စိတၱ-စိတ္ ၏ အႏွစ္သာရ သိျခင္းသဘာ၀

(ထိုင္း အရည၀ါသီဂိုဏ္း (Thai Forest Tradition) မွ ဆရာေတာ္ႀကီးတစ္ပါးျဖစ္ေသာ အာဂ်န္ မဟာဘိုး၀ (Ajahn Maha Boowa) ၏ စိတ္သဘာ၀ ဆိုင္ရာ သင္ၾကားခ်က္မ်ားစြာထဲ မွ အခ်ိဳ႕ ကို ေကာက္ႏုတ္ေဖၚျပအပ္ပါသည္။)

အရာခပ္သိမ္းတို႕အနက္ အေရးအပါဆံုးေသာတရားသည္ကား  စိတ္ ၏ အႏွစ္သာရ သိျခင္းသဘာ၀ (the mind’s essential knowing Nature)ေပတည္း။ ယင္း အေျခခံသဘာ၀တရားသည္ သိျခင္းသက္သက္သေဘာမွ်သာျဖစ္၏။ ေကာင္းမႈ ႏွင္႔ ဆိုးမႈ တို႕ ကို သိျခင္း ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္ျခင္း တို႕ သည္ စိတၱ ၏ အမူအရာ လကၡဏာမ်ား ျဖစ္ၾက၏။ တစ္ခါတစ္ရံတြင္ ယင္း အမူအရာ လကၡဏာမ်ားသည္ သတိသမၸဇဥ္ သေဘာ အေနျဖင္႔ေပၚလြင္လာတတ္၏။ တစ္ခါတစ္ရံ တြင္မူ ယင္း အမူအရာ လကၡဏာမ်ားသည္ဥာဏ္ပညာ အသြင္ ျဖင္႔ေပၚလြင္လာတတ္၏။

သို႕ေသာ္လည္း စိတ္၏ ပကတိသဘာ၀အစစ္အမွန္သေဘာ(The Nature of Mind) သည္ကား မည္သည္႕အခါ မွ မည္သည္႕ အသြင္သ႑ာန္ လကၡဏာ ျဖင္႔မွ ေဖၚေဆာင္လာတတ္ျခင္း မရွိေခ်။ယင္းသည္ အျဖစ္အပ်က္တို႕ ကို သိရုံမတၱ သိေနျခင္းမွ် သာတည္း။ စင္စစ္အားျဖင္႔ စိတၱသည္ အစမရွိ (အနာဒိ) အဆံုးမရွိ (အနႏၱ) အပိုင္းအျခားမရွိ (အပၸမာဏ) ပံုပန္းသ႑ာန္မရွိ (အနိမိတၱ) ျဖစ္ေပၚျခင္းမရွိ (အႏုပၸါဒ) ခ်ဳပ္ပ်က္ျခင္းမရွိ (အနိေရာဓ) ေသာ ပကတိ အတိုင္းတိုင္းရွိေသာ ဓမၼတရားျဖစ္၏။

စိတၱ မွ ထြက္ေပၚလာေသာ ေကာင္းမႈ ႏွင္႔ ဆိုးမႈ တို႕ ကို သိျခင္း ပိုင္းျခားေ၀ဖန္ဆံုးျဖတ္ႏိုင္ျခင္း တို႕ သည္ ၎ ခ်မ္းသာျခင္း ႏွင္႔ ဆင္းရဲျခင္း ခ်ီးမြမ္းျခင္း ႏွင္႔ ကဲ႕ရဲ႕ျခင္း တို႕ ကို ခံစားတတ္ျခင္း တို႕ သည္၎ အသိစိတ္ (consciousness) ၏ သက္၀င္လႈပ္ရွား ေနမႈမ်ားသာ ျဖစ္ၿပီး ယင္းတို႕ သည္ တည္ၿငိမ္ေသာ လကၡဏာ မရွိၾကေခ်။

အေၾကာင္းအက်ိဳးတရားတို႕ ၏ ျဖစ္ေပၚျခင္း ခ်ဳပ္ပ်က္ျခင္း သေဘာတို႕ ကို သိရွိ မွတ္သား ေနျခင္းသည္ ၀ိညာဏ ၏ လုပ္ငန္း ျဖစ္ပါ၏။ ဥပမာအားျဖင္႔ ၀ိညာဏ သည္ အဆင္း အနံ႔ အသံ အရသာ အထိအေတြ႕ စေသာ ဆိုင္ရာ အာရုံငါးပါး တရားစုတို႕ ႏွင္႔ အတြင္းဒြါရမ်ား တိုက္ဆိုင္ ရာမွာ ျဖစ္ေသာ အာရုံသိခ်က္မ်ား ကို မွတ္တမ္းတင္၏။ ထို႕ေၾကာင္႔ ၀ိညာဏ သည္ စိတၱ ၏ ေပၚလြင္လာေသာ အေျခအေန တစ္ခု ျဖစ္ပါ၏။ ၀ိညာဏ နည္းတူ သခၤါရ သည္လည္း စိတၱ ၏ ေပၚလြင္ လာေသာ အေျခအေန တစ္ခု ျဖစ္ပါ၏။

လိုအပ္ေသာ အေၾကာင္းတရားတို႕ ျပည္႕စံုေပါင္းစည္းေလတိုင္း ၀ိညာဏ သခၤါရ သညာ ေ၀ဒနာ စေသာ စိတၱ ၏ ယာယီ လကၡဏာအသြင္ မ်ားသည္ (စိတၱ မွ) ထြက္ေပၚ၍ လာတတ္၏။ အေၾကာင္းတရားတို႕ ျပည္႕စံုေပါင္းစည္းမႈ မရွိလတ္ေသာ စိတၱ သည္ မိမိ ၏ ပင္ကိုယ္ပကတိသဘာ၀အတိုင္း သိမႈသေဘာသက္သက္ အေနျဖင္႔သာတည္ရွိေန၏။

သို႕ေသာ္လည္း သာမန္ပုထုဇဥ္ သတၱ၀ါ တို႕၌ ရွိေသာ စိတ္၏ ပကတိသဘာ၀အစစ္အမွန္သေဘာသည္ ရဟႏၱာ အရိယာ သူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္ တို႕၌ ရွိေသာ စိတ္၏ ပကတိသဘာ၀အစစ္အမွန္သေဘာ ႏွင္႔ လြန္စြာျခားနားေလသည္။ သာမန္ ပုထုဇဥ္ သတၱ၀ါ တို႕၌ ရွိေသာ စိတ္၏ ပကတိသဘာ၀အစစ္အမွန္သေဘာသည္ ကိေလသာ အာသ၀ အညစ္အေၾကး တို႕ျဖင္႔ကပ္ၿငိ လိမ္းက်ံလွ်က္ ရွိေလ၏။ ခီဏာသ၀ါ ျဖစ္ေတာ္မူေသာ ရဟႏၱာ အရိယာသူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္ တို႕၌ ရွိေသာ စိတ္၏ ပကတိသဘာ၀ အစစ္အမွန္သေဘာ သည္ကား ကိေလသာ အာသ၀ အညစ္အေၾကးတို႕လံုး၀ မရွိပဲ အလြန္ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္စြာ ျဖင္႔ တည္ရွိ၏။

ရဟႏၱာ အရိယာသူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္ တို႕၏ သိမႈ သေဘာသည္ လြန္က်ဴးေဖါက္ျပန္မႈ အလ်ဥ္းမရွိေသာ သိမႈသေဘာ သက္သက္ အေနျဖင္႔သာတည္ရွိေန၏။ ယင္းသိမႈသေဘာ သည္ အျမတ္ဆံုးေသာ သိမႈသေဘာလည္း ျဖစ္ပါ၏။ ျပည္႕စံုေသာ ခ်မ္းေျမ႕ ေပ်ာ္ရႊင္မႈ ကိုလည္း ဖန္တီးေပး၏။ ရဟႏၱာ အရိယာသူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္ ၏ ညစ္ေၾကးကင္းစင္ေသာ စိတ္ႏွင္႔လည္း အေလွ်ာ္ ျဖစ္ေစ၏။ ယင္း ျပည္႕စံုေသာ ခ်မ္းေျမ႕ေပ်ာ္ရႊင္မႈ သည္ မည္သည္႕ အခါမွ ေပ်ာက္ဆံုးေရြ႕ေလ်ာ ပ်က္ျပယ္ သြားျခင္းမရွိေသာ အစၥဳတသဘာ၀တရား ျဖစ္ပါ၏။

ယင္း ျပည္႕စံုေသာ ခ်မ္းေျမ႕ေပ်ာ္ရႊင္မႈ သည္ လိုအပ္ေသာ အေၾကာင္းတရားတို႕ ျပည္႕စံုေပါင္းစည္းမႈေၾကာင္႔ ျဖစ္ေပၚခ်ဳပ္ၿငိမ္း တတ္ေသာ သခၤတ တရားမ်ားကဲ႕သို႕ ပ်က္းစီးေျပာင္းလဲျခင္းမရွိေခ်။မတည္ၿမဲျခင္းသေဘာ(အနိစၥ) ဆင္းရဲျခင္းသေဘာ(ဒုကၡ) အစိုးမရ အႏွစ္သားမဲ႕ျခင္းသေဘာ(အနတၱ) တို႕၏ ဖိစီးႏွိပ္စက္ျခင္း လည္း အလွ်ဥ္းမရွိေခ်။စိတ္ ကို အဆံုးစြန္ေသာ အေျခအေန ထိ သန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္ေစၿပီးေသာ အရိယာသူေတာ္စင္တို႕ ၏ သ႑ာန္တြင္ ဤေလာကီ သခၤါရတရားမ်ား ၏ လကၡဏာမ်ားသည္ ၀င္ေရာက္ပူးကပ္ႏိုင္ျခင္းမရွိေခ်။

စိတၱ သည္ ဘ၀ သံသရာ ၏ အေျခခံအုတ္ျမစ္ပမာလည္း ျဖစ္ပါ၏။ ေမြး ျခင္း ႏွင္႔ ေသျခင္း တို႕ တရစပ္ ပူးကပ္ႏွိပ္စက္ အပ္ေသာ ဒုကၡျဖစ္စဥ္ ကို ျဖစ္ပြားေစသူ လက္သည္တရားခံ အ၀ိဇၨာ၏ တည္မွီရာလည္း ျဖစ္ပါ၏။ ဘ၀သံသရာ ဟူသည္ကား ဥပါဒါန္ေၾကာင္႕ ကမၼဘ၀ ျဖစ္ ကမၼဘ၀ေၾကာင္႔ ဇာတိ ျဖစ္ေစေသာ ကိေလသာ-ကမၼ-၀ိပါက တရားတို႕ မရပ္မစဲ တစ္၀ဲ၀ဲလည္ပတ္ေနျခင္း သေဘာသာ ျဖစ္ပါသည္။

ကမၼသတၱိ သည္ စိတၱ ကို စိုးမိုးခ်ဳပ္ကိုင္ထားလွ်က္ ကံေစရာသို႕ ေျပးသြားေနရေလ၏။ ကမၼသတၱိ ၏ ႀကိဳးကိုင္ရာမွ မလြတ္ႏိုင္ေသး သေရြ႕ စိတၱ သည္ ကံ၏ ေက်းကၽြန္သဖြယ္သာျဖစ္ပါ၏။ ဤေနရာတြင္ ကံ၏ ေႏွာင္ဖြဲ႕မႈကို ျဖတ္ေတာက္ၿပီးေသာ ခီဏာသ၀ါ ျဖစ္ေတာ္မူေသာ ရဟႏၱာ အရိယာသူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္ သည္ ခၽြင္းခ်က္ျဖစ္၏။ သူ၏ စိတၱ သည္ကား ကမၼသတၱိ စိုးမိုးခ်ဳပ္ကိုင္ ရာ နယ္ပယ္ ကို လံုး၀လြန္ေျမာက္လွ်က္ ရွိၿပီး ျဖစ္ေပၚခ်ဳပ္ၿငိမ္းတတ္ေသာ သခၤတ တရားမ်ား ႏွင္႔လည္း လံုး၀ ဆက္စပ္မွီတြယ္မႈ မရွိေတာ႔ေခ်။ ဤ အဆင္႔တြင္ ရဟႏၱာ အရိယာသူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္တို႕ ၏ စိတၱ သည္ မည္သည္႔အရာ ႏွင္႔မွ် တြယ္ၿငိျခင္းမရွိ ေတာ႕ေခ်။

စိတၱ ၏ အတြင္းအဇၥ်တၱသ႑ာန္တြင္ အာသ၀အညစ္အေၾကးမ်ား အၾကြင္းမရွိေအာင္စင္ၾကယ္လတ္ေသာ္ စိတၱ သည္ မိမိ ၏ ပင္ကိုယ္ပကတိသဘာ၀အတိုင္း သိမႈသေဘာသက္သက္စြမ္းအား အျပည္႔ ႏွင္႔ သိႏိုင္စြမ္းရွိေပ၏။ ထိုသို႕သိရွိျခင္းသည္ စိတၱ၏ အထြဋ္အထိပ္သို႕ ေရာက္ရွိျခင္းလည္းျဖစ္၏။ အၾကြင္းမဲ႕ စင္ၾကယ္မႈ အဆင္႔တြင္ စိတၱ သည္ ထာ၀ရၿပီးျပည္႔စံုျခင္းသို႕ ေရာက္ေလ ၏။ ဤသို႕ အားျဖင္႔ စိတၱ သည္ တစ္ဘ၀ၿပီးတစ္ဘ၀ ခႏၶာ အစု တစ္ခုၿပီးတစ္ခု ကူးေျပာင္းက်င္လည္ ေနရေသာ ဘ၀ထိုထိုတို႕၏ သံသရာ မွလည္း အၿပီးတိုင္လြတ္ေျမာက္ေလ၏။ အိုျခင္း နားျခင္း ေသျခင္းတည္းဟူေသာ ဆင္းရဲဒုကၡ အစုအေ၀းတို႕၏ တရစပ္ လည္ပတ္ေနမႈလည္း အၿပီးတိုင္ ရပ္စဲေလ၏။

အဘယ္ေၾကာင္႔ဤသို႕ ရပ္တန္႕ခ်ဳပ္ၿငိမ္းရပါသနည္း။ အဘယ္ေၾကာင္႕ဆိုေသာ္ စိတၱ ၏ အတြင္းအဇၥ်တၱသ႑ာန္တြင္ အာသ၀ အညစ္အေၾကးမ်ား အၾကြင္းမရွိေအာင္စင္ၾကယ္သြားေသာေၾကာင္႔ သာ ျဖစ္၏ ဟု ဆိုရေပမည္။ ခႏၶာ အစု တို႕ ၏ အၿပီးတိုင္

ခ်ဳပ္ၿငိမ္းမႈ ေနာက္၀ယ္ က်န္ရစ္ခဲ႕သည္ကား ေမြးျခင္း ႏွင္႔ ေသျခင္း တို႕ မွ ထာ၀ရ လြတ္ေျမာက္ခဲ႕ၿပီျဖစ္ေသာ သိမႈသေဘာ သက္သက္သာရွိေသာ စိတၱ ပင္ ျဖစ္၏။ စိတၱ ၏ အတြင္းအဇၥ်တၱသ႑ာန္တြင္ အာသ၀အညစ္အေၾကးမ်ား အၾကြင္းမရွိေအာင္ မစင္ၾကယ္ေသးသေရြ႕ ဘ၀သစ္တစ္ဖန္ျပန္လည္ ေမြးဖြားရျခင္းသည္ မေရွာင္လြဲႏိုင္ေသာ အရာျဖစ္၏။

အခ်ိဳ႕က နတၳိက၀ါဒ ေလာကအျမင္ ကို လက္ခံ၍ ဘ၀သစ္တစ္ဖန္ျပန္လည္ ေမြးဖြားရျခင္းသည္ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ အရာ အျဖစ္ ျငင္းဆန္လိုၾက၏။ သို႕ေသာ္လည္း မိမိ ၏ ဒိ႒ိအျမင္သက္သက္ သည္ သဘာ၀တရားအတိုင္း ရွိေနေသာ စိတၱ ၏ ပကတိသဘာ၀ သိမႈသက္သက္သေဘာ ကို ျငင္းပယ္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေခ်။ စိတ္ ၏ သိျခင္းသဘာ၀ အႏွစ္သာရ သည္ ေတြးေတာႀကံဆမႈသက္သက္ ျဖင္႔ သိအပ္ေသာ သေဘာလည္း မဟုတ္ေပ။ လူအမ်ား၏ အညီအညြတ္သတ္မွတ္ပညတ္ အပ္ေသာအားျဖင္႔ တည္ရွိေနသည္ လည္းမဟုတ္ေပ။ ကမၼသတၱိ ၏ ေစစားမႈ အတိုင္း ျဖစ္တည္ေနရေသာ စိတ္ ၏ သိျခင္းသဘာ၀ အႏွစ္သာရ သည္ သတၱ၀ါတိုင္း၏ သ႑ာန္တြင္ တူညီစြာ ကိန္း၀ပ္တည္ရွိေနၿပီး ၎ သည္ ေတြးေတာ ႀကံဆမႈသက္သက္သေဘာကို လြန္ေျမာက္ေနေသာ ဓမၼတရားလည္း ျဖစ္ပါသည္။

ယင္း သဘာ၀တရား တည္ရွိေန ေသာေၾကာင္႔ပင္ ေ၀ေနယ်သတၱ၀ါ အမ်ားသည္ ၾကမ္းတမ္းေသာဘံုဘ၀ (ေရ ေျမ ေလ ေန တၱ၀ါမ်ား) ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕ေသာ ဘံုဘ၀ (နတ္ျဗဟၼာ ေပတ အသူရကာယ္ ဘ၀) အသီးသီးတို႕တြင္ စုန္ခ်ည္ဆန္ခ်ည္ က်င္လည္ လွ်က္ ရွိၾကကုန္သည္ သာျဖစ္၏။ ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕ေသာ ဘံုဘ၀ မ်ားသည္ သာမန္မ်က္စိျဖင္႔ မျမင္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ သိမ္ေမြ႕ ႏူးညံ႕ ၾကေသာ္ လည္း စိတၱ အေနျဖင္႔ ကမၼသတၱိ၏ အစြမ္းအားျဖင္႔ ထို ဘံုဘ၀မ်ား၌ ေမြးဖြားရန္ မခက္ခဲလွေခ်။ ဆိုင္ရာ အက်ိဳးကို ေပးေစတတ္ေသာ ကမၼသတၱိ၏ အစြမ္းအားျဖင္႔ သာ စိတၱသည္ ဘ၀ သံသရာခ်ားရဟတ္ ကို လည္ပတ္ေနေစရေလ၏။

စိတၱ၏ အရွိတရားသည္ အလြန္တရာႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕လွေသာေၾကာင္႔ စိတၱ၏ သေဘာသဘာ၀ ကို သာမန္အားျဖင္႔မသိႏိုင္ပဲ အလြန္တည္ၾကည္ၿငိမ္သက္ေသာ သမာဓိတြင္တည္ေနေသာ အေျခအေနတြင္သာ စိတၱ၏ သေဘာသဘာ၀ ကို အျပည္႔အစံု သိရွိႏိုင္၏။ ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာတြင္ နာေနေအာင္စိမ္႔ထံုပြားမ်ားထားသူမ်ားပင္ စိတၱ၏ သေဘာသဘာ၀ ကို မသိႏိုင္ၾကပဲ ရွိ၏။ စိတၱ သည္ ရုပ္ကိုယ္ကာယထဲတြင္ တည္ရွိေနသေယာင္ျဖစ္ေသာ္လည္း ၎၏ တည္ေနရာ အတိအက် ကို မညႊန္ျပႏိုင္ေပ။ ဤမွ်ေလာက္ပင္ စိတၱ၏ အရွိတရားသည္ အလြန္တရာႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕ ပါ၏။

စိတၱသည္ ရုပ္ကိုယ္ကာယ တစ္ခုလံုးတြင္ ေနရာမလပ္ ဖံုးလြမ္းေနေသာေၾကာင္႔ မည္သည္႕ေနရာ အပိုင္းသည္ စိတၱ၏ တည္ေနရာ ျဖစ္ရမည္ဟု တပ္အပ္ ေသခ်ာ ေျပာဆို မရႏိုင္ေအာင္ျဖစ္ပါ၏။ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာ အားထုတ္မႈ မွန္ကန္မွသာ စိတၱ ၏ အရွိတရား ႏွင္႔ ရုပ္ကိုယ္ ကာယ သည္ တစ္သီးတစ္ျခားစီ ျဖစ္ေၾကာင္း ကို သိရွိႏိုင္၏။ဤကဲ႕သို႕ ရုပ္တရား ႏွင္႔ နာမ္တရားတို႕ သီးျခား ျဖစ္တည္ေသာ သဘာ၀သည္  ကမၼ႒ာန္းဘာ၀နာ အားထုတ္မႈ အဆင္႔တစ္ခုတြင္ သိရေသာ အသိအျမင္ ျဖစ္၏။

ေနာက္တစ္ဆင္႔တြင္မူ စိတၱ သည္ ရုပ္ကာယ (ရူပကၡႏၶာ) ႏွင္႔ တစ္သီးတစ္ျခား ကြဲျပားလွ်က္ ရပ္တည္ႏိုင္ေသာ အဆင္႔ျဖစ္၏။ ဤအဆင္႔တြင္ စိတၱ သည္ ရုပ္ကာယ (ရူပကၡႏၶာ) ႏွင္႔ မဆက္သြယ္ေတာ႕ ေသာ္လည္း အျခားေသာ နာမကၡႏၶာတရားမ်ား ျဖစ္သည္႕ ေ၀ဒနာ သညာ သခၤါရ ၀ိညာဏ စေသာ တရားစုမ်ားႏွင္႔မူ သီးျခားကြဲျပားစြာမရပ္တည္ ႏိုင္ေသးေခ်။ ဤအဆင္႔တြင္ စိတၱ သည္ ပညာဥာဏ္၏ ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာရႈျမင္ႏိုင္စြမ္းအားျဖင္႔ ရုပ္ကာယ (ရူပကၡႏၶာ) သည္ အတၱ-အတၱနိယ မဟုတ္ေၾကာင္း ရွင္းလင္းျပတ္သားစြာျမင္ႏိုင္ေသာ္လည္း ေ၀ဒနာ၊သညာ၊သခၤါရ၊၀ိညာဏ စေသာ တရားစုမ်ားႏွင္႔မူ ကင္းကြာ၍ မတည္ရွိႏိုင္ ေသးေခ်။

စိတၱ သည္ ပညာဥာဏ္၏ ပိုင္းျခားစိတ္ျဖာရႈျမင္ႏိုင္စြမ္းအားကို ဆက္လက္တိုးခ်ဲ႕ နက္ရိႈင္းေစေသာအခါတြင္ စိတၱ သည္ နာမကၡႏၶာ တရားမ်ား တစ္သီးတစ္ျခား ကြဲျပားလွ်က္ ရပ္တည္ႏိုင္ေသာအဆင္႔ ကို ေရာက္ရွိလာပါသည္။ ယင္းသည္ မိမိ ကိုယ္တိုင္က်င္႔ႀကံ အားထုတ္ကာ လက္ေတြ႕သိျမင္ႏိုင္ေသာ သႏၵိ႒ိက တရားျဖစ္ၿပီး စိတၱ သည္ ခႏၶာ (၅) ပါးစလံုး ႏွင္႔ ကင္းလြတ္တည္ရွိႏိုင္ေသာ အေျခအေနျဖစ္သည္။ ဤအဆင္႔ သည္ တတိယအဆင္႔ အားျဖင္႔ သီးျခားကြဲျပားျခင္း ျဖစ္၏။

ေနာက္ဆံုး (အျမင္႔ဆံုး) အဆင္႔တြင္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ အျမင္ေမွာက္မွားမႈအားလံုး ၏ မူလအေျခခံျဖစ္ေသာ သိမႈသေဘာ အားလံုးတြင္ စိမ္႔၀င္ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနေသာ အ၀ိဇၨာ တရား ဆီသို႕ စိတ္အာရုံ ကို စူးစိုက္ေစ ႏိုင္သည္ ျဖစ္ပါသည္။ ကၽြႏု္ပ္တို႕ သည္ အ၀ိဇၨာ ၏ အမည္ နာမ ကို သိေသည္လည္း ယင္း အ၀ိဇၨာ သည္ စိတၱ ၏ အတြင္းအဇၥ်တၱ၌ ပုန္းကြယ္ကိန္းေအာင္းေနသည္ ကိုမူ မသိရွိၾကေခ်။ စင္စစ္ ယင္း အ၀ိဇၨာသ၀ တရားသည္ ျပင္းထန္ေသာ အဆိပ္ကဲ႕သို႕ စိတၱ၏ သ႑ာန္၌ စိမ္႔၀င္ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနေလသည္။  ယင္းသည္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ အသိဥာဏ္တြင္ မထင္ရွားေသာလည္း စိတၱအတြင္း ကိန္းေအာင္းတည္ရွိေန၏။

ယင္း အဆိပ္အေတာက္ ကို သတိ ၀ီရိယ ပညာ တို႕၏ ေပါင္းစည္းစြမ္းအားျဖင္႔သာ အၾကြင္းမရွိႏုတ္ပယ္ႏိုင္ ေပ၏။ ဤသို႔ ႏုတ္ပယ္ျခင္းအားျဖင္႔  ေနာက္ဆံုးအဆင္႔တြင္ ကၽြႏု္ပ္တို႕ သည္ စိတၱ ကို အ၀ိဇၨာ ႏွင္႔ လံုး၀ တစ္သီးတစ္ျခား ကြဲျပားေစႏိုင္ ပါ ေတာ႕သည္။ စိတၱ ႏွင္႔ တြဲစပ္ေနေသာ အရာမ်ား အားလံုး ႏွင္႔ စိတၱ ၏ အတြင္းသ႑ာန္တြင္ ကပ္ၿငိေနေသာ အရား အားလံုး ကို သန္႔စင္ဖယ္ရွားႏိုင္ျခင္းသည္ ေနာက္ဆံုး အျမင္႔ဆံုး အဆင္႔သို႕ ေရာက္ရွိျခင္းပင္ျဖစ္၏။ ဤအဆင္႔၌ ရရွိအပ္ေသာ သီးျခား ကြဲျပားျခင္း သေဘာသည္ ျပန္လည္ဆံုးရႈံးႏိုင္ျခင္းမရွိေတာ႕ေသာ သီးျခားကြဲျပားျခင္းသေဘာ ျဖစ္သည္။ စိတၱ ကို ထိုထက္ ပို၍ သန္႕စင္ရန္ ထပ္မံအားထုတ္စရာလည္း မရွိေတာ႕ေခ်။ စိတၱ၏ စစ္မွန္ေသာ အဆံုးစြန္ေသာလြတ္ေျမာက္ျခင္း (ပရမာႏုတၱရ ၀ိမုတၱိ) လည္း ျဖစ္ေလသည္။

မိမိ ၏ ရူပကာယ ကိုယ္ခႏၶာ ဖ်ားနာေသာ အခါ ရုပ္ဓါတ္သဘာ၀တရားမ်ား ကို သာ ထိခိုက္မႈ ရွိေၾကာင္း ကၽြႏု္ပ္တို႕ ေကာင္းစြာ သိ၍ ေရာဂါလကၡဏာ မ်ားအေပၚ၌ တုန္လႈပ္မႈမရွိေခ်။ သာမန္အားျဖင္႔ ရူပကာယ ကိုယ္ခႏၶာတြင္ ျဖစ္ေပၚေသာ ဒုကၡဆင္းရဲ ေ၀ဒနာမ်ားသည္ စိတ္ဆင္းရဲျခင္းႏွင္႔ ေဒါမနႆေ၀ဒနာ မ်ား ကို ျဖစ္ေပၚေစ၏။

သို႕ရာတြင္ စိတၱ သည္ ခႏၶာတရားစုမ်ားမွ ပကတိလြတ္ေျမာက္သြားေသာ အခါ၀ယ္ ရုပ္နာမ္ခႏၶာမ်ား က ဆင္းရဲျခင္းကို ခံစားေနရ ေသာ္လည္း စိတၱသည္ ၎တို႔ ႏွင္မေရာစပ္ပဲ တစ္သီးတစ္ျခားစီျဖစ္တည္လွ်က္ ခ်မ္းသာစြာ ေနႏိုင္၏။ ခႏၶာတရားစုမ်ား မွ ခြာ၍ ရွိေနႏိုင္စြမ္းသည္ စိတၱ၏ အဆံုးစြန္ေသာ လြတ္လပ္ျခင္းလည္း ျဖစ္၏။

စိတၱသည္ ပင္ကိုယ္ပကတိသဘာ၀အားျဖင္႔ ေတာက္ပ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္ေသာ ဓမၼတရား ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ အရာရာကို သဘာ၀ အေလွ်ာက္ထိေတြ႕တုန္႔ျပန္ရန္ အၿမဲအသင္႔ျဖစ္ေန၏။ အေၾကာင္းတရားတို႕ ျပည္႕စံုေပါင္းစည္းမႈေၾကာင္႔ ျဖစ္ေပၚခ်ဳပ္ၿငိမ္းတတ္ ေသာ သခၤတ တရားမ်ား သည္ ယိုယြင္းပ်က္စီးျခင္း (အနိစၥ) ဆင္းရဲျခင္း(ဒုကၡ) အစိုးမရ အႏွစ္သာရမဲ႕ျခင္း (အနတၱ) တည္းဟူ ေသာ သာမညလကၡဏာတရားမ်ား၏ ထိန္းခ်ဳပ္မႈေအာက္တြင္ရွိေနေသာ္လည္း စိတ္ ၏ ပကတိ အစစ္အမွန္ သဘာ၀တရား သည္ကား ယင္း လကၡဏာ နိယာမတရားမ်ားမွ လံုး၀လြတ္ေျမာက္ေနေလ၏။

စိတၱ သည္ အေၾကာင္းတရားတို႕ ျပည္႕စံုေပါင္းစည္းမႈေၾကာင္႔ ျဖစ္ေပၚခ်ဳပ္ၿငိမ္းတတ္ေသာ သခၤတ တရားမ်ား ႏွင္႔ ေရာယွက္ ေပါင္းစပ္ ေနေသာ အခိုက္အတန္ပမ်ားတြင္သာ ယိုယြင္းပ်က္စီးျခင္း (အနိစၥ) ဆင္းရဲျခင္း(ဒုကၡ) အစိုးမရ အႏွစ္သာရမဲ႕ျခင္း (အနတၱ) တည္းဟူေသာ သာမညလကၡဏာတရားမ်ား၏ ထိုးက်င္႔ႏွိပ္စက္မႈ ကို ခံရ၏။ သို႕ျဖစ္ပါေသာ္လည္း စိတၱ ၏ ပကတိ သဘာ၀ သည္  သခၤတ တရားမ်ား ကဲ႕သို႕ ျဖစ္ေပၚျခင္း ပ်က္စီးျခင္း မရွိေခ်။

စိတၱ ၏ တရားကိုယ္အႏွစ္သာရ သည္ ေသပ်က္ျခင္းမရွိေသာ အမတဓမၼ ျဖစ္၏။ ယင္း သဘာ၀ သည္ မည္သည္႔အခါမွ် ယိုယြင္း ေဖါက္ျပန္ပ်က္စီးျခင္းမရွိတတ္ေခ်။ ယိုယြင္းေဖါက္ျပန္ပ်က္စီးျခင္းသေဘာ ကို ေက်ာ္လြန္ေနေသာ စိတၱသည္ အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱ တည္းဟူေသာ သခၤတဓမၼ တို႔၏ လကၡဏာ ႏွင္႔ နိယာမ သေဘာမ်ား ကိုလည္း ေက်ာ္လြန္ေန၏။ သို႕ေသာ္လည္း စိတၱ သည္ အႏွီ သခၤတဓမၼတရားမ်ားႏွင္႔ တစ္သားတည္းေထြးေရာယွက္တင္ေပါင္းစပ္ ေနေသာေၾကာင္႔ ကၽြႏု္ပ္တို႕သည္ ယိုယြင္းေဖါက္ျပန္ ပ်က္စီး ျခင္း သေဘာ ကို ေက်ာ္လြန္ေနေသာ စိတၱ ၏ သဘာ၀အမွန္ကို အသိမေရာက္ႏိုင္ၾကျခင္းျဖစ္ပါ၏။                             

ကိေလသာ အညစ္အေၾကးတို႔ျဖင္႔ လိမ္းက်ံကပ္ၿငိေနေသာ စိတၱသည္ ဇာတိ ႏွင္႔ မရဏ တို႕ ကို ႀကံဳေတြ႕ျဖတ္သန္း ေနရပါ၏။ သို႕ရာတြင္ ကိေလသာ အာသ၀တရားတို႕သည္ အ၀ိဇၨာ ၏ အေၾကာင္းအမြန္အစတရားမ်ား ျဖစ္ၾကေသာ ေၾကာင္႔ ကၽြႏ္ုပ္တို႕သည္ ဤ သစၥာတရား ကို မသိႏိုင္ၾကျခင္းျဖစ္၏။  ကၽြႏ္ုပ္တို႕ ၏ အဓိက ျပႆနာ (စိတၱ ၏ အဓိက ျပႆနာ) မွာ မိမိ ၏ ပကတိ သဘာ၀အစစ္အမွန္ ကို မိမိဘာသာမိမိ ျပန္မသိႏိုင္ျခင္း ျဖစ္၏။ ဤသို႔ျဖင္႔ စိတၱသည္ ကိေလသာတရားတို႕ လွည္႔စား ေဖၚျပေသာ အတုအေယာင္တရား (ေမာသဓမၼ) မ်ားႏွင္႔ ေထြးလုံးရစ္ပတ္လွ်က္ မိမိ သဘာ၀ အမွန္ ကို ေမ႔ေလွ်ာ႕ေနေလ၏။

ကိေလသာတရားတို႕၏ ဖ်ားေယာင္းမႈကို အဟုတ္အမွန္ထင္ေနေသာ စိတၱ သည္ ခ်စ္ျခင္း မုန္းျခင္း ေၾကာက္ျခင္း စေသာ တရားစု မ်ား ကို ရင္ဆိုင္ေနရ၏။ရွင္ျခင္း ႏွင္႔ေသျခင္းတို႕ ကို ေၾကာက္ရြံ႕လာ တတ္၏။ နာက်င္မႈ ႀကီးငယ္ ကိုလဲ ေၾကာက္ရြံ႕ လာတတ္၏။ စိတၱ သည္ အေသးငယ္ဆံုးေသာ အေႏွာက္အယွက္ကေလး ကိုပင္ ခံႏိုင္စြမ္းမရွိ ျဖစ္လာခဲ႕၏။ အက်ိဳးဆက္အားျဖင္႔ စိတၱသည္ စိတ္ဆိုးစိတ္ဆာစိတ္မိုက္မ်ားျဖင္႔သာ အျပည္႔အ၀ ဖံုးလႊမ္းခံေနရေသာ အျဖစ္သို႕ေရာက္ရွိလာေလ၏။ စိတ္ဆိုးစိတ္ဆာ စိတ္မိုက္ မ်ား သည္ စိတၱ ၏ ပင္ကိုယ္သဘာ၀မဟုတ္ေသာ္လည္း စိတၱကို ကပ္လွ်က္ ဖိစီးႏွိပ္စက္ေနေလ၏။

စိတၱ ၏ အတြင္းသ႑ာန္တြင္ ကပ္ၿငိေနေသာ စိတ္ဆိုးစိတ္ဆာစိတ္မိုက္မ်ား အားလံုး ကို သန္႔စင္ဖယ္ရွားႏိုင္ျခင္းျဖင္႔ သာ စိတၱ သည္ အေၾကာက္တရား ႏွင္႔ ပူေလာင္မႈ ေသာကပရိေဒ၀ ေဒါမနႆတရားစုမ်ား မွ လြတ္ေျမာက္ႏိုင္ ေပလိမ္႔မည္ ျဖစ္ပါ၏။ ဤသို႔အားျဖင္႔သာ စိတ္ဆိုးစိတ္ဆာစိတ္မိုက္မ်ား ခ်ဳပ္ၿငိမ္းၿပီး စိတၱ သည္ အခ်ိန္ကာလ ႏွင္႔ ေနရာေဒသ တို႔ မွ ကင္းလြတ္ရပ္တည္ ေနေသာ မိမိ ၏ ပကတိအစစ္အမွန္သဘာ၀ ကို မ်က္ေမွာက္ျပဳႏိုင္ေပမည္။ အဆံုးစြန္ေသာ အေျခအေန၌ ဤ ပကတိအစစ္အမွန္ သဘာ၀ မွ လြဲ၍ မည္သည္႔အရာမွ် ပရမတၳသေဘာအရ မရွိေၾကာင္းလည္း သိျမင္လာေပလိမ္႔မည္။

ဤသဘာ၀ သည္သာ “စစ္မွန္ေသာ စိတၱ” ျဖစ္၏။ “စစ္မွန္ေသာ စိတၱ” ဟူသည္မွာ လည္း ရဟႏၱာ အရိယာသူေတာ္စင္ပုဂိၢဳလ္ တို႕၌ ရွိေသာ “သဥပါဒိေသသ နိဗၺာနဓါတ္” ကိုပင္ ဆိုလိုျခင္းျဖစ္၏။ အျခားမည္သည္႔ အရာကိုမွ် “စစ္မွန္ေသာ စိတၱ” ဟူ၍ နာမပညတ္ရန္ မထိုက္တန္ေခ်။

မူလပကတိစိတၱ (Original Citta) ဟူသည္ သံသရာ ဘ၀ ထိုထို ၌ က်င္လည္ေရြ႕လ်ားေနေသာ စိတၱ၏ ပင္ကိုယ္မူလသဘာ၀ ကို ဆိုလိုပါ၏။ ((ရဟန္းတို႕ မူလပကတိစိတၱ သည္ အႏွစ္သာရအားျဖင္႔ ၿပိဳးျပက္ေတာက္ပ ေသာ္လည္း ကိေလသားတရားစုတို႕ျဖင္႔ လိမ္းက်ံကပ္ၿငိေသာေၾကာင္႔ ညစ္ႏြမ္းရေလ၏)) ဟု ရွင္ေတာ္ဗုဒၶကေဟာၾကားခဲ႕ရာတြင္ ဤ  စိတၱ၏ ပင္ကိုယ္မူလသဘာ၀ ကို ရည္ညႊန္းကာ ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ႕ျခင္းျဖစ္၏။

ဤေနရာတြင္ မူလပကတိစိတၱ ဟူသည္ သမၼဳတိသစၥာ ကို ျဖစ္ေပၚေစေသာ အရင္းမူလတရားအျဖစ္ ညႊန္းဆိုၿပီး အၾကြင္းမဲ႕ သန္႔ရွင္းစင္ၾကယ္မႈ (ပရိသုဒၶိ) (Absolute Purity) ကို ဆိုလိုသည္မဟုတ္ေခ်။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶက မူလပကတိစိတၱ ကို ပဘႆရ (ေတာက္ပ) ေသာအရာဟုသာဆိုခဲ႕၏။ ေတာက္ပျခင္းသည္ သန္႕စင္ျခင္းမဟုတ္ေပ။ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶက  မူလပကတိ စိတ္ကို ေတာက္ပေသာစိတ္ အေနျဖင္႔ သတ္မွတ္ခဲ႔ၿပီး စင္ၾကယ္ေသာစိတ္အျဖစ္ မဆိုခဲ႕ျခင္းသည္ အလြန္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆီေလွ်ာ္ေသာ သင္ၾကားခ်က္ျဖစ္ေလသည္။

အကယ္၍ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶက ေတာက္ပေသာစိတ္ ႏွင္႔ စင္ၾကယ္ေသာစိတ္ အတူတူပင္ ျဖစ္သည္ဟု ေဟာၾကားခဲ႕ပါက စိတၱသည္ နဂိုကတည္းက စင္ၾကယ္ေနပါက အဘယ္ေၾကာင္႔ ကိေလသာတို႕ႏွင္႔ေရာစပ္၍ ေမြး-ေသ သံသရာ၌ က်င္လည္ရပါသနည္း ဟု ေစာဒက တက္ၾကေပလိမ္႔မည္။ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ စိတၱ သည္ အၾကြင္းမရွိ စင္ၾကယ္ေသာေၾကာင္႔ ေမြး-ေသ သံသရာ၌ က်င္လည္ ရန္မလိုေတာ႔ေခ်။ အကယ္၍ ရဟႏၱာပုဂၢိဳလ္၏ စိတၱသည္ နဂိုမူလကတည္းက စင္ၾကယ္ၿပီးျဖစ္ခဲ႕ပါက သူသည္ အရိယာ မဂၢ အက်င္႔ျမတ္ ကို က်င္႔၍ စိတၱကို စင္ၾကယ္ေစရန္ အားထုတ္စရာလိုအပ္မည္ မဟုတ္ေပ။

အေျဖမွန္မွာကား ေတာက္ပေသာစိတ္သည္ စင္ၾကယ္ေသာစိတ္ မဟုတ္ပဲ အႏွစ္သာရသဘာ၀ အားျဖင္႔ သစၥာကိုမသိမႈ တည္းဟူ ေသာ အ၀ိဇၨာတရား၏ သေဘာသဘာ၀ ပင္တည္း။တရားက်င္႕ႀကံအားထုတ္သူမ်ား သည္ ေနာက္ဆံုး ဤ ေတာက္ပ ေသာ စိတ္သဘာ၀ (အ၀ိဇၨာတရား) ကို လြန္ေျမာက္၍ အဆံုးစြန္ေသာလြတ္ေျမာက္မႈ (ပရမာႏုတၱရ၀ိမုတၱိ) သို႕ ဆိုက္ေရာက္ေသာ အခါတြင္ ေတာက္ပေသာစိတ္ သည္ စင္ၾကယ္ေသာစိတ္ မဟုတ္ေၾကာင္းကို ေၾကာင္ေၾကာင္ႀကီး ထိုးထြင္း သိျမင္ႏိုင္ေပလိမ္႔မည္ ျဖစ္၏။ လြတ္ေျမာက္ေသာ စင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ ၏ သ႑ာန္တြင္ ေတာက္ပေသာစိတ္သဘာ၀ (အ၀ိဇၨာတရား) လည္း လုံး၀ ခ်ဳပ္ၿငိမ္း ျပတ္စဲ သြားမည္ ျဖစ္၏။ထို အခါတြင္မွ စိတၱ ၏ အျမင္႔ဆံုးေသာ အႏၱိမသစၥာတရား ကို အသိေရာက္ အျမင္ေပါက္ ႏိုင္ေပလိမ္႔မည္။

တရားခံုမင္သူေတာ္စင္သည္ ဆိတ္ၿငိမ္ရာသို႕ကပ္ေရာက္လွ်က္ အားထုတ္ရာတြင္ စိတၱသည္ နီ၀ိရဏအညစ္အေၾကးတို႕ မွ ကင္းကြာေနေသာအခါ မိမိသဘာ၀ အတိုင္းေတာက္ပ လာတတ္၏။ စိတၱသည္ သမာဓိ၌ မတည္ေသးေသာ္လည္း စိတၱ ၏ သိမႈဗဟိုခ်က္ (the focal point of its awareness) သည္ အထည္ျဒပ္မထင္ေပၚေလာက္ေအာင္အလြန္ ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕စြာျဖင္႔ တည္ရွိေနေလ၏။ ယင္း ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕လွေသာ သိမႈဗဟိုခ်က္ သည္ ေတာက္ပေသာ အဇၥ်တၱအလင္းဓါတ္ (Inner Radiance) အသြင္ျဖင္႔ ေပၚလြင္ေနၿပီးလွ်င္ ထက္ေအာက္ဖီလာ အရပ္မ်က္ႏွာအားလံုးကို ပ်ံ႕ႏွံ႕လင္းခ်င္းေစ၏။ စိတၱသည္ သမာဓိ၌ မတည္ ေသးေသာ္လည္း အဆင္း အသံ အနံ႕ အရသာ အေတြ႕ထိ အေတြး စေသာ ေျခာက္ပါးေသာဗဟိဒၶအာရုံတရား တို႕ ကို လံုး၀ လ်စ္လွ်ဴရႈေနေသာ အျဖစ္သို႕ ေရာက္ရွိေန၏။ ဤ အေျခအေန၌ စိတၱသည္ မိမိ ၏ အေျခခံအုတ္ျမစ္ ျဖစ္ေသာ သိမႈသေဘာ သက္သက္ ကို သာ ျပန္၍ အာရုံျပဳေနေသာ အျဖစ္ ျဖစ္၏။

ရူပကာယ မွ ကင္းလြတ္လွ်က္တည္ေနေသာ ယင္း ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕လွေသာ သိမႈဗဟိုခ်က္ သည္ စိတၱ ၏ အတြင္းအဇၥ်တၱ တြင္ (ေတာက္ပေသာစိတ္အေနျဖင္႔) တည္ရွိေနပါ၏။ ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕လွေသာေၾကာင္႔ မိမိ ၏ သိတတ္မႈသေဘာသက္သက္ကို ျပန္သိေနျခင္းမွတစ္ပါး အျခားေသာ အာရုံမရွိေခ်။ ယင္းသည္ စိတၱ ၏ အသြင္လကၡဏာတစ္ရပ္ ျဖစ္၏။

အျခားေသာ အသြင္လကၡဏာတစ္ရပ္ မွာကား နီ၀ိရဏအညစ္အေၾကးတို႕ မွ ကင္းကြာေနေသာ စိတၱ သည္ သမာဓိ၌ အျပည္႔အ၀ တည္ၾကည္ၿငိမ္သက္ေနၿပီး အေတြး ႏွင္႔ စိတ္ကူးတို႕ အလံုးစံုခ်ဳပ္ၿငိမ္းေနေသာ အေျခအေနျဖစ္၏။ သခၤါရိကတရား တို႕ လံုး၀ ရပ္စဲခ်ဳပ္ၿငိမ္းေနသည္ ျဖစ္ေသာေၾကာင္႔ စိတၱ သည္ မိမိ သဘာ၀သက္သက္၌သာ တန္႔သက္နားေနလွ်က္ ရွိ၏။ ဤ အေျခအေန ကို အစၥ ႏၱသမာဓိ ၌တည္ေသာ စိတၱ (“the citta entering a state of total calm.”) ဟူ၍ ဆိုႏိုင္ပါ၏။သိတတ္မႈ သေဘာ သက္သက္ သာ က်န္ေသာ အေျခအေန ျဖစ္၏။ စၾက၀ဠာတစ္ခုလံုး ကို ေနရာ အလစ္အလပ္မရွိ လံုး၀ဥႆုံ လႊမ္းၿခံဳထားေသာ သိတတ္မႈသေဘာသက္သက္ မွ လြဲ၍ အျခား မည္သည္ အရာမွ် တည္ရွိသည္ဟု မဆိုႏိုင္ေသာ အေျခအေနျဖစ္၏။

အားေကာင္းေသာ ဆလိုက္မီးသည္ပင္လွ်င္ အေ၀း သို႔ ေရာက္ရွိႏိုင္ေသာ္လည္း အကန္႔အသတ္ ရွိေလသည္။ စိတၱ၏ သိမႈ သေဘာ သည္ကား အကန္႔အသတ္မရွိ အေ၀းအနီး စိးဆင္းေရာက္ရွိႏိုင္၏။ ၀ပ္အားမ်ားေသာလွ်ပ္စစ္မီးသည္ ပိုမို ထြန္းလင္း ေတာက္ပႏိုင္ၿပီး ပို၍ အေ၀းသို႕ေရာက္ႏိုင္၏ ၀ပ္အားနည္းေသာ လွ်ပ္စစ္မီးသည္ ေတာက္ပမႈအားနည္းၿပီး အေ၀းသို႕ မေရာက္ ႏိုင္ေပ။ စိတၱ၏ သိမႈသေဘာ သည္ကား ကာလ-အာကာသ တရားတို႕ ၏ ေႏွာင္ဖြဲ႕ကန္႕သတ္မႈ မရွိပဲ အခိ်န္တိုင္း ေနရာတိုင္း သို႕ နီးေ၀းမဟူ ျဖန္႔က်က္ေရာက္ရွိႏိုင္စြမ္း၏။

ဤ အဆင္႔၌ စိတၱသည္ စၾက၀ဠာတစ္ခြင္လံုးတြင္ ရွိေနသမွ် ခပ္သိမ္းေသာအရာ၀တၱဳတို႕ ကို ေဖါက္ထြင္းလႊမ္းၿခံဳသိမ္းဆည္းလွ်က္ တည္ေနဟန္ရွိေလ၏။ အရာအားလံုးေပါင္းစည္းဆက္စပ္လွ်က္ တစ္ခုတည္းေသာ စိတၱ အတြင္း၌ တည္ရွိေန ဘိ သကဲ႕သို႕ ျဖစ္၏။ အရာခပ္သိမ္း ကို ေဖါက္ထြင္းလႊမ္းၿခံဳသိမ္းဆည္းထားအပ္ေသာ စိတၱ သည္ ထိုထို အရာတို႔၏ ဖံုးအုပ္ကာရံမႈဟူသမွ် ကို သန္႕စင္ႏိုင္စြမ္းရွိသည္ မွာ စိတၱ ၏ တန္ခိုးသတၱိပင္ ျဖစ္၏။

အဆံုးစြန္ေသာလြတ္ေျမာက္မႈ (ပရမာႏုတၱရ၀ိမုတၱိ) သို႕ ဆိုက္ေရာက္ေသာ ပကတိသန္႕ရွင္းစင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ ကို စကားလံုး ေ၀ါဟာရမ်ားျဖင္႔ ေဖၚျပရန္မွာ သာ၍ပင္ ခဲကပ္လွေပ၏။ ဤအဆင္႔သို႕ဆိုက္ေရာက္ေနေသာ စိတၱသည္ အနက္ အဓိပၸါယ္ဖြင္႔ဆိုမႈ ဟူသမွ်မွ လြန္ေျမာက္ေသာေၾကာင္႔ ဆိုရန္ စကားပညတ္ မရွိေခ်။ ယင္းသည္ သမၼဳတိယ အရွိတရားမဟုတ္ေလ ေသာေၾကာင္႔ သမၼဳတိသစၥာနယ္ပယ္မွ ေ၀ါဟာရပညတ္မ်ား အားျဖင္႔ အတိအက် ေဖၚျပရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေပ။ သမၼဳတိသစၥာနယ္ပယ္ ကို ေက်ာ္လြန္ၿပီးသူတို႕ အသိေရာက္ရာ၌ တည္ေသာေၾကာင္႔ စိတၱသည္ ဘာသာစကားနယ္ပယ္ ၏ ျပင္ပ၌ တည္ရွိေနျခင္းျဖစ္၏။

ဤေနရာ၌ ရွင္းလင္းရန္လိုသည္႔အခ်က္မွာ ကၽြႏု္ပ္တို႕သည္ စိတၱ ကို ႏွစ္မ်ိဳးခြဲျခားလွ်က္ သမၼဳတိနယ္ပယ္မွ စိတၱ ႏွင္႔ ပရမတၳနယ္ပယ္တြင္ရွိေသာ အၾကြင္းမဲ႕ စင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ ဟူ၍ ဆိုခဲ႕ေသာေၾကာင္႔ စိတၱသည္ အမွန္တစ္ကယ္ ႏွစ္ပါး သီးသန္႔ကြဲျပားေနမည္ ဟူ၍ မထင္မွတ္သင္႔ေခ်။

တရားကိုယ္အားျဖင္႔ ဧေကာဓေမၼာ တစ္ခုတည္းေသာ စိတၱ ဓမၼတရားသာ ရွိပါ၏။ ယင္းစိတၱ သည္ ကိေလသာ အာသ၀တရား တို႕ျဖင္႔ လိမ္းက်ံေနေသာအခါ သမၼဳတိနယ္ပယ္မွ စိတၱ (သံသာရဓမၼ) ဟု အမည္ရ၏။ ယင္းစိတၱ သည္ပင္လွ်င္ ဥာဏ္ပညာ အစြမ္းျဖင္႔ ကိေလသာအာသ၀တရားတို႕ ကို သုတ္သင္သန္႕စင္ေစၿပီးေသာအခါ သိမႈသေဘာသက္သက္အားျဖင္႔တည္ရွိေသာ အၾကြင္းမဲ႕ စင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ (နိဗၺာနဓမၼ) ဟု အမည္ရ၏။

သမၼဳတိနယ္ပယ္မွ စိတၱ (သံသာရဓမၼ) သည္ အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱ တည္းဟူေသာ သခၤတဓမၼ တို႔၏ လကၡဏာ မ်ားႀကီးစိုးရာ နယ္ပယ္ျဖစ္၏။ အၾကြင္းမဲ႕ စင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ (နိဗၺာနဓမၼ) သည္ကား အနိစၥ ဒုကၡ အနတၱ တည္းဟူေသာ သခၤတဓမၼ တို႔၏ လကၡဏာတို႕ ကို လြန္ေျမာက္ရာ နယ္ပယ္ျဖစ္၏။ သမၼဳတိနယ္ပယ္မွ စိတၱ (သံသာရဓမၼ) ရပ္စဲခ်ဳပ္ၿငိမ္းေလေသာ အခါ အၾကြင္းမဲ႕ စင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ (နိဗၺာနဓမၼ) သည္သာ မိမိ၏ အေႏွာင္အဖြဲ႕မရွိ ပကတိလြတ္လပ္ေသာ သိမႈသေဘာသက္သက္အားျဖင္႔ စင္ၾကယ္စြာ က်န္ရစ္တည္ရွိေလ၏။

သမၼဳတိနယ္ပယ္မွ စိတၱ သည္ အဘယ္အရပ္၌တည္ေနပါသနည္း။ တရားဘာ၀နာအားထုတ္ေသာ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္သည္ကား သမာဓိ၀င္စားခိုက္အခ်ိန္တြင္ မိမိ ၏ ႏွလံုးရင္ခ်ိဳင္႔ အရပ္၌ စိတၱ၏ ဗဟိုခ်က္ ရွိသည္ ကို အသိေရာက္၏။ မိမိ ၏ ႏွလံုးရင္ခ်ိဳင္႔ အရပ္၌ ေတာက္ပေသာစိတ္သည္ မိမိ၏ အလင္း ကို စၾက၀ဠာတစ္ခြင္လံုး ၀င္း၀င္းေတာက္ေအာင္ ျဖန္႔က်က္လင္းခ်င္းေလဟန္ အသိေရာက္၏။ တရားဘာ၀နာအားထုတ္ေသာ အေတြ႕အႀကံဳမရွိသူတို႕ သည္သာ စိတၱ၏ တည္ရာသည္ ဦးေႏွာက္ျဖစ္သည္ဟု ဆိုၾက၏။ ဦးေႏွာက္တြင္ စိတၱ၏ လွဳပ္ရွားမႈ အသြင္လကၡဏာမ်ားျဖစ္ေသာ ေ၀ဒနာ သညာ ၀ိညာဏ စသည္တို႕ ကား တည္ႏိုင္စြမ္းရွိေပ၏။

ႏွလံုးရင္ခ်ိဳင္႔ အရပ္၌ ဗဟိုခ်က္ျပဳ၍ တည္ေနေသာ စိတၱ သည္ပင္ အၾကြင္းမဲ႕ စင္ၾကယ္ေသာ စိတၱ (နိဗၺာနဓမၼ) အျဖစ္သို႕ ဆိုက္ေရာက္ေသာ အခါတြင္ ဗဟိုခ်က္ လည္း လံုး၀ ေပ်ာက္ကြယ္သြားေလေတာ႔၏။ စိတၱ သည္ အတြင္းအျပင္ အထက္ေအာက္ အနီးအေ၀း စေသာ တည္ေနရာ ဗဟိုခ်က္ ဟူသမွ်မွ လြတ္ေျမာက္ခဲ႔ၿပီျဖစ္ေလေသာေၾကာင္႔ တည္ေနရာမဲ႕တရား (အပၸ႒ိတဓမၼ) ဟူ၍ သာ ဆိုႏိုင္ေပေတာ႔မည္။ ဗဟိုခ်က္ လြင္႔ေၾကြသြားခဲ႕ၿပီျဖစ္ေသာ စိတၱ သည္ ကိုယ္ခႏၶာ ႏွင္႔ စၾက၀ဠာ၏ မည္သည္႔ ေနရာ တြင္ တည္ေနသည္ဟု ပညတ္ရန္ မျဖစ္ႏိုင္ေတာ႔ပဲ အခ်ိန္-ေနရာ-ေၾကာင္းက်ိဳးတရားဟူသမွ် ေထာက္တည္ရာ မရႏိုင္ အပ္ေသာ စင္ၾကယ္ေသာသိမႈသေဘာ သက္သက္အားျဖင္႔သာ ရွိေနေတာ႔၏။ သမၼဳတိသစၥာနယ္ပယ္မွ ေ၀ါဟာရပညတ္မ်ား လြန္ရာ သို႕ လည္း ေရာက္ရွိေနၿပီျဖစ္၏

စင္စစ္အားျဖင္႔ “အလြန္ႏူးညံ႕သိမ္ေမြ႕ေသာ စင္ၾကယ္ေသာ ဗဟိုခ်က္မဲ႕ေသာ ေ၀ါဟာရပညတ္မ်ားမွ ေက်ာ္လြန္ေသာ စိတၱ” ဟူ သည္႕ ေဖၚျပခ်က္မ်ား သည္ပင္လွ်င္ ၎၏ အစစ္အမွန္သေဘာကို မေဖၚျပႏိုင္ေပ။ ယင္း ေဖၚျပခ်က္မ်ား သည္လည္း သမၼဳတိ သစၥာ နယ္ပယ္မွ ေ၀ါဟာရပညတ္မ်ား ပင္ ျဖစ္ေနျပန္ေသာေၾကာင္႔ေပတည္း။ တိတ္ဆိတ္ျခင္း (ဆိတ္္ဆိတ္ေနျခင္း) သည္သာ လွ်င္ အေကာင္းဆံုး အနက္ထင္ႏိုင္ေသာ အျမင္႔ဆံုးေသာ သစၥာတရား ၏ ေဖၚျပခ်က္ ျဖစ္ေပလိမ္႔မည္။

(From Venerable Acariya Mun Buridatta Nahathera: A Spiritual Biography by Ajahn Maha Boowa)

စိတၱ-စိတ္ ၏ အႏွစ္သာရ သိျခင္းသဘာ၀