွပတင္႔တယ္ ရႈခ်င္ဘြယ္ ျဖစ္ကုန္ေသာ သင္းပ်ံ႕ေမႊးႀကိဳင္ ရနံ႕လိႈင္ ၍ ေရႊေရာင္ ေတာက္ေနေသာ ကာစိလိႏၵိက (ကာသိတိုင္းျဖစ္ပုဆိုး) ကဲ႕သို႕ ႏူးညံ႕ေပ်ာ႕ေျပာင္းကုန္ေသာ အေထာင္မကေသာ ပြင္႔ခ်ပ္တို႔ျဖင္႔ ေရႊေရာင္ကဲ႕သို႕ ၿပိဳးၿပိဳးျပက္ ေတာက္ပကုန္ေသာ ရတနာ ၾကာပြင္႔တို႔သည္ ေပၚထြက္လာၾကကုန္၏။”
“ ဤ ရတနာၾကာပြင္႔မ်ားေပၚ၀ယ္ တထာဂတနိမၼိတရုပ္ပြားေတာ္မ်ားသည္ ထိုင္ေတာ္မူၾကကုန္လွ်က္ ပါရမီေျခာက္ပါးတရားေတာ္ ကို ေဟာေတာ္မူၾကကုန္၏။ ထိုတရားေတာ္ကို ၾကာူနာၾကရကုန္ေသာ သတၱ၀ါ အေပါင္းတို႔သည္ အတုမရွိေသာ သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္ကို ရရွိရန္ ဆုေတာင္ပတၱနာျပဳၾကေလ၏။ ရ်င္ေတာ္ဗုဒၶသည္ သီဟ၀ိဇမၻိစာ ဟူေသာ သမာပတ္ကို တစ္ခါထပ္ ၀င္စားေတာ္မူျပန္၏။ ဤခဏ ၌ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔တြင္ရွိၾကကုန္ေသာ ငရဲ တိရ စၦာန္ ႏွင္႔ၿပိတၱာ ဘံု အစရွိသည္တို႔ ၌ ဒုကၡခံစားေနရေသာ သတၱ၀ါမ်ား သည္ခ်မ္းသာရာရၾကကုန္ေလ၏။”
“နတ္လူအားလံုးတို႔သည္ မိမိတို႔၏ ေရွးေရွးဘ၀မ်ားကို ျပန္ေျပာင္းေအာက္ေမ႕ သတိရၾကကုန္လ်က္ ဗုဒၶထံေတာ္သို႕ ခ်ဥ္းကပ္ ၍ ရွိခိုးပူေဇာ္ၾကကုန္၏။ ထိုခဏ ၌ ပင္လွ်င္ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ စၾက၀ဠာတို႔တြင္ရွိၾကကုန္ေသာ ပဋိသေႏၶအားျဖင္႔ ကန္းေသာသူ ပင္းေသာသူ စိတ္မႏွံ႕ေသာသူ တို႔သည္ ျမင္ၾက ၾကားၾက လူေကာင္းပကတိ ျဖစ္လာၾကကုန္၏။”
အႆေဃာသ ၏ ဗုဒၶစရိတ ႏွင္႔ အ၀ဒါန စာေပမ်ား ထြန္းကားလာျခင္း
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ စတင္ ျမစ္ဖ်ားခံေပၚေပါက္ရာသည္ အရင္းအျမစ္အားျဖင္႔ အထက္တြင္ ေဖၚျပခဲ႕ၿပီးေသာ ဗုဒၶ၀င္စာေပမ်ား ျဖစ္ၾကသည္႔ မဟာ၀တၱဳ ႏွင္႔ လလိတာ၀တၱာရ က်မ္းမ်ား ျဖစ္ေသာ္လည္း ဤက်မ္းမ်ားတြင္ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္သည္ အစီအစဥ္တက်မရွိေသးပဲ ရႈပ္ေထြးမႈမ်ားရွိေနေသးသည္။ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္ ကို သပ္ရပ္တိက်စြာ ကဗ်ာဥာဏ္ကြန္႔ျမဴး၍ ေရးသားစီကံုး ခဲ႕သည္မွာ ဗုဒၶစရိတ က်မ္းျပဳဆရာ အႆေဃာသ ပင္ျဖစ္၏။
ဗုဒၶစရိတ က်မ္းျပဳဆရာ အႆေဃာသ သည္ကား သကၠဋစာေပ၏ အေျပာင္ေျမာက္ အထူးခၽြန္ဆံုးေသာ ကဗ်ာက၀ိမ်ား အနက္ ပါ၀င္ေၾကာင္း စာေပပညာရွင္မ်ား သေဘာတူသတ္မွတ္ၾက၏။ ေရွးေဟာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံ ၏ ေနမင္းႀကီးေလးဆူ (ကဗ်ာက၀ ိအႆေဃာသ၊ ဗုဒၶဒႆနိကပညာရွင္ နာဂဇၨဳန၊ သကၠဋသဒၵါပညာရွင္ပါဏိနီ ႏွင္႔ ေယာဂသုတၱက်မ္းျပဳဆရာ ပတဥၨလီ ) အနက္ ထည္႕သြင္းေရတြက္ခံရသူလည္းျဖစ္ပါ၏။ ေရွးေဟာင္းသကၠဋစာေပ၀ိဒူျဖစ္ေသာ ကာလီဒါသ ဆရာႀကီး အမ်ားဆံုး ကိုးကားရည္ညြန္းရသူ လည္းျဖစ္၏။
တိဗက္စာေပမွတ္တမ္းမ်ား အရ အႆေဃာသ သည္ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ ဟန္ရွိ၍ ကနိရွကဘုရင္ႀကီးႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ျဖစ္သည္။ ပါသြ ႏွင္႔ ၎၏တပည္႔ ပုဏၰယသ ကို အႆေဃာသ ၏ ဆရာမ်ား အျဖစ္ ယူဆၾကေလသည္။
အႆေဃာသ သည္ အစဥ္အလာ အားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ကို စတင္တည္ေထာင္သူမ်ားအေနႏွင္႔ နာဂဇၨဳန အရိယေဒ၀တို႔ ႏွင္႔အတူယွဥ္တြဲေဖၚျပ ျခင္းခံရသူလည္းျဖစ္၏။ အႆေဃာသ သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္း အားလံုးက ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳျခင္း ကို ခံရ ပညာရွင္ ျဖစ္ၿပီး မဟာယာနသေဒၶါပါဒ ကဲ႕ သို႔ ေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို ပင္ သူစီရင္ခဲ႔ သည္ဟု (မွားယြင္းစြာ) အမည္တပ္ျခင္းခံ ရေလာက္ေအာင္ပင္ မဟာယာနစာေပေလာကတြင္ ေက်ာ္ၾကားသူျဖစ္ပါ၏။
အႆေဃာသ၏ ဘ၀ဇစ္ျမစ္ စစ္စစ္ေပါက္ေပါက္ ကို သိရန္ခဲယဥ္းေသာ္လည္းသူသည္ အမ်ိဳးျမတ္ပညာတတ္ေသာ ျဗဟၼဏ အႏြယ္မွ ဆင္းသက္ေပါက္ဖြားခဲ႔ ေၾကာင္း သူ၏ ေမြးရပ္ေဒသ သာေကတ သို႔မဟုတ ဗာရာဏသီ စသျဖင္႔ေဖၚျပၾက ေၾကာင္း သူ႕ မိခင္၏အမည္မွာ သု၀ဏၰကၡီ ျဖစ္ေၾကာင္းတို႕ေလာက္သာ သိရွိႏိုင္ေလသည္ ။
အႆေဃာသ သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၀င္ျဖစ္မလာမီ က ျဗဟၼဏ စာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို အကုန္အစင္ ေလ႕လာသင္ၾကားခဲ႔ သည္႔အျပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၀င္ျဖစ္မလာမီ သဗၺတၱိ၀ါဒ ဂိုဏ္းသားတစ္ဦးျဖစ္ခဲ႔ဟန္တူ၏။ ေနာက္မွ ဗုဒၶျမတ္စြာ ကို အထူးေလးျမတ္ပူေဇာ္ၾကည္ညိဳေသာ ဗုဒၶ ဘကၱိ ကို မ်ားစြာ တိမ္းညြတ္ခဲ႔ သူျဖစ္ေလသည္။
တိဗက္က်မ္းမ်ားက အႆေဃာသ၏ ပညာဥာဏ္ကို ခ်ီးက်ဴးရာ၌ အႆေဃာသအတြက္ မေျဖရွင္းႏိုင္ေသာ အေမးပုစၦာ ျပႆနာ ဟူသည္မရွိ မေက်ာ္လႊားႏိုင္ေသာ ျပစ္တင္ေစာေၾကာမႈမ်ိဳးသည္မရွိ သစ္ေဆြးသစ္ေျခာက္ပင္မ်ားကို အားႀကီးေသာေလမုန္တိုင္းသည္ တစ္ခဏအတြင္း ခ်ိဳးဖဲ႕ဖ်က္ဆီးႏိုင္ဘိသကဲ႕သို႕ မိမိ၏ ဆန္႔က်င္ဖက္မ်ားကို အၿမဲတမ္း ေအာင္ႏိုင္ေလ႕ရွိသူ စသျဖင္႔ ခ်ီးက်ဴးထားခဲ႔သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။
အႆေဃာသ သည္ မိမိ ၏ အႏုပညာစြမ္းအား ျဖင္႔ ဓမၼဂီတမ်ားစြာ ေရးသားသီးကုံးလွ်က္ အနယ္နယ္ အရပ္ရပ္သို႔ လွည္႔လည္၍ လူအမ်ားေရွ႕ေမွာက္ သီဆိုေဖ်ာ္ေျဖခဲ႔ျခင္းျဖင္႔ ဂီတအႏုပညာမီဒီယာမွ ဗုဒၶသာသနာျပဳခဲ႔ ေၾကာင္းသိရ၏။ (ယခုေခတ္ ခရစ္ယာန္ဧ၀ံေဂလိ သာသနာျပဳမ်ားႏွင္႔ မ်ားစြာျခားနားမည္မဟုတ္ေခ်) ေအဒီ ၆၇၁ မွ ၆၉၅ ကာလအတြင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံသို႔ ေရာက္ရွိခဲ႕ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ (I-Tsing) ၏ မွတ္တမ္းတြင္ အႆေဃာသ သည္ နာဂဇၨဳန အရိယေဒ၀တို႔ ႏွင္႔အတူ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကို စတင္ခဲ႔သူျဖစ္ေၾကာင္း ဤသို႔ေသာပါရမီရွင္ ပုဂၢိဳလ္ထူးမ်ားသည္ တစ္ေခတ္တြင္ တစ္ဦးစ ႏွစ္ဦးစသာေပၚထြန္းတတ္ေၾကာင္း အိႏိၵယႏိုင္ငံတစ္၀ွမ္းလံုးရွိ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္မ်ားတြင္ အႆေဃာသ၏ ဓမၼဂီတမ်ား ကို က်ဴးရင္႔ပူေဇာ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းျပဳခဲ႔ ေလသည္။
အႆေဃာသ၏ ဓမၼစာေပလက္ရာမြန္မ်ားအနက္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ျဖစ္ေတာ္စဥ္ကို ေဖာ္ျပေရးဖြဲ႕ေသာ ဗုဒၶစရိတ အမည္ရွိ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ အေျပာင္ေျမာက္ဆံုး အထင္ရွားဆံုးလက္ရာျဖစ္ခဲ႔ ၏။တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေဖာ္ျပေရးဖြဲ႕ေသာ ဗုဒၶစရိတ အမည္ရွိ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ ႀကီးမားက်ယ္၀န္းလွေသာ က်မ္းႀကီးျဖစ္ေၾကာင္း ျမတ္စြာဘုရား၏ အေရးအႀကီးဆံုးတရားေတာ္မ်ား ႏွင္႔ မင္းစည္းစိမ္စံစား ခံစားခ်ိန္မွစတင္၍ ကုသိနာရုံ အင္ၾကင္းေတာ၌ မဟာပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူသည္႔အခ်ိန္အထိ တစ္သက္တာကာလပတ္လံုး လုပ္ေဆာင္ခ်က္ မ်ားကို ေရးသားေဖၚျပထားေၾကာင္း ဗုဒၶစရိတ ကို အိႏိၵယႏိုင္ငံ တစ္၀ွမ္းလံုး ႏွင္႔ ဗုဒၶယဥ္ေက်းမႈ ထြန္းကားေသာ ေတာင္အာရွ ႏွင္႔ အေရွ႕ေတာင္အာရွမွ တိုင္းႏိုင္ငံမ်ားတြင္ အႏွံ႕အျပား ရြတ္ဖတ္သီဆိုၾကေၾကာင္း ေဖၚျပထားခဲ႕ပါသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ခရီးသည္ ယိခ်င္ အေနျဖင္႔ ဗုဒၶစရိတ တရုပ္ဘာသာျပန္ကို ဖတ္ဖူးဘြယ္ရွိၿပီး ဗုဒၶစရိတ သည္ တိဗက္ ႏွင္႔ တရုပ္ဘာသာျပန္မ်ားတြင္ အခန္း (၂၈) ခန္း ရွိ ၍ ယခုေတြ႕ရွိရေသာ သကၠဋမူရင္းတြင္ အခန္း(၁၇)ခန္းသာ ေတြ႕ ရွိရေသာေၾကာင္႔ မူလ ကဗ်ာ၏ ေနာက္ပိုင္းအခန္းမ်ား သကၠဋစာေပတြင္ ေပ်ာက္ဆံုးေနေၾကာင္းကို မွတ္သားမိပါ၏။
ပညာရွင္မ်ား အလိုအရ ေရွးအက်ဆံုး အခန္း (၁၃) ခန္းကို သာ အႆေဃာသ၏ လက္ရာ အျဖစ္ ယူဆၾကေလသည္။ မည္သို႔ပင္ျဖစ္ေစ အႆေဃာသ ကိုယ္တိုင္ေရးဖြဲ႕ခဲ႔ေၾကာင္း အခိုင္အမာအတည္ျပဳႏိုင္ေသာ ေရွးအက်ဆံုး အခန္း (၁၃) ခန္းကို ခ်င္႕ခ်ိန္ၾကည္ခဲ႕လွ်င္ပင္ အႆေဃာသ၏ ဗုဒၶစရိတ ဗုဒၶ၀င္မဟာကဗ်ာႀကီးသည္ သကၠဋစာေပ သဒၵါနည္းစံနစ္မ်ားႏွင္႔ေကာင္းစြာညီညြတ္ အလကၤာ ဆန္းက်မ္းမ်ား အရလည္း အႏုပညာဂုဏ္ေျမာက္ေသာ အေရး အဖြဲ႔ျဖစ္ လွပဆန္းၾကယ္စြာ သီကံုးထားေသာ ဂါထာမ်ားတြင္ ေလးနက္ေသာ တရား အၿမိဳက္ကိုလည္း အခ်ိဳးညီညီ ေပါင္းစပ္ေပးခဲ႕ ေသာ အႏုကဗ်ာ စာေပလက္ရာမြန္တစ္ခု ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားေနပါသည္။
အႆေဃာသ သည္ ဗုဒၶစရိတ အျပင္ သုႏၵရနႏၵ (ညီေတာ္မင္းနန္ ရဟန္းျပဳျခင္းအေၾကာင္း) သာရိပုတၱပကာရဏ (ရွင္သာရိပုတၱရာ တရားသိျမင္ျခင္းေၾကာင္း) စေသာ ကဗ်ာ ျပဇာတ္ မ်ားလည္း ေရးခဲ႔ သိရပါသည္။ အေျခခံအားျဖင္႔
အႆေဃာသ၏ စာေပလက္ရာမ်ား သည္ ျဗဟၼဏ၀ါဒ အယူကို စြန္႕လွ်က္ ဗုဒၶသာသာနာေတာ္ထံကူးေျပာင္းခိုလႈံ လာပံုဇာတ္လမ္းမ်ား ကို ေရးဖြဲ႕ထားေသာေၾကာင္း သူ႕စာေပလက္ရာမ်ား၏ ဦးတည္ခ်က္သည္ ဗုဒၶဘာသာ သာသနာျပဳေရးအတြက္ဦးတည္ေၾကာင္းထင္ရွားေနပါသည္။
အႆေဃာသ ႏွင္႔ မေရွးမေႏွာင္းေသာ ကာလတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာျဖစ္ေပၚရန္အတြက္ အေရးပါေသာ အ၀ဒါန (ပါဠိဘာသာ=အပါဒါန) အမည္ရွိေသာ စာေပပံုစံသစ္ တစ္မ်ိဳးေပၚေပါက္လာခဲ႔ပါသည္။ အ၀ဒါနစာေပသည္ ဟီနယာန တစ္၀က္ မဟာယာန တစ္၀က္ေရာယွက္ေနေသာ စာေပျဖစ္ သည္။ ေရွးဦးေခတ္ အ၀ဒါနစာေပသည္ကား ပါဠိပိဋကတ္ႏွင္႔ ဟီနယာနဂိုဏ္းကြဲမ်ား တြင္ ပါ၀င္၍ ေႏွာင္းေခတ္ အ၀ဒါနစာေပသည္ မဟာယာနသန္႕သန္႕ စာေပမ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားသတ္မွတ္ ၾကပါသည္။
အ၀ဒါန ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ “အထူးတလည္ ေမာ္ကြန္းတင္ထိုက္ေသာ ျပဳမူလုပ္ေဆာင္ခ်က္မ်ား” သို႔တည္းမဟုတ္
“သူမတူေအာင္ စြမ္းစြမ္းတမံ ေဆာင္ရြက္ခ်က္” စေသာ အနက္အဓိပၸါယ္မ်ားရွိေပသည္။ အ၀ဒါနစာေပ သည္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္မွ ႀကီးျမတ္ေသာပုဂၢိဳလ္ထူးတို႔ အေၾကာင္းမွတ္တမ္းတင္ခ်က္မ်ားျဖစ္ တစ္ခါတစ္ရံ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား သမိုင္း ႏွင္႔ လူဥပသကာတို႔ ၏ ျဖစ္ရပ္မ်ားပါ ပါ၀င္ႏိုင္ေလသည္။
အ၀ဒါနစာေပသည္ ဘာသာေရးတန္ဖိုး ႏွင္႔ က်င္႔စဥ္မ်ား ကို လက္ေတြ႕ ဘ၀ပတ္၀န္းက်င္တြင္ က်င္႔သံုးေအာင္ ျမင္ခဲ႔ ၾကေသာ ပုဂၢိဳလ္ျမတ္မ်ား၏ ဘ၀အတၱဳပၸတၱိမ်ား ကို ခ်ီးက်ဴးဂုဏ္ျပဳေရးသားခ်က္မ်ားျဖစ္ၾက၏။ ကံ ကံ၏ အက်ိဳးတရားမ်ား ဆန္းၾကယ္စြာ ဆက္ႏြယ္ေနပံု ႏွင္႔ ျမင္႕ျမတ္ေသာဆုကို ပန္ဆင္ခဲ႔သူ ဆုႀကီးပန္ အေလာင္းအလ်ာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ အားထုတ္ ႀကိဳးပမ္းခ်က္မ်ား ကို အသားေပးေဖၚျပထား ေသာ စာေပပံုစံ ျဖစ္ေလသည္။ ေခတ္ေပၚ ၀တၱဳဇာတ္လမ္းမ်ားကဲ႕သို႔ပင္ အ၀ဒါနစာေပလာ ပုဂၢိဳလ္ျမတ္မ်ား၏ ဘ၀ အတၱဳပၸတၱိမ်ား သည္ ရသစံုလင္စြာ ေပးေသာ အႏုပညာ လက္ရာမ်ားျဖစ္ၾက၏။
အ၀ဒါနစာေပသည္ ဗုဒၶ၀င္စာေပ ဇာတကစာေပ နိပါတ္ေတာ္စာေပ ပိဋကတ္ေတာ္လာ ေထရီေထရာမ်ား၏ ဘ၀ အတၱဳပၸတၱိမ်ား အျပင္ ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယစာေပသိုက္ႀကီးထဲမွ ပံုျပင္ ဒ႑ာရီ ၀တၱဳမ်ား တြင္ ပါရွိေသာ အေၾကာင္းအရာ ေပါင္းစံု ကို ေရာေႏွာေပါင္းစပ္ေရးသား ထားေသာ စာေပလက္ရာမ်ားျဖစ္သည္။
အ၀ဒါနစာေပေခတ္စားခဲ႔ သည္ ကာလ ကို ဘီစီ (၂) ရာစု မွ ေအဒီ (၃) ရာစု အတြင္း ႏွစ္ေပါင္း (၅၀၀) ခန္႔ ရွိခဲ႕ေၾကာင္း
အိႏၵိယ ႏိုင္ငံျပင္ပ မွ ဗုဒၶဘာသာယဥ္ေက်းမႈ အလႊမ္းမိုးခံရေသာ အျခားအာရွ ႏိုင္ငံမ်ားသို႔လည္း အ၀ဒါနစာေပ ပ်ံ႕ႏွံ႕ ေရာက္ရွိခဲ႔ ဘာသာေရးဆိုင္ရာ နံရံေဆးေရးပန္းခ်ီပါ ဇာတ္လမ္းမ်ားကို အ၀ဒါနစာေပ က မ်ားစြာလြမ္းမိုးခဲ႕ေၾကာင္း ကို သိရပါသည္။
အ၀ဒါနစာေပ၏ အတြင္းသာဖြဲ႕စည္းပံုသည္ ဇာတကစာေပပံုစံ ကဲ႕သို႔ ပင္ ပစၥဳပၸန္၀တၱဳ အတိတ္၀တၱဳ ဇာတ္ေပါင္းခန္း
(သမာ၀ဒါန) ဟူ၍ အပိုင္း (၃) ပိုင္းျဖင္႔ ဖြဲ႕စည္းထားေလသည္။ ဇာတ္ေပါင္းခန္း တြင္ အဓိက ေျပာဆိုသူျဖစ္ေသာ ဗုဒၶ ႏွင္႕ သာ၀ကတို႔ က အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္းမွ မည္သူမည္၀ါသည္ ပစၥဳပၸန္ဇာတ္လမ္းတြင္ မည္သူမည္၀ါ ျဖစ္လာေၾကာင္း ကို ထပ္တူျပဳဆက္စပ္ျပ ထားေလ၏။ အခ်ိဳ႕ အ၀ဒါနဇာတ္လမ္းမ်ားတြင္မူ အဓိကပုဂၢိဳလ္ျဖစ္သူ၏ အနာဂတ္ ဗ်ာဒိတ္ေပးခ်က္ (ဗ်ာကရဏ) ကို ေဖၚျပ မည္သူမည္၀ါသည္ အနာဂတ္ကာလတြင္ မည္သို႔ေသာ ဘ၀ ကို ရရွိၿပီးေနာက္ မည္သို႔မည္ပံု တရားထူးရ၍ ကၽြတ္တမ္း၀င္လိမ္႔မည္ဟူေသာ ေဟာကိန္းမ်ား ပါရွိေလသည္။
အကယ္စင္စစ္အားျဖင္႔ အ၀ဒါနစာေပသည္ မေကာင္းမႈတို႕ သည္ မေကာင္းေသာအက်ိဳးကို ေပး၍ ေကာင္းမႈသည္ ေကာင္းက်ိဳးကိုေပးသည္ ဟူေသာ အေျခခံ ကမၼနိယာမ သေဘာတရားကို ျပရန္ ႏွင္႔ အတိတ္ ပစၥဳပၸန္ ႏွင္႔ အနာဂတ္ဘ၀ ျဖစ္စဥ္ သံသရာ ကို အေျခခံထားသည္႔ ကမၼ၀ါဒ ကို ေဟာၾကားသင္ျပရန္ ရည္ရြယ္ထားသည္္မွာ ထင္ရွားေလသည္။
ပါဠိပိဋကတ္ ခုဒၵကနိကာယ္တြင္ သြတ္သြင္းထားေသာ ေထရီ ေထရာ အပါဒါန္ က်မ္းမ်ားသည္ အ၀ဒါနစာေပေခတ္ ၏ ေရွးအက်ဆံုးေသာ လက္ရာမ်ား ျဖစ္ဖြယ္ရွိၿပီး ဘီစီ (၂) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ စုေဆာင္းခဲ႔ပံုရေလသည္။ ေထရီ ေထရာ အပါဒါန္ က်မ္းမ်ားသည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ အႀကီးျမတ္ဆံုး ထိပ္တန္း မဟာသာ၀ကႀကီးမ်ား၏ အတိတ္ဇာတ္ေၾကာင္း ပါရမီျဖည္႔ဆည္းခဲ႔ၾကပံု ႏွင္႔ ပစၥပၸန္ဘ၀တြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶကို ဖူးေတြ႕ ရၿပီးေနာက္ အၿမိဳက္တရား ရပံုဇာတ္လမ္းမ်ား ျဖစ္ေလသည္။
ေနာက္ပိုင္းကာလ (ေအဒီ ၁ ရာစု မွ ၄ ရာစု အတြင္း) ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ အ၀ဒါနသတက (ပုဂၢိဳလ္ထူး ၁၀၀ ဇာတ္လမ္းမ်ား) ကမၼသတက (ကံ-ကံ၏ အက်ိဳးျပ ပံု၀တၱဳ ၁၀၀) ႏ်င္႔ ဒိဗ်ာ၀ဒါန (နတ္ေဒ၀ေလာကမွ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား) တို႔သည္ကား ရဟန္းရွင္လူ ပုဂၢိဳလ္ အထူးထူးအေထြေထြ တို႔၏ ဇာတ္လမ္းမ်ား ပါ၀င္ေန ေလသည္။အ၀ဒါနသတက ႏွင္႔ ကမၼသတက ဇာတ္လမ္းမ်ား သည္ အက်ဥ္းခ်ဳပ္ သေဘာ ဆန္ေသာ အေရးအသားမ်ား ျဖစ္ေလသည္။
အ၀ဒါနသတက က်မ္းတြင္ ေရွးေဟာင္းေရာမေခတ္သံုး ဒဂၤါးတစ္မ်ိဳး (ဒီနာရ) ၏ အမည္ကို ေဖၚျပထားေသာေၾကာင္႔ ေအဒီ (၂) ရာစုထက္ မေစာႏိုင္ဟု ပညာရွင္မ်ားယူဆၾက၏။အ၀ဒါနသတက က်မ္းသည္ အ၀ဒါန (၁၀) ခုစီ ပါ၀င္ေသာ ၀ဂ္ (၁၀)ခု ပါရွိၿပီး ၀ဂ္တစ္ခုလွ်င္ အေၾကာင္းအရာတစ္မ်ိဳးစီ ေဖၚျပထား၏။ ပထမ ၀ဂ္ မွ စတုတၱ ၀ဂ္ အထိသည္ ဗုဒၶ ႏွင္႔ ပေစၥကဗုဒၶ တို႔ ႏွင္႔ ဆိုင္ ေသာ ပါရမီျဖည္႔ပံု ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ပါသည္။ ပဥၥမ၀ဂ္ မွာ ေပတ၀တၱဳ ကဲ႕သို႕ အထူးထူး အေထြေထြ ေသာ ၿပိတၱာမ်ိဳးစံုတို႔ ၏ ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ ၿပီး ဆ႒မ၀ဂ္မွာမူ လူ ႏွင္႕ တိရစၦာန္ တို႔ ဒါန သီလ မႈ မ်ားေၾကာင္႔ နတ္ျပည္လားၾက ရပံုမ်ား ေကာင္းမႈ ကုသိုလ္ကံ ၏ အက်ိဳးေပးပံုမ်ား ကို ဖြင္႔ဆိုထားေလသည္။ ဤက်မ္း၏ ေနာက္ဆံုး ၀ဂ္ ေလးခုမွာ ရဟႏၱာ တို႔ ႏွင္႕ သက္ဆိုင္ေသာ ဇာတ္လမ္းမ်ားျဖစ္ေလသည္။
ဒိဗ်ာ၀ဒါန (နတ္ေဒ၀ေလာကမွ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား) မွာ မူ အလြန္ ရႈပ္ေထြးေသာ ဇာတ္လမ္းဇာတ္ကြက္မ်ားျဖင္႔ တန္ဆာဆင္ ေရးဖြဲ႔ထားေလသည္။ (ေအဒီ ၆ ရာစု မွ ၈ ရာစု အတြင္း) ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ ပါဠိဘာသာ အ႒ကထာက်မ္းမ်ားႏွင္႔ တရုပ္ဘာသာျပန္ အ၀ဒါနက်မ္းမ်ားတြင္ ဤ ဇာတ္၀တၱဳမ်ား ကိုေတြ႕ရပါသည္။
ဟိႏၵဴကဗ်ာဆရာတို႔ က မဟာဘာရတ ရာမယန တို႔ ကဲ႕ သို႔ေသာ မဟာကဗ်ာက်မ္းႀကီးမ်ား ေရွးေဟာင္းပူရာဏ္က်မ္းလာ ဇာတ္လမ္းဇာတ္ကြက္မ်ား ကို မွီျငမ္း၍ ၎တို႔၏ သူရဲေကာင္းဇာတ္လိုက္မ်ားကို ဖန္ဆင္းသည္႔နည္းတူ အ၀ဒါနစာေပ ကို ေရးသားျပဳစုေၾကာင္း ခန္႔မွန္းရေပသည္။ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ေပၚေပါက္ခဲ႕ေသာ ကုမာရလာတ ေရးသားေသာ ကပၸနာမ႑ိ ဋီကာ ႏွင္႔ ၄င္းေနာက္ ေပၚေပါက္ေသာ အရိယသူရ ဟာရိဘတၱ ေဂါပဒတၱ စသည္႔ ပညာရွိမ်ားျပဳစုခဲ႕ၾကေသာ ေဗာဓိသတၱာ၀ဒါနမာလာ ဇာတကမာလာ အစရွိေသာက်မ္းမ်ား သည္ ဘုရားေလာင္း၏ ေရွးဘ၀ ဇာတ္ေၾကာင္း မ်ား ကို ေရးဖြဲ႕ထားေသာ က်မ္းစာမ်ားျဖစ္ေလသည္။
ဤ က်မ္းစာမ်ား၏ အဓိကပစ္မွတ္မွာ သာမန္ျပည္သူလူထု၏ ဘာသာတရားအေပၚ ၾကည္ညိဳသဒၶါစိတ္ ကို တိုးတက္ ျဖစ္ထြန္းေစရန္ ျဖစ္သည္။ ဘုရားေလာင္း ႏွင္႔ သာ၀ကေလာင္းလ်ာတို႔၏ ပါရမီျဖည္႔က်င္႕ခဲ႔ ရေသာ အတိတ္ ဘ၀ ေပါင္းမ်ားစြာ ကို ေရးသားေဖၚျပျခင္းအားျဖင္႔ ျမတ္စြာဘုရားႏွင္႔ ရဟႏၱာသာ၀ကမ်ား အေပၚ အထူးေလးစား ၾကည္ညိဳစရာေကာင္းေအာင္ ေရးသားထားျခင္းျဖစ္ေလသည္။ ဤ ဇာတ္လမ္းမ်ား ကို အေျခခံ၍ ဘ၀ေပါင္းမ်ားစြာ ပါရမီျဖည္႕က်င္႔ရေသာ လမ္းစဥ္ (မဟာယာန ပါရမိတာလမ္းစဥ္) ဆီ သို႔ ဦးတည္ခဲ႔သည္ဟု မွန္းဆႏိုင္ပါ၏။
သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ မွ မဟာယာန အယူအဆမ်ား
သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ သည္ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသုတၱန္မ်ား အနက္မွ တစ္ခုျဖစ္ၿပီး ဤ သုတၱန္မွ စတင္၍ မဟာယာန အယူအဆမ်ား အပီအျပင္ ထင္ရွားစြာ ေပၚလြင္ေနသည္ကို ေတြ႕ရေလသည္။ ဤသုတၱန္သည္ စကားေျပစုဏၰိယတစ္ပိုင္း ဂါထာအဖြဲ႕ တစ္ပိုင္း ေရးဖြဲ႕ထားေလသည္။ မဟာယာနႏြယ္ေသာ ဗုဒၶ၀င္က်မ္းစာမ်ား ျဖစ္သည္႔ လလိတာ၀တၱာရ မဟာ၀တၱဳ စသည္တို႔ ေပၚေပါက္ၿပီး ေအဒီ (၁) ရာစု ၀န္းက်င္ခန္႔ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ပညာရွင္တို႔ ခန္႔မွန္းၾကပါသည္။ အေစာဆံုးေတြ႕ရေသာ တရုပ္ဘာသာျပန္လက္ရာမ်ားကို ေအဒီ(၂၈၆) တြင္ ရဟန္းေတာ္ ဓမၼရကၡ မွ ၎ ေအဒီ (၃၈၃) တြင္ ရဟန္းေတာ္ ကုမာရဇီ၀မွ ၎ ေအဒီ (၆၀၁) တြင္ ဥာဏဂုတၱ ႏွင္႔ ဓမၼဂုတၱ တို႔က ၎ အသီးသီး ျပန္ဆိုခဲ႕ၾကေလ၏။ သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ ၏ အေရးပါမႈ ကို ၈ႀကိမ္၉ႀကိမ္မက အထပ္ထပ္ ဘာသာျပန္ခဲ႔ၾကသည္ကို ေထာက္ဆလွ်င္ သိႏိုင္ေလသည္။ ယေန႕ေခတ္ကာလတိုင္ တင္းဒိုင္ နိခ်ိရင္ ဇာန္ စေသာ ဂ်ပန္ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ားတြင္ ေန႔စဥ္ အေလးအေျမတ္ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္လွ်က္ရွိေနေသာ သုတၱန္ ျဖစ္ေလသည္။
သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ သည္ ဟီနယာန မွ မဟာယာနသို႔ အၿပီးသတ္ အသြင္ကူးေျပာင္းမႈကို ေဖၚျပေနေသာ သုတၱန္ျဖစ္၏။ ရွင္ေတာ္ဘုရားသည္ အသိဥာဏ္ ပါရမီ အဆင္႔နိမ္႔ေသာ သာ၀ကမ်ားအတြက္ ဟီနယာန ကို ေဟာၾကား ခဲ႔ရေၾကာင္း ကို ရွည္လ်ားစြာ ေဖၚျပထားေလသည္။ ဟီနယာန လမ္းစဥ္သည္ ေဗာဓိပကၡိယတရား (၃၇)ပါး ကို က်င္႔သံုး ျခင္းျဖင္႔ ကိေလသာရ၀ဏ (ကိေလသာ အတားအဆီး) တို႔ကို ဖယ္ခြာႏိုင္ၿပီး အရိယသစၥာ(၄)ပါးကို သိျမင္ႏိုင္ျခင္း ပုဂၢလသုညတာ ကို သိျမင္ႏိုင္ျခင္း ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ကို သိျမင္ႏိုင္ျခင္း စသည္႔ အက်ိဳးတရားမ်ား ရရွိႏိုင္ေပသည္။ သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ အလိုအရ ဟီနယာန လမ္းစဥ္ကို ေပါက္ေရာက္ေအာင္ျမင္ၿပီးေသာ သာ၀ကမ်ားသည္ ေဗာဓိသတၱ မဟာယာန ပါရမီလမ္းစဥ္ ကို ဆက္လက္ျဖည္႔က်င္႔ျခင္းအားျဖင္႔ ေဥယ်ာ၀ရဏ (ဥာဏ္ပညာအတားအဆီး) ကို႔ ဖယ္ခြာ ႏိုင္ၿပီးလွ်င္ ဓမၼသုညတာ ကို ထိုးထြင္းသိျမင္ၿပီး သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားအျဖစ္ကို ေရာက္ရွိႏိုင္သည္ဟု ေဖၚျပပါသည္။
သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္၏ အဓိကအက်ဆံုး အယူအဆမွာ ဧကယာန=ဗုဒၶယာန=မဟာယာန ျဖစ္သည္။ ရွင္ေတာ္ဘုရား သည္ အသိဥာဏ္ ပါရမီ အဆင္႔နိမ္႔ေသာ သာ၀ကမ်ားအတြက္ ဟီနယာနလမ္းစဥ္မ်ား (သာ၀ကယာန ႏွင္႕ ပေစၥကဗုဒၶယာန) ကို ေဟာၾကားခဲ႔ရ ေသာ္လည္း အဆံုးစြန္ေသာ တစ္ခုတည္းေသာ လမ္းစဥ္ သည္ ဧကယာန=ဗုဒၶယာန =မဟာယာန ျဖစ္သည္ဟုဆိုပါသည္။
သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ သည္ အခန္း (၂၇) ခန္းပါ၀င္ေသာ ရွည္လ်ားေသာ သုတၱန္ျဖစ္သည္။ ပထမအခန္းတြင္ ဤသုတ္သည္ ေရွး ဘုရားရွင္ အဆက္ဆက္ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ မဟာေ၀ပုလႅသုတၱန္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဒီပကၤရာဘုရားရွင္ထံ သို႔ ၀ရျပဘာ ေဗာဓိသတၱထံမွ တစ္ဆင္႔ ေရာက္ရွိခဲ႔ေၾကာင္း ၀ရျပဘာ ေဗာဓိသတၱ မွာ မဥၨဴသိရီ ေဗာဓိသတၱ၏ ေရွးဘ၀ျဖစ္ေၾကာင္း တို႕ ကို ေဖၚျပထားေလသည္။
ဒုတိယ အခန္းတြင္ သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားရွင္တို႔ ၏ တရားအသိ (ဓမၼာဘိသယ) ကို ေဗာဓိသတၱ ပေစၥကဗုဒၶ သာ၀ကမ်ား မည္သို႔မွ အသိမေရာက္ႏိုင္ေၾကာင္း တတိယ ႏွင္႔ စတုတၱ အခန္းမ်ားတြင္ ဘုရားရွင္တို႔ ၏ ကရုဏာသည္ ေ၀ေနယ်တို႔ အေပၚ တစ္ေျပးညီက်ေရာက္ ေစေၾကာင္းကို ပံုျပ၀တၱဳႏွစ္ပုဒ္ျဖင္႔ တင္ျပထားေလသည္။
ပဥၥမ အခန္းတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶသည္ ေနမင္း မိုးတိမ္တိုက္ ကဲ႔ သို႔ ေ၀ေနယ်တို႔ အေပၚ တူမွ်ညီညာစြာ က်င္႔သံုးေၾကာင္း သာ၀ကတို႔ ရရွိေသာ နိဗၺာန္သည္ အဆံုးစြန္လြတ္ေျမာက္မႈ မဟုတ္ေၾကာင္း ဘုရားရွင္တို႔ ၏ တရားအသိ ႏွင္႔ ရရွိေသာ နိဗၺာန္သည္ အဆံုးစြန္လြတ္ေျမာက္မႈ ျဖစ္ေၾကာင္း ကို ေဖၚျပထားေလသည္။ သက်မုနိဘုရားရွင္က မိမိ၏ မဟာသာ၀ကမ်ားသည္ တစ္ခ်ိန္က်လွ်င္ ဓမၼသုညတာ ကို ထိုးထြင္းသိျမင္ၿပီး သမၼာသမၺဳဒၶ ဘုရားအျဖစ္ကို ေရာက္ရမည္ ျဖစ္ေၾကာင္း ဗ်ာဒိတ္ေပးေဟာၾကားထားသည္ကို ေတြ႕ရသည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶက ဤ သဒၶမၼပု႑ရိကာသုတၱန္ ကို ေရွးဘ၀ေဟာင္းတစ္ခုတြင္ ေဒ၀ဒတၱ အေလာင္း ရေသ႕ထံမွ ၾကားနာခဲ႔ဖူးေၾကာင္း ဤသုတၱန္ကို ကဲ႕ရဲ႕ရႈတ္ခ်မည္႔သူမ်ား အနာဂတ္ကာလတြင္ ေပၚေပါက္လာမည္ကို ႀကိဳတင္ျမင္သိခဲ႔ေၾကာင္း ဤသုတၱန္ကို ကဲ႕ရဲ႕ရႈတ္ခ်မည္႔သူမ်ား အပယ္ငရဲသို႔လားၾကရမည္႔အေၾကာင္း ဤသုတၱန္ကို ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္ထိုက္ေၾကာင္း ေစတီမ်ားႏွင္႔အတူ ဦးညြတ္ရုိေသထိုက္ေၾကာင္း တို႔ ကို ေဖၚျပထားပါသည္။
ေနာက္ အခန္း ႏွစ္ခန္းတြင္မူ ဘုရားရွင္၏ သက္တမ္းသည္ အကန္႕အသတ္မရွိ အနႏၱ-ထာ၀ရ ျဖစ္ေၾကာင္း လူ႔ေလာကတြင္ ေမြးဖြား-ဘုရားျဖစ္-တရားေဟာ-ပရိနိဗၺာန္ျပဳ ေသာ ျဖစ္ရပ္မ်ားသည္ ဘုရားရွင္၏ အမွန္တကယ္ျဖစ္ေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ား မဟုတ္မူပဲ ေ၀ေနယ်တို႔ကို တရားျပလိုေသာေၾကာင္း ဖန္းတီးထားေသာ မာယာ၀ိရူပမွ်သာ ျဖစ္ေၾကာင္း ဒီပကၤရာမွ သည္ ေဂါတမဗုဒၶ ထိ ဘုရားရွင္ဟူသမွ်သည္ မိမိ၏ အသြင္မ်ားသာ ျဖစ္ေၾကာင္း ေဟာၾကားထားေသာေၾကာင္႔ ေလာကီလြန္ ေလာကုတၱရာ ဘုရားရွင္မ်ိဳးျဖစ္ေၾကာင္း အတည္ျပဳေျပာဆိုေသာ အခန္းမ်ားျဖစ္ေလသည္။ က်န္အခန္းမ်ားအားလံုးသည္ကား ဤသုတၱန္ကို ေလးျမတ္ၾကည္ညိဳ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္ ျခင္းအားျဖင္႔ရရွိႏိုင္မည္႔ အက်ိဳးတရားမ်ားကို ၀ိတၱာရခ်ဲ႕ ရွင္းျပထားခ်က္မ်ားျဖစ္ေလ၏။
ထူးျခားခ်က္မွာ အခန္း (၂၄) တြင္ ေဗာဓိသတၱ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို စတင္မိတ္ဆက္ေဖၚျပထားေလသည္။ ေဗာဓိသတၱ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို ရည္မွန္းဆုေတာင္းပတၳနာျပဳပါက ေဘးဥပါဒ္အႏၱရာယ္ အသြယ္သြယ္မွ လြတ္ေျမာက္ႏိုင္ေၾကာင္း သူသတ္သမား၏ ဓါးသည္ပင္ အစိတ္စိတ္အျမြာျမြာ က်ိဳးပဲ႕ ရေၾကာင္း လက္ထိတ္ ေျခထိတ္တို႔မွ ကၽြတ္လြတ္ရေၾကာင္း သေဘၤာပ်က္ျခင္းေဘးဆိုး ကႏၱာရခိုးသူတို႔၏ေဘး စသည္တို႔မွ လြတ္ေျမာက္ရေၾကာင္း ကို ေဖာ္ျပထားေလသည္။ ဤ အခန္းကို အေျခခံလွ်က္ ေဗာဓိသတၱ အ၀ေလာကိေတသြာရ၏ အေၾကာင္းသက္သက္ ကို သာ တစ္က်မ္းလံုးေဖာ္ျပထားေသာ ကာရ႑ဗ်ဴဟာ အမည္ရွိ က်မ္းႀကီးတစ္ေစာင္ ေပၚေပါက္ခဲ႔ေလသည္။ ကာရ႑ဗ်ဴဟာ သည္ကား ဖန္ဆင္းရွင္ ဣႆရ၀ါဒ ဆန္ဆန္ ေရးသားထားဟန္ရွိေလသည္။
ေအဒီ ၃၉၉ တြင္ အိႏိၵယသို႔ေရာက္လာခဲ႔ေသာ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ဖာဟီယန္သည္ သီဟိုဠ္မွ တရုပ္ျပည္သို႔ သေဘၤာႏွင္႔အျပန္လမ္း မုန္တိုင္းမိရာတြင္ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို ဆုေတာင္းရာ လီႈင္းေလမ်ား ခ်က္ခ်င္းၿငိမ္သက္သြားေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။
အ၀ေလာကိေတသြာရ သည္ ေလာကသားတို႔ ကို ကရုဏာျဖင္႔ငံုၾကည္႔ေတာ္မူေနေသာ အရွင္ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ သတၱ၀ါအားလံုးကို ကယ္တင္၍ မၿပီးမခ်င္း နိဗၺာန္သို႕ မ၀င္စံရန္ အဓိ႒ာန္ျပဳ ထားေသာ အရွင ျဖစ္ၿပီး ဘုရားရွင္ ဟူသမွ်တို႔၏ မဟာကရုဏာဓါတ္ကို ကိုယ္စားျပဳထားေသာ ေဗာဓိသတၱ လည္းျဖစ္၏။ ကာရ႑ဗ်ဴဟာ ေရွ႕ပိုင္းတြင္ အ၀ေလာကိေတသြာရ သည္ အ၀ီစိငရဲ၌ အႏွိပ္စက္ခံေနရေသာ သတၱ၀ါမ်ားကို အပါယ္ဒုကၡမွ ကင္းေအာင္ အ၀ီစိငရဲျပည္သို႔ ဆင္းသက္ အ၀ေလာကိေတသြာရ ေရာက္သည္ႏွင္႕ ငရဲမီးေတာက္မ်ား ၿငိမ္းခဲ႔ေၾကာင္း ထိုမွတဖန္ သူ၏ မဟာကရုဏာ အစြမ္းျဖင္႔ ျပိတၱာမ်ား ကို ငတ္မြတ္ေျပေစခဲ႔ ေၾကာင္း သီဟိုဠ္ကၽြန္းမွလူမ်ား ကို ဘီလူးရန္ လြတ္ေစခဲ႔ ေၾကာင္း ေရးသားထားေလ၏။
ကာရ႑ဗ်ဴဟာ က်မ္းက ခ်ယ္မႈန္းျပသေသာ အ၀ေလာကိေတသြာရ သည္ စၾက၀ဠာ ကမၻာ မိုးေျမ ကို ဖန္ဆင္းရွင္ႀကီးပင္ ျဖစ္ေနေတာ႔ပါသည္။ သူ၏ မ်က္လံုးမွ ေန ႏွင္႔ လ သူ၏ မ်က္ေမွာင္မွ မေဟႆရ နတ္မင္း သူ၏ ပုခံုးမွ နတ္ျဗဟၼာ ႀကီးမ်ား သူ၏ စြယ္ေတာ္မွ သူရႆတီနတ္ေဒ၀ီ သူ၏ ခံတြင္းမွေလနတ္မင္း သူ၏ ေျခေထာက္မွ ေျမထု သူ၏ အစာအိမ္မွ ၀ရုဏနတ္မင္း တို႔ ေမြးဖြားခဲ႔ေၾကာင္း အလကၤာတန္ဆာဆင္ ေရးသားထား၏။
ကာရ႑ဗ်ဴဟာ က်မ္းတြင္ အေရးအပါဆံုးမွာ အ၀ေလာကိေတသြာရ ကို ရွိခိုးပူေဇာ္ေသာ ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ အေၾကာင္း ျဖစ္ေလသည္။ ဤ အကၡရာ (၆) လံုးမွ်ပါေသာ ပါထာငယ္ေလးသည္ ႏွစ္ေထာင္ခ်ီ၍ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္ သန္းေပါင္းမ်ားစြာ၏ ႏွလံုးသားမ်ားကို စိုးမိုးခဲ႔သည္။ တိဗက္မဟာယာနဗုဒၶဘာ ယဥ္ေက်းမႈ လႊမ္းမိုးေသာ ေနရာတိုင္းတြင္ ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ ကို အျမတ္တႏိုး အႀကိမ္ သိန္းသန္းခ်ီ၍ ရြတ္ဆိုပူေဇာ္ၾကသည္။ ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ ႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ယင္း ဂါထာသည္ အလြန္ တန္ခိုးအာႏုေဘာ္ႀကီးမားေၾကာင္း အ၀ေလာကိေတသြာရ ၏ တိုက္ရိုက္ ေကာင္းခ်ီးေပးမႈ ကို ရႏိုင္ေၾကာင္း မိမိ ေသြးကိုမင္ ပမာျပဳ၍ မိမိအေရကို ပုရပိုက္ ပမာျပဳ၍ မိမိ အရိုးကို ကေလာင္ပမာျပဳ၍ ေရးသားပူေဇာ္သင္႔ေၾကာင္း ဥဳမ္ မဏိ ပဒၶေမ ဟုမ္ ဂါထာ တစ္ႀကိမ္ရြတ္ဆိုမႈ သည္ ဂဂၤါ သဲစုထက္ ပိုမ်ားျပားေသာ ေကာင္းမႈ ကုသိုလ္ အစုျဖစ္ေၾကာင္း ယံုၾကည္ၾကသည္။
မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္-မဟုတ္ သံုးသပ္ခ်က္
မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္-မဟုတ္ ျငင္းခံုစြပ္စြဲမႈမ်ား ေရွးအခါကတည္း ရွိခဲ႔ေလသည္။
ယေန႔ေခတ္သုေတသီပညာရွင္တို႕၏အျမင္တြင္လည္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဥာဏ္ပဋိဘာန္ထက္ျမက္စူးရွေသာ က၀ိပညာရွိမ်ား ေရးသားစီရင္ခဲ႔ပံုေပၚေၾကာင္း သမိုင္း၀င္သက်မုနိ ေဂါတမဗုဒၶကိုယ္တိုင္ ေဟာၾကားခဲ႔ေသာ သုတၱန္ ေဒသနာမ်ားမျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း ယူဆၾက၏။ အ႒သာဟာရွရိကာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္ တြင္မူ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) မဟုတ္ စြပ္စြဲမႈမ်ား ကို ခုခံေခ်ဖ်က္ရန္ ႏွင္႔ ထိုသို႔စြပ္စြဲသူမ်ား ကို မာရ္နတ္၏ ေက်ာ႔ကြင္းတြင္ သက္ဆင္းမိသူမ်ားဟုဆိုထား ပံုကိုေထာက္ရႈကာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္-မဟုတ္ စြပ္စြဲမႈမ်ားျငင္းခံုမႈမ်ား ျပင္းထန္ခဲ႕ေၾကာင္း သြယ္၀ိုက္ဆင္ျခင္သိႏိုင္ ေပသည္။[1]
ထိုသို႔ဆိုျခင္းျဖင္႔ မဟာယာနသုတၱန္ မဟုတ္ေသာ ေရွးဦးဗုဒၶဘာသာ၏ သုတၱန္အားလံုးကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္သည္ဟု အတည္ျပဳေျပာဆိုျခင္းမဟုတ္ေပ။ ပါဠိပိဋကတ္သည္ပင္လွ်င္ အလံုးစံုကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ျဖစ္သည္ဟု အခိုင္အမာေျပာဆိုရန္ခက္ခဲလွေပသည္။ စင္စစ္အားျဖင္႔ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) မဟုတ္ေသာ သုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ကဲ႕သို႔ လက္ခံဆည္းကပ္ရန္မွာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က အတည္ျပဳေပးရန္လိုပါသည္။ မက္ကြင္း၏အလိုအရ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ျဖစ္သည္ဟု အတည္ျပဳေျပာဆိုႏိုင္ရန္ အေျခအေန (၃)ခုရွိ၏။ ယင္းတို႔မွာ--
· သုတၱန္ကို ေဟာၾကားၿပီးေသာအခါတြင္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က အတည္ျပဳေပးျခင္း
· သုတၱန္ကို မေဟာၾကားမီ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က ႀကိဳတင္ဗ်ာဒိတ္ေပးအတည္ျပဳေပးျခင္း
· သုတၱန္ကို ေဟာၾကားသည္႔ ပုဂၢိဳလ္ကို ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုယ္ေတာ္တိုင္က အတည္ျပဳေပးျခင္း
ဤအေျခအေနမ်ားႏွင္႔ျပည္႔စံုႏိုင္ရန္မွာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ သက္ေတာ္ထင္ရွားရွိေနခ်ိန္မွသာ ျဖစ္ႏိုင္ေပလိမ္႕မည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ႏွင္႔တစ္ကြ ထိပ္တန္းသာ၀ကမေထရ္ျမတ္ႀကီးမ်ား ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူၾကၿပီးေသာကာလတြင္မူ သေဘာတရားအရ ပိဋကတ္ သည္ ထပ္မံျဖည္႔စြက္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ႔ေခ်။
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားအေနျဖင္႔မူ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ပရိနိဗၺာန္စံ၀င္ေတာ္မူၾကၿပီးေသာ္လည္း ရွင္ေတာ္ဗုဒၶသည္ အမိတာဘစ်ာနိဗုဒၶ အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶ စသည္႔ ရုပ္နယ္လြန္စ်ာန္ဘုရားမ်ား (Cosmic Buddhas) အသြင္ျဖင္႔ ဆက္သြယ္ေဟာၾကားခဲ႔သည္ဟု ယံုၾကည္ၾကေလသည္။
မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း သက်မုနိရွင္ေတာ္ဗုဒၶကိုယ္ေတာ္တိုင္ တစ္ခ်ိန္ခ်ိန္ တစ္ေနရာရာတြင္ အမွန္တကယ္ ေဟာေတာ္မူခဲ႕ေၾကာင္း (ဧ၀ံ ေမသုတံ) အစခ်ီေသာ သုတ္နိဒါန္းမ်ားျဖင္႔ ေဖၚျပေလ႔ရွိ ေသာ္လည္း သုေတသီပညာရွင္မ်ားအေနျဖင္႔ သမိုင္းအေထာက္အထား ပိဋကတ္စာေပအေထာက္အထား မရွိေသာ ေၾကာင္႔ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံရန္ ခက္ခဲေပလိမ္႔မည္။
ဤသို႕ဆိုေသာ္လည္း မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ေနာက္ပိုင္း ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ထြင္လံုးသက္သက္ ဟုမယူဆသင္႔ေပ။
ဥပမာ-မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ ဒႆနဂိုဏ္းတစ္ခုျဖစ္ေသာ မာဓ်ာမိကဂိုဏ္း (မဇၥၽိမိကဂိုဏ္း)၏ အေျခခံ အယူအဆမ်ားကို ပါဠိပိဋကတ္မွ သံယုတၱနိကာယ္ သုတၱနိပါတ္ စသည္တို႔တြင္ ေတြ႕ ရွိႏိုင္ေသာေၾကာင္႔ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ားက မာဓ်ာမိကဂိုဏ္း (မဇၥၽိမိကဂိုဏ္း) က အေျခခံခဲ႔ေသာ ပညာပါရမိတာသုတၱန္မ်ား သည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန)ႏွင္႔ ေလွ်ာ္ညီေသာ ေဟာၾကားသြန္သင္ခ်က္မ်ားျဖစ္ေၾကာင္းေထာက္ဆႏိုင္ပါသည္။
မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ဇစ္ျမစ္ကို ေရွးက်ေသာမဟာယာနသုတၱန္ တစ္ခုျဖစ္သည္ဟုယူဆရေသာ ပစၥဳပၸႏၷသုတၱန္တြင္ ေတြ႕ရ၏။ ဤသုတၱန္တြင္ အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶ၏ ရူပါရုံကသိုဏ္း က်င္႔ပံု အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶ၏ ဗုဒၶေခတၱ သို႕ ကိန္း၀င္ ေရာက္ရွိပံု အမိတာယုစ်ာနိဗုဒၶထံေတာ္မွ တရားထူးမ်ား နာၾကားရပံု မ်ားေဖၚျပထား ေလသည္။
ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္သည္ သမာဓိ၀င္စားခ်ိန္မွာ ရုပ္နယ္လြန္ စ်ာန္ဘုရားမ်ားႏွင္႔ ဆက္သြယ္ေတြ႕ဆံု ၿပီးေနာက္ အဆင္႔ျမင္႔ မဟာယာနတရားေတာ္မ်ား ၾကားနာခဲ႕ရပံု ကို ေဖၚျပထားသည္။ ဤနည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား သည္ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္၏ နက္ရိႈင္းေသာ သမာဓိစိတ္အတြင္း၀ယ္ဓမၼဗ်ာဒိတ္ေတာ္မ်ားဆန္ဆန္ေပၚေပါက္လာဟန္ တူေပသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ ေပါလ္ ဟာရစ္ဆန္၏ ထင္ျမင္သံုးသပ္ခ်က္အရ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားသည္ ေတာရ ေဆာက္တည္ေနေသာအရည၀ါသီေတာမွီ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ေဖၚထုတ္မႈမ်ားျဖစ္ႏိုင္ေပသည္။[2]
ေရွးက်ေသာမဟာယာနသုတၱန္ တစ္ခုျဖစ္ေသာ အရိယာသုပိနသုတၱန္တြင္ အိပ္မက္ (၁၀၈)ပါး ကို ေဖၚျပထားၿပီး ယင္းတိုပအနက္ ေအာက္ပါတို႔မွာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ား၏ဇစ္ျမစ္ ကို အိပ္မက္ေလာကႏွင္ ဆက္သြယ္ထားဟန္ရွိေၾကာင္း ေတြးဆႏိုင္ေပသည္။
(၂၂)-တရားေတာ္နာၾကားရျခင္း
(၂၄)-မေတြ႕ဖူးေသာ ရဟန္း ကိုဖူးေတြ႕ရၿပီး တရားေတာ္နာၾကားရျခင္း
(၂၅)-မိမိကိုယ္တိုင္ ဓမၼာသနပလႅင္တြင္ထိုင္ၿပီး တရားေတာ္ ေဟာာၾကားျခင္း
(၂၉)-ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ကိုဖူးေတြ႕ရၿပီး တရားေတာ္နာၾကားရျခင္း
(၅၆)-ဓမၼက်မ္းစာ လက္ခံ ရရွိျခင္း
(၆၂)- သုတၱန္က်မ္းစာမ်ား ေဖၚထုတ္ရန္ ပဏိဓါနအဓိ႒ာန္ျပဳျခင္း
(၆၃)- ဓမၼက်မ္းစာ ရတနာတစ္ဆူ၏ အမည္နာမကို ၾကားသိရျခင္း
(၆၄)-အျခားေသာေလာကဓါတ္မွ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ တစ္ဆူ၏ အမည္နာမကို ၾကားသိရျခင္း
(၉၅)-မင္းပရိသတ္အစံုကို တရားေတာ္ ေဟာာၾကားျခင္း
ေပါလ္ ဟာရစ္ဆန္၏ သံုးသပ္ခ်က္မွာ စာေပက်မ္းဂန္းသုတၱန္ေလ႔လာမႈ ႏွင္႔ ကမၼ႒ာန္းက်င္႔စဥ္ ေပါင္းစပ္မႈေၾကာင္႔ မဟာယာနလႈပ္ရွားမႈကိုစတင္ခဲ႔ၾကေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ထူးျခားဆန္းၾကယ္ေသာ အိပ္မက္မ်ား ရရွိကာ ဓမၼက်မ္းစာ သစ္မ်ား ေဖၚထုတ္ႏိုင္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္းယူဆေလသည္။[3]
ဤသို႔ဆိုလွ်င္မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း မည္သည္႔အေထာက္အထားျဖင္႔ လက္ခံရမည္နည္းဟူေသာေမးခြန္းျဖစ္ေပၚလာခဲ႔ေလသည္။ ေအဒီ (၈) ရာစုတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႕ေသာ မဟာယာန ရဟန္းေတာ္ ဒႆနပညာရွင္ သႏၱိေဒ၀၏ သိကၡာသမုစၥယ က်မ္းတြင္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံရန္ အေၾကာင္းတရား (၄) ပါးကို ေဖၚျပထားခဲ႕သည္ကို ေအာက္ပါအတိုင္းေတြ႕ႏိုင္သည္။
(၁) သစၥာဓမၼကိုညြန္ျပ ျခင္း မိစၦာဓမၼကို ပယ္ရွားျခင္း
(၂) ဓမၼ၀ါဒ ကို သင္ၾကားျခင္း အဓမၼ၀ါဒ ကို မေဟာၾကားျခင္း
(၃) ကိေလသာတရား ေခါင္းပါးေရးကိုညြန္ျပျခင္း ကိေလသာတရား ပြားစီးေရးကို မညြန္ျပျခင္း
(၄) နိဗၺာန္ႏွင္႔ အေလွ်ာ္ျဖစ္ျခင္း သံသရာလည္မႈႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ျခင္း
ဤ ေလးခ်က္ႏွင္႔ ကိုက္ညီလွ်င္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံရန္ လံုေလာက္ေၾကာင္းေကာင္းမြန္စြာ အျပစ္ကင္းစြာ အက်ိဳးရွိစြာ ေဟာၾကားအပ္ေသာ သုဘာသိတ မွန္သမွ်သည္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း ျဖစ္ေလရာ ထိုထိုေသာ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ဤအခ်က္မ်ားႏွင္႔တိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးလွ်က္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း လက္ခံႏိုင္ေပသည္။ ပါဠိပိဋကတ္ အဂၤုတၱရနိကာယ္ အ႒ကနိပါက္ မွ ဥတၱရ၀ိပတၱိသုတ္ တြင္ အလားတူေဟာခဲ႔ သည္ကိုေတြ႕ရပါသည္။ ၀ိမုတၱိ ကို ေရာက္ေစႏိုင္ေသာ ဓမၼဟူသမွ် ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္သည္ဟု ယူဆႏိုင္ဖြယ္ရာရွိပါသည္။ ပါဠိပိဋကတ္ အဂၤုတၱရနိကာယ္ စတုကၠနိပါက္မွ မဟာပေဒသတရား(၄) ပါးတြင္လည္း ေပၚေပါက္လာေသာ တရားသစ္ ဟူသမွ်ကို ခ်က္ခ်င္း လက္ခံျခင္း ျငင္းပယ္ျခင္းမျပဳပဲ ဘုရားရွင္ေဟာေတာ္မူခဲ႔ၿပီးေသာ ဓမၼ၀ိနယ ပိဋကတ္မ်ားတြင္ သြတ္သြင္းတိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးၾကည္႔ၿပီးမွ လက္ခံျခင္း ျငင္းပယ္ျခင္း ျပဳၾကရန္ ေဟာၾကားခ်က္ ရွိပါသည္။ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ဤမဟာပေဒသတရား(၄) ပါး အခ်က္မ်ားႏွင္႔တိုက္ဆိုင္စစ္ေဆးလွ်က္ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ဟုတ္မဟုတ္ ဆ၀ါးၾကည္႔ႏိုင္ပါသည္။
၀ိမုတၱိ ကို ေရာက္ေစႏိုင္ေသာ ဓမၼဟူသမွ် ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) ျဖစ္ေၾကာင္း မဟာယာန၀ါဒီတို႔ ကခံယူျခင္းေၾကာင္႔ က်ယ္ျပန္႔ေသာ လြပ္လပ္ေသာ အသစ္ဖန္တီးမႈမ်ား ျဖစ္ခြင္႔ရွိခဲ႔ပံုေပၚပါသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈသည္ ေတာရေဆာက္တည္ တရားက်င္႕သံုးအားထုတ္ၾကေသာ ေဗာဓိသတၱဆုပန္ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ အသစ္ဖန္တီးမႈမ်ားက ကာလေရြ႕ေလ်ာေသာအခါ ဘုရားေဟာ (ဗုဒၶ၀စန) အျဖစ္ ေျပာင္းလဲလက္ခံခဲ႔ၾကဟန္တူ ေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေရးလႈပ္ရွားမႈ ကို ဦးေဆာင္ခဲ႔ေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား သည္ သမိုင္း၀င္ဗုဒၶ(Historical Buddha) အေပၚ သက္၀င္ယံုၾကည္မႈမွ မွ စ်ာနိဗုဒၶမ်ား (Cosmic Buddhas) အေပၚသက္၀င္ယံုၾကည္မႈဆီသို႔ ေရြ႕လွ်ားခဲ႔ေသာအခါ သမိုင္း၀င္ဗုဒၶ မွ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ေဟာျခင္းမေဟာျခင္းကိစၥသည္ အေရးမပါေတာ႔ ေခ်။ မဟာယာန၀ါဒီတို႔ အတြက္ သမိုင္း၀င္ဗုဒၶ ၏ နိမၼာနကာယထက္ သမိုင္း ႏွင္႔ ေလာကီအခ်ိန္ကာလ အတိုင္းအတာမ်ား ကို ေက်ာ္လြန္ေနေသာ (စ်ာန္သမာဓိစိတ္ကို အေျခခံေသာ ပညာဥာဏ္မ်က္စိျဖင္႔သာျမင္အပ္ေသာ) ဗုဒၶ၏ သေမၻာဂကာယ ႏွင္႔ ထာ၀ရတည္ရွိ ေနေသာ ဗုဒၶ၏ ဓမၼကာယမ်ား ကို ပိုလြန္ၿပီး အေလးအျမတ္ထားခဲ႔ေသာေၾကာင္႔သာ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တိုးတက္ထြန္းကားလာျခင္း
ဗုဒၶဘာသာ၏ အေစာဆံုး ႏွစ္ (၃၀၀) ကာလအတြင္းမွာ ဗုဒၶဘာသာ သည္ လူ႔ေလာကႏွင္႔ မ်ားစြာ မဆက္စပ္ေသာ ရဟန္းဗဟိုျပဳ ဘာသာတရားတစ္ခု အသြင္ျဖင္႔ရွိခဲ႔ ေမာရိယ အင္ပါယာကို ထူေထာင္ေသာ အာေသာကမင္းႀကီး လက္ထက္မွ စ တင္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ ျပန္႔ပြား ရန္ အားယူခဲ႔ႏိုင္သည္ကို ေတြ႕ရသည္။ အိႏၵိယျပည္တြင္ ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို ခ်ီးျမွင္႔ ေထာက္ပံေသာ သာသနာ႔ဒါယကာ ေမာရိယမင္းဆက္ ျပဳတ္၍ ျဗဟၼဏ ဘာသာ၀င္ ဘုရင္မ်ားနန္းတက္ခဲ႔သည္ ။
အာေသာကမင္းႀကီး ေနာက္ သုန္ဂမင္းဆက္မ်ားနန္းတက္လာေသာ ဗုဒၶဘာသာ သည္ မင္းခ်ီးေျမာက္မႈမခံရေတာ႔ေခ်။ ပုရွမိၾတသုန္ဂမင္း (Pusyamitra Sunga) သည္ ဗုဒၶဘာသာ ကို မ်ားစြာဖိႏွိပ္ခဲ႔ ေလသည္။ ျဗဟၼဏ ဘုရင္ တို႔၏ ႏွိပ္စက္မွူေၾကာင္႔ ဟီနယာန သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း မွာ အိႏၵိယအေနာက္ ပိုင္းသို႔ေျပာင္း ခဲ႔ရ၍ ေထရ၀ါဒဂိုဏ္းမွာ အိႏၵိယေတာင္ပိုင္း ဆံခ်ီသို႔ ေရြ ႔ခဲ႔ရသည္ ။ ျဗဟၼဏ ဘုရင္တို႔သည္ သကၠဋဘာသာကို ဦးစားေပးေသာေၾကာင္႔ ဟီနယာန သဗၺတၱိ ၀ါဒဂိုဏ္း သည္ ဘုရားေဟာပါဠိေတာ္မ်ားကို သကၠတ ဘာသာ ျဖင္႔ေျပာင္းလဲ မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ၾကသည္။
ဗုဒၶဘာသာ သည္ ဖိႏွိပ္ခံရေသာ္လည္း ျပည္သူတို႔၏ ၾကည္ညိဳသဒၵါတရားေၾကာင္႔ မေမွးမွိန္ပဲ ဆက္လက္ တိုးတက္ခဲ႔ပါသည္။ သုန္ဂမင္းဆက္ေခတ္ကာလတြင္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ျပည္သူတို႔၏ လွဴဒါန္းပူေဇာ္မႈ အေထာက္အထား မ်ားစြာ ေတြ႔ ရွိရေလသည္။ဘာရြတ္ထူပါ ဆန္ခ်ီထူပါ ကာေလ လိႈဏ္ဂူ စေသာ ႀကီးမားေသာ သာသနိကအေဆာက္ အအံုမ်ား သည္ သုန္ဂမင္းဆက္ေခတ္ကာလတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔သည္ကို ေထာက္ခ်င္႔လွ်က္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ ဖိႏွိပ္ခံရေသာ္လည္း ျပည္သူတို႔၏ ၾကည္ညိဳသဒၵါတရားေၾကာင္႔ မေမွးမွိန္ပဲ ဆက္လက္ တိုးတက္ခဲ႔ေၾကာင္းထင္းရွားသည္။ ဤသို႔ျဖင္႔ ဗုဒၶဘာသာ သည္ တစ္ျဖည္းျဖည္း ရဟန္းဗဟိုျပဳ ဘာသာတရားတစ္ခု အသြင္ မွ လူထုအမ်ားကိုးကြယ္ေသာ ဘာသာတရားတစ္ခုအျဖစ္သို႔ေရာက္ခဲ႔သည္။ ဓါတ္ေတာ္ ေမြေတာ္ ေစတီ ပုထိုး ဆင္းတု ကိုးကြယ္ေသာ လူထုအမ်ားႀကိဳက္ဘာသာတရားျဖစ္လာခဲ႔ေလသည္။
အိႏိၵယျပည္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ဂရိ ဘုရင္ မိလိႏၵကဲ႕သို႔ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ပင္ ဗုဒၶဘာသာ ကို လက္ခံခဲ႔ၾကခ်ိန္ျဖစ္၏။
ဂရိ ဘုရင္ မိလိႏၵ သည္ သာဂလေနျပည္ေတာ္ တည္ေထာင္ၿပီးေသာ္ ဗုဒၶဘာသာ ကိုမ်ားစြာ ေထာက္႔ပံ႕ ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔သည္။
ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္ သာဂလျမိဳ ႔ေတာ္တြင္ ဂရိ္ႏြယ္၀င္ မိလိႏၵမင္းၾကီး၏ အေမးကို ရဟႏၱာ အရွင္နာဂသိန္ ကေျဖဆိုေသာ မိလိႏၵပဥွာ ပါဠိေတာ္က်မ္းၾကီးေပၚထြန္းခဲ႔သည္ ။ ဗုဒၶဘာသာ ကို အိႏိၵယျပည္ေျမာက္ပိုင္းမွာ ေနထိုင္ေသာဂရိလူမ်ိဳးမ်ား ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾက ပါဠိစာေပ အေထာက္အထားမ်ားအရ ကထာ၀တၱဳက်မ္းျပဳ အရွင္ေမာဂၢလိပုတၱတိႆမေထရ္ႀကီးသည္ ယာ၀နတိုင္း (ဂရိေဒသ) သို႔ သာသနာျပဳရန္ အရွင္ဓမၼရိကၡိတမေထရ္ကို ေစလႊတ္ခဲ႔သည္။ ထိုမေထရ္သည္ ယာ၀နတိုင္း (ဂရိေဒသ) သာ မက အပႏၱကတိုင္းတြင္လည္း သာသနာကိုထြန္းလင္းေစခဲ႔ပါ၏။
ေအဒီ (၁) ရာစု-ဂႏၶာရတိုင္း ပက္သွ်၀ါျမိဳ ႔တြင္ သကမင္းစိုးစံသည္ ။ ထိုကာလ တြင္ ဂႏၶာရတိုင္းတြင္ဟီနယာန သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္းက လႊမ္းမိုးလာ သည္။ သကမင္းဆက္-သာတာ၀ါဟနမင္းဆက္တို႔သည္ အိႏၵိယျပည္ မထုရာ ၊ ဥေဇနီ ၊ ဒက္ကန္ေဒသ သို႔တိုင္ေအာင္ အာဏာစက္ျပန္႔ႏွံ႔ ခဲ႔သည္ သကမင္းဆက္၌ ကနိသွ်ကဘုရင္ကို ဒါယကာျပဳ၍ ဟိနယာန သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္းက ရဟန္းေတာ္(၅၀၀) ျဖင္႔ သဂၤါယနာတင္ခဲ႔သည္ ။ ဤ သဂၤါယနာတင္ပြဲကို အရွင္၀သုမိၾတ က ဦးေဆာင္ ကာ က်င္းပခဲ႔သည္ဟုဆိုပါသည္။ ကနိသွ်ကဘုရင္ သည္ အာေသာကမင္းႀကီး ေထရ၀ါဒသာသနာ ကို ခ်ီးေျမာက္ သည္႕ နည္းတူ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း ကို ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔သည္။ ေထရ၀ါဒဖက္က အသိအမွတ္မျပဳေသာ္လည္း စတုတၱသဂၤါယနာဟု ေခၚတြင္ၾကေသာ ပိဋကတ္ေတာ္က်မ္းစာမ်ား ႏွင္႕ အဖြင္႔ ၀ိဘာသာက်မ္းႀကီးမ်ားကို သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၀င္ ရဟန္းေတာ္မ်ား က စီရင္ၾကၿပီး ေၾကးျပားမ်ားေပၚတြင္ေရးထြင္းကာ ပူေဇာ္ခဲ႔ၾကသည္။
သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၏ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကို တရုပ္ဘာသာ တိဗက္ဘာသာ တို႔သို႕ ျပန္ဆိုခဲ႔ၾကေသာေၾကာင္႔ မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၏ ပိဋကတ္စာေပ အေျခခံအုတ္ျမစ္သည္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္းလာ စာေပမ်ားျဖစ္သည္ဟုဆိုလွ်င္ မွားအံ႕မထင္ေပ။ တစ္နည္းအားျဖင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ အဆင္႔ျမင္႔ ဒႆနဂိုဏ္းမ်ားျဖစ္ၾကေသာ မဇိၩမိက ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ ဂိုဏ္း တို႔၏ အျမင္မ်ားသည္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၏ အေျခခံအယူ၀ါဒေရးရာမ်ား ကို ေ၀ဖန္းဆန္းစစ္တိုက္ခိုက္ရင္း ေပၚထြန္း လာခဲ႔ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင္႔ တိဗက္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ သင္ရိုးတြင္ သဗၺတၱိ၀ါဒဂိုဏ္း၏ အဘိဓမၼာ က်မ္းမ်ားလာ ေသာ ေ၀ဘာသိကဒႆနအျမင္ သည္ အေျခခံသင္ရိုးျဖစ္၍ မဇိၩမိက ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ ဂိုဏ္း တို႔၏ အျမင္မ်ားကို အဆင္႔ျမင္႔ သင္ခန္းစာမ်ား အျဖစ္ သင္ယူရေလသည္။ ဤ အခ်က္သည္ ေရွ႕တြင္ ေရးသားေဖၚျပလတၱံေသာ မဇိၩမိက ဂိုဏ္း ႏွင္႔ ေယာဂစာရ ဂိုဏ္း တို႔၏ အျမင္မ်ားဆိုင္ရာ အခန္းမ်ား ေရာက္လွ်င္ ေကာင္းစြာ ထင္ရွားလာပါလိမ္႔မည္။
ေအဒီ (၂) ရာစု ခန္႔တြင္ နာဂၢဇၹဳန ရဟန္းေတာ္သည္ နဂါးျပည္မွ ပညာပါရမိတာပိဋကတ္မ်ားရရွိပင္႔ေဆာင္ခဲ႔ၿပီး မဇိၩမိက သုညတ ၀ါဒက်မ္းမ်ားကို ေရးသားသည္ ။ နာဂၢဇၹဳန ရဟန္းေတာ္သည္ကား အိႏၵိယျပည္၏ ေနမင္းႀကီး ေလးဆူဟု တင္စားျခင္း ခံရေသာ မဟာပညာရွိက၀ိအေက်ာ္ပေဂးႀကီး ေလးပါးအနက္ပါ၀င္ေသာ ပုဂၢိဳလ္ႀကီးျဖစ္ၿပီး မဟာယာနဗုဒၶဘာသာေလာကတစ္ခုလံုးက ဒုတိယဗုဒၶတစ္ဆူအေနျဖင္႔ အေလးအျမတ္ျပဳျခင္း ခံရသူျဖစ္ေလသည္။ ၎မွ မဟာယနဂိုဏ္းေပၚထြန္းခဲ႔သည္ၿပီးလွ်င္ အိႏၵိယျပည္တျပည္လံုးတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀ါဒျပန္႔ႏွံသည္ ။ သီဟိုဠ္ကြၽန္းတြင္မူ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာသည္ ကံမေကာင္းခဲ႔လွပဲ ေ၀ါဟရတိႆ မင္းက ေ၀တုလႅပိဋက (သဒၶမၼပု႑ရိကက်မ္း)ကို မီးရွိ ႔ဖ်က္ဆီး၍ မဟာယနဂိုဏ္းကို တိုင္း ျပည္မွ ႏွင္ထုတ္ခဲ႔ သည္ ကိုေတြ႔ရေလသည္။
ေအဒီ (၄) ရာစု ေလာက္တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ေယာဂစာရဂိုဏ္းကို စတင္တည္ေထာင္ေသာ က်မ္းျပဳဆရာ အသဂၤႏွင္႔ ၀သုဗႏၶဳ တို႔ညီေနာင္ႏွစ္ပါးေပၚထြန္းခဲ႔သည္ ။ အိႏၵိယျပည္တြင္ ဂုတၱမင္းမ်ားက နာလႏၵ တကၠသိုလ္ စေသာ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား တည္ေထာင္ေပးသည္ ။ ဂုတၱမင္းမ်ားမွာ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္မ်ားျဖစ္ၾက ၍ ထိုေခတ္အိႏၵိယျပည္ ဗုဒၶဘာသာမွာလည္းဟိႏၵဴ၀ါဒႏွင္႔ေထြးေရာယွက္တင္ ျဖစ္ေနသည္ ။ ဗုဒၶဘာသာ၏ သုညတ၀ါဒ ၀ိဥာဏ၀ါဒတို႔ က ဟိႏၵဴဘာသာ ကို လြမ္းမိုး သလို ဟိႏၵဴဘာသာ ထဲမွ ပူရာဏ္က်မ္း အယူအဆမ်ားလည္း ဗုဒၶဘာသာအတြင္းသို႔ စိမ္႕၀င္ထိုးေဖါက္ ၀င္ေရာက္ခဲ႔သည္႔ကာလျဖစ္သည္။
မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ေရးသားမည္ဆိုပါလွ်င္ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား၏ အေၾကာင္းကို ခ်န္လွပ္ထားဖို႔ မျဖစ္ႏိုင္ေခ်။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ အိႏၵိယျပည္တြင္ ေရာက္ရွိခဲ႔စဥ္က အထင္ကရ တည္ရွိခဲ႔ေသာ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးႏွစ္ခု မွာ အိႏၵိယျပည္ အေရွ႔ပိုင္းတြင္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ႏွင္႔ အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ပိုင္းတြင္ ၀ါလာဗီတကၠသိုလ္ တို႔ ျဖစ္သည္ဟုဆိုပါသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္သည္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ တြင္ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ သီလဘျဒ ထံတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ေယာဂစာရ အဘိဓမၼာ ႏွင္႔ ပတ္သက္၍ ေလ႔လာသင္ၾကားခဲ႔ေလသည္။
နာလႏၵာတကၠသိုလ္သည္ စာသင္ခန္းမႀကီးမ်ား စာၾကည္႔တိုက္ႀကီးမ်ား ႏွင္႔အတူ အဆင္႔ျမင္႔ စီမံအုပ္ခ်ဳပ္ေရး ႏွင္႔ နာလႏၵာတကၠသိုလ္စည္းကမ္းထိန္းသိမ္းေရး လုပ္ငန္းမ်ားပါ ျပည္႔စံုစြာ ရွိေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ေလသည္။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ သည္ ဆရာ ၁၅၀၀ ခန္႔ ႏွင္႔ ေက်ာင္းသာ ၁၀၀၀၀ ေက်ာ္ရွိေၾကာင္း ဗုဒၶဘာသာ (မဟာယာန ႏွင္႔ ဟီနယာနဂုိဏ္မ်ား) ျဗဟၼဏဘာသာ ဆိုင္ရာ စာေပက်မ္းဂန္မ်ား အျပင္ အျခား ေလာကီ သိပၸံ အတတ္ပညာမ်ား (ေဟတု၀ိဇၨာ သဒၵါ၀ိဇၨာ အာထဗၺဏေ၀ဒ စသည္) ကိုလည္း သင္ၾကားေၾကာင္း ပါေမာကၡခ်ဳပ္ဆရာေတာ္ သီလဘျဒ သည္ ဥာဏ္အထက္ျမက္ဆံုးႏွင္႔ ပညာအႀကီးဆံုးျဖစ္ေၾကာင္း တို႔ ကို တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ က မွတ္တမ္းတင္ ထားခဲ႔ေလသည္။
အျခား တရုပ္ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးျဖစ္ေသာ ယိခ်င္ ၏ Record of the Buddhist Religion (Chapter XXXIV) က်မ္းစာတြင္မူ မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား၏ ပညာေရးစံနစ္တြင္ သကၠဋသဒၵါသင္ၾကားေရး အေျခခံက်ပံုအေၾကာင္း ကို အေသးစိတ္ခ်ယ္မႈန္းထားသည္ကိုေတြ႕ ရ၏။ သကၠဋသဒၵါသင္ၾကားေရးတြင္ ပါဏိနီ၏ သုတၱက်မ္းမ်ားျဖစ္ေသာ ဓါတုပါထ အ႒ဓါတု ဥဏာဒိသုတၱ ကာသိကာ၀ီထိ အျပင္ ေ၀ဒႏၱဒႆနပညာရွင္ႀကီး ဘာႀတီဟာရီ၏ သွ်တၱရက်မ္းမ်ား ၀ါက်ပဒီပ ေဘဒ၀ီထိ တို႔ ကို လဲ ေလကလာရသည္။ ေဟတု၀ိဇၨာ သဒၵါ၀ိဇၨာ ဆိုင္ရာက်မ္းမ်ား သဗၺတၱိ၀ါဒ အဘိဓမၼာပညာရွင္ ၀သုဗႏၶဳ၏ အဘိဓမၼာေကာသက်မ္း ညာယ် ဒြါရ တကၠ သွ်တၱရ စေသာ ေရွးေဟာင္းအိႏၵိယ ယုတၱိေဗဒ က်မ္းမ်ား ဇာတကမာလာ ႏွင္႔ ၀ိနယဘာသာရပ္ မ်ားကို ပါ က်ယ္ျပန္႕စြာေလ႕လာသင္ၾကားၾက ရေလသည္။
မဟာယာန တကၠသိုလ္ ေက်ာင္းၾကီးမ်ား၏ ပညာေရးစံနစ္တြင္ အာဂုံ ေလ႔က်က္ျခင္း နည္းကို သံုး သည္သာမက ဆင္ေျခေလွ်ာက္လဲျခင္းပညာရပ္ေလ႕က်င္႔ ၾကရေလသည္။ ပညာရပ္မ်ားေလ႕လာသင္ၾကားၿပီးဆံုးသြားပါက
ဘြဲ႔အပ္ႏွင္ျခင္းလဲ ရွိသည္။ စာသင္ခန္းမ်ားတြင္ ေရနာရီသံုး အခ်ိန္မွတ္သား ေမာင္းတီး ၍ အခ်ိန္ကို ေၾကညာေပး တစ္ေန႔တာ သင္ၾကားခ်ိန္ (၈) နာရီခန္႕ရွိသည္ဟုဆို၏။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္မွာ ဆင္ေျခေလွ်ာက္လဲျခင္းပညာရပ္တြင္ အလြန္ေက်ာ္ၾကားၿပီး စာသင္သားမ်ား အေနႏွင္႔ ဆင္ေျခေလွ်ာက္လဲျခင္း ကို ေလ႕က်င္႕ၾကျဖင္းအားျဖင္႔ ေန႔တာတို သည္ဟူ၍ ေတာင္ထင္ၾကရေၾကာင္း လြတ္လပ္စြာ ဆင္ေျခတက္ အဆိုအေျခမ်ားျဖင္႔ ျငင္းခံုကာ ပညာဆည္းပူး ေလ႕လာၾကရေၾကာင္း ေရးသားထားေလသည္။
နာလႏၵာတကၠသိုလ္၏ ပညာသင္ၾကားပံုသည္ ေရွးေခတ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းတိုက္မ်ားမွ အေမးအေျဖ (ကထာ) သင္ၾကားနည္း ကို အတုယူဟန္ရွိေလသည္။ နယ္အသီးသီးမွ လူမ်ိဳးေပါင္းစံု ဘာသာေပါင္းစံု ေက်ာင္းသားမ်ား တက္ေရာက္ ေလ႕လာသင္ၾကားၾကခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ကို ျဗဟၼဏဘာသာႏွင္႔ေထြးေရာယွက္တင္ ေပါင္းစည္း ေစရန္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ပညာေရး က အေျခအေနေပးေစခဲ႔ေၾကာင္း သမိုင္းပညာရွင္တို႔က ေကာက္ခ်က္ဆြဲၾက၏။
နာလႏၵာတကၠသိုလ္ စာၾကည္႔တိုက္ႀကီးမ်ား အလြန္ႀကီးက်ယ္ေၾကာင္း တိဗက္ ဆရာေတာ္ လာမာ တာရာနာထ၏ မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေဖၚျပထားသည္ကို ေတြ႕ရၿပီး ယင္းတို႔ အနက္ စာၾကည္႔တိုက္ႀကီး (၃) ခု ထင္ရွားေလသည္။ ၎တို႕၏ အမည္မ်ားမွာ ရတနဒါဓီ (ရတနာပင္လယ္)၊ ရတနသာဂရ (ရတနာ သမုဒၵရာ)၊ ႏွင္႔ ရတနာရဥၹက (ရတနာ မ်က္ခ်ယ္) ဟူ ၍ အသီးသီးျဖစ္ၾက၏။
ထိုစာၾကည္႔တိုက္ႀကီးမ်ားကို တပ္ခ္မ်ား က မီးရိႈ႕ ဖ်က္ဆီးခဲ႔ေၾကာင္း တိဗက္မွတ္တမ္းမ်ားက ဆိုရာတြင္ လေပါင္းမ်ားစြာ မီးမ်ားေလာင္ေနခဲ႔ေၾကာင္း ဂုိဏ္းေပါင္းစံု ဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ က်မ္းဂန္စာေပမ်ား မီးသင္႔ ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ႔ရေၾကာင္း သိရပါသည္။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ႀကီးသည္ (၆) ရာစု ေခတ္တြင္ အေက်ာ္ၾကားဆံုးျဖစ္ခဲ႔ၿပီး ေနာက္ ႏွစ္သံုးရာ အတြင္း အသစ္ေပၚေပါက္လာခဲ႔ေသာ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ မတိုင္ခင္ကာလထိ နာမည္ေက်ာ္ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းတိုက္ႀကီး ျဖစ္ခဲ႔ေလသည္။ နာလႏၵာတကၠသိုလ္သည္ ေအဒီ (၁၁၉၇) ခုႏွစ္တြင္ ဘီဟာျပည္နယ္ကို မိုဟာေမဒင္တို႕ တိုက္ခိုက္ သိမ္းပိုက္သည္႔ အခါတြင္ ဂုိဏ္းေပါင္းစံု ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္ မ်ား အသတ္ခံရၿပီး လံုး၀ပ်က္သုဥ္းခဲ႔ေလသည္။
နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ၏ ဗိသုကာလက္ရာ (၇) ရာစုေခတ္၏ အခမ္းနားဆံုး ေသာ လက္ရာအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳၾကရ ေလာက္ေအာင္ ထည္၀ါခမ္းနားခဲ႔ေလသည္။ ဘုရင္ ယေသာ၀ါမာန္ (Yasovarman) ေရးထိုးေသာ ေက်ာက္စာတြင္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ၏ ျမင္႔မားလွေသာ ဘံုနန္းထြတ္ေဆာင္မ်ားသည္ မိုးေကာင္းကင္မွ တိမ္လႊာညြန္႔ဆိုင္ မ်ားကိုပင္ ထိတို႔နမ္းရႈပ္ေနေလဟန္ရွိေၾကာင္း ခ်ီးက်ဴးေရးသားထားေလ၏။
နာလႏၵာတကၠသိုလ္ႏွင္ပတ္သက္ အိႏိၵယႏိုင္ငံ ေရွးေဟာင္းသုေတသနဌာန၏ တူးေဖာ္ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားတြင္ထူးျခားခ်က္ တစ္ခုကိုေတြ႕ ရ၏။ ၀ဂၤတိုင္း ကို အုပ္စိုးခဲ႔ေသာ ပါလမင္းဆက္၀င္ တတိယေျမာက္ ပါလမင္းျဖစ္ေသာ ေဒ၀ပါလမင္း (ေအဒီ ၉၀၀ ခန္႔) ေရးထိုးခဲ႔သည္ဟုယူဆရေသာ ေၾကးပုရပိုက္ ထဲ တြင္ သု၀ဏၰဘူမိ (သုမၾတ) ကၽြန္းကို စိုးစံေသာ ဘုရင္ သိရိဗလပုတၱေဒ၀မင္း သည္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ႀကီးတည္တံ႕ေစရန္ ရဟန္းေတာ္မ်ား ခ်မ္းသာစြာ ပညာသင္ၾကား ႏိုင္ၾကေ်စရန္ သီရိနာဂရေခၚ ပါဋလိပုတ္ ခရိုင္ ႏိုင္ငံအတြင္း ရြာ (၅) ရြာ ကို မိမိပိုင္ဆိုင္သည္႔ သု၀ဏၰဘူမိ မွ ရြာ (၅) ရြာ ျဖင္႔ အစားထိုး ေပးလွဴေၾကာင္း ေရးထိုးထားသည္ကို ေထာက္ခ်င္႕ ၍ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ သည္ အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ သာမကပဲ သု၀ဏၰဘူမိ (သုမၾတ) ကၽြန္း ကဲ႕ သို႔ ေသာ ေ၀းလံေသာ တိုငး္ႏိုင္ငံမ်ားထိေအာင္ ေက်ာ္ေဇာသတင္းပ်ံ႕ ႏွံ႕ ခဲ႔ေသာ တကၠသိုလ္ႀကီး ျဖစ္ေၾကာင္းထင္ရွားေလသည္။
၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ သည္ကား နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ေနာက္ ေပၚေပါက္လာေသာ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးျဖစ္ေလသည္။
ပိဂၤလတိုင္း (ဘဂၤလား) ကို စိုးစံခဲ႔ေသာ ပါလ မင္းဆက္မ်ား ၏ အေထာက္အပံ႕ျဖင္႕ ေပၚထြန္းခဲ႔ ေသာ ဗုဒၶစာေပတကၠသိုလ္ႀကီး ျဖစ္ေပသည္။ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ တည္ေနရာ ကို ရွာေဖြ ရာတြင္ ဂဂၤါျမစ္ ယာဖက္ကမ္း ျမစ္ႀကီးေျမာက္ဖက္အရပ္သို႕ စီးဆင္းရာ မွာ တည္ရွိခဲ႔ဟု ခန္႔မွန္းေသာ္လည္း အတိအက် မေတြ႕ရ ေသးေခ်။ ေရွးေဟာင္းမွတ္တမ္းမ်ား အလိုအရ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ႀကီး၀ယ္မုခ္တံခါး (၆) ေပါက္ ရွိၿပီးလွ်င္ မုခ္တံခါးေပါက္ အသီးသီး ၌ (ဒြါရ ပ႑ိတ) ဟုေခၚေသာ ပညာရွိက၀ိႀကီးမ်ား က ေစာင္႔ေရွာက္လွ်က္ရွိခဲ႕ေၾကာင္ ႏွင္႔ စာသင္သားမ်ား ပညာသင္ၾကားၿပီးေျမာက္ခဲ႔ပါက ပ႑ိတ ဘြဲ႔ ကို တကၠသိုလ္ မွ အပ္ႏွင္း ေၾကာင္း ေဖၚျပထားေလသည္။
၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ၏ ေမႊးပ်ံ႕ေသာဂုဏ္သတင္းသည္ တိဗက္ သို႕ သာသနာျပဳၾကြေရာက္ေတာ္မူခဲ႔ေသာ အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏ (Dipankara Srijnana) (ေအဒီ ၉၈၀-၁၀၅၃) ႏွင္႔ အဓိက ဆက္စပ္လွ်က္ရွိခဲ႔ေလသည္။
အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏ သည္ ၾသဒႏၱပူရီ တကၠသိုလ္ တြင္ ပညာေလ႕လာဆည္းပူးခဲ႔ၿပီးေနာက္ (ေအဒီ ၁၀၃၄-၁၀၃၈) တြင္ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ၏ ပါေမာကၡခ်ဳပ္ ဆရာေတာ္ႀကီးျဖစ္လာခဲ႔ၿပီး တိဗက္ဘုရင္ ၏ ပင္႔ဖိတ္ခ်က္အရ တိဗက္ျပည္သုိ႔ သာသနာျပဳၾကြေရာက္ခ်ီးျမွင္႕ ခဲ႔ေသာ သာသနာ႔အာဇာနည္ ဆရာေတာ္ႀကီးတစ္ပါးျဖစ္၏။ အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏ သည္ ကဒမ္ပဂုိဏ္း (Kadampa School) ကို တည္ေထာင္ခဲ႔ၿပီး တိဗက္ျပည္တြင္ ဗုဒၶဘာသာေရာင္၀ါေနသို႔လင္းေစခဲ႔ ေသာ ေက်းဇူးရွင္ အျဖစ္ တိဗက္ျပည္သူတို႔ က အထူးေလးျမတ္ၾကည္ညိဳျခင္း ကို ခံရသူလည္းျဖစ္၏။ အရွင္ျမတ္ဒီပကၤရာ သိရီဥာဏသည္ (၁၃) ႏွစ္တိုင္ေအာင္ တိဗက္ျပည္တြင္ သာသနာျပဳၿပီး တိဗက္ျပည္မွာပဲ ပ်ံလြန္ေတာ္မူခဲ႔ ေလသည္။
၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ေနာက္ ထပ္မံေပၚေပါက္ခဲ႔ ေသာ ဇဂဒၵလ ႏွင္႔ ၾသဒႏၱပူရီ တကၠသိုလ္ မ်ားသည္လည္း ထိုစဥ္က ဗုဒၶသာသနာေတာ္ကို ေထာက္ပံ႔ခဲ႔ၾကသည္႕ ပါလ မင္းဆက္မ်ား ပင္ ထူေထာင္ေပးခဲ႔ေသာ တကၠသိုလ္မ်ား ျဖစ္ေပ၏။ ေအဒီ ၁၀၈၄ မွ ၁၁၃၀ ထိ စိုးစံခဲ႔ေသာ ရာမာပါလမင္း (King Ramapala) သည္ ဂဂၤါျမစ္ဆံုေဒသ (ကာရာတို၀ါ) တြင္ မင္းေနျပည္ေတာ္တည္ေထာင္၍ ရာမာ၀တီၿမိဳ႔ေတာ္ (Ramavati) ဟု အမည္ေပးခဲ႔ ၏။ ေနျပည္ေတာ္ ၌္ ဇဂဒၵလ တကၠသိုလ္ ကိုလည္း တည္ေထာင္ေပးခဲ႕သည္။ ဇဂဒၵလတကၠသိုလ္သည္ ႏွစ္ပါင္း (၁၅၀) ခန္႔သာ ရွင္သန္ ႏိုင္ခဲ႔ၿပီး ဘီဟာျပည္နယ္ကို မိုဟာေမဒင္တို႕ တိုက္ခိုက္ခ်ိန္တြင္ အျခား ဗုဒၶတကၠသိုလ္ႀကီးမ်ား နည္းတူ ပ်က္သုဥ္းခဲ႔ ရျပန္ ေလသည္။
အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း
ေအဒီ (၆၀၀) ဘုရင္ ဟာရွ၀ဒၶန လက္ထက္ အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ စတင္က်ဆင္းခဲ႕ေၾကာင္း သမိုင္းပညာရွင္မ်ားက သတ္မွတ္ၾကသည္။ ဟာရွ၀ဒၶနမင္း သည္ အာေသာကမင္းႀကီးကဲ႕သို႔ အိႏိၵယျပည္ ကို စုစည္းႏိုင္ခဲ႔ေသာ ဘုရင္ျဖစ္၏။ ဗုဒၶသာသာနာကို ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔ သလို စင္ၿပိဳင္ ဟိႏၵဴဘာသာ ႏွင္႔ ဂ်ိန္းဘာသာတို႕ ကိုလည္းေထာက္ပံခဲ႕သူျဖစ္၏
တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ေအဒီ ၆၃၃ တြင္ အိႏိၵယျပည္ တစ္၀ွမ္းသို႔ ေရာက္ရွိခဲ႔ရာ၀ယ္ သာ၀တၳိ ကပိလ၀တ္ ကုသိနာရာ ဗာရာဏသီ ေ၀သာလီ ပါဋလိပုတ္ ဗုဒၶဂယာ စသည္႕ ေနရာမ်ားသို႕ ဘုရားဖူးေရာက္ရွိခဲ႕ေလသည္။ တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ စြန္႔ပစ္ထားေသာ ဘုရားေက်ာင္းမ်ားစြာေတြ႕ခဲ႔ ေၾကာင္း ဗုဒၶသာသာနာ ဆိုင္ရာ ေက်ာင္းေတာ္မ်ား ထက္ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္တို႔၏ နတ္ကြန္း (မႏၵာလိ) မ်ား ကို ပိုမိုမ်ားျပားစြာ ေတြ႕ခဲ႔ ရေၾကာင္း ဟိႏၵဴဘာသာ ႏွင္႔ ႏိုင္းစာလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ မ်ားစြာ အင္အားခ်ိနဲ႔ ေနခဲ႔ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖၚျပထားေလ၏။
တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ သည္ ဗုဒၶဂယာ မွာ ေျမႀကီးထဲ တစ္၀က္နစ္ျမဳပ္၀င္ေနေသာ အ၀ေလာကိေတသြာရ ေဗာဓိသတၱ ရုပ္ပြားေတာ္တစ္ဆူေတြ႔ခဲ႔ ၿပီး ယင္း ေဗာဓိသတၱ ရုပ္ပြားေတာ္ ကြယ္ေပ်ာက္ခ်ိန္တြင္္ ဗုဒၶဘာသာ လည္း ကြယ္ေပ်ာက္လိမ္႔မည္ဟူေသာ တေပါင္စာခ်ိဳးရွိခဲ႔ေၾကာင္း ကို မွတ္တမ္းတင္ခဲ႕ပါသည္။
အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း သည္ အဓိကအားျဖင္႔ ဟိႏၵဴဘာသာ၏ သိမ္းသြင္း ၀ါးၿမိဳမႈေၾကာင္႔ ျဖစ္ၿပီး စစ္မက္ေရးရာႏွင္႔ ပတ္သက္မႈ မရွိလွေၾကာင္း ပညာရွင္တို႕ ယူဆ ၾကသည္။ အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း၏ ပင္မ အေၾကာင္းတရားမ်ားကို ေအာက္ပါ အတိုင္းေလ႕လာေတြ႕ရွိ ရပါသည္။
(၁) ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ၏ ၀ိနည္းအက်င္႔ ေလ်ာ႔ရဲပ်က္ျပားခဲ႔ၾကျခင္း
တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေအဒီ ၆-၇ ရာစု ကာလမ်ားတြင္ အိႏၵိယျပည္ရွိ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ၏ ၀ိနည္းအက်င္႔ ေလ်ာ႔ရဲပ်က္ျပားခဲ႔ၾကျခင္းအေၾကာင္း ကို မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။ ဘိုလာ ႏွင္႔ ေဘာ္လတီ (Bolor and Balti) အရပ္တြင္ ရွိေသာ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ သည္ ၀ိနည္းအက်င္႔ကို မေလးစားၾကေၾကာင္း စာေပပရိယတ္ ကိုလည္းေကာင္းစြာ သင္ယူေလ႕လာမႈ မရွိၾကေၾကာင္း ဆင္းဒ္ (Sindha) ေဒသမွာ သမၼိတိယဂိုဏ္းသား ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္း သံဃာတို႔သည္ ရဟန္းတို႔ ႏွင္႔ မအပ္စပ္ေသာ ေလာကီကာမဂုဏ္တရားမ်ားကို ခံစားၾကသည္႔အျပင္ သားသတ္ျခင္း အိမ္ေထာင္သားေမြးအလုပ္မ်ားလုပ္ျခင္းတို႔ ကိုပါ ရဲရဲ၀ံ႕၀ံ႕က်ဴးလြန္သူမ်ားပင္ေတြ႕ခဲ႔ရေၾကာင္း ကို တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ က မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။
ရႊင္က်န္ နည္းတူစြာ ကသၼီရမွ သမိုင္းပညာရွင္ ကာလ္ဟာဏ (Kalhana) ၏ သမိုင္းမွတ္တမ္းတြင္လည္း ေမဃ၀ါဟနမင္း၏ မိဖုရားယူကေဒ၀ီေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေသာ ၀ိဟာရေက်ာင္းေတာ္တြင္ သီတင္းသံုးေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားအနက္ တစ္၀က္ ခန္႔သည္သာ ၀ိနည္းအက်င္႔ ကို တင္းရင္းညီညြတ္စြာက်င္႔သံုးၾကေၾကာင္း က်န္တစ္၀က္မွာ၀ိနည္းအက်င္႔ကို မေလးစားေသာ အလဇၨီ ဒုႆီလ ရဟန္းမ်ားျဖစ္ၾကေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ခဲ႔ေလသည္။
ေအဒီ ၇-၈ ရာစုမ်ားတြင္ ေပၚေပါက္ခဲ႔ေသာ စာေပမွတ္တမ္းမ်ားအရလည္း ေလာကီေရး ႏိုင္ငံေရး ကိစၥမ်ား၌ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ခဲ႔ၾကေၾကာင္းသိရ၏။ ဘ၀ဘူတိ ေရးသားစီရင္ေသာ မာလာတိမာဓ၀ ၀တၱဳ တြင္ ကာမႏၵာကီ အမည္ရွိေသာ ဘိကၡဴနီမႀကီး တစ္ပါးသည္ ခ်စ္သူတို႔ေပါင္းဖက္ရန္ ေအာင္သြယ္တမန္ လုပ္ခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားထားသည္ ကိုေတြ႕ရ၏။ ကာမႏၵာကီ အမည္ရွိေသာ ဘိကၡဴနီမႀကီး အစစ္အမွန္ ရွိခဲ႔သည္ျဖစ္ေစ စာေရးသူ၏ စိတ္ကူးယဥ္ သက္သက္ ျဖစ္သည္ ျဖစ္ေစ ထိုကာလ ၀န္းက်င္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ၏ ၀ိနည္းအက်င္႔ ေလ်ာ႔ရဲပ်က္ျပားေနၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ေထာက္ဆ သိႏိုင္ေပသည္။
ထို႔အတူဒႏၱီ ေရးသားသီကုံးေသာ ဒသကုမာရစရိတ တြင္လည္း ဘိကၡဴနီ တို႔ ေအာင္သြယ္တမန္ျပဳၾကပံု ေလာကီေရးတြင္ ေထြးေထြးရႈပ္ရႈပ္ ပတ္သက္ၾကပံု မ်ား ကို ေဖၚျပခဲပေလသည္။ ကာလီဒါသ ဆရာ ၏ မာလ၀ိကာဂနိမိတၱ တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းသံဃာတို႔ ေဖါက္ျပန္ပ်က္စီးပံုမ်ား ႏွင္႔ ဗုဒၶစာေပ ႏုတ္ငံုေဆာင္ျခင္း (ဘာဏ) ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ ကို ယုတ္မာ နိမ္႔က်ေသာ ကာမဂုဏ္ခံစားမႈျဖင္႔ တင္စားေရးဖြဲ႕ထားမႈမ်ားကိုပင္ေတြ႕ ရေလသည္။ ေအဒီ ၈ ရာစုလက္ရာတစ္ခုျဖစ္ေသာ စာတုဘာဏီ တြင္ ကေခ်သည္ျပည္႔တန္ဆာမ်ားထံ သို႔ မင္းညီမင္းသားမ်ား ျဗဟၼဏပုေရာဟိတ္မ်ား အျပင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းမ်ားပင္ သြားေရာက္လည္ပတ္ၾကေၾကာင္း ေဖၚျပထားေလ၏။
(၂)ဗုဒၶဘာသာ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈ မ်ားေၾကာင္႔ အင္အားခ်ိနဲ႔ခဲ႔ရျခင္း
ဗုဒၶဘာသာ၏ သမိုင္းသည္ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈမ်ား၏ သမိုင္းဟု ဆိုရမေလာက္ပင္ သာသနာႏွစ္ ၃၀၀ အတြင္း ဂုိဏ္းမ်ား အစိတ္စိတ္အမႊာမႊာ ကြဲထြက္ ခဲ႔ ရေလသည္။ ဗုဒၶ လက္ထက္ေတာ္ ကတည္းက ေယာက္ဖေတာ္ ေဒ၀ဒတ္၏ ဂိုဏ္းခြဲထြက္မႈ ရွိခဲ႕သည္ကို ေထာက္၍ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈမ်ား၏ ဇာစ္ျမစ္သည္ ဗုဒၶဘာသာ၏ အတြင္းသ႑ာန္၀ယ္ နက္ရိႈင္းစြာ သေႏၶတည္ခဲ႔ဟန္ရွိေလသည္။ ေဒ၀ဒတ္၏ ေနာက္လိုက္ေနာက္ပါ ရဟန္းမ်ား ေအဒီ (၇) ရာစုထိ ရွင္သန္တည္ရွိေနခဲ႔ၿပီး ကာဏွသု၀ဏၰ တြင္ ဘိကၡဳနီေက်ာင္းမ်ားထူေထာင္ခဲ႔ေၾကာင္း မွတ္တမ္းမ်ားရွိေလသည္။[4]
ေရွးဦး ဗုဒၶဘာသာမွ ထာ၀ီရ၀ါဒ (ေရွးဦးေထရ၀ါဒ) ႏွင္႔ မဟာသံဃိက ဂိုဏ္းမ်ား စတင္ကြဲထြက္ေလသည္။ မဟာသံဃိကဂိုဏ္း မွ ေဂါကုလိက၊ဧေကာဗ်ာဟာရိက၊ေစတိယ၊ ဗဟုသုတိယ၊ပညတၱိ၀ါဒ၊ဂိုဏ္းကြဲ ၅ခု ထြက္ေပၚခဲ႔၍ ထာ၀ီရ၀ါဒ မွ မဟိသာသက၊ သဗၺတၱ၀ါဒ၊ ေဟမ၀တ၊၀ဇၨီပုတၱက၊ ဓမၼဂုတၱက၊ ကႆပိယ၊ သုတၱႏၱိက၊သမၼိတိယ၊ ေထရ၀ါဒ(၀ိဘဇၨ၀ါဒ) စသည္ျဖင္႔ ၁၁ ဂိုဏ္း ကြဲ ထြက္ျပန္သည္။ ဂိုဏ္းကြဲ အေသး အဖြဲ႔မ်ားကိုပါ ထည္႔သြင္းေရတြက္ပါက သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း ၃၀ အထက္ အကြဲ အျပဲေခတ္စားခဲ႔ သည္။
တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ေခတ္ၿပိဳင္ သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း (၁၈) ဂုိဏ္းတည္ရွိေၾကာင္းကို ေဖၚျပထား ေလသည္။ ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္၏ သန္႕စင္မႈ ႏွင္႔ ညစ္ႏြမ္းမႈတို႔ သည္ သက္ဆိုင္ရာ ဂုိဏ္းႏွင္႕သာ သက္ဆိုင္ေၾကာင္း သံဃာဂိုဏ္းေပါင္း (၁၈) ဂုိဏ္းစလံုး က လည္း မိမိ တို႔ ဂိုဏ္း တရားသည္သာ စစ္မွန္ေသာ ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္ ျဖစ္ေၾကာင္း ၀န္ခံေျပာဆိုၾကေၾကာင္း အခ်င္းခ်င္းလည္း အညီအညြတ္မရွိ ျငင္းခုန္ေနၾကေၾကာင္း ဟီနယာနႏွင္႔ မဟာယာန ရဟန္းေတာ္မ်ားလည္း အယူအျမင္ ကြဲျပားျခားနားေနၾကေၾကာင္း ကို ပံုေဖၚေရးခ်ယ္ ခဲ႔ေလသည္။
ဟီနယာနဂိုဏ္းမွ ပညာဂုတၱ အမည္ရွိေသာရဟန္းေတာ္တစ္ပါးက ဂါထာ (၇၀၀) ပါရွိေသာ က်မ္းတစ္ေစာင္ျဖင္႔ မဟာယာနအယူ၀ါဒ ကို တိုက္ခိုက္ခဲ႔ေၾကာင္း မဂဓေဒသ မွ မဟာယာနရဟန္းေတာ္မ်ား၏ အားေပးတိုက္တြန္းမႈေၾကာင္႔
တရုပ္ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ က ဂါထာ (၁၆၀၀) ပါေသာ တန္ျပန္က်မ္းတစ္ဆူ ေရးသားစီရင္၍ ဟီနယာနဂိုဏ္း အယူအဆ ကို ႏွိပ္ကြပ္ခဲ႔ရေၾကာင္း မဟာယာနအယူ၀ါဒ ကို ထြန္းလင္းျပခဲ႔ရေၾကာင္း မွတ္တမ္းျပဳထားေလသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ပညာရွိက၀ိအေက်ာ္အေမာ္မ်ား ျဖစ္ၾကေသာ သႏၱိေဒ၀ စႏၵကိတၱိ သႏၱရကၡိတ စေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ဟီနယာနဂိုဏ္း အယူအဆမ်ား ကို ေ၀ဖန္ထိုးႏွက္ေသာ ဓမၼက်မ္းစာမ်ား စီရင္ေရးသား ခဲ႔ၾကေလသည္။ ဗုဒၶဘာသာဂိုဏ္းကြဲမ်ားအၾကား ၀ိ၀ါဒကြဲျပားၿပိဳင္ဆိုင္မႈသည္ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ အျခား ဘာသာ၀ါဒမ်ား အၾကား ရွိေသာ ၀ိ၀ါဒကြဲျပားၿပိဳင္ဆိုင္မႈမ်ားထက္ ပို၍ ျပင္းထန္ခဲ႔ပါသည္။ ဤသို႔ ဂိုဏ္းကြဲျပားမႈ မ်ားေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ သည္ အင္အားခ်ိနဲ႔ခဲ႔ရျခင္းျဖစ္သည္ဟူ၍ သုေတသီမ်ား ေတြးဆခဲ႔ၾကပါသည္။
(၃) ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ဟိႏၵဴဘာသာ အသြင္သ႑ာန္ျခင္း ေရာေႏွာလာခဲ႔ျခင္း
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္လူထုကို သိမ္းသြင္းႏိုင္ရန္ ဟိႏၵဴဘာသာမွ နတ္ေဒ၀တာမ်ား ကို ဗုဒၶဘာသာ နယ္ပယ္သို႔ သြတ္သြင္းခဲ႔ ေလသည္။ သီ၀ ဗိႆႏိုး ကာလီ စေသာ ဟိႏၵဴ နတ္ေဒ၀တာမ်ား သည္ အ၀ေလာကိေတသြာရ တာရာေဒ၀ီ စေသာ ဗုဒၶဘုရားမ်ား အသြင္ ကို ေဆာင္လာခဲ႔ေလသည္။ ကာလေရြ႕လ်ားလာေသာအခါတြင္
ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္လူထု က ဗုဒၶဘာသာ ကို ဟိႏၵဴဘာသာ ၏ အကိုင္းအခက္ တစ္ခုအေနနဲ႔ သာျမင္ခဲ႔ၾကေလေတာ႔သည္။
ဗုဒၶသည္ ဟိႏၵဴဘာသာ၏ ဗိႆႏိုး ဆင္းသက္ေသာ န၀မေျမာက္ အ၀တာရအသြင္ ဘုရား အေနျဖင္႔ ကိုးကြယ္လာခဲ႔ ၾကေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဟိႏၵဴဘာသာ၀င္လူထုကို သိမ္းသြင္းႏိုင္ရန္ ႀကိဳးစားရင္း တိုင္းရင္းသားရိုးရာ ယံုၾကည္မႈ ထံုးဓေလ႕မ်ား၏ တန္ျပန္၀ါးၿမိဳျခင္းကို ခံခဲ႔ ပံုရေၾကာင္း ဗုဒၶဘာသာသမိုင္းပညာရွင္မ်ားက ေကာက္ခ်က္ဆြဲ ၾကပါသည္။
တႏၱရေယာဂ က်င္႔စဥ္မ်ား မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အတြင္း ေရာေႏွာေပါင္းစပ္လာျခင္းသည္လည္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆုတ္ယုတ္ခဲ႔ေစေၾကာင္း လူထုအမ်ား ကိုးကြယ္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ေဗာဓိသတၱမ်ားကိုယံုၾကည္ကိုးကြယ္မႈ ႏွင္႔ မဟာယာနသုတၱန္မ်ားကို ရြတ္ဆိုပူေဇာ္မႈ သက္သက္အဆင္႔သို႔ ဆုတ္ယုတ္ခဲ႔ ေၾကာငး္ ယိခ်င္၏မွတ္တမ္းတြင္ ေဖၚျပထား ေလသည္။
ရုပ္ပြားဆင္းတု ကိုးကြယ္မႈ ဂါထာမႏၱန္မ်ား ရြတ္ဖတ္ျဖင္း ဆုေတာင္းပတၳနာျပဳျခင္း တို႔ သည္ မူလ ပါရမီ က်င္႔စဥ္မ်ား၏ ေနရာတြင္ အစားယူလာၾကကာ တိုင္းရင္းသားရိုးရာ ယံုၾကည္မႈ ထံုးဓေလ႕မ်ား ႏွင္႔ အသြင္သ႑ာန္ အားျဖင္႔ ေရာေႏွာခဲ႔ သည္ မွာလည္း အေၾကာင္းတရားတစ္ခု ျဖစ္ေလသည္။
(၄) ျဗဟၼဏ တို႔ ဗုဒၶဘာသာ ကိုမုန္းတီးမႈ ႏွင္႔ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ျပန္လည္ ႏိုးထလာခဲ႔ျခင္း
အိႏိၵယျပည္မွ (မဟာယာန) ဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္း ၏ ျပင္ပအေၾကာင္းတရားမ်ား အနက္ ျဗဟၼဏ တို႔ ဗုဒၶဘာသာ ကိုမုန္းတီးမႈ သည္ ထိပ္ဆံုးမွ ပါ၀င္ေနသည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ လက္ထက္ အခါ ကတည္းက ျဗဟၼဏ တို႔ ႏွင္႔ ထိပ္တိုက္ေတြ႕ ရျခင္းမ်ား ရွိခဲ႔ ေလသည္။ ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္စဥ္တြင္ ပဥၥသာလ ဟူေသာ ျဗဟၼဏ ရြာနိဂုံးသို႔ ဆြမ္းခံၾကြခဲ႔ ရာ၀ယ္ ဆြမ္းတစ္လုပ္စာမွ် မရခဲ႔ေၾကာင္း မွတ္တမ္းရွိေလသည္။
ျဗဟၼဏ တို႔သည္ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းမ်ား ကို ဦးျပည္းယုတ္ သူေတာင္းစား စသျဖင္႔ ႏွိမ္ခ်ေခၚဆိုမႈ မ်ားရွိခဲ႔ သည္႔ အျပင္
ဗုဒၶ၏ အနတၱ၀ါဒ ကမၼ၀ါဒ အနိႆရ၀ါဒ ႏွင္႔ ပဋိစၥသမုပၸါဒ၀ါဒ မ်ား အေပၚ ျဗဟၼဏ တို႔ မ်က္မုန္းက်ိဳးခဲ႕ေလသည္။ ဗုဒၶ၏ အနတၱ၀ါဒ သည္ ဗုဒၶ၏ အနတၱ၀ါဒ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ၏ အေျခအျမစ္မွ တူးၿဖိဳဖ်က္စီး ခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဤမွ် မ်က္မုန္းက်ိဳးခဲ႕ ရျခင္းျဖစ္ပါ၏။ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ေတြးေခၚရွင္ ယာဇညဗာလက် အလိုအရ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းမ်ား ကို အိပ္မက္ထဲတြင္ ဆံုေတြ႕ရလွ်င္ေသာ္ေတာင္ အမဂၤလာႀကီးျဖစ္ေၾကာင္း ဆိုထားပါသည္။
ျဗဟႏၷာရာဒီယ ပူရာဏ္ က်မ္း ျဗဟၼဏတစ္ေယာက္ အတြက္ အႀကီးမားဆံုးေသာ အျပစ္သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တစ္ဦး၏ ေနအိမ္အတြင္းသို႔ (အတိဒုကၡ ေရာက္ရွိခ်ိန္တြင္၌ပင္) ၀င္ေရာက္မိျခင္းျဖစ္သည္ဟု ဆို၏။ အဂၢနိပူရာဏ္ တြင္ သုေဒၶါဓနမင္း၏သား (ေဂါတမဗုဒၶ) သည္ ျဗဟၼဏ၀ါဒီ မ်ား ကို ေသြးေဆာင္၍ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ျဖစ္ေစခဲ႔ေၾကာင္း ေရးသားပါရွိေလသည္။
ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္တို႔ ကို ႏွိမ္ခ်၍ “ျဖဴစင္ေသာသြား ထိန္းခ်ဳပ္ေသာမ်က္လံုးမ်ား အနီေရာင္သကၤန္းကို၀တ္ဆင္လွ်က္ ဦးျပည္းကတံုး တို႔သည္ ဘာသာေရး အမႈတို႔ ျပဳၾကကုန္၏ ” ဟူ၍ ၀ါယုပူရာဏ္ တြင္ ေရးထား ေလ၏။ ဗိႆႏိုးပူရာဏ္ တြင္မူ ေဂါတမဗုဒၶ သည္ ဖ်ားေယာင္းလွည္႕စားတတ္သူ ဟု စြပ္စြဲထားေပသည္။ ၎ က်မ္းစာ၌ ပင္ ဆက္လက္၍ ေဂါတမဗုဒၶ သည္ ႀကီးမားေသာ အမိုက္အေမွာင္ (မဟာေမာဟ) ျဖစ္သည္ဟူ၍ ရက္ရက္စက္စက္ ေထာမနာျပဳထား ေလ၏။ ေဂါတမဗုဒၶသည္ မညင္းဆဲမႈ (အဟႎသာဓမၼ) ႏွင္႔ ၿငိမ္းေအးမႈ (နိဗၺာန) တရားမ်ားေဟာၾကား၍ ေ၀ဒ ယဥ္ေက်းမႈ အစဥ္အလာမ်ားကို ဖ်က္ဆီးသူ ျဖစ္ၿပီး ဤ ႀကီးမားေသာ အမိုက္အေမွာင္ (မဟာေမာဟ) ၏ ေနာက္လိုက္ (ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား) ကို နတ္ေဒ၀တာမ်ားက အျပစ္ဒဏ္ခတ္လိမ္႔မည္ျဖစ္ေၾကာင္း သတိေပးထားေသး၏။
ျဗဟၼဏ၀ါဒီ ကုမာရိလ သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို အလြန္ရြံ႕ရွာစက္ဆုပ္မုန္းတီးခဲ႔ေၾကာင္း “ရွေလာက၀ါတၱိက” တြင္ ေဖၚျပထား၏။ ကုမာရိလ သည္ ဥေဇၨနီမင္း ကို ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားအား သတ္ျဖတ္သုတ္သင္ရန္ တိုက္တြန္းခဲ႕ေၾကာင္း (ဤအခ်က္ႏွင္႔ပတ္သက္၍ ပညာရွင္အမ်ား လက္မခံ-ခိုင္လံုေသာသမိုင္း အေထာက္အထား မေတြ႕ ရေၾကာင္း) ကုမာရိလ နည္းတူ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို ခါးခါးသီး မုန္းတီးသူမွာ ေ၀ဒႏၱဒႆနပညာရွင္ ရွန္ကာရ ျဖစ္၏။
ရွန္ကာရ ၏ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို ႏွိပ္စက္ခဲ႔မမႈ မ်ား သမိုင္းတြင္ခဲ႔၏။ သူသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို မတရားလက္နက္ ဓါးလက္နက္ စကားလက္နက္ မ်ားျဖင္႔ တိုက္ခိုက္ခဲ႕သူျဖစ္၏။ ရွန္ကာရသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းေတာ္မ်ား ကို မင္းအမိန္႔ အာဏာျဖင္႔ အတင္းအဓမၼ ၀ါဒၿပိဳင္ေစ ရႈံးသူတို႔ ကို ဗုဒၶဘာသာအယူ ကို စြန္႔လႊတ္ေစ မလိုက္နာသူမ်ား ကို ရာဇ၀တ္သားမ်ားပမာ သတ္မွတ္၍ က်က္က်က္ပူေသာ ေထာပတ္ဆီအိုးတြင္ ႏွစ္သတ္ေစျခင္း စေသာ အကုသိုလ္မ်ား က်ဴးလြန္ခဲ႔ ေလသည္။ ထို႕ေၾကာင္႔ တိဗက္အစဥ္အလာ မွတ္တမ္းမ်ား အရ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းေတာ္မ်ား သည္ ရွန္ကာရ ၏ အသံကိုၾကားရလွ်င္ပင္ လြန္စြာ ထိတ္လန္႔တုန္လႈပ္ေခ်ာက္ျခားၾကရေၾကာင္း ေရးသားထားသည္ကို ေထာက္ခ်င္႔၍ ရွန္ကာရ ၏ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား အေပၚ ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္ခဲ႔မႈမ်ားကို သိရွိႏိုင္ပါသည္။ ရွန္ကာရ ေရးသားေသာ “ျဗဟၼသုတၱဘာသ” တြင္ ေဂါတမဗုဒၶ သည္ ျပည္သူတို႔၏ ရန္သူ ျဖစ္ေၾကာင္း အတြင္းသေဘာ ၀ိေရာဓိ ဆန္႔က်င္ေနသာ ရႈပ္ရႈပ္ေထြးေထြးတရားမ်ား ကို သာ ေဟာေျပာသူျဖစ္ေၾကာင္း ေဖၚျပထားေလသည္။
ဤသို႔ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ား ကို သတ္ျဖတ္ႏွိပ္စက္ေနခဲ႔ သည္႔ တစ္ခ်ိန္တည္းမွာပင္ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ျပန္လည္ ႏိုးထလာခဲ႔ျခင္း လည္း ျဖစ္ေပၚေနခဲ႔၏။ ဥေဒၵါတကာရ ကုမာရိလဘဒၵ ရွန္ကာရ ဥဒါယန ၀ါစာပတိ မိရွရ စေသာ အေက်ာ္ေဒးယ် ျဗဟၼဏပညာရွင္မ်ား ထြန္းေတာက္ ေနခဲ႔ခ်ိန္လည္းျဖစ္ရာ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ကို ပိုမို ခိုင္မာေသာ အေျခခံသစ္မ်ားျဖင္႔ အားယူတည္ေဆာက္ေနခဲ႔ေသာ ကာလ ျဖစ္၏။ ဗုဒၶဘာသာ ကို ေလွာင္ေျပာင္သေရာ္ေလ႔ရွိေသာ ပူရာဏ္ က်မ္းမ်ား ကို ျမင္႔ျမတ္ေသာ မုကၡပတ္ဘာသာေရး က်မ္းစာမ်ား အျဖစ္ တရား၀င္ အတည္ျပဳေပးခဲ႕ သည္ကိုေတြ႕ရ၏။
ဂုတၱေခတ္ ႏွင္႔ ေနာက္ပိုင္းကာလတြင္ ေခတ္စားလာခဲ႔ ၾကေသာ ဘဂ၀တ (ဗိႆႏိုးဂိုဏ္း) ႏွင္႔ သီ၀ဂိုဏ္း တို႔၏ လြမ္းမိုးမႈ မ်ားကလည္း ဗုဒၶဘာသာ ကို မ်ားစြာ ေမွးမွိန္ေစခဲ႔၏။ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ေ၀ဒက်မ္းမ်ားအေပၚ မယံုၾကည္မႈ ဇာတ္ခြဲျခားေရး စံနစ္ ကို လက္မခံမႈ ႏွင္႔ ျဗဟၼဏသွ်တၱရ က်မ္းျပဳဆရာတို႔၏ စစ္မွန္ေသာတန္ဖိုးကို လက္မခံျခင္း မ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ အေပၚ ျဗဟၼဏတို႔ အေနျဖင္႔ ပို၍ မုန္းတီးစရာျဖစ္ခဲ႔၏။ အေသာက ကနိရွက ဟာရွ၀ဒၶန စေသာ ဗုဒၶဘာသာ သာသနာ ျပဳမင္းမ်ားေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ေကာင္းစားခဲ႔စဥ္က ျဗဟၼဏတို႔ အေနျဖင္႔ ေနာက္ဆုတ္ကာ ခပ္ရို႕ရို႕ေလး ေနခဲ႔ ရသည္ကို မေမ႕ႏိုင္ပဲ အသာစီးရခိုက္၀ယ္ ဗုဒၶဘာသာ ကို လက္စားေခ်ေတာ႔၏။ ဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ ဆန္႕က်င္ေသာ ေ၀ဒက်မ္းမ်ား အေပၚအၾကြင္းမဲ႔ယံုၾကည္မႈ ဇာတ္ခြဲျခားေရးစံနစ္ ႏွင္႕ အိမ္ရာေထာင္ေသာ လူ႕ေဘာင္ဘ၀၏ တာ၀န္ ေက်ပြန္မႈ တရားမ်ား ကို အဓိက ေပၚလြင္ေအာင္ ေဟာေျပာခဲ႔ၾကေလသည္။ ျဗဟၼဏ တို႔၏ တရားဓမၼ ကို ဆန္႔က်င္၍ သမဏလမ္းစဥ္ (အိမ္ယာစြန္႔ခြာေရးလမ္းစဥ္) ကို လိုက္နာက်င္႔သံုးသူတို႔အား ႀကီးေလးေသာ ျပစ္ဒဏ္မ်ား ေပးရန္ သတ္မွတ္ခဲ႔ေလသည္။
(၅) ဗုဒၶဘာသာ ကို ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ား၏ ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈ
အိႏၵိယႏိုင္ငံတြင္ ဗုဒၶဘာသာ တစ္ျဖည္းျဖည္း ေမွးမွိန္ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ႔ရျခင္း၏ အဓိကအေၾကာင္းတရားမ်ား အနက္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ား၏ ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈသည္ အေရးပါေသာ အေၾကာင္းတရားတစ္ခုျဖစ္ေလသည္။
ရႊင္က်န္ ၏ မွတ္တမ္းတြင္ ဗုဒၶဒႆနပညာရွင္ ၀သုဗႏၶဳ ၏ ဆရာ ျဖစ္ေသာ မေနာရ႒ ကို ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ၏ အႏိုင္က်င္႔ ႏွိပ္စက္မႈ ကို ေဖာ္ျပထား၏။ တစ္ခါက မေနာရ႒ သည္ သူ၏ ဆတၱာသည္ ကို လုပ္အားခ အဖိုးတစ္သိန္း ေပးသည္ဟူ၏။ ထိုသတင္း ကို ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ၾကားလတ္ေသာ မေနာရ႒ အေပၚ ႀကီးစြာေသာ မနာလို စိတ္ ျဖစ္ေလသည္။ ၀ိၾကမာဒိတ် သည္ မေနာရ႒ ၏ ဂုဏ္သိကၡာ ကို က်ဆင္းေစလွ်က္ ဗိုလ္ပံုအလည္ တြင္ အရွက္ ရေစရန္ မေနာရ႒ ကို မင္းအမိန္႔အာဏာျဖင္႔ နန္းေတာ္သို႕ ဆင္႔ေခၚေစလွ်က္ မိစၦာ၀ါဒီ (၁၀၀) ျဖင္႔ ၀ါဒ အေျခအတင္ ၿပိဳင္ဆိုင္ ေစခဲ႕၏။ အကယ္၍ ၀ါဒၿပိဳင္ဆိုင္မႈတြင္ ရံႈးနိမ္႕ခဲ႔ပါလွ်င္ အသတ္ခံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း မတရား အမိန္႔ထုတ္ေလ၏။ မေနာရ႒ သည္ မိစၦာ၀ါဒီ (၉၉) ေယာက္ကို အႏိုင္ယူခဲ႔ၿပီးေသာ အခါ ေကာက္က်စ္ယုတ္မာေသာ ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် သည္ မိစၦာ၀ါဒီ တို႔ ႏွင္႔အတူ ပြဲသဘင္ကို ပ်က္ေအာင္ ဆူညံေသာင္းက်န္းေႏွာက္ယွက္ေစ၏။ ထိုအခါ မေနာရ႒ မိမိ လွ်ာကို ကိုက္ျဖတ္၍ တပည္႕ျဖစ္သူ ၀သုဗႏၶဳအား ဂိုဏ္းဂဏ အားကိုးျဖင္႔ အႏိုင္က်င္႕သူမ်ားအလယ္တြင္ တရားမွ်တစစ္မွန္မႈဟူသည္ မရွိေပ-ဟု စာျဖင္႔ေရးသားေျပာခဲ႔လွ်က္ ကြယ္လြန္ခဲ႔ရေလသည္။ ရႊင္က်န္ က ထပ္ေလာင္းျဖည္႕စြက္ေရးသားခဲ႔ရာတြင္ ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ထီးနန္းက်၍ သူ႔ အရိုက္အရာ ကို ဆက္ခံေသာ မင္းသစ္ သည္ ပညာရွိပ႑ိတ မ်ားကို ေလးစားမႈ ရွိသူ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဒႆနပညာရွင္ ၀သုဗႏၶဳ သည္ ထို ဘုရင္၏ လက္ထက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ ၏ ဂုဏ္ကို ျပန္လည္ေဆာင္ၾကဥ္းခြင္႔ ရခဲ႔ေလသည္။
ဤ ဇာတ္ေၾကာင္းသည္ ဒ႑ာရီဆန္ဆန္ ျဖစ္ေနေသာ္လည္း တကယ္ျဖစ္ရပ္မွန္ သမိုင္းေနာက္ခံ အေၾကာင္းအရာမ်ားေပၚ အေျခခ့ခဲ႕ပံုရ၏။ ဘုရင္ ၀ိၾကမာဒိတ် ဆိုသူသည္ ေအဒီ (၅) ရာစုကာလ က စိုးစံခဲ႔ေသာ ဂုတၱမင္းဆက္မွ ဘုရင္ ခႏၵဂုတၱ ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္း မွန္းဆၾက၏။ ဘုရင္ ခႏၵဂုတၱ သည္ ဗုဒၶဘာသာကို မုန္းတီးသူ အျဖစ္နာမည္ေက်ာ္ခဲ႔၍ သူ႕ နန္းဆက္ကို ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳးတို႔က ဖ်က္ဆီးခဲ႔ၿပီး ေနာက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာကို ေထာက္ပံ႕ခ်ီးေျမာက္ေသာ ဘုရင္ နရသီဟဂုတၱ ဗာလာဒိတ် နန္းတက္ခဲ႔ေလသည္။ နရသီဟဂုတၱ သည္ ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳးတို႔ကို ေမာင္းထုတ္ႏိုင္ခဲ႔၏။
ဗုဒၶဘာသာ ကို ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈအရာတြင္ ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ားအနက္ ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳး ဘုရင္ မိဟိရကုလ ျဖစ္၏။ ဤ ဘုရင္၏ ဗုဒၶဘာသာ ကို ရက္စက္စြာ ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးမႈ အေၾကာင္းမ်ားကို ကသၼီရသမိုင္းပညာရွင္ ကာဠာဏ က မွတ္တမ္းတင္းထားခဲ႔သလို ရႊင္က်န္၏ မွတ္တမ္းမ်ား က လည္း ေထာက္ခံအတည္ျပဳေန၏။ မိဟိရကုလ သည္ ငရဲညပည္ကို အစိုးရေသာ ယမမင္းႀကီးႏွင္႔ အလားတူျဖစ္ေၾကာင္း ဤမင္းဆိုးမင္းညစ္၏ အကုသိုလ္ဒုစရိုက္မႈမ်ားကို ေျပာဆိုရေသာ လွ်ာသည္ပင္ ညစ္ေထးယုတ္ညံ႕ရေၾကာင္း ကာဠာဏ က ေရးသားခဲ႔၏။
ကသၼီရသမိုင္းပညာရွင္ ကာဠာဏ ၏ အလိုအရ မိဟိရကုလ သည္ ျဗဟၼဏဘာသာကို မ်ားစြာခ်ီးေျမာက္၍ ျဗဟၼဏပညာရွိ မ်ားကို သူေကာင္းျပဳခဲ႔၏။ မိဟိရကုလ သည္ သီ၀နတ္မင္း ကို ကိုးကြယ္၏။ သူ႕အမည္ မိဟိရ (=မိၾတ) သည္ ေနမင္းနတ္ဘုရားႏွင္႔ ဆက္စပ္မႈရွိေၾကာင္း ေထာက္ဆ၍ ဤအခ်က္မွန္ကန္ေၾကာင္း သက္ေသထူေနပါသည္။ တစ္ခါက ဘုရင္ မိဟိရကုလ သည္ ဗုဒၶဘာသာကို ေလ႔လာသင္ၾကားရန္ ရဟန္းေတာ္တစ္ပါးေစလႊတ္ေပးရန္ ေတာင္းဆိုရာ ၀ါနည္းေသာ ရဟန္းငယ္တစ္ပါးကို သာ ေစလႊတ္ခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာကို မ်ားစြာ အမ်က္သိုခဲ႔သည္ဟုဆိုပါသည္။ မိမိ အုပ္ခ်ဳပ္မင္းလုပ္ေသာ အာဏာစက္ျဖန္႕က်က္ရာ တိုင္းျပည္ၿမိဳ႕ရြာ အႏွံ႔တြင္ လွည္းေနေလွေအာင္းျမင္းေဇာင္းမက်န္ ရွိရွိသမွ်ေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ရဟန္းသံဃာေတာ္မွန္သမွ် တစ္ပါးမက်န္ သုတ္သင္သတ္ျဖတ္ရန္ မင္းအမိန္႔အာဏာျပ႒ာန္း ခဲ႔သည္ဟုဆို၏။
ထိုအခါ မဂဓတိုင္းမွ ဗုဒၶဘာသာကို ေထာက္ပံ႕ခ်ီးေျမာက္ေသာ ဘုရင္ နရသီဟဂုတၱ ဗာလာဒိတ် က မိဟိရကုလ ၏ အမိန္႕ ကို ဆန္႕က်င္ကန္႕ကြက္ခဲ႔ သျဖင္႔ မင္းႏွစ္ပါး စစ္မက္ျဖစ္ပြားခဲ႔ရေလသည္။ မိဟိရကုလ စစ္ရႈံး၍ ဘုရင္ နရသီဟဂုတၱ ၏ အက်ဥ္းစံျဖစ္ရေလသည္။ သို႕ေသာ္လည္း အခ်ဳပ္အေႏွာင္မွ လြတ္ေျမာက္၍ မိဟိရကုလ သည္ ကသၼီရတိုင္း သို႔ေရာက္ရွိခိုလႈံခဲ႔၏။ ေက်းဇူးကန္းေသာ မိဟိရကုလ သည္ ကသၼီရ ဘုရင္ကို သတ္ျဖတ္၍ ထီးနန္းကို လုာူခဲ႔ျပန္သည္။ ထိုအခ်ိန္က ကသၼီရတိုင္းတြင္ ဗုဒၶဘာသာထြန္းကားေနဆဲျဖစ္ေလရာ မိဟိရကုလ သည္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ဖ်က္ဆီးရန္ အခြင္႔ရေလ၏။ ေက်ာင္းကန္ဘုရားေစတီေပါင္း (၁၆၀၀) ခန္႕ ကို ေျမလွန္ဖ်က္ဆီးခဲ႔၏။ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဥပသကာေပါင္း သိန္းသန္းခ်ီ၍ သုတ္သင္သတ္ျဖတ္ခဲ႔၏။ မိဟိရကုလ သည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ သုံးကုေဋခန္႔ သတ္ျဖတ္ၿပီးေနာက္ မိမိကိုယ္လည္း အဆံုးစီရင္လွ်က္ ငရဲလမ္းသို႕ ၾကြျမန္းခဲ႔ေလေတာ႔၏။ မိဟိရကုလ သည္
ဗုဒၶဘာသာ၀င္ တို႔ အထြဋ္အျမတ္ထားရာ ျမတ္ဗုဒၶ၏ သပိတ္ေတာ္ ကိုလည္း ရိုက္ခြဲဖ်က္ဆီးခဲ႔ေၾကာင္း ပု႑ရိကမုခ သုတၱန္တြင္ မွတ္တမ္းတင္ထားေလသည္။
မိဟိရကုလနည္းတူ ဥေဇၨနီမင္း သုဓာ၀န္ ဟူဏ (ဟုဏ္း) လူမ်ိဳး ဘုရင္ ေတာရမာဏ ေဂါဍ ဘုရင္ ရွရွန္က တို႔သည္လည္း ဗုဒၶဘာသာကို အၿငိဳးအေတးႀကီးစြာ တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးခဲ႔ၾကေသာ ျဗဟၼဏဘုရင္မ်ား ျဖစ္ေလသည္။
(၆) က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာေသာ တူရကီတို႔ ဗုဒၶဘာသာ ကို သုတ္သင္ဖ်က္စီးခဲ႔ၾကျခင္း
ေခတ္ၿပိဳင္ သမိုင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ မိုဟာမက္ေဂါရီ ဟူေသာ အာဖဂန္စစ္ဗိုလ္ခ်ဳပ္သည္္ ေအဒီ ၁၁၉၁ တြင္ အိႏၵိယထဲ ၀င္ေရာက္တိုက္ခိုက္ နယ္ေျမမ်ားသိမ္းပိုက္ခဲ႔ ၃ ပံု ၂ ပံု ခန္႔ေသာ နယ္ေျမမ်ား သိမ္းခဲ႔ ရာတြင္ ဗာရာဏသီ ထိ သိမ္းပိုက္ခဲ႔ ဟိႏၵဴ ႏွင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းကန္ ဘုရားမ်ားစြာ မီးရိႈ႕ဖ်က္ဆီးခဲ႕ေသာေၾကာင္႔ ဗာရာဏသီၿမိဳ႕ႀကီး ၁၅ ရက္ တိုင္တိုင္ မီးတဟုန္းဟုန္းေလာင္ကၽြမ္းခဲ႔ေၾကာင္း ေဖၚျပထား၏။
တူရကီစစ္သည္တို႔ ဖ်က္ဆီးခဲ႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ သာသနိက အေဆာက္အအံုမ်ားမွာ
· မိဂဒါ၀ုန္မွာ ေစတီငယ္ ၅၂ ဆူ ေက်ာင္းတိုက္ေပါင္း ၄၅
· မိဂဒါ၀ုန္မွာ ေက်ာက္ ခႏၱီ ေစတီ ႏွင္႔ ကစ္တိုးေက်ာင္းေတာ္ႀကီး
· မိဂဒါ၀ုန္မွာ ရွိေသာ ဓမၼာရာဇိက ေစတီေတာ္ႀကီး
· မိဂဒါ၀ုန္မွာ နႏၵိယ ေက်ာင္းေတာ္ ဓမၼစကၠဇိန၀ိဟာရ ေက်ာင္းတိုက္ႀကီး
· မိဂဒါ၀ုန္မွာ ရွိေသာ ဓေမၼခ ေစတီႀကီး
· ကုသိနာရုံ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီး
· သာ၀တၳိ ႏွင္႔ ပါဋလိပုတ္ မွ ေက်ာင္းတိုက္မ်ား
· ရာဇၿဂိဳဟ္ မွ ေ၀ဠဳ၀န္ေက်ာင္းေတာ္ ႏွင္႔ ပိပၸလိလိုဏ္ဂူ
တူရကီစစ္သည္တို႔၏ က်ဴးေက်ာ္စစ္ပြဲမ်ား သည္ ဟိႏၵဴဘာသာေၾကာင္႔ အင္အားခ်ိနဲ႔ေနၿပီျဖစ္ေသာ ဗုဒၶဘာသာ ကို အၿပီးသတ္ထိုးႏွက္ခ်က္ေပးခဲ႔ ေလသည္။ တူရကီတို႔ က်ဴးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာခ်ိန္ ေအဒီ ၁၀၀၀ ၀န္းက်င္ခန္႔တြင္ ဗုဒၶဘာသာ သည္ အလြန္အားနည္းေနခဲ႔ အဆံုးသတ္လုနီးအေျခကို ေရာက္ေနေသာ အေနအထားျဖစ္ေလသည္။
အိႏၵိယျပည္ ေျမာက္ပိုင္းမွ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမ်ား တကၠသိုလ္ ႀကီးမ်ားသည္ ထင္းရွားစြာတည္ေနေသာ ပစ္မွတ္မ်ားျဖစ္ခဲ႔ တိုက္ခိုက္ဖ်က္ဆီးခံခဲ႕ရ၏။ စူလတန္ မာမြတ္ ရွာဘဒၵင္ ဂိုရီ (Mahmud Shabuddin Ghori (Muhammad Ghori-1162–1206) သည္ ၁၁၉၇ တြင္ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ ကို၎ ၁၂၀၃ တြင္ ၀ိၾကမသီလတကၠသိုလ္ ကို၎ မီးရိႈ႔ဖ်က္ဆီးခဲ႔ ၏။ ဗုဒၶဘာသာသည္ ဟိႏၵဴဘာသာကဲ႔ သို႔ ရပ္ရြာအေျချပဳဘာသာ မဟုတ္ပဲ တကၠသိုလ္ႀကီးမ်ားကို အေျချပဳေသာ ဘာသာျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးမ်ား တကၠသိုလ္ ႀကီးမ်ား ပ်က္စီးသည္ႏွင္႔ တမဟုတ္ခ်င္းခ်ဳပ္ၿငိမ္းခဲ႔ရ ေလေတာ႔၏။
အိႏၵိယမဟာယာနဗုဒၶဘာသာသမိုင္း အႏွစ္ခ်ဳပ္သံုးသပ္ခ်က္
ဘီစီ (၂) ရာစုခန္႔တြင္ အစပ်ိဳးခဲ႔လွ်က္ ေအဒီ (၂) ရာစုတြင္ အထင္အရွားေပၚထြန္းလာခဲ႔ေသာ အိႏၵိယမဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ သည္ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀) ခန္႔ တိုးတက္ထြန္းကားခဲၿပီးေနာက္တြင္ အမ်ိဳးမ်ိဳးအဖံုဖံုေသာ အတြင္းရန္အျပင္ရန္ တို႔ေၾကာင္႔ခ်ဳပ္ၿငိမ္းခဲ႔ ရေလသည္။ အိႏၵိယ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ႏွစ္ေပါင္း (၁၀၀၀) သမိုင္း ကို အႏွစ္ခ်ဳပ္သံုးသပ္ၾကည္႔ပါလွ်င္ ေအာက္ပါ အခ်က္မ်ားကို ေတြ႕ရေပမည္။
(၁) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ ထြန္းၿငိေတာ္မူခဲ႔ေသာ သစၥာအလင္းေရာင္ ကို ေထာင္စုႏွစ္တစ္ခုတိုင္ အိႏၵိယျပည္ေျမေပၚ၌ ဆက္လက္ထြန္းလင္းေတာက္ပေစႏိုင္ခဲ႔သည္။ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ သည္ သာသနာျပဳမင္းမ်ား မရွိသည္႔ေနာက္ ဘီစီ (၂) ရာစု၀န္းက်င္တြင္ အိႏၵိယျပည္ေျမေပၚ၌ ဆက္လက္မေတာက္ပႏိုင္ေတာ႔ပဲ မ်ားစြာ အားေလွ်ာ႕ခဲ႔သည္။ ရွင္မဟိႏၵ အမွဴးျပဳေသာ သာသနာျပဳရဟန္းေတာ္မ်ားစြာ၏ ႀကိဳးပမ္းအားထုတ္မႈေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ သည္ သီဟိုဠ္ကၽြန္းႏွင္႔ အျခားအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ဓမၼလင္းေရာင္ျခည္ ကို ေဆာင္ႏိုင္ခဲ႔ေပသည္။ အိႏၵိယျပည္ေျမေပၚ၌ ဆက္လက္က်န္ရစ္ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ရံဖန္ရံခါ သာသနာျပဳမင္းမ်ား ႏွင္႔ ႀကံဳေတြ႕ခဲ႔ရသလို ဗုဒၶဘာသာ ကို ႏွိပ္စက္ဖ်က္ဆီးေသာ မင္းဆိုးမင္းညစ္မ်ား၏ ဓါးထက္မႈ ကိုလည္းခံခဲ႔ရသည္။ သီဟိုဠ္ကၽြန္းႏွင္႔ အျခားအေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံမ်ားတြင္ သာသနာျပဳမင္းမ်ား ႏွင္႔ အဆက္မျပတ္ ႀကံဳေတြ႕ကာ ခ်ီးေျမာက္ေထာက္ပံ႕မႈေၾကာင္႔ ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာ သည္ မ်ားစြာစည္ပင္တိုးတက္ခဲ႔ခ်ိန္တြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ျဗဟၼဏပညာရွိပ႑ိတမ်ား၏ ထိုးႏွက္ေ၀ဖန္မႈကို အလူးအလဲခံစားခဲ႔ရပံုေပၚသည္။
ျဗဟၼဏဘာသာ ႏွင္႔ အၿပိဳင္ သာသနာျပဳ ရင္း မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ အေပၚယံေၾကာသေဘာ အရ မိမိ၏ ၿပိုင္ဘက္ႏွင္႔ တစ္ျဖည္းျဖည္း ဆင္တူလာခဲ႔သည္ကို ေတြ႕ရ၏။ ယင္းအခ်က္သည္ပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အတြက္ အားနည္းခ်က္ျဖစ္ေစခဲ႔သည္ကို သမိုင္းအရ ေတြ႕ရပါသည္။
(၂) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ အိႏၵိယျပည္၏ ပညာေရး ႏွင္႔ ဘာသာေရးဒႆနပညာရပ္ မ်ား ကို မ်ားစြာ တိုးတက္ေစ ခဲ႔ သည္။ အထက္တြင္ ေရးသားေဖၚျပခဲ႔ၿပီးေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တကၠသိုလ္ေက်ာင္းတိုက္ႀကီးမ်ား အစီအရီ ေပၚထြန္းခဲ႕ျခင္းက ဤအခ်က္ ကို မီးေမာင္းထိုးျပ ေနေလသည္။ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာ သုတၱန္မ်ား ကို အဖြင္႔ အ႒ကထာဋီကာမ်ား ေရးသားျပဳစုဖြင္႔ဆိုေတာ္မူခဲ႔ၾကေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားစြာ ၏ အလြန္ႀကီးမားေသာ ဥာဏ္ပညာႏွင္႔ ဇြဲလံု႔လ ၀ီိရိယ တို႔ေၾကာင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ တိုးတက္ပြင္႔လန္းခဲ႔ ရသည္ဟုဆိုလွ်င္ မွားအံ႔မထင္ေပ။ နာဂဇၨဳန၊အရိယေဒ၀၊ အသဂၤ၊ ၀သုဗႏၶဳ၊ ဗုဒၶပါလိတ၊ ဘာ၀၀ိေ၀က၊ စႏၵကိတၱိ၊ ဒိႏၷာဂ၊ ဓမၼကိတၱိ၊ သႏၱိေဒ၀၊သႏၱရကၡိတ စသည္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ေဗာဓိသတၱရဟန္းေတာ္မ်ားစြာ တို႔၏ အမည္နာမ မ်ားသည္ အိႏၵိယျပည္၏ ပညာေရး ႏွင္႔ ဘာသာေရးဒႆနပညာရပ္ ဆိုင္ရာ သမိုင္းေက်ာက္သားျပင္ထက္ ကမၺည္းတင္ႏိုင္ခဲ႔ေသာ အမည္နာမ မ်ား ျဖစ္ၾကပါသည္။ ျဗဟၼဏဘာသာ သည္ပင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ႏွင္႔ တိုးတိုက္ထိေတြ႕ အားၿပိဳင္ခဲ႔မႈ မ်ားေၾကာင္ ႔ မ်ားစြာ ေျပာင္းလဲခဲ႔ရပါသည္။ ရွန္ကာရာစာရိယ ကဲ႔ သို႔ေသာ ေ၀ဒႏၱပညာရွင္ မ်ိဳးုသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ အေထာက္အပံ႕ေက်းဇူးမရွိပဲ ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္စရာ အေၾကာင္းမရွိေပ (ရွန္ကာရာစာရိယ ကို ျဗဟၼဏဘာသာ၀င္ေယာင္ေဆာင္ထားေသာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ဟု စြပ္စြဲခဲ႔ၾကသည္ကို ေထာက္၍ ဤ အခ်က္ မွန္ကန္ေၾကာင္း သိႏိုင္ပါ၏) ေထရ၀ါဒဗုဒၶဘာသာသည္ ျမတ္ဗုဒၶ ေပးခဲ႔ေသာ ဓမၼအေမြကို အထိခိုက္အပြန္းပဲ႕မခံပဲ ထိန္းသိမ္းေစာင္႔ေရွာက္ ႏိုင္ခဲ႔ သည္ဟုဆိုပါလွ်င္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ျမတ္ဗုဒၶ ေပးခဲ႔ေသာ ဓမၼအေမြကိုအရင္းတည္၍ ဆပြားတိုးတက္ ျပည္႕စံုေအာင္ ထူေထာင္ခ်ဲ႕ထြင္ႏိုင္ခဲ႔သည္ ဟု ဆိုရမည္ျဖစ္သည္။ ဤအခ်က္သည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ ဒႆနအျမင္ ႏွင္႔ ဓမၼ က်င္႕စဥ္မ်ား အေၾကာင္း ဆက္လက္ေလ႕လာလွ်င္ ပိုမို၍ ပီျပင္ထင္ရွားလာေပလိမ္႔မည္။
(၃) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ လႈပ္ရွားမႈ ေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ သည္ သာမန္ ကမၼ႒ာန္းအေျချပဳဘာသာတရား (Yogic/Ascetic Religion) အျဖစ္မွ လူအမ်ားႏွင္႔သက္ဆိုင္ေသာ ေလာကီလြန္ဘာသာတရားႀကီးတစ္ခု (Transcendental/Theistic Religion) အျဖစ္သို႔ ေရာက္ရွိခဲ႔ေလသည္။ အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ေျမာက္ပိုင္းေဒသတြင္ ဂရီဘုရင္ခံမ်ား အုပ္စိုးခဲ႕ခ်ိန္က စ၍ ဂႏၶာရတိုင္း တြင္ ဗုဒၶ ရုပ္ပြားဆင္းတုမ်ား စတင္ ထုလုပ္ကိုးကြယ္ခဲ႔ၾကေလသည္။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶ၏ ဘ၀ျဖစ္ေတာ္စဥ္ ႏွင္႕တကြ ဇာတကစာေပ အ၀ဒါနစာေပ တို႔ သည္ ပန္းပု ပန္းခ်ီ ျပဇာတ္စာေပ အႏုပညာရွင္ တို႕ ကို ဆြဲေဆာင္ခဲ႔၏။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၀င္ အႏုပညာရွင္တို႔၏ ဖန္တီးမႈ လက္ရာေၾကာင္႕ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ဆိုင္ရာအယူအဆမ်ား သည္ သာမန္ျပည္သူမ်ား အတြင္းသို႔ နက္ရိႈင္းစြာ စိမ္႔၀င္ပ်ံ႕ႏွံ႕ခဲ႔ပါသည္။ ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္မႈ ဗုဒၶရုပ္ပြားဆင္းတု ေတာ္မ်ား ေဗာဓိသတၱရုပ္ပြားေတာ္မ်ား ထုလုပ္မႈေၾကာင္႔ ပဋိမာသိပၸံပညာ (Buddhist Iconongraphy) လည္း မ်ားစြာ တိုးတက္ခဲ႔ေလသည္။ ေစတီတည္ထားကိုးကြယ္မႈ ဗုဒၶပြားဆင္းတုေတာ္မ်ား ေဗာဓိသတၱရုပ္ပြားေတာ္မ်ား ထုလုပ္ကိုးကြယ္မႈသည္ ျဗဟၼဏဘာသာ၀င္မ်ား အၾကားတြင္ပင္ ထိုးေဖါက္ကာ ဟိႏၵဴနတ္ကြန္းမ်ား နတ္ေဒ၀တာ ရုပ္ပြားဆင္းတုမ်ား ကို ထုလုပ္ကိုးကြယ္ၾကေလသည္။
ဤသို႔ ေသာ ရုပ္ပြားတင္းတုမ်ား ကိုးကြယ္ျခင္းႏွင္႔ သာသနိကအေဆာက္အအံုမ်ား ေဆာက္လုပ္ႏိုင္ခဲ႔ျခင္းေၾကာင္႔ ဗုဒၶဘာသာ၏ ခက္ခဲနက္နဲေသာ ဓမၼသေဘာမ်ားတြင္ ဥာဏ္ျဖင္႔ မသက္၀င္ မထိုးထြင္းႏိုင္ေသာ ဥပသကာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႔ အတြက္ ဘာသာေရးလုပ္ငန္းမ်ားတြင္ တက္တက္ၾကြၾကြ ပါ၀င္ခြင္႕ ရခဲ႕သည္။ သာသနာ႕ ဒါယကာခံယူၾကေသာ မင္းမ်ား အေနႏွင္႔ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေရာက္ရွိ ရာတြင္ ႀကီးက်ယ္ခမ္းနားေသာ သာသနိကအေဆာက္အအံုမ်ား ေဆာက္လုပ္ႏိုင္ခဲ႕ ၾကေလသည္။ ဘာမီယန္ေဒသ မွ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ႀကီး ဂ်ာဗားကၽြန္းမွ ေဗာေရာဗုေဓါ ပုထိုးေတာ္ႀကီး အိႏိၵယႏိုင္ငံမွ အာဂ်န္တာ ႏွင္႕ ဧလိုရာ လိုဏ္ဂူႀကီးမ်ားမွ နံရံေဆးေရးလက္ရာမ်ား ကို ၾကည္႔လွ်င္ ထိုအခ်က္သည္ အလြန္ထင္ရွားေနပါသည္။
(၄) မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားလာခဲ႔ျခင္းသည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ၏ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ လူမႈေရး အယူအဆမ်ား အေပၚမ်ားစြာ လြမ္းမိုးခဲ႔ သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ မူလဗုဒၶ၀ါဒ သည္ အိႏိၵယ ေျမာက္ပိုင္းမွ ဂဏ ဒီမိုကရက္တစ္ ႏိုင္ငံ ငယ္ေလးမ်ား၏ မိုဒယ္ အတိုင္း နမူနာယူၿပီး သံဃအဖြဲ႕အစည္းကို ထူေထာင္ခဲ႔ သည္႕ အျပင္ ရွင္ေတာ္ ဗုဒၶ က အဖြဲ႔အစည္းတို႔ မဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္း အပရိဟာနိယတရား (၇) ပါး ကို ေဖၚထုတ္ခဲ႔ သည္။ မိမိ ၏ သံဃအဖြဲ႕အစည္း သည္လည္း မဆုတ္ယုတ္ေၾကာင္း အပရိဟာနိယတရား (၇) ပါး ကို က်င္႕သံုးၾကလွ်င္ သာသနာ အဓြန္႔ရွည္စြာ တည္ႏိုင္ေၾကာင္း ေဟာၾကားခဲ႕သည္။ မူလဗုဒၶ၀ါဒ သည္ သီလ ျဖဴစင္မႈ ကို အေျခခံေသာ ဒါနအားျဖင္႔ ပိုင္ဆိုင္မႈ ကို မွ်ေ၀ခံစားေသာ အဆင္႔ျမင္႔လူ႕ေဘာင္အဖြဲ႕အစည္းတစ္ခု ၏ စံနမူနာ ကို ျပသခဲ႔ သည္။ ႏိုင္ငံေရး ႏွင္႔ လူမႈေရး က႑မ်ား တြင္
ရာဇဓမၼ (၁၀) ပါး ႏွင္႔ အတူ ႏိုင္ငံ အာဏာစီးဆင္းပံု ကို အမ်ားတင္ေျမာက္သည္႕ သမၼတ မင္း စနစ္ အစျပဳပံု ကို ညြန္ျပခဲ႔ ျခင္း အားျဖင္႔ ျဗဟၼဏ၀ါဒ ၏ ဇာတ္ (၀ဏၰ) ခြဲျဖားေရး၀ါဒ ကို ထိုးႏွက္ခဲ႔ သည္ကို ေတြ႕ရပါသည္။ မဂၤလသုတ္ သဂၤါေလာ၀ါဒသုတ္ စသည္တို႕တြင္ လူမႈေရး လမ္းညြန္ခ်က္မ်ား ကို ညြန္ျပခဲ႔ ရာ ေနာက္ပိုင္ေခတ္ နီတိ သွ်တၱရ က်မ္းမ်ား ကို လႊမ္းမိုးခဲ႕ေလသည္။
အမၺတၱသုတ္တြင္ ျဗဟၼဏ အႏြယ္တို႕၏ ယုတ္ညံ႕ေသာ မ်ိဳးဆက္ အေၾကာင္း ကို ေဟာခဲ႔သည္႔ အျပင္ ေဒါဏပုဏၰား ကို ေဟာၾကားရာတြင္ ျဗဟၼဏ (၅) မ်ိဳး အေၾကာင္း ႏွင္႔ ေခတ္ၿပိဳင္ျဗဟၼဏ မ်ားသည္ အနိမ္႔ဆံုး အဆင္႔ ကို ပင္မမွီေၾကာင္း ေထာက္ျပခဲ႕သည္။ ထူးျခားေသာ အခ်က္မွာ ေမြးရာဇာတိအားျဖင္႔ လူသား၏ အလုပ္အကိုင္ကိုမသတ္မွတ္ပဲ မိမိ၏ စြမ္းေဆာင္ႏိုင္ရည္ေပၚ အေျခခံ၍ အလုပ္အကိုင္ အဆင္႕အတန္းကြဲျပားမႈ ကို သတ္မွတ္ေသာ အယူအဆ ကို ေဖၚထုတ္ခဲ႔ သည္။ ေရွးအက်ဆံုးေသာ မယ္ရစ္တိုကေရစီ (meritocracy) ေခၚ ေတာ္သူအုပ္စိုးေရး၀ါဒ ကို စတင္ခဲ႔သည္ဟုပင္ ဆိုႏိုင္ေလသည္။
ဆုန္ဂမင္းဆက္ ကို ထူေထာင္ခဲ႕ေသာ ပုရွမိၾတဘုရင္ကဲ႕သို႕ေသာျဗဟၼဏဇာတ္အႏြယ္၀င္မ်ားပင္ မင္းအျဖစ္ကို ရႏိုင္လာခဲ႔ ေကာတိလ် ၏ အတၳသွ်တၱရ ရုျဒဒါမန္ဘုရင္ ေရးထိုးေသာ ဂ်ဴနာဂါရွ္ေက်ာက္စာ မ်ား အရ ေအဒီ ၁၂ ရာစုထိ အခ်ိဳ႕ေသာ ျပည္နယ္မ်ားတြင္ အမ်ားတင္ေျမာက္သည္႕ သမၼတ မင္း စနစ္ က်င္႕သံုးဆဲျဖစ္ေၾကာင္း အေထာက္အထားမ်ား ေတြ႕ရ ပါသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ ေဗာဓိသတၱပါရမီျဖည္႕ေသာလမ္းစဥ္ သည္ ဘုရင္မ်ားစြာ ကို ဘုရားေလာင္းမ်ားအျဖစ္ သတ္မွတ္ေစခဲ႔ၿပီး ႏိုင္ငံသားမ်ား ကို တရားႏွင္႔အညီ စီရင္အုပ္ခ်ဳပ္ေစႏိုင္ခဲ႕သည္။ မင္း အျဖစ္ တာ၀န္ယူရျခင္း သည္ ေဗာဓိသတၱပါရမီျဖည္႕ေသာလမ္းစဥ္ ၏ အသြင္ျဖစ္ေၾကာင္းခံယူခဲ႕ၾကသည္ ကို ေတြ႕ရသည္။ အေသာကမင္းႀကီးမွစ၍
ကနိရွက ကရိရွန ဗုဒၶဂုတၱ တထာဂတဂုတၱ နရသီဟဂုတၱဘာလဒိတ် ပုဏၰ၀ါမန္(မဂဓတိုင္း) ရာဇဘာတ (၀ဂၤတိုင္း) ရာဂ်၀ဒၶန ဟာရွ၀ဒၶန (ဌာေနသြာရ) ဒရူ၀ါေသန သီလဒိတ် (မာလႅ၀) ေမဃ၀ါဟန (ကသၼိရတိုင္း) သုဘာကရ (ၾသရိႆ) စေသာ မေရမတြက္ႏိုင္ေသာ မင္းအေပါင္းသည္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ လမ္းျပဦးေဆာင္မႈ ျဖင္႔ တိုင္းႏိုင္ငံ စည္ပင္ သာယာ၀ေျပာေအာင္ အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ခဲ႔ၾကသည္႔အျပင္ သာသနာကိုလည္း မ်ားစြာ ေထာက္ပံ႔ခ်ီးေျမာက္ခဲ႔ၾကေလသည္။
အေသာကမင္းႀကီးလက္ထက္မွစ၍ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဘုရင္မ်ားသည္ ေလာကေရး ႏွင္႔ ဓမၼေရးကို ခြဲျခားထားေသာ စံနစ္ႏွင္႕ ဘာသာေရး အယူ၀ါးေပါင္းစံု ကို တစ္ေျပးညီ သေဘာထားႀကီးစြာ မွ်တစြာ အုပ္ခ်ဳပ္မႈကို စံျပေဖၚေဆာင္ သည္ကို ေတြ႕ ရသျဖင္႔ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဘုရင္မ်ားသည္ ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင္႔ ကို ေကာင္းစြာက်င္႔သံုးခဲ႕ၾကပံုရပါသည္။ ဘာသာေရး ႏွိပ္စက္သတ္ျဖတ္မႈမ်ားျပဳခဲ႕ေသာ ျဗဟၼဏဘုရင္ မင္းဆိုးမင္းညစ္မ်ား ကဲ႕သို႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ဘုရင္ တစ္ပါးတစ္ေလမွ် အိႏိၵယႏိုင္ငံ၏သမိုင္းမွတ္တမ္းတြင္ မေတြ႕ ရသည္ကိုေထာက္ဆ၍ လြတ္လပ္ျခင္း မွ်တျခင္း ခ်စ္ၾကည္စြာ အတူတကြေနထိုင္ျခင္း အၾကမ္းမဖက္ျခင္း စေသာ တန္ဖိုးမ်ားမွာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ မဟာကရုဏာတန္ဖိုး ကို အေျခခံခဲ႕ေၾကာင္း ထင္ရွားေနပါသည္။
မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ၏ အျမင္၌ သံဃာ အဖြဲ႕အစည္း ဟူသည္ အိမ္ရာမေထာင္ေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ား ကိုသာ ဆိုသည္မဟုတ္ပဲ ရတနား(၃)ပါး ႏွင္႔တကြ ျမတ္ဗုဒၶ၏ အဆံုးအမ၌ တည္သူအားလံုး ပါ၀င္ ေၾကာင္း က်ယ္ျပန္႕စြာ အနက္ဖြင္႔ဆိုခဲ႔ေသာေၾကာင္႔ ဘာသာေရးယံုၾကည္မႈ ကို အေျခခံ၍ ေကာင္းျမတ္ေသာ လူ႕ေဘာင္ေလာက တည္ေထာင္ ႏိုင္ေၾကာင္း လက္ေတြ႕ျပသႏိုင္ခဲ႔ ပါသည္။
ေရွးေဟာင္း အိႏၵိယႏိုင္ငံမွ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ႔ရျခင္းသည္ အိႏၵိယႏိုင္ငံ အတြက္ ႀကီးမာလွေသာ ဘာသာစာေပယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ဆံုးရႈံးမႈႀကီးတစ္ရပ္ျဖစ္သည္မွာ အမွန္ပင္ျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ႔ေသာ္လည္း အိႏၵိယႏိုင္ငံ ျပင္ပတြင္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ၏ မ်ိဳးေစ႕မ်ား က ဆက္လက္ရွင္သန္ခဲ႔၏။ ေအဒီ(၁) ရာစုတြင္ တရုပ္ျပည္သို႔၎ ေအဒီ (၄) ရာစုတြင္ ကိုရီးယားျပည္သို႔၎ ေအဒီ (၆) ရာစုတြင္ ဂ်ပန္ျပည္သို႔၎ ေအဒီ (၇) ရာစုတြင္ အင္ဒိုနီးရွား (ဆုမားၾတား ႏွင္႔ဂ်ာဗား) သို႔၎ ေအဒီ (၈) ရာစုတြင္ တိဗက္သို႕၎ အသီးသီး ေရာက္ရွိ ခဲ႔ ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ သည္ ဆိုင္ရာ တိုင္းျပည္ အသီးသီးမ်ား ေနာက္ခံအမ်ိဳးသားယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ႕မ်ားႏွင္႔ ေလွ်ာ္ညီစြာ ေပါင္းစပ္ဖြဲ႕စည္း လွ်က္ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာ အသြင္သစ္မ်ား ဖူးပြင္႔ေ၀ဆာ ထြက္ေပၚလာခဲ႔ေၾကာင္းေတြ႕ ရပါသည္။
[1] Williams, Paul. Buddhism. Vol. 3. The origins and nature of Mahāyāna Buddhism. Routledge. 2004. p. 50.
[2] Paul Williams, Mahayana Buddhism, p. 18
[3] Nattier, Jan (2003), A few good men: the Bodhisattva path according to the Inquiry of Ugra: p. 193-194
[4] Reginald Ray in his 1994 book Buddhist Saints in India, and Paul Harrison (1995: 67 ff.)
[5] (Schopen 2004a: 92–3)Monasteries . . . are presented here [in his sources] primarily not as residences for monks to live in but as potential and permanent sources of merit for their donors . . . monks [were] under heavy obligations . . . not determined by the religious life or needs of monks but by the religious needs of donors.(Schopen 2004a: 245). ‘For these monks . . . the primary role of their fellow Buddhist monks was not to “work out their own salvation with diligence” but to diligently generate merit for lay donors by using what they provided or what belonged to them’ (ibid.: 245–6).
[6] Nattier 2003a: 249–50
[7] Paul Williams, Mahayana Buddhism, P.41
[8] MacQueen 2005a: 313; 1981: 304
[9] Paul Harrison (2003: esp. 117–22)
[10] What I am suggesting here, then, is a convergence of meditation and textual transmission in the forest environment, stimulated into a new burst of creativity as a result of a technological development, the advent of writing. Here the specific circumstances of the real world combine with visions in deep states of meditation or dream to transform received oral tradition into a new kind of Buddhism. The resulting revelations are not completely novel, but deeply conditioned by context and by tradition. Although dismissed as poetic fabrications . . . or even demonically inspired nonsense by their opponents . . . they are in fact creative recasting of material already accepted as authentic buddhavacana [‘words of the Buddha’] by the wider community. (Harrison-2003: 142):
အိႏိၵယႏိုင္ငံတြင္ ေပၚထြန္းခဲ႔ေသာ မဟာယာနဗုဒၶဘာသာအေၾကာင္း
0 comments:
Post a Comment
သင့္ Comment တစ္ခုသည္ ကုသိုလ္ေတာ္ အသိ ပိုရွိသြားႏိုင္ပါသည္